• </* Theme Name: Twenty Ten Theme URI: http://wordpress.org/ Description: The 2010 theme for WordPress is stylish, customizable, simple, and readable -- make it yours with a custom menu, header image, and background. Twenty Ten supports six widgetized areas (two in the sidebar, four in the footer) and featured images (thumbnails for gallery posts and custom header images for posts and pages). It includes stylesheets for print and the admin Visual Editor, special styles for posts in the "Asides" and "Gallery" categories, and has an optional one-column page template that removes the sidebar. Author: the WordPress team Version: 1.3 License: GNU General Public License License URI: license.txt Tags: black, blue, white, two-columns, fixed-width, custom-header, custom-background, threaded-comments, sticky-post, translation-ready, microformats, rtl-language-support, editor-style, custom-menu */ /* =Reset default browser CSS. Based on work by Eric Meyer: http://meyerweb.com/eric/tools/css/reset/index.html -------------------------------------------------------------- */ html, body, div, span, applet, object, iframe, h1, h2, h3, h4, h5, h6, p, blockquote, pre, a, abbr, acronym, address, big, cite, code, del, dfn, em, font, img, ins, kbd, q, s, samp, small, strike, strong, sub, sup, tt, var, b, u, i, center, dl, dt, dd, ol, ul, li, fieldset, form, label, legend, table, caption, tbody, tfoot, thead, tr, th, td { background: transparent; border: 0; margin: 0; padding: 0; vertical-align: baseline; } body { line-height: 1; } h1, h2, h3, h4, h5, h6 { clear: both; font-weight: normal; } ol, ul { list-style: none; } blockquote { quotes: none; } blockquote:before, blockquote:after { content: ''; content: none; } del { text-decoration: line-through; } /* tables still need 'cellspacing="0"' in the markup */ table { border-collapse: collapse; border-spacing: 0; } a img { border: none; } /* =Layout -------------------------------------------------------------- */ /* LAYOUT: Two columns DESCRIPTION: Two-column fixed layout with one sidebar right of content */ #container { float: left; margin: 0 -240px 0 0; width: 100%; } #content { margin: 0 280px 0 20px; } #primary, #secondary { float: right; overflow: hidden; width: 220px; } #secondary { clear: right; } #footer { clear: both; width: 100%; } /* LAYOUT: One column, no sidebar DESCRIPTION: One centered column with no sidebar */ .one-column #content { margin: 0 auto; width: 640px; } /* LAYOUT: Full width, no sidebar DESCRIPTION: Full width content with no sidebar; used for attachment pages */ .single-attachment #content { margin: 0 auto; width: 900px; } /* =Fonts -------------------------------------------------------------- */ body, input, textarea, .page-title span, .pingback a.url { font-family: MB Khursheed, Georgia, "Bitstream Charter", serif; } h3#comments-title, h3#reply-title, #access .menu, #access div.menu ul, #cancel-comment-reply-link, .form-allowed-tags, #site-info, #site-title, #wp-calendar, .comment-meta, .comment-body tr th, .comment-body thead th, .entry-content label, .entry-content tr th, .entry-content thead th, .entry-meta, .entry-title, .entry-utility, #respond label, .navigation, .page-title, .pingback p, .reply, .widget-title, .wp-caption-text { font-family: MB Khursheed, "Helvetica Neue", Arial, Helvetica, "Nimbus Sans L", sans-serif; } input[type=submit] { font-family: MB Khursheed, "Helvetica Neue", Arial, Helvetica, "Nimbus Sans L", sans-serif; } pre { font-family: MB Khursheed, "Courier 10 Pitch", Courier, monospace; } code { font-family: MB Khursheed, Monaco, Consolas, "Andale Mono", "DejaVu Sans Mono", monospace; } /* =Structure -------------------------------------------------------------- */ /* The main theme structure */ #access .menu-header, div.menu, #colophon, #branding, #main, #wrapper { margin: 0 auto; width: 940px; } #wrapper { background: #fff; margin-top: 20px; padding: 0 20px; } /* Structure the footer area */ #footer-widget-area { overflow: hidden; } #footer-widget-area .widget-area { float: left; margin-right: 20px; width: 220px; } #footer-widget-area #fourth { margin-right: 0; } #site-info { float: left; font-size: 14px; font-weight: bold; width: 700px; } #site-generator { float: right; width: 220px; } /* =Global Elements -------------------------------------------------------------- */ /* Main global 'theme' and typographic styles */ body { background: #f1f1f1; } body, input, textarea { color: #666; font-size: 12px; line-height: 18px; } hr { background-color: #e7e7e7; border: 0; clear: both; height: 1px; margin-bottom: 18px; } /* Text elements */ p { margin-bottom: 18px; text-align:justify; } ul { list-style: square; margin: 0 0 18px 1.5em; } ol { list-style: decimal; margin: 0 0 18px 1.5em; } ol ol { list-style: upper-alpha; } ol ol ol { list-style: lower-roman; } ol ol ol ol { list-style: lower-alpha; } ul ul, ol ol, ul ol, ol ul { margin-bottom: 0; } dl { margin: 0 0 24px 0; } dt { font-weight: bold; } dd { margin-bottom: 18px; } strong { font-weight: bold; } cite, em, i { font-style: italic; } big { font-size: 131.25%; } ins { background: #ffc; text-decoration: none; } blockquote { font-style: italic; padding: 0 3em; } blockquote cite, blockquote em, blockquote i { font-style: normal; } pre { background: #f7f7f7; color: #222; line-height: 18px; margin-bottom: 18px; overflow: auto; padding: 1.5em; } abbr, acronym { border-bottom: 1px dotted #666; cursor: help; } sup, sub { height: 0; line-height: 1; position: relative; vertical-align: baseline; } sup { bottom: 1ex; } sub { top: .5ex; } input[type="text"], textarea { background: #f9f9f9; border: 1px solid #ccc; box-shadow: inset 1px 1px 1px rgba(0,0,0,0.1); -moz-box-shadow: inset 1px 1px 1px rgba(0,0,0,0.1); -webkit-box-shadow: inset 1px 1px 1px rgba(0,0,0,0.1); padding: 2px; } a:link { color: #0066cc; } a:visited { color: #743399; } a:active, a:hover { color: #ff4b33; } /* Text meant only for screen readers */ .screen-reader-text { position: absolute; left: -9000px; } /* =Header -------------------------------------------------------------- */ #header { padding: 30px 0 0 0; } #site-title { float: left; font-size: 30px; line-height: 36px; margin: 0 0 18px 0; width: 700px; } #site-title a { color: #000; font-weight: bold; text-decoration: none; } #site-description { clear: right; float: right; font-style: italic; margin: 15px 0 18px 0; width: 220px; } /* This is the custom header image */ #branding img { border-top: 4px solid #000; border-bottom: 1px solid #000; display: block; float: left; } /* =Menu -------------------------------------------------------------- */ #access { background: #000; display: block; float: left; margin: 0 auto; width: 940px; } #access .menu-header, div.menu { font-size: 13px; margin-left: 12px; width: 928px; } #access .menu-header ul, div.menu ul { list-style: none; margin: 0; } #access .menu-header li, div.menu li { float: left; position: relative; } #access a { color: #aaa; display: block; line-height: 38px; padding: 0 10px; text-decoration: none; } #access ul ul { box-shadow: 0px 3px 3px rgba(0,0,0,0.2); -moz-box-shadow: 0px 3px 3px rgba(0,0,0,0.2); -webkit-box-shadow: 0px 3px 3px rgba(0,0,0,0.2); display: none; position: absolute; top: 38px; left: 0; float: left; width: 180px; z-index: 99999; } #access ul ul li { min-width: 180px; } #access ul ul ul { left: 100%; top: 0; } #access ul ul a { background: #333; line-height: 1em; padding: 10px; width: 160px; height: auto; } #access li:hover > a, #access ul ul :hover > a { background: #333; color: #fff; } #access ul li:hover > ul { display: block; } #access ul li.current_page_item > a, #access ul li.current-menu-ancestor > a, #access ul li.current-menu-item > a, #access ul li.current-menu-parent > a { color: #fff; } * html #access ul li.current_page_item a, * html #access ul li.current-menu-ancestor a, * html #access ul li.current-menu-item a, * html #access ul li.current-menu-parent a, * html #access ul li a:hover { color: #fff; } /* =Content -------------------------------------------------------------- */ #main { clear: both; overflow: hidden; padding: 40px 0 0 0; } #content { margin-bottom: 36px; } #content, #content input, #content textarea { color: #333; font-size: 16px; line-height: 24px; } #content p, #content ul, #content ol, #content dd, #content pre, #content hr { margin-bottom: 24px; } #content ul ul, #content ol ol, #content ul ol, #content ol ul { margin-bottom: 0; } #content pre, #content kbd, #content tt, #content var { font-size: 15px; line-height: 21px; } #content code { font-size: 13px; } #content dt, #content th { color: #000; } #content h1, #content h2, #content h3, #content h4, #content h5, #content h6 { color: #000; line-height: 1.5em; margin: 0 0 20px 0; } #content table { border: 1px solid #e7e7e7; margin: 0 -1px 24px 0; text-align: left; width: 100%; } #content tr th, #content thead th { color: #888; font-size: 12px; font-weight: bold; line-height: 18px; padding: 9px 24px; } #content tr td { border-top: 1px solid #e7e7e7; padding: 6px 24px; } #content tr.odd td { background: #f2f7fc; } .hentry { margin: 0 0 48px 0; } .home .sticky { background: #f2f7fc; border-top: 4px solid #000; margin-left: -20px; margin-right: -20px; padding: 18px 20px; } .single .hentry { margin: 0 0 36px 0; } .page-title { color: #000; font-size: 14px; font-weight: bold; margin: 0 0 36px 0; } .page-title span { color: #333; font-size: 16px; font-style: italic; font-weight: normal; } .page-title a:link, .page-title a:visited { color: #888; text-decoration: none; } .page-title a:active, .page-title a:hover { color: #ff4b33; } #content .entry-title { color: #000; font-size: 21px; font-weight: bold; line-height: 1.3em; margin-bottom: 0; } .entry-title a:link, .entry-title a:visited { color: #000; text-decoration: none; } .entry-title a:active, .entry-title a:hover { color: #ff4b33; } .entry-meta { color: #888; font-size: 12px; } .entry-meta abbr, .entry-utility abbr { border: none; } .entry-meta abbr:hover, .entry-utility abbr:hover { border-bottom: 1px dotted #666; } .entry-content, .entry-summary { clear: both; padding: 12px 0 0 0; } #content .entry-summary p:last-child { margin-bottom: 12px; } .entry-content fieldset { border: 1px solid #e7e7e7; margin: 0 0 24px 0; padding: 24px; } .entry-content fieldset legend { background: #fff; color: #000; font-weight: bold; padding: 0 24px; } .entry-content input { margin: 0 0 24px 0; } .entry-content input.file, .entry-content input.button { margin-right: 24px; } .entry-content label { color: #888; font-size: 12px; } .entry-content select { margin: 0 0 24px 0; } .entry-content sup, .entry-content sub { font-size: 10px; } .entry-content blockquote.left { float: left; margin-left: 0; margin-right: 24px; text-align: right; width: 33%; } .entry-content blockquote.right { float: right; margin-left: 24px; margin-right: 0; text-align: left; width: 33%; } .page-link { clear: both; color: #000; font-weight: bold; margin: 0 0 22px 0; word-spacing: 0.5em; } .page-link a:link, .page-link a:visited { background: #f1f1f1; color: #333; font-weight: normal; padding: 0.5em 0.75em; text-decoration: none; } .home .sticky .page-link a { background: #d9e8f7; } .page-link a:active, .page-link a:hover { color: #ff4b33; } body.page .edit-link { clear: both; display: block; } #entry-author-info { background: #f2f7fc; border-top: 4px solid #000; clear: both; font-size: 14px; line-height: 20px; margin: 24px 0; overflow: hidden; padding: 18px 20px; } #entry-author-info #author-avatar { background: #fff; border: 1px solid #e7e7e7; float: left; height: 60px; margin: 0 -104px 0 0; padding: 11px; } #entry-author-info #author-description { float: left; margin: 0 0 0 104px; } #entry-author-info h2 { color: #000; font-size: 100%; font-weight: bold; margin-bottom: 0; } .entry-utility { clear: both; color: #888; font-size: 12px; line-height: 18px; } .entry-meta a, .entry-utility a { color: #888; } .entry-meta a:hover, .entry-utility a:hover { color: #ff4b33; } #content .video-player { padding: 0; } /* =Asides -------------------------------------------------------------- */ .home #content .format-aside p, .home #content .category-asides p { font-size: 14px; line-height: 20px; margin-bottom: 10px; margin-top: 0; } .home .hentry.format-aside, .home .hentry.category-asides { padding: 0; } .home #content .format-aside .entry-content, .home #content .category-asides .entry-content { padding-top: 0; } /* =Gallery listing -------------------------------------------------------------- */ .format-gallery .size-thumbnail img, .category-gallery .size-thumbnail img { border: 10px solid #f1f1f1; margin-bottom: 0; } .format-gallery .gallery-thumb, .category-gallery .gallery-thumb { float: left; margin-right: 20px; margin-top: -4px; } .home #content .format-gallery .entry-utility, .home #content .category-gallery .entry-utility { padding-top: 4px; } /* =Attachment pages -------------------------------------------------------------- */ .attachment .entry-content .entry-caption { font-size: 140%; margin-top: 24px; } .attachment .entry-content .nav-previous a:before { content: '\21900a0'; } .attachment .entry-content .nav-next a:after { content: '0a0\2192'; } /* =Images -------------------------------------------------------------- */ /* Resize images to fit the main content area. - Applies only to images uploaded via WordPress by targeting size-* classes. - Other images will be left alone. Use "size-auto" class to apply to other images. */ img.size-auto, img.size-full, img.size-large, img.size-medium, .attachment img { max-width: 100%; /* When images are too wide for containing element, force them to fit. */ height: auto; /* Override height to match resized width for correct aspect ratio. */ } .alignleft, img.alignleft { display: inline; float: left; margin-right: 24px; margin-top: 4px; } .alignright, img.alignright { display: inline; float: right; margin-left: 24px; margin-top: 4px; } .aligncenter, img.aligncenter { clear: both; display: block; margin-left: auto; margin-right: auto; } img.alignleft, img.alignright, img.aligncenter { margin-bottom: 12px; } .wp-caption { background: #f1f1f1; line-height: 18px; margin-bottom: 20px; max-width: 632px !important; /* prevent too-wide images from breaking layout */ padding: 4px; text-align: center; } .wp-caption img { margin: 5px 5px 0; } .wp-caption p.wp-caption-text { color: #888; font-size: 12px; margin: 5px; } .wp-smiley { margin: 0; } .gallery { margin: 0 auto 18px; } .gallery .gallery-item { float: left; margin-top: 0; text-align: center; width: 33%; } .gallery-columns-2 .gallery-item { width: 50%; } .gallery-columns-4 .gallery-item { width: 25%; } .gallery img { border: 2px solid #cfcfcf; } .gallery-columns-2 .attachment-medium { max-width: 92%; height: auto; } .gallery-columns-4 .attachment-thumbnail { max-width: 84%; height: auto; } .gallery .gallery-caption { color: #888; font-size: 12px; margin: 0 0 12px; } .gallery dl { margin: 0; } .gallery img { border: 10px solid #f1f1f1; } .gallery br+br { display: none; } #content .attachment img {/* single attachment images should be centered */ display: block; margin: 0 auto; } /* =Navigation -------------------------------------------------------------- */ .navigation { color: #888; font-size: 12px; line-height: 18px; overflow: hidden; } .navigation a:link, .navigation a:visited { color: #888; text-decoration: none; } .navigation a:active, .navigation a:hover { color: #ff4b33; } .nav-previous { float: left; width: 50%; } .nav-next { float: right; text-align: right; width: 50%; } #nav-above { margin: 0 0 18px 0; } #nav-above { display: none; } .paged #nav-above, .single #nav-above { display: block; } #nav-below { margin: -18px 0 0 0; } /* =Comments -------------------------------------------------------------- */ #comments { clear: both; } #comments .navigation { padding: 0 0 18px 0; } h3#comments-title, h3#reply-title { color: #000; font-size: 20px; font-weight: bold; margin-bottom: 0; } h3#comments-title { padding: 24px 0; } .commentlist { list-style: none; margin: 0; } .commentlist li.comment { border-bottom: 1px solid #e7e7e7; line-height: 24px; margin: 0 0 24px 0; padding: 0 0 0 56px; position: relative; } .commentlist li:last-child { border-bottom: none; margin-bottom: 0; } #comments .comment-body ul, #comments .comment-body ol { margin-bottom: 18px; } #comments .comment-body p:last-child { margin-bottom: 6px; } #comments .comment-body blockquote p:last-child { margin-bottom: 24px; } .commentlist ol { list-style: decimal; } .commentlist .avatar { position: absolute; top: 4px; left: 0; } .comment-author { } .comment-author cite { color: #000; font-style: normal; font-weight: bold; } .comment-author .says { font-style: italic; } .comment-meta { font-size: 12px; margin: 0 0 18px 0; } .comment-meta a:link, .comment-meta a:visited { color: #888; text-decoration: none; } .comment-meta a:active, .comment-meta a:hover { color: #ff4b33; } .commentlist .even { } .commentlist .bypostauthor { } .reply { font-size: 12px; padding: 0 0 24px 0; } .reply a, a.comment-edit-link { color: #888; } .reply a:hover, a.comment-edit-link:hover { color: #ff4b33; } .commentlist .children { list-style: none; margin: 0; } .commentlist .children li { border: none; margin: 0; } .nopassword, .nocomments { display: none; } #comments .pingback { border-bottom: 1px solid #e7e7e7; margin-bottom: 18px; padding-bottom: 18px; } .commentlist li.comment+li.pingback { margin-top: -6px; } #comments .pingback p { color: #888; display: block; font-size: 12px; line-height: 18px; margin: 0; } #comments .pingback .url { font-size: 13px; font-style: italic; } /* Comments form */ input[type=submit] { color: #333; } #respond { border-top: 1px solid #e7e7e7; margin: 24px 0; overflow: hidden; position: relative; } #respond p { margin: 0; } #respond .comment-notes { margin-bottom: 1em; } .form-allowed-tags { line-height: 1em; } .children #respond { margin: 0 48px 0 0; } h3#reply-title { margin: 18px 0; } #comments-list #respond { margin: 0 0 18px 0; } #comments-list ul #respond { margin: 0; } #cancel-comment-reply-link { font-size: 12px; font-weight: normal; line-height: 18px; } #respond .required { color: #ff4b33; font-weight: bold; } #respond label { color: #888; font-size: 12px; } #respond input { margin: 0 0 9px; width: 98%; } #respond textarea { width: 98%; } #respond .form-allowed-tags { color: #888; font-size: 12px; line-height: 18px; } #respond .form-allowed-tags code { font-size: 11px; } #respond .form-submit { margin: 12px 0; } #respond .form-submit input { font-size: 14px; width: auto; } /* =Widget Areas -------------------------------------------------------------- */ .widget-area ul { list-style: none; margin-left: 0; } .widget-area ul ul { list-style: square; margin-left: 1.3em; } .widget-area select { max-width: 100%; } .widget_search #s {/* This keeps the search inputs in line */ width: 60%; } .widget_search label { display: none; } .widget-container { margin: 0 0 18px 0; } .widget-title { color: #222; font-weight: bold; } .widget-area a:link, .widget-area a:visited { text-decoration: none; } .widget-area a:active, .widget-area a:hover { text-decoration: underline; } .widget-area .entry-meta { font-size: 11px; } #wp_tag_cloud div { line-height: 1.6em; } #wp-calendar { width: 100%; } #wp-calendar caption { color: #222; font-size: 14px; font-weight: bold; padding-bottom: 4px; text-align: left; } #wp-calendar thead { font-size: 11px; } #wp-calendar thead th { } #wp-calendar tbody { color: #aaa; } #wp-calendar tbody td { background: #f5f5f5; border: 1px solid #fff; padding: 3px 0 2px; text-align: center; } #wp-calendar tbody .pad { background: none; } #wp-calendar tfoot #next { text-align: right; } .widget_rss a.rsswidget { color: #000; } .widget_rss a.rsswidget:hover { color: #ff4b33; } .widget_rss .widget-title img { width: 11px; height: 11px; } /* Main sidebars */ #main .widget-area ul { margin-left: 0; padding: 0 20px 0 0; } #main .widget-area ul ul { border: none; margin-left: 1.3em; padding: 0; } #primary { } #secondary { } /* Footer widget areas */ #footer-widget-area { } /* =Footer -------------------------------------------------------------- */ #footer { margin-bottom: 20px; } #colophon { border-top: 4px solid #000; margin-top: -4px; overflow: hidden; padding: 18px 0; } #site-info { font-weight: bold; } #site-info a { color: #000; text-decoration: none; } #site-generator { font-style: italic; position: relative; } #site-generator a { background: url(images/wordpress.png) center left no-repeat; color: #666; display: inline-block; line-height: 16px; padding-left: 20px; text-decoration: none; } #site-generator a:hover { text-decoration: underline; } img#wpstats { display: block; margin: 0 auto 10px; } /* =Mobile Safari ( iPad, iPhone and iPod Touch ) -------------------------------------------------------------- */ pre { -webkit-text-size-adjust: 140%; } code { -webkit-text-size-adjust: 160%; } #access, .entry-meta, .entry-utility, .navigation, .widget-area { -webkit-text-size-adjust: 120%; } #site-description { -webkit-text-size-adjust: none; } /* =Print Style -------------------------------------------------------------- */ @media print { body { background: none !important; } #wrapper { clear: both !important; display: block !important; float: none !important; position: relative !important; } #header { border-bottom: 2pt solid #000; padding-bottom: 18pt; } #colophon { border-top: 2pt solid #000; } #site-title, #site-description { float: none; line-height: 1.4em; margin: 0; padding: 0; } #site-title { font-size: 13pt; } .entry-content { font-size: 14pt; line-height: 1.6em; } .entry-title { font-size: 21pt; } #access, #branding img, #respond, .comment-edit-link, .edit-link, .navigation, .page-link, .widget-area { display: none !important; } #container, #header, #footer { margin: 0; width: 100%; } #content, .one-column #content { margin: 24pt 0 0; width: 100%; } .wp-caption p { font-size: 11pt; } #site-info, #site-generator { float: none; width: auto; } #colophon { width: auto; } img#wpstats { display: none; } #site-generator a { margin: 0; padding: 0; } #entry-author-info { border: 1px solid #e7e7e7; } #main { display: inline; } .home .sticky { border: none; } } /* Theme Name: Twenty Ten */ /* RTL Basics */ body { direction:rtl; unicode-bidi:embed; } /* LAYOUT: Two-Column (Right) DESCRIPTION: Two-column fixed layout with one sidebar right of content */ #container { float: right; margin: 0 0 0 -240px; } #content { margin: 0 20px 36px 280px; } #primary, #secondary { float: left; } #secondary { clear: left; } /* =Fonts -------------------------------------------------------------- */ body, input, textarea, .page-title span, .pingback a.url, h3#comments-title, h3#reply-title, #access .menu, #access div.menu ul, #cancel-comment-reply-link, .form-allowed-tags, #site-info, #site-title, #wp-calendar, .comment-meta, .comment-body tr th, .comment-body thead th, .entry-content label, .entry-content tr th, .entry-content thead th, .entry-meta, .entry-title, .entry-utility, #respond label, .navigation, .page-title, .pingback p, .reply, .widget-title, input[type=submit] { font-family: MB Khursheed, Arial, Tahoma, sans-serif; } /* =Structure -------------------------------------------------------------- */ /* The main theme structure */ #footer-widget-area .widget-area { float: right; margin-left: 20px; margin-right: 0; } #footer-widget-area #fourth { margin-left: 0; } #site-info { float: right; } #site-generator { float: left; } /* =Global Elements -------------------------------------------------------------- */ /* Text elements */ ul, ol { margin: 0 1.5em 18px 0; } blockquote { font-style: normal; } /* Text meant only for screen readers */ .screen-reader-text { left: auto; text-indent:-9000px; overflow:hidden; } /* =Header -------------------------------------------------------------- */ #site-title { float: right; } #site-description { clear: left; float: left; font-style: normal; } #branding img { float: right; } /* =Menu -------------------------------------------------------------- */ #access { float:right; } #access .menu-header, div.menu { margin-right: 12px; margin-left: 0; } #access .menu-header li, div.menu li{ float:right; } #access ul ul { left:auto; right:0; float:right; } #access ul ul ul { left:auto; right:100%; } /* =Content -------------------------------------------------------------- */ #content table { text-align: right; margin: 0 0 24px -1px; } .page-title span { font-style:normal; } .entry-title, .entry-meta { clear: right; float: right; margin-left: 68px; margin-right: 0; } .entry-content input.file, .entry-content input.button { margin-left: 24px; margin-right:0; } .entry-content blockquote.left { float: right; margin-right: 0; margin-left: 24px; text-align: left; } .entry-content blockquote.right { float: left; margin-right: 24px; margin-left: 0; text-align: right; } #entry-author-info #author-avatar { float: right; margin: 0 0 0 -104px; } #entry-author-info #author-description { float: right; margin: 0 104px 0 0; } /* Gallery listing -------------------------------------------------------------- */ .category-gallery .gallery-thumb { float: right; margin-left:20px; margin-right:0; } /* Images -------------------------------------------------------------- */ #content .gallery .gallery-caption { margin-right: 0; } #content .gallery .gallery-item { float: right; } /* =Navigation -------------------------------------------------------------- */ .nav-previous { float: right; } .nav-next { float: left; text-align:left; } /* =Comments -------------------------------------------------------------- */ .commentlist li.comment { padding: 0 56px 0 0; } .commentlist .avatar { right: 0; left: auto; } .comment-author .says, #comments .pingback .url { font-style: normal; } /* Comments form */ .children #respond { margin: 0 0 0 48px; } /* =Widget Areas -------------------------------------------------------------- */ .widget-area ul { margin-right: 0; } .widget-area ul ul { margin-right: 1.3em; margin-left: 0; } #wp-calendar caption { text-align: right; } #wp-calendar tfoot #next { text-align: left; } /* Main sidebars */ #main .widget-area ul { margin-right: 0; padding: 0 0 0 20px; } #main .widget-area ul ul { margin-right: 1.3em; margin-left: 0; } /* =Footer -------------------------------------------------------------- */ #site-generator { font-style:normal; } #site-generator a { background-position: right center; padding-right: 20px; padding-left: 0; } .wordpress-hit-counter {direction:ltr;}
  • هڪ ڏينهن اسلاميه ڪاليج سکر جي اسٽاف روم ۾ ويٺي ويٺي سائين امير گل ڪٽوهر چيو ته اخبارن ۾ ڪالم ته ڏاڍا سٺا ٿا اچن پر ڪجھ عرصي کانپوءِ انهن جو نالو نشان نٿو ملي. پڇيومانس ته انٽرنيٽ تي به نٿا ملن . چيائين اتي به وڌ ۾ وڌ هفتي کان پراڻا نٿا ملن. بس اها ڳاله هئي هي بلاگ ٺاهڻ جي. _____ دعاگو : احمد علي مڱريو Website: ahmed.mangrio.com Email: ahmed@mangrio.com
  • صفحا

  • آرڪائوز

  • تازا ليک

  • تازا رايا

    وساريان نه وسرن (5) ڊي سي هاءِ… تي Mohammad Khan Sial
    ڪاوش هائيڊ پارڪ تي heman kumar
    سنڌي ٻولي قومي ٻولي ڇو نه؟ ليک… تي jamila abbassi
    سنڌي ٻولي قومي ٻولي ڇو نه؟ ليک… تي سنڌي ٻولي قومي ٻولي…
    تازي بجيٽ ۽ پسماندگي جي ڏانوڻن… تي Rehman Memon
    هر ڳالهه جي هڪڙي موسم آهي! ليک… تي Munwar ali
    ڏاکڻي پنجاب ۾ دهشتگردن خلاف ام… تي ALLAHDINO BABBAR
    This blog is no more upda… تي Dr Sameena Afghan
    تبديلي ئي آپشن هجڻ گهرجي! ليکڪ… تي Dr Sameena Afghan
    سنڌ مان هندو آبادي جي لڏ پلاڻ… تي Qasim Ali shah
    ايف-آءِ-آر ڪٿي داخل ڪرائجي؟ لي… تي Sunita
    سال 1954 کان وٺي… ليکڪ :… تي Abrar Ali Katpar
    چڪر ڇاهي؟ ليکڪ : ڊاڪٽر ايوب… تي Bilal jan
    چڪر ڇاهي؟ ليکڪ : ڊاڪٽر ايوب… تي Bilal jan
    سنڌ ۾ ايڏي پير پرستي ڇو… تي muntazer soomro
  • بلاگ ڏٺو ويو

    • 20,902 دفعا

توانائي جي شعبي ۾ بهتر حڪومتڪاري جو اوسيئڙو! ليکڪ : محسن ٻٻر

ان کان اڳ جو بجلي ۾ واڌ سان لاڳاپيل حڪومتڪاري ۽ سنڌ ۾ توانائي جي شعبي ۾  ترقي جي موقعن تي ڳالهه ٻولهه جي  ڪالهوڪي سلسلي کي اڳتي وڌائجي، سپريم ڪورٽ جي بجلي ۽ تيل جي اگهن جي حوالي سان آيل فيصلن ۽ جواب ۾ مرڪزي حڪومت پاران جاري ڪيل صدارتي آرڊيننس جي نتيجي ۾ پئدا ٿيل ڇڪتاڻ ادارن وچ ۾ هڪ ڀيرو ٻيهر ٽڪراءُ جو خدشو پئدا ڪري ڇڏيو آهي. آئين ۾ ترميمن جي حوالي سان جوڙيل ڪميٽي پنهنجي اڻ اعلانيل ٽائيم فريم تي نظرثاني ڪري ۽ بنا وقفي جي گڏجاڻيون ڪري انهن سمورن معاملن متعلق سفارشون جوڙي، جنهن جي ذريعي نه رڳو ملڪ ۾ جمهوريت جون پاڙون مضبوط ٿين پر صوبا به پنهنجي حقن (صوبائي خودمختياري) واري خواب کي ساڀيان بنائي سگهن. هن ڪميٽي پاران به جيڪڏهن اردو چواڻي ”آدها تيتر آدها بٽير“ وارو ڪم ڪيو ويو ته اهو وڏي پئماني تي خدشو موجود آهي ته ملڪ ۾ پاڙون وٺندڙ بهتر حڪومتڪاري وارو بحران ايڏو ته شديد ٿي ويندو جو بدترين جمهوريت، ڏيهي ۽ پرڏيهي ڪوششن سان تياري وٺندڙ بهترين آمريت جي سٽ نه سهي سگهندي.

قصو ڪراچي اليڪٽرڪ سپلاءِ ڪمپني (KESC ) جي نجڪاري جو!

جمهوري حڪومتي دور ۾ ڪراچي اليڪٽرڪ سپلاءِ ڪمپني (KESC ) جي نجڪاري ۽ ان متعلق معاملن تي ته ديوان لکي سگهجن ٿا، پر مختصر حال احوال هي آهي ته سال 2003ع ۾ ڪراچي ۽ پسگردائي واري 6000 اسڪوائر ڪلوميٽر علائقي ۾ بجلي فراهم ڪندڙ ڪمپني کي خانگائڻ جو فيصلو ٿيو. سال 2005ع ۾ اهو عمل مڪمل ٿيو ۽ سعودي عرب جي الجوميه گروپ ۽ ڪويت جي نيشنل انڊسٽريز هولڊنگ، ٻن پاڪستاني ڪمپنين حسن ايسوسي ايٽس ۽ پريميئر مرڪنٽائيل سروسز سان گڏجي KESC جا 75 سيڪڙو شيئرز 15 ارب رپين ۾ خريد ڪيا. 25 سيڪڙو شيئرز اڄ به وفاقي حڪومت وٽ آهن. نجڪاري قانون موجب نقصان ۾ ويندڙ ڪنهن به سرڪاري ادارو يا ان جا شيئرز وڪرو نه ڪيا ويندا آهن. قانون اهو به چئي ٿو ته سرڪاري ادارو صرف انهيءَ کي وڪرو ڪيو ويندو آهي جنهن کي اهڙي قسم جا ادارا هلائڻ جو تجربو هجي. الجوميه گروپ ۽ ڪويت ڪمپني کي ايتري وڏي بجلي ڪمپني هلائڻ جو تجربو نه هو، تنهن جي ڪري قانون کي چقمو ڏيڻ لاءِ جرمني جي سيمنس ڪمپني کي KESC جا آپريشنل معاملا هلائڻ جي ذميواري حوالي ڪئي ويئي. وفاقي حڪومت 15 ارب رپين ۾ انهي اداري کي وڪرو ڪرڻ کان اڳ ۾ نه رڳو 79 ارب رپين جون رهتون ادا ڪيون يا پنهنجي ذمي کنيون پر KESC جي نِجي مئنيجمنٽ کي وڌيڪ 12 ارب رپيا ڏيڻا به ڪيا. مرڪزي حڪومت خانگايل اداري جي ”عشق“ ۾ ايترو ته مبتلا ٿي ويئي جو ايشيائي ترقياتي بئنڪ کان 60 ڪروڙ ڊالرن جا قرض به وٺرائي ڏيڻ جا واعدا ڪيا ويا، پر ان جي عيوض ساڻن اهو واعدو ورتو ويو ته خريدار گروپ، ڪمپني جي ڪمانڊ ايريا ۾ انفراسٽرڪچر، مشينري، اوزارن ۽ ڪمپني جي حصي ۾ آيل بجلي پئدا ڪندڙ ڪارخانن جي استعداد وڌائڻ ۽ سڌارا آڻڻ ۾ خرچ ڪندو ۽ ٻن سالن اندر (2007ع تائين) ڪمپني کي منافعي بخش بنايو ويندو. ظاهر آهي ته اها هڪ ”تڪراري ڊيل“ هئي، نئين انتظاميه ڪمپني کي هلائڻ لاءِ ڪنهن پروفيشنل بدران ڪمپني جو سربراهه نيب جي اڳوڻي چيئرمين جنرل ريٽائرڊ محمد امجد کي مقرر ڪيو ويو. جنرل مشرف جو ذاتي دوست هو (جيڪا سندس هن عهدي لاءِ قابليت به هئي) تنهن ڪري سرڪاري آفيسرن کي گڏجاڻين ۾ دڙڪا داٻا ڏيڻ کان ذرو به نه ڪيٻائيندو هو. اڳوڻي وفاقي وزير لياقت جتوئي سان سندس ڪيتريون ئي زباني جهڙپون پڻ ٿيون. جهيڙو صرف ان ڳالهه تي هو ته نئين ڪمپني واعدي ۽ شرطن موجب ڪمپني ۾ سڌارا آڻڻ لاءِ سيڙپڪاري ڇو نه ٿي ڪري؟ سال 2008ع جي وچ ڌاري معاملا ايتري حد تائين خراب ٿي ويا جو فوجي آمريت جي دور ۾ نجڪاري جي سودن تي واويلا ڪندڙ عوامي پارٽي جي پاڻي ۽ بجلي جي وفاقي وزير راجه پرويز اشرف راتورات هڪ ٻي ”ڊِيل“ ڪرائي ۽ الجوميه ۽ ڪويت گروپ پنهنجا شيئرز دبئي جي هڪ نج ڌنڌي واري پارٽي، البراج گروپ کي وڪرو ڪري ڳوٺ روانا ٿيا. انهي سڄي ڊِيل ۾ نجڪاري واري وزارت جي ڪنهن کي ڪابه خبر نه هئي. توهان اسان جيان انهن به صبح جو اخبارن ۾ پڙهيو ته ”عربستان جا جوڳي به ڪنهن جا مِٽ ناهن هوندا“. رات جي پيٽ ۾ سموري انتظاميه به تبديل ٿي ويئي ۽ هاڻي البراج گروپ ۽ راجه پرويز اشرف ”هنسي خوشي زندگي بسر“ ڪري رهيا آهن پر بجلي واهپيدار لاءِ صورتحال ويتر خراب ٿي چڪي آهي. ڪراچي ۾ بجلي جا بريڪ ڊائون ۽ بليڪ آئوٽ پهرين کان وڌيڪ آهن ۽ حڪومت ڪمپني سان ڊِيل کي بچائڻ لاءِ واپڊا کان روزانو 800 ميگاواٽ بجلي به سستي اگهن تي وٺيKESC کي ڏيئي رهي آهي ته جيئن KESC کي پنهنجي ٿرمل پاور پلانٽس مان ئي رڳو مهانگي بجلي نه پئدا ڪرڻي پئي. بجلي جي کوٽ رڳو 300 ميگاواٽ آهي. انهي جي باوجود ته خانگائڻ کانپوءِ KESC جي ڪارڪردگي ۾ اضافو ٿيڻ کپندو هو، ڪمپني جا لائين لاسز 30 سيڪڙو کان وڌي 34.5 سيڪڙو ٿي ويا آهن.

پاڻي ۽ بجلي واري وفاقي وزارت ۽ نئين KESC انتظاميه و چ ۾ نجڪاري واري معاهدي ۾ ترميمون آڻيندي 75 سيڪڙو شيئر هولڊر رکندڙ خانگايل اداري کي وڌيڪ ”سهولتون“ فراهم ڪيون ويون آهن. جيئن ته ترميم ٿيل معاهدي  جي شِق 8.8 ۾ ان ڳالهه جا امڪان ڏيکاريا ويا آهن ته حڪومت KESC جي انتهائي خراب ڪارڪردگي سبب ٿيل نجڪاري واپس وٺندي ڪمپني جو مڪمل ڪنٽرول واپس وٺي ڇڏي. انهي کي نظر ۾ رکندي عربستان جي واپارين مرڪزي حڪومت پاران نجڪاري وارو معاهدو ختم ٿيڻ جي صورت ۾ اين ٽي ڊي سي (واپڊا جي ذيلي اداري) ۽ KESC ڏانهن اربين رپين جون ماضي ۽ مستقبل جون سموريون رهتون به مرڪزي حڪومت پنهنجي ذمي کڻائڻ لاءِ صحيحون ڪرائي ورتيون آهن. وڏي ڳالهه اها به آهي ته معاهدي جي هڪ ٻئي شِق موجب نئين معاهدي تحت ابراج گروپ کي ڪراچي ۾ KESC  جي ملڪيت ۾ موجود اربين روپين جي پرائيم زمين ۽ غير منقوله جائيداد تي مالڪي به ملي ويئي آهي، جيڪا اڳ ۾ نه هئي.

KESC  جي ٻيهر نجڪاري يا نئين ڊِيل جي تڪراري هجڻ جو اندازو انهي ڳالهه ذريعي به سولائي سان لڳائي سگهجي ٿو ته تازو ئي دنيا ۾ بدعنوانين متعلق تحقيق ۽ سروي ڪندڙ اداري ٽرانسپيرينسي انٽرينيشنل نجڪاري ڪميشن کي هڪ خط ذريعي KESC  کي خانگائڻ متعلق معاهدن ۽ ٻين دستاويزن جي نقل جي فراهمي جي درخواست ڪئي. نجڪاري ڪميشن، جيڪا ٻيهر نجڪاري جي معاملي تي پاڻ اڻ ڄاڻ هئي، پنهنجي ڪاروهنوار جي قاعدي جي شِق 3 جو سهارو وٺندي ٽرانسپيرينسي انٽرنيشنل کي اهو چئي صاف انڪار ڪيو ته سودي متعلق سمورا دستاويز ڳجھا آهن. سندن وڌيڪ خيال هو ته ”جيڪڏهن اوهان کي دستاويز ڏنا ويا يا عالم آشڪار ڪيا ويا ته ان سان پيچيدگيون وڌي وينديون ۽ ان جا بجلي جي شعبي ۾ ويجهي مستقبل ۾ ٿيندڙ امڪاني نجڪاري جي معاهدن تي ناڪاري اثر پئجي سگهن ٿا.“ اشرافيه طبقي جي سربراهي ۾ قائم پاڻي ۽ بجلي واري وفاقي وزارت ۽ نجڪاري ڪميشن جيتوڻيڪ معاملي تي پاڻ ۾ سڄڻ ناهن پر هڪ ٻئي جي ڍَڪن تي ڍَڪَ رکڻ لاءِ هر وقت تيار آهن. خدا ڪري KESC  جي نجڪاري جي حوالي سان منهنجا خدشات غلط ثابت ٿين پر جيڪڏهن  نجڪار ي جو عمل شفاف ٿيو آهي ته پوءِ انهي ”رات واري ڊِيل“ جي دستاويزن کي ڏينهن ڏٺي جو پبلڪ ڪرڻ ۾ حرج ڪهڙو آهي؟ باقي ٻئي پاسي منٽن جي لوڊ شيڊنگ تي ڪراچي جا رستا رنگيندڙ هڪ ٻيو سياسي اسٽيڪ هولڊر الائي ڇو انهي ”ڊِيل“ تي ”مفاهمت“ واري سُئي سان چَپَ سبرائي ويٺو آهي!؟

سنڌ ۾ توانائي جي روشن مستقبل جو اوسيئڙو؟

پاڪستان ۾ بجلي جي سرڪاري ۽ خانگي شعبي جي ڪارڪردگي، انتهائي خراب حڪومتڪاري يا گورننس، وڌيڪ مضبوط ٿيندڙ وفاق، ڪمزور ريگوليٽري سرشتي ۽ هر قسم جي واهپيدارن جي غير ذميوار رويي کي نظر ۾ رکندي منهنجي ناقص راءِ موجب ان مسئلي جي جٽادار حل لاءِ سنڌ جو وڏو وزير جيڪڏهن اڳتي اچي ۽ نتيجا ڏي ته سندس عهدي جو دفاع سنڌ جا ماڻهو ڪندا ۽ ماڻهن کي بجلي جي هڪ وڌيڪ ”هاءِ وولٽيج جهٽڪي“ ۽ تباهي کان به بچائي سگهبو. سنڌ پنهنجو آئيني حق استعال ڪندي صوبائي بجلي جي شعبي کي جنگي بنيادن تي منظم ڪري. انهي کي آبپاشي کاتي کان ڌار ڪندي بجلي جو نئون کاتو جوڙي ۽ ننڍي، وچولي ۽ ڊگهي مدي وارو ايڪشن پلان تيار ڪري.

ٿر جي ڪوئلي جو مڪمل ڪنٽرول حاصل ڪيو وڃي ۽ ان ڏس ۾ جنگي بنيادن تي ڪم ڪيو وڃي. ان ڏس ۾ ٿر ڪول انرجي بورڊ ۽ اينگرو پاور جين لميٽڊ وچ ۾ ٿر ڪوئلي جي بلاڪ 2 ۾ کوٽائي ۽ بجلي پئدا ڪرڻ جي حوالي سان ٿيل ابتدائي ٺاهه انتهائي خوش آئند آهي. ان ٺاهه تحت سنڌ حڪومت ۽ اينگرو انرجي جوائنٽ وينچر طور هڪ ڪمپني جوڙيندا ۽ پارٽنر طور ڪم ڪندا. منافعي ۾ سندن حصو ترتيبوار 40 ۽ 60 سيڪڙو هوندو. سنڌ حڪومت اينگرو پاور کي مڪمل سهڪار جو يقين پڻ ڏياريو آهي. جيڪڏهن ارادو مثبت آهي ته سنڌ حڪومت جا لاڳاپيل عملدار ان حوالي سان جس لهڻن ٿا ۽ اميد ڪجي ٿي ته هو مرڪز جي گهٽ ۾ گهٽ مداخلت ذريعي ان ساڳي ماڊل کي سامهون رکندي صوبي ۾ پرڏيهي ۽ ڏيهي سيڙپڪارن کي ترغيبات ڏيندا ته جيئن اُهي سنڌ ۾ سستي اگهه تي بجلي پئدا ڪري مستقبل جي ماسٽر پلان طور سنڌ حڪومت جي ئي کاتي کي وڪرو ڪري سگهن. ڊگهي مدي واري پلان طور صوبائي کاتو پنهنجا پاور پلانٽ به لڳائي ۽ سنڌ حڪومت صوبي ۾ بجلي ورڇ ڪندڙ حيسڪو ۽ KESC ۽ بجلي پئدا ڪندڙ سمورا ڪارخانا مرڪزي حڪومت کان خريد ڪندي سنڌ ۾ بجلي جي فراهمي جو سمورو نيٽ ورڪ پنهنجي مڪمل تحويل ۾ آڻي.

سنڌ ۾ بجلي سستي هوندي ته ڪوبه سيڙپڪار وڏي خوشي سان هتي ڪارخانا لڳائيندو. معاشي سرگرمي ۾ بي پناهه اضافو ٿيندو ۽ نتيجي طور ٽئڪسن جي اوڳاڙي ۾ به غير معمولي واڌارو ايندو ۽ روزگار لاءِ ماڻهو ڳولئي نه لڀندا. انهي کانپوءِ به جيڪڏهن سنڌ وٽ اضافي بجلي بچي ٿي، اها لاڳاپيل صوبن ۽ ملڪن جهڙوڪ پنجاب، بلوچستان ۽ هندستان جي ڪمپنين کي وڪرو ڪري سگهجي ٿي. واضح ڪندو هلان ته اڄ به سنڌ ۾ 5000 ميگاواٽ جي لڳ ڀڳ بجلي پئدا ٿئي ٿي ۽ ان جي کپت رڳو 3500 ميگاواٽ آهي. اها بجلي رڳو تيل ۽ گئس ذريعي پئدا ڪئي ويندي آهي. متبادل توانائي ۽ ڪوئلي تي بجلي پئدا ڪرڻ جي ڏس ۾ ايندڙ 5 کان 10 سالن ۾ 3 کان 5 هزار ميگاواٽ واڌو بجلي پئدا ڪري سگهجي ٿي، جڏهن ته Waste to Energy يعني ڪچري مان بجلي پئدا ڪرڻ جي ٽيڪنالاجي تي به ڪم ٿي رهيو آهي. ان ڏس ۾ پرڏيهي ڪمپنين سنڌ ۾ ڪراچي ۽ ٽنڊي الهيار جي ضلعي حڪومتن سان ابتدائي ڳالهيون به جاري آهن. سنڌ ۾ توانائي جا انيڪ وسيلا هجڻ باوجود ڪراچي جي سيٺن جون بتيون ۽ پنجاب جي صنعتڪارن جون چمنيون ٻارڻ، سندن مشينون هلائڻ، پنجاب جي جاگيردارن جا ٽيوب ويل چالو رکڻ ۽ عَربستان جي شيخن جا کيسا ڀرڻ لاءِ سنڌ جو ويچارو واهپيدار 50 ڊگري واري گرميءَ ۾ لوڊ شيڊنگ جا ”مزا“ ڪيستائين ماڻيندو رهندو ۽ ڪيسيتائين سنڌ جو بيروزگار نوجوان سرڪاري نوڪرين لاءِ تعليمي سندن جون نقلون ڪرائي، ”دڪان کوليل“ وزيرن جي آفيسن جا ڌڪا ٿاٻا کائيندو رهندو؟

mohsin_babbar@hotmail.com

ڪاوش هائيڊ پارڪ 10 جولائي 2009

مسئلن جي ڌٻڻ ۾ ڦاٿل گلشن حديد!

سنڌ صوبي جي گادي واري هنڌ ڪراچي کي 18 ٽائونز ۾ ورهايو ويو آهي ۽ هتان جون يونين ڪائونسلز پڻ انهن ٽائونز جو حصو آهن، بن قاسم ٽائون جي يونين ڪائونسل نمبر 6 گلشن حديد هن وقت ڪيترن ئي مسئلن کي منهن ڏئي رهي آهي، هن علائقي جي آبادي تقريبن ٽن لکن کان به وڌي وئي آهي. جيتوڻيڪ هن يوسي جي ماهوار بجيٽ ٻه لک رپيا ٻڌائي وڃي ٿي، تنهن هوندي هتي جيڪي به ڪم ٿيا آهن، اهي سڀ ناقص مٽيريل سان ٿيا آهن، ٺهيل روڊ هاڻي اکڙي رهيا آهن، گٽرن جو پاڻي روڊ رستن تي وهندو رهي ٿو، جڏهن ته علائقي جا مين چوڪ ٻوڏ جو ڏيک ڏئي رهيا آهن. هن علائقي جو ٻيو وڏو مسئلو بدامني جو آهي، علائقي ۾ چوريون روز جو معمول بڻجي ويون آهيون، ڪوبه ماڻهو هن علائقي جو واهر ڪرڻ لاءِ تيار ناهي، زڪوات جو صوبائي وزير ساجد جوکيو پڻ هن علائقي ۾ رهي ٿو ۽ هن ئي علائقي جو چونڊيل نمائندو آهي، پر هن به ڄاڻايل مسئلن جي حل لاءِ ڪو تحرڪ ناهي ورتو. هن علائقي جو ٽيون وڏو مسئلو ٽرانسپورٽ جو آهي، ايڏي وڏي آبادي واري علائقي ۾ صرف هڪ ڪوچ سروس هلي ٿي، جن جي هڪ هٺي لڳي پئي آهي. اسان سنڌ حڪومت کان پرزور مطالبو ٿا ڪريون ته ڄاڻايل مسئلا جلد کان جلد حل ڪري گلشن حديد واسين کي سک جو ساهه کڻڻ ڏنو وڃي.

آصف علي جهتيال

گلشن حديد (ڪراچي)

روزگار ڏيڻ بجاءِ کسڻ واري نيئن روايت!

موجوده عوامي دور، جنهن ۾ بيروزگار طبقو روزگار جي اميد لڳايو ويٺو آهي، ان ئي عوامي/جمهوري دور ۾ آن فارم واٽر مئنيجمينٽ جي اٽڪل 246 ملازمن کي بيگناهه نوڪرين مان لاٿو ويو آهي ۽ سوين نوجوانن کي بيروزگار ڪري، انهن جي هٿن مان هڪ ويلي جي ماني به کسي ورتي آهي. عوام جا منتخب نمائنده بار بار اهو چوندا رهيا آهن ته  ڪنهن کي به بيروزگار نه ڪيو ويندو ۽ موجوده حڪومت مهنگائي ۽ بيروزگاري کي ختم ڪري، هر نوجوان کي روزگار ڏيندي ۽ ملڪ ۾ هڪڙو به غريب نه رهندو، پر اهي واعدا ڇو پورا نه ٿي رهيا آهن!؟ هر نوجوان اهو ڏسي حيران آهي ته موجوده جمهوري دور ۾ ڇا ٿي رهيو آهي، ڇا انهيءِ کي جمهوريت چئبو آهي؟ هڪ پاسي مهنگائي ماري ڇڏيو آهي ته ٻئي پاسي مالي پريشاني ۽ بيروزگاري خودڪشي ڪرڻ تي مجبور ڪري رهي آهي. اسين صدر پاڪستان آصف علي زرداري کي اپيل ٿا ڪريون ته اسان کي نوڪرين تي بحال ڪري دربدر ٿيڻ کان بچايو وڃي.

شوڪت علي آرائين/پڊعيدن

بحالي جا منتظر اسٽيل مل جا برطرف ملازم

اڳوڻي سرڪار جي عوام دشمن فيصلي هيٺ چار هزار کان مٿي ملازمن کي پاڪستان اسٽيل مل مان برطرف ڪيو ويو هو، اسٽيل مل جي قيام جو واحد مقصد غريب طبقي جي سهائتا ۽ کين زندگي جو معيار بهتر بڻائڻ جو موقعو ڏيڻ هو، پر هن اداري کي ڀڳڙن مٺ عيوض وڪڻڻ ۽ اربين رپين جي زمين هڙپ ڪرڻ جا سانڀاها ڪيا ويا، پر ڀلو ٿئي سپريم ڪورٽ جي چيف جسٽس افتخار محمد چوڌري جو، جنهن اسٽيل مل کي خانگائڻ کان بچائي ورتو. محترمه بينظير ڀٽو صاحبه وطن واپسي تي اليڪشن ورڪ دوران جيڪب آباد ۾ جلسي عام کي خطاب ڪندي چٽي طرح اهو اعلان ڪيو هو ته پيپلز پارٽي حڪومت ۾ اچي اسٽيل مل جا برطرف ملازم بحال ڪندي، جنهن بعد موجوده حڪومت جي قيام کانپوءِ برطرف ملازم بلڪل بحال ٿيا، سرڪار 1998ع تائين برطرف ٿيل ملازم بحال ڪرڻ جو اعلان ڪيو، پر مشرف دور ۾ برطرف ڪيل ملازمن کي بحال نٿو ڪيو وڃي. پاڪستان اسٽيل مل ۾ ”وي آر ايف“ يعني رضاڪاراڻي رٽائرمينٽ فيسلٽي تحت برطرف ڪيل ملازمن ۾ راقم پڻ شامل آهي، اڄ ڪيڏي مهانگائي آهي، روزگار نه هوندو ته گذارو ڪيئن ٿيندو؟ ماڻهو خودڪشيون ڪري رهيا آهن، والدين ٻار وڪڻي رهيا آهن، وري به اميد آهي ته سپريم ڪورٽ سڳوري اسٽيل مل جي برطرف ملازمن کي بحال ڪرڻ لاءِ پاڻمرادو نوٽيس وٺندي.

نصير سومرو/ڪراچي

بجلي بحران آخر ڪڏهن ختم ٿيندو؟

اسان جي ملڪ ۾ ڪافي اهڙا مسئلا آهن، جيڪي اڃا تائين حل نه ٿي سگھيا آهن، جنهن ۾ بجلي جي لوڊشيڊنگ به هڪ اهم مسئلو آهي، جيڪو اڃا تائين حل نه ٿيو آهي. عوام کي ڪو وڏو عهدو نٿو کپي فقط بجلي کپي ٿي، جنهنجي نه هجڻ سان لکين خاندانن جي گھرن جون چلهيون ٻري ناهن سگھنديون، ڇاڪاڻ ته بجلي بحران سبب ڪيتريون ئي فيڪٽريون بند ٿي چڪيون آهن. آخر اهو بجلي بحران ڪڏهن حل ٿيندو؟

آزاد نارائڻ مالهي/عمرڪوٽ

بغير ڪنهن ضرورت جي تعمير ٿيندڙ اسڪول!

هن وقت جڏهن تعليم کي سڌارڻ جون ڳالهيون ۽ ڪوششون ڪيون پيون وڃن، ان دوران ٺٽي ضلعي جي تعليم کاتي ۾ موجود ڪي ماڻهو ان نظام کي تباهه ڪرڻ لاءِ سندرو ٻڌي ميدان ۾ لٿل آهن، جنهن جو تازو مثال يوسي جهمپير جي ڳوٺ خميسو شورو، جيڪو 200 گهرن تي مشتمل آهي، جتي گرلس ۽ بوائز ٻه پرائمري اسڪول هلندڙ آهن، جن کي الڳ الڳ ٻه عمارتون مليل آهن، جيڪي ٽن ٽن ڪمرن تي مشتمل آهن، جن ۾ 150 جي لڳ ڀڳ مستقبل جا معمار علم پرائي رهيا آهن، انهيءَ ڳوٺ ۾ تعليم کاتي ۾ ٺٽي جي ڪامورن هڪ فزيبلٽي رپورٽ ڏئي يار محمد شورو جي نالي 2 گرلس ۽ بوائز اسڪولن جون عمارتون منظور ڪرايون آهن، منظور ٿيل اسڪولن جون عمارتون ته ٺهنديون ڪو نه، ڇو ته زمين جي مالڪ ڳوٺاڻن کي اعتراض آهي، جيڪڏهن اسان جا ڪامورا علم دوست آهن، ته انهن جي رهنمائي ڪرڻ لاءِ اسين تيار آهيون، ته ڪٿي اسڪول ڏيڻ گهرجن، اهي اسڪول اتي ڏيڻ گهرجن، جتي مستقبل جا معمار تعليم جي زيور کان محروم آهن. وزير تعليم سميت اعليٰ عملدارن کي اپيل ٿو ڪريان ته غلط بنيادن تي منظور ڪيل اسڪول جيڪي فرضي نالي تي منظور ڪيا ويا آهن، انهن جي انڪوائري ڪري ملوث ماڻهن کي سزا ڏني وڃي، جيئن آئنده ڪنهن کي  علم دشمن قدم کڻڻ ۽ ملڪ ۽ قوم جو پئسو ضايع ڪرڻ جي جرئت نه ٿئي.

محمد سومار شورو/جهمپير

ايس ڊي ايس ايس پي جا برطرف ملازم!

جون 2007ع ۾ صحت کاتي پاران ضلعي سانگهڙ ۾ مختلف پوسٽن تي هڪ سال لاءِ SDSSPڪانٽريڪٽ تحت 4500 رپيا ماهوار پگهار تي ٽيڪنيشن ڀرتي ڪيا ويا، سالن کان بيروزگار ويٺل ٽيڪنيشن ايتري معمولي پگهار تي ان اميد سان ڊيوٽي ڪئي ته اڳتي هلي پ پ حڪومت کين مستقل روزگار ڏيندي، پر سيپٽمبر 2008ع ۾ پ پ حڪومت ۾ ئي انهن ٽيڪنيشنز کي روزگار کان محروم ڪيو ويو. اسان جي وزيراعليٰ سنڌ کي گذارش آهي ته پ پ جي منشور تحت SDSSP جي متاثر ملازمن کي صحت کاتي ۾ مستقل نوڪري ڏني وڃي.

منير احمد/سانگهڙ

شميم سان ٿيل ناانصافي!

روزانه ڪاوش جي 4 جولاءِ واري هائيڊ پارڪ ۾ ”شميم لاشاري“ جو ”پيار جي پرڻي جي ايڏي قيمت“ جي عنوان سان شايع ٿيل خط پڙهي سچ ته جيءُ جهري پيو. شميم لاشاري، جنهن پنهنجي زندگي جو فيصلو پاڻ ڪيو، صرف ان ئي ڳالهه تي سندس ڀائر ۽ عزيز ان جا جاني دشمن ٿي پيا ۽ انهن پنهنجي ڀيڻ جي مڙس کي ڊوڙائي ڊوڙائي قتل ڪري ڇڏيو ۽ شميم جو گهر اجاڙي ڇڏيو، انهيءِ ڏکن جي ماريل شميم جي مٿي تي ڪو هٿ رکي آٿت ڏيڻ لاءِ به تيار ناهي. هاڻ سوال اهو ٿو پيدا ٿئي ته ڇا هتي پنهنجي بري ۽ ڀلي جا فيصلا پاڻ ڪرڻ ڏوهه آهي؟ ان جي سزا اها ئي آهي، جيڪا شميم کي ملي آهي؟ آئون هن خط ذريعي حڪمرانن کي التجا ٿو ڪريان ته شميم سان ٿيل ان ناانصافي جو نوٽيس وٺي ذميوارن کي سخت سزا ڏني وڃي ته جيئن آئينده وري ڪا ٻي شميم اهڙي ظلم جو شڪار نه ٿئي.

ارشاد علي لغاري/پنگريو

ثقافت کاتي تي تنقيد!

خميس 9 جولائي واري ڪاوش هائيڊ پارڪ ۾ حيدر سهتو جو خط ”ثقافت کاتي جي لاپرواهي ۽ سنڌ جا ڏات ڌڻي“ ڇپيو پڙهي حيرت ٿي ته بغير ڪنهن تصديق جي تنقيد ڪرڻ جا آخر سبب ڪهڙا آهن؟ علڻ فقير جي نالي سان وضاحت ڪرڻ جي ڪابه ضرورت نه آهي، ڇو ته 5 جولائي جي ڪاوش ۽ ٻين اخبارن ۾ ثقافت کاتي پاران چيو ويو هو ته علڻ فقير جي ورسي 21 جولاءِ تي ملهائي ويندي، جڏهن ته مائي ڀاڳي جي حوالي سان حيدر سهتو وري اڻڄائي جو مظاهرو ڪري ويو آهي، ڇو ته مائي ڀاڳي جي ورسي ثقافت کاتي پاران نئون ڪوٽ ۾ ملهائي وئي، ان کان علاوه هيءَ به هڪ حقيقت آهي ته مائي ڀاڳي جي پٽ ڪالو فقير ۽ ڌيءَ مائي سوني ۽ پوٽي برڪت فقير کي باقائده وظيفو پڻ ملندو رهي ٿو. ثقافت کاتو پنهنجي ڏات ڌڻين کي ڪڏهن وسارڻ جو سوچي به نه ٿو سگهي.

سليم جروار

ميڊيا ڪوآرڊينيٽر (ثقافت ۽ سياحت کاتو سنڌ)

پنهنجي مدد پاڻ تحت تعليم حاصل ڪندڙ ٻارڙا!

اسان جي ڳوٺ سمون خان ٽنگڙي ۾ قائم پرائمري اسڪول جيڪو هن وقت ڳوٺاڻا پنهنجي مدد پاڻ تحت هلائي رهيا آهن، ڳوٺ جا ٻارڙا هڪ ڪچي جڳهه ۾ تعليم حاصل ڪري رهيا آهن ۽ ماستر جو پگهار پڻ هر ٻار 2 سئو رپيا ماهوار ڀري ٿو، ٻارڙن ۾ هن وقت محرومي ڦهليل آهي ته هو ڪيترا سال ماستر جو پگهار ڀري تعليم حاصل ڪندا رهندا؟ هن جمهوري دور ۾ نياڻين جي تعليم تي تمام گهڻو زور ڏنو پيو وڃي، پر اسان وٽ سرڪار طرفان تعليم جي ڪابه سهولت ميسر نه آهي. اسان وزير اعليٰ سنڌ ۽ تعليم جي وزير مظهرالحق  کي پرزور اپيل ٿا ڪريون ته اسان جي ڳوٺ جي اسڪول فوري طور استاد مقرر ڪيو وڃي ته جيئن ٻارڙا تعليم حاصل ڪري سگهن.

ڊاڪٽر تاج محمد ٽنگڙي

ڳوٺ ٽالهي

ساريون پوکڻ تي پابندي: عمل ڪير ڪرائيندو؟

ڪجهه عرصو اڳ سنڌ حڪومت نارا ڪئنال جي ڪمانڊ ايريا ۾ ساريون پوکڻ تي پابندي جو اعلان ڪيو هو ۽ ڪامورن عوام کي آگاهه ڪرڻ لاءِ اخبارن ۾ اشتهار ڏئي لکين رپيا خرچ پڻ ڪيا هئا، تنهن باوجود ڪجهه بااثر ڌرين پاران پابندي باوجود کپرو واهه جي منڍ شاخن چوٽياريون، کوڙي، دڙو بازار ۽ ان کان هيٺ نارا ڪئنال تي پاڻي کوٽ باوجود هزارين ايڪڙن تي غيرقانوني طريقي سان ساريون پوکيو ويون آهن، کوڙي، چوٽياريون، دڙو بازار شاخون انجنيئر نارا ڪئنال ۽ ايس ڊي او کپرو جي وارابندي شيڊيول ۾ 21 هين ڏينهن کولڻيون آهن پوءِ انهن شاخن جي پاڻي تي پوکيل سارين کي هر هفتي پاڻي ڪٿان ٿو ملي؟ ۽ وارابندي دوران شاخون ڪيئن ٿيون کلن؟ پڇڙي ۾ اسان وٽ پيئڻ جو پاڻي ڪونهي پوءِ کپرو واهه جي منڍ ۾ سارين جي غيرقانوني پوکي ڪير روڪرائيندو؟ ڪامورا صرف اشتهار ڏيڻ تائين هئا ۽ حڪومت جو فرض سارين جي پوکي تي پابندي وارو اعلان ڪرڻ هو، پوءِ عمل ڪير ڪرائيندو؟

ممتاز بوزدار/کپرو

پاس ٿيل اهل اميدوارن کي آفر آرڊر جاري ڪيا وڃن

ڪجهه عرصو اڳ سيڪريٽري ايجوڪيشن جو اخبار ۾ بيان ڇپيو هو ته، 60 سيڪڙو مارڪون کڻندڙ اميدوارن کي جلد آرڊر ڏنا ويندا ۽ 60 کان گهٽ وارن کي ڪنهن به قسم جي رعايت نه ملندي. تازو 4 جولاءِ واري ڪاوش ۾ استادن جي ڀرتي وارو مامرو رولڙي جو شڪار ڄاڻايو ويو آهي، جو ورلڊ بئنڪ پاران پيپر آئوٽ ٿيڻ جا خدشا ظاهر ڪيا ويا آهن، انهيءَ لاءِ ورلڊ بئنڪ سمورن اميدوارن جون جوابي ڪاپيون طلب ڪري ورتيون آهن، جڏهن ته 5 جولاءِ واري ڪاوش ۾ تعليم کاتي جي ترجمان پاران اهو بيان ڏنو ويو آهي ته استادن جي ڀرتين وارو عمل روڪيو ناهي ويو، اهي ڳالهيون درست نه سمجهيون وڃن، پر استادن جي ڀرتي ٽن مرحلن ۾ مڪمل ٿيڻي آهي، ٻن مرحلن جي پڄاڻي کانپوءِ ضلعي جا ڊي سي اوز اهل اميدوارن جا سرٽيفڪيٽ چيڪ ڪري اميدوارن کان انٽرويوز وٺي آرڊر جاري ڪندا، هاڻي سوال اهو ٿو پيدا ٿئي ته انٽرويوز وٺڻ جو ته ڪوبه شرط نه هيو ته پوءِ هاڻي انٽرويو وٺڻ جو مقصد ڪهڙو آهي؟ هن وقت اهي چوٻول آهن ته انٽرويو ۾ سياسي ليول تي آرڊر ملندا، غريب ۽ بي پهچ وري به پنهنجي حق کان محروم بڻجي ويندا، ان لاءِ وزير اعليٰ سنڌ کي اپيل آهي ته بنا انٽرويوز جي پاس ٿيل اهل اميدوارن کي جلد آفر آرڊر ڏنا وڃن.

گلشن چانڊيو/قمبر

ووڪل ڪلاس کي محدود ڪرڻ واريون ڪوششون!

ڇنڇر 4 جولاءِ واري ڪاوش هائيڊ پارڪ ۾ علي قاضي جو خط ووڪل ڪلاس نظريي بابت شايع ٿيو، جنهن ۾ هن ووڪل ڪلاس جي اصطلاح ۽ مشڪلاتن بابت لکيو، انهيءِ ۾ ڪو شڪ نه آهي ته مڊل ڪلاس هڪ الڳ تصور آهي ۽ ووڪل ڪلاس هڪ الڳ تصور آهي، پر بدقسمتي سان سنڌ جي ڪجهه سڄاڻ ڌرين به علي قاضي جي پيش ڪيل ووڪل ڪلاس واري اصطلاح کي طبقاتي تضاد جي ور چاڙهڻ جي ڪوشش ڪئي آهي، جنهن کانپوءِ علي قاضي به پوليس، هرڻ ۽ هاٿي وارو مثال پيش ڪيو آهي. اها هڪ تاريخي حقيقت آهي ته سماج جي ڏتڙيل ۽ استحصال جو شڪار طبقن جي حقن ۽ سياسي تبديلي لاءِ ڪا ڪوشش ٿي آهي ته ان کي سماج جي صرف ڪنهن هڪ اڌ طبقي تائين محدود ڪري ناڪام بڻايو ويو، منهنجي خيال مطابق علي قاضي جو ووڪل ڪلاس وارو خيال به اهڙي ئي ڪنهن ڄار ۾ ڦاسايو ويو آهي.

علي اڪبر ڪنراڻي/ٺل

سوات آپريشن بند ڪيو ويو آهي يا ”مڪمل“؟ ليکڪ : ظفر امام

سوات آپريشن جي خاتمي جو اعلان ڪيو ويو آهي. مالاڪنڊ ۾ ڪئي ويندڙ آپريشن جي مڪمل ٿيڻ جي پڌرائي ظاهر ڪندي ڏاڍن چيو آهي ته هاڻي متاثرين جي واپسي شروع ڪئي ويندي. اهو به چيو اٿائون ته ان آپريشن دوران طالبان جي ٻئين ۽ ٽئين جي درجي جي قيادت مارجي وئي آهي يا گرفتار ڪئي وئي آهي.

آپريشن جي تڪميل؟

سوات آپريشن جي مڪمل ٿيڻ جي اعلان کانپوءِ ائين نه سمجهڻ گهرجي ته ڪو ملڪ اندر خوني راند بند ٿي چڪي آهي. دهشتگرد ۽ دهشتگردي خلاف جنگ- انهن ٻنهي جي دهشتگردي عوام کي اڳ جيان هيسائيندي رهندي، ڪُهندي ۽ ڪچليندي رهندي. سوات آپريشن ڪيتري ڪامياب رهي، ان جو اندازو اسان کي شايد ايندڙ ڏينهن ۾ ٿيندو جڏهن ملڪ جي ٻئي ڪنهن حصي ۾ ساڳيو دهشتگرد ۽ انتهاپسند نمودار ٿيندا. سوات ۾ آپريشن بند ٿي آهي، دهشتگردي خلاف جنگ بند نه ٿي آهي ۽ اها ملڪ جي ٻين علائقن ۾ هلندي رهندي. بنياد پرستي جي عذاب جو حل هن سسٽم وٽ موجود ڪونهي، ڇو ته هن ئي نظام خود ان کي پيدا ڪيو آهي.

آپريشن جي ڪاميابي؟

چون ٿا وچولي ۽ هيٺين درجي جي طالبان قيادت ماري چڪا آهيون يا پڪڙي چُڪا آهيون، پر اصل سوال ته هي آهي: طالبان جي پهرين درجي جي قيادت (ٽاپ ليڊر شپ) ڪٿي آهي؟ ان کي ماريو يا پڪڙيو ڇو نه ويو آهي؟ چون ٿا مولانا فضل الله زخمي ڪيو ويو آهي. بهتر، پر جي توهان کي مولانا فضل الله جي زخمي هئڻ تائين جي به خبر آهي ته پوءِ ان جي اصل هنڌ جي خبر به لازمي توهان وٽ آهي. طالبان جي اول درجي جي ٽاپ ليڊر شپ جو ڪو وارُ به ونگو نه ٿيو آهي، سو ڇو؟ مولانا فضل الله ۽ صوفي محمد سميت انهن اهم ليڊرن کي مارڻ يا پڪڙڻ ڪهڙو مشڪل ڪم آهي؟

هيءَ آپريشن مڪمل ته ضرور ٿي آهي، پر ائين نه ٿو چئي سگهجي ته ڪو اها ”ڪامياب“ به وئي آهي. انتهاپسند دهشتگرد مڪمل طور تي ختم نه ڪيا ويا آهن، نه ئي ڪري سگهجن ٿا، نه ئي کين مڪمل طور ختم ڪرڻ ڪوئي چاهي ٿو. في الحال ”جُڳاڙ“ ڪري ماڻهو واپس آندا پيا وڃن. نٿو چئي سگهجي، ڪا پڪ ڪونهي ته اهي دهشتگرد اِتي يا ڪنهن ٻي جڳهه تي وري ظاهر نه ٿيندا.

سوات آپريشن جو اختتام هنگامي طور ڪيو ويو آهي. سمجهو آرمي چيف، صدر زرداري ۽ وزيراعظم گيلاني ۾ جيڪي ملاقاتون ٿيون آهن اهي هڪ سخت دٻاءَ جي ڪيفيت ۾ ٿيون آهن، ۽ انهن ملاقاتن کانپوءِ هي آپريشن بند ڪئي وئي آهي.

بهرحال اها ڳالهه ثابتي آهي ته دهشتگردن کي ختم ڪرڻ ته هڪ پاسي رهيو، عوام جي بک، بدحالي، تذليل ۽ دربدري ايتري ته وڌي چڪي هئي جو حڪمران طبقن تي سخت دٻاءُ وڌي رهيو هو. جهڙي ريت بمباري ڪري سوين معصوم ماڻهن  کي اجل جو شڪار بڻايو ويو، ماڻهو ان کان سخت بيزار نظر آيا. هڪ طرف طالبان ۽ ٻئي  طرف آپريشن ڪندڙ خاڪين پاران تنگ ڪيل انهن ماڻهن ۾ جيڪي شعلا ڀڙڪي رهيا آهن، سي بغاوت جا آهن.

هن آپريشن بابت اسان شروع کان ئي اهو موقف اختيار ڪيو هيوسين ته ان کي جيڪڏهن ڊگهو هلايو ويندو ته پيچيدگيون جنم وٺنديون، جيڪڏهن ان کي جلد ختم ڪيو ويندو ته به دهشتگرد ختم ڪو نه ٿي سگهندا. ٻنهي صورتن ۾ هن آپريشن جا نتيجا ٿوري گهڻي فرق سان اهي ئي نڪرڻا هئا، جيڪي هاڻي نڪتا آهن.

هيءَ آپريشن کٽي ڪو نه وئي آهي، بند ڪئي وئي آهي. جيتوڻيڪ علائقن کي ڪليئر قرار ڏنو ويو آهي، پر سئو سيڪڙو نه. ۽ جيڪي ٿورا گهڻا گهٽ خطرناڪ دهشتگرد  ڇڏي ڏنا ويا آهن (مثال طور صوفي محمد ۽ مولانا فضل الله) اهي ئي دهشتگرد مستقبل ۾ وري منظم ٿيندا.

ڌارين جي واپسي

اسان جا ليکاري هڪ ڳالهه وڏي فخر ۽ وڏي واڪي چوندا آهن، ته سنڌ اندر مذهبي تنگ نظري ۽ بنيادپرستي ڪونهي. سنڌ مذهبي انتهاپسنديءَ کا پاڪ آهي. اهو سچ آهي ته سنڌ اندر مذهبي انتهاپسندي ڪونهي، ڇو ته عالمي راند ۾ سنڌ جي لاءِ ٻيو ڪجهه سوچيو ويو آهي. ٿورڙو پنهنجي پنهنجي پاند کي جاچي ڏسو، پنهنجي گريبان ۾ جهاتي پائي ڏسو، جي توهان وٽ مذهبي انتهاپسندي ناهي، ته توهان وٽ هڪ ٻئي قسم جي انتهاپسندي ضرور آهي. عالمي راند ۾ توهان لاءِ اهو ئي طئي ڪيو ويو آهي.

هتي جيڪي سوات مان پٺاڻ آيا، انهن خلاف هڪ قيامت صغريٰ برپا ڪئي وئي. لسانيت جي باهه کي انتهائي تيز ڪيو ويو. جيئن ته ڪوبه دُڪان، ڪو به ڌنڌو مارڪيٽنگ کانسواءِ نه هلندو آهي، ۽ مارڪيٽنگ لاءِ اهم هٿيار پروپئگنڊا هوندي آهي، تنهنڪري هتي پنهنجي پنهنجي سياست جي ڌنڌي کي زور وٺائڻ لاءِ اها پروپئگنڊا ڪئي وئي ته سوات مان سڀ دهشتگرد اچن پيا. ٻيو اهو ته ڌارين جي اها لوڌ جيڪا نه ڄاڻ ڪيترن لکن جي تعداد ۾ آهي، سا اسان جي وسيلن تي قابض ٿي ويندي. اسان جو مال متاعُ ميڙي ويندي، الهه تلهه ٻُهاري ويندي. پر ٽيون ۽ سڀ کان اهم پروپئگنڊا جو حصو هي هيو ته انهن مان ”هڪ به سواتي واپس نه ويندو“. هڪ به پٺاڻ پنهنجي ڏيهه واپس نه ويندو، اها ڳالهه شد ۽ مد سان، وڏي زور سان، هتان جي وڏن وڏن واتن چئي ۽ ورجائي ورجائي چئي.

اڄ اسان جي سامهون اهي رپورٽون آهن، جيڪي ٻڌائين ٿيون ته هن ڄَرَ جي ڄِڀين کي ڇڏي ڪيترائي خاندان واپس موٽڻ شروع ٿي ويا آهن. انهن مان ڪيترائي بعد ۾ واپس ورندا. آپريشن بند ڪرڻ جي اعلان کانپوءِ ڪيترائي متاثر خاندان واپس ويندا ۽ وڏي تعداد ۾ واپس ويندا. هتي جي ميڊيا، ڪچهرين، ڪالمن ۽ روڊن رستن تي ڦهلايل پروپئگنڊا جا ٽئي اهم نقطا غلط ثابت ٿيا آهن.

1- اهو ته جيڪي ڌاريا پيا سي دهشتگرد آهن- غلط (2) اهو ته ڌارين جي لوڌ جيڪا شايد لکن جي تعداد ۾ سنڌ ۾ داخل ٿي آهي، اها اسان جي وسيلن تي قابض ٿي ويندي- غلط (3) اهو ته آيلن منجهان هڪ به ”ڌاريو“ واپس نه ويندو- بلڪل غلط.

جيڪڏهن ڪا ڦڪائي ٿئي ته پوءِ اخبارن ۾ هڪ اڌ ڪالم لکي ان جو اعتراف ڪرڻ گهرجي. اعتراف ڪرڻ گهرجي ته توهان ”عالمي راند“ لاءِ استعمال ٿي رهيا هُيو. هاڻي جڏهن هزارن جي تعداد ۾ اها ”لوڌ“ واپس وڃي رهي آهي تڏهن اسان جي دانشورن، ليکڪن ۽ سياستدانن کي پنهنجي مؤقف تي ٻيهر سوچڻ گهرجي.

جنگ کانپوءِ خانه جنگي!

ڪجهه ڏينهن اڳ ۾ هڪ ڪالم ۾ لکيو هئم ته هن جنگ کانپوءِ خانه جنگي آهي….. جيڪڏهن ان کي وڏو وقت هلڻ ڏنو ويو. اهو تناظر پنهنجي جڳهه تي برقرار آهي. هيءَ جنگ اڃا هلي رهي آهي. هن خطي اندر امريڪي مفاد انتهائي گهِرا آهن. نه صرف اهو پر اها جنگ مختلف Currents ۽ Fluctuationsجي صورت ۾ هلڻي آهي. مڃو يا نه مڃو، اسان ڦاسي چڪا آهيون. عراق ۽ افغانستان وانگر هن ملڪ جي به پورهيت هاري ناري ۽ غريب عوام جي قبر کوٽي پئي وڃي.

هن رياست جا پنهنجو پاڻ سان تضاد هاڻي ايترا ته وڌي چڪا آهن جو سطح تي جيتري ماٺار نظر اچي رهي آهي، اندر ايتري ئي ولوڙ آهي، انتشار آهي. هن بنياد پرستي ۽ انتهاپسنديءَ جو علاج عوام جي سرڪش بغاوت ۽ طاقت پنهنجي هٿن ۾ کڻڻ ۾ آهي، حڪمرانن جي جنگ ۽ امن جي ڊرامن ۾ نه آهي.

xaphor.emam@gmail.com

هڪ درخواست سچ جي عدالت ۾. ليکڪ :عاجز جمالي

هڪ سچ

ڪراچي جي يونيورسٽي ۾ سنڌي ڳالهائيندڙ شاگردن کي داخلا ملڻ ڏکيو ڪم آهي. ڪٿي پابنديون آهن، ڪٿي ڏکيائيون آهن ۽ ڪٿي بلڪل تعصب جو جهان آهي.

هڪ ٻيو سچ

ڪراچي يونيورسٽي سميت جن به وڏن ادارن ۾ سنڌي ڳالهائيندڙ استاد آهن اُهي سياسي اختلافن، ذاتي رنجشن ۽ ڪجهه نفسياتي مامرن جو شڪار آهن. جنهن سبب استادن جا استادن سان اندريان ڦڏا ته ٿيندا رهندا آهن پر استاد شاگردن ۽ شاگردياڻين کي هڪ ٻئي جي اختلافن جو شڪار بڻائيندا آهن، جنهن سبب استاد کي ته استاد ئي رهڻو آهي پر شاگرد يا شاگردياڻيءَ جو جيون داءُ تي لڳيو وڃي.

ٽيون سچ

ڪراچي يونيورسٽيءَ جو سنڌي شعبو ڪراچي جي سنڌين لاءِ اُتساهه جي علامت سمجهيو ويندو آهي. ڀل ڪمزور يا گهٽ ذهن سبب ئي سهي پر سنڌي شاگردن يا شاگردياڻين جي سنڌي شعبي ۾ داخلا سٺي علامت آهي. پر ڪراچي يونيورسٽيءَ جو سنڌي شعبو رڳو اڄڪلهه نه پر گذريل ڳچ سالن کان استادن ۽ شاگردن وچ ۾ تڪراري بڻجندو آيو آهي. ڪجهه استاد تڪراري بڻجندا رهيا، ڪجهه شعبي جا سربراهه ته ڪڏهن ڪجهه شاگرد ۽ شاگردياڻيون تڪراري بڻجندا رهيا. جيڪي به ٿيو خوب نه ٿيو- خراب ٿيو، جيڪو ڪجهه ٿي رهيو آهي اُهو به خوب ناهي.

هڪ درخواست جو سچ

ڪو ماڻهو، ڪو ڄاڻو سُڃاڻو ماڻهو آفيس تي هڪ لفافو ڇڏي وڃي ٿو. لفافي اندر هڪ درخواست آهي. درخواست ڪراچي يونيورسٽي جي سنڌي شعبي جي ڪجهه استادن جي ناروا سلوڪ بابت لکيل آهي، جيڪو ظاهري طور يونيورسٽيءَ جي سنڌي شعبي جي ڪجهه شاگردن ۽ شاگردياڻين پاران وائيس چانسلر ڏانهن لکيل آهي، جنهن جون ڪاپيون چيف جسٽس ۽ قومي اسيمبليءَ جي تعليم واري اسٽيڊنگ ڪميٽيءَ ڏانهن آهي. هيءَ درخواست مون وٽ اِهو نياپو کڻي آئي ته مان متاثر ٿيل شاگردن ۽ شاگردياڻين جي مدد ڪريان. پنهنجي قلم آڌار يا ميڊيا وسيلي هن معاملي تي آواز اٿاريان. هن درخواست جي سچ بابت مون کي ڪا به خبر ناهي پر درخواست جو متن سچ ٻولي رهيو آهي. هن درخواست ڇپجڻ کان پوءِ متاثر شاگردن ۽ لاڳاپيل استادن سان ملاقات ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي ويندي. سندن ڪو موقف ٿو اچي اُهو به هن بحث جو حصو بڻجڻ گهرجي يا هن درخواست بابت ڪنهن جو ڪو اعتراض هُجي ان لکڻيءَ کي به هنن صفحن ۾ ضرور جڳهه ملڻ گهرجي، پر ڪراچي يونيورسٽيءَ جي سنڌي شعبي جي اندر جي هي ڪهاڻي هڪ درخواست يا ڪاڳر تي لکيل تحرير جي صورت ۾ سامهون اچي ٿي. هن درخواست تي تبصرو ڪرڻ بدران درخواست جو متن پڙهندڙن سان شيئر ڪري رهيو آهيان.

بخدمت جناب وائيس چانسلر ڪراچي يونيورسٽي

گذار ش آهي ته اسان (سنڌي شعبي جي ايم ايس جا شاگرد ۽ شاگردياڻيون) سنڌي شعبي جي اندرئين گروهه بندي ۽ ڪجهه استادن خاص ڪري ڊاڪٽر غفور ميمڻ ۽ ميڊم ناهيد پروين جي ناروا سلوڪ ۽ منفي رويي سبب بيحد پريشان ۽ خوفزده آهيون. ڄاڻايل ٻئي استاد سنڌي شعبي جا سينئر استاد آهن ۽ شعبي جي ٽه رڪني ريسرچ ڪميٽي (ڊي آر سي) جا ميمبر به آهن. پر ذاتي رنجشن ۽ شعبي جي اندرين گروهه بندين ڪارڻ اُهي ايم ايس ڪلاسز جي شروعات کان ئي ڪجهه شاگردن ۽ شاگردياڻين سان ناروا ۽ ناانصافين تي ٻڌل سلوڪ رکندا پيا اچن. انهن شعبن ۾ ٻٽا معيار قائم ڪيل آهن، جن به شاگردن ۽ شاگردياڻين سان ساڻن سٺا ذاتي تعلقات آهن، انهن کي هر معاملي ۾ فوقيت ڏيندا آهن ۽ جن شاگردن ۽ شاگردياڻين سان سندن سٺا ذاتي تعلقات ناهن انهن کي هر معاملي ۾ نه صرف نظرانداز ڪندا آيا آهن پر انهن خلاف انتقامي ڪارروايون به ڪري چُڪا آهن. ان سبب شاگردن ۽ شاگردياڻين جي اڪثريت خوف، پريشاني ۽ ذهني اذيت ۾ مبتلا آهي. اهڙن روين سبب ئي پهرين سيمسٽر ۾ ئي ٽي شاگرد ايم ايس ڇڏي چُڪا آهن. تاريخ 3 جُون 2009 تي جڏهن ايم ايس جي ڪورس نمبر 721 جو امتحان ٿيو ته ڪورس انچارج ڊاڪٽر غفور ميمڻ ڪجهه شاگردن ۽ شاگردياڻين (جيڪي سندس قربت ۾ ناهن) کي گهٽ حاضري جي بهاني امتحان ۾ ويهڻ ڪونه ڏنو. ان کان پوءِ 6 جُون 2009ع تي جڏهن ڪورس نمبر 731 جو امتحان ٿيو ته ڪورس انچارج ميڊم ناهيد پروين صاحبه به ڊاڪٽر غفور ميمڻ جي تقليد ڪندي اُهوئي سُلوڪ روا رکيو. صرف ايترو ئي نه پر ميڊم ناهيد پروين جي پيپر جو چاليهه سيڪڙو آئوٽ آف ڪورس ۽ سنڌي زبان ۽ گرامر جي لحاظ سان غلط سوالن تي ٻڌل هُئو. اصل ۾ پيپر ۾ غلطين جو سبب وري اِهو هُئو جو ڄاڻايل پيپر ڪورس انچارج ميڊم ناهيد پروين نه پر ڊاڪٽر غفور ميمڻ ئي تيار ڪيو هُئو. ان ڳالهه جو پهريون ثبوت اِهو هي ته ڪورس نمبر 721 ۽ ڪورس نمبر 731 جي پرچن جو فارميٽ ۽ فونٽ هڪ جهڙو هُئو، ٻيو ۽ سڀ کان اهم ثبوت اِهو ته ميڊم ناهيد پروين جي پيپر دوران ڊاڪٽر غفور ميمڻ لاڳيتو ڪلاس ۾ بيٺو رهيو ۽ امتحاني سوالن جا جواب شاگردن کي سمجهائيندو رهيو. ايتري تائين جو پيپر ۾ پروف جون غلطيون به ڊاڪٽر غفور ميمڻ ٺيڪ ڪيون. ان دوران ڪورس انچارج ميڊم ناهيد پروين ڪلاس ۾ پوئين بئنچ تي ويهي پنهنجو ڪو ضروري ڪم ڪندي رهي.

آئوٽ آف ڪورس ۽ غلطين سان ڀرپور ان پيپر خلاف اسان 10 جُون 2009 تي آرٽس فيڪلٽي جي ڊين کي سنڌي شعبي جي چيئرپرسن وسيلي هڪ درخواست ڏني، ڇو ته اسان مان ڪافي شاگرد ۽ شاگردياڻين جي ناپاس ٿيڻ جو انديشو هُئو (ڄاڻايل درخواست جي فوٽو ڪاپي لڳل آهي) اِها ڳالهه جڏهن ڪورس انچارج ميڊم ناهيد پروين ۽ ڊاڪٽر غفور ميمڻ تائين پهتي ته اُهي ڀڙڪي پيا. انهن ايم ايس جي شاگردياڻين کي خطرناڪ نتيجا ڀوڳڻ جون ڌمڪيون به ڏنيون. پنهنجي ڪاوڙ جي اظهار ۽ شاگردن توڙي شاگردياڻين خلاف انتقامي ڪاررواين جي غرض سان ميڊم ناهيد 11 جُون تي امتحاني نتيجا شعبي جي چيئرپرسن حوالي ڪيا، جنهن ۾ انهن سڀني شاگردن ۽ شاگردياڻين کي ناپاس ڪيو ويو جن آرٽس فيڪلٽي جي ڊين کي ڏنل درخواست تي صحيحون ڪيون هُيون. صرف هڪ شاگرد کي رڳو 50 مارڪون ڏيئي پاس ڪيو ويو. هتي اها ڳالهه ٻڌائڻ به ضروري آهي ته ميڊم ناهيد سيمسٽر دوران ڪجهه اسائنمينٽ ڏنيون ۽ امتحان ۾ ڄاڻايل اسائنمينٽ جون مارڪون ڏيڻ جو به واعدو ڪيو پر ان واعدي کي انهن شاگردن ۽ شاگردياڻين تي لاڳو نه ڪيو ويو جن ڊين کي درخواست ڏني هئي. ميڊم ناهيد پاران ڪيل انتقامي ڪارروائي کان پوءِ ڊاڪٽر غفور ميمڻ به ان ڳالهه جا واضح اشارا ڏنا آهن ته هُو به پنهنجي ڪورس ۾ ڄاڻايل شاگردن ۽ شاگردياڻين کي ناپاس ڪندو.

جناب اعليٰ

هي آهن اُهي مسئلا جيڪي ڪراچي يونيورسٽي جي سنڌي شعبي ۾ ايم ايس ڪندڙ شاگردن ۽ شاگردياڻين کي پيش آهن، جنهن سبب اسان بيحد پريشان ۽ پنهنجي ڪيريئر بابت ڊنل آهيون. ڪراچي يونيورسٽي ۾ جڏهن ايم ايس پروگرام شروع ٿيو هُئو ته اسان سڀ ڏاڍا پُراميد هُئاسين. اسان مان ڪٿي شاگرد ۽ شاگردياڻيون ڪراچي يونيورسٽي ۽ هائر ايجوڪيشن ڪميشن (هيڪ) جي شرطن مطابق يا ته ٻن سالن جي پڙهائي جي موڪل وٺي آيا آهيون، يا نوڪري ڇڏي آيا آهيون، ان اُميد تي ته هي نئون پروگرام آهي پراڻي نظام جي ڀيٽ ۾ مفيد ثابت ٿيندو ۽ هڪ سال جو ڪورس ورڪ ڪرڻ کان پوءِ اسان کي معياري تحقيق ڪرڻ جو موقعو ملندو. پر افسوس جو هي شعبو سنڌي استادن جي داخلي گروهه بندين ۽ اختلافن جي ڪري اسان جي جذبن ۽ علمي شوق جو ڀوڳ بڻجي ويو. هي چوڻ غلط نه ٿيندو ته ڪراچي يونيورسٽي جي سنڌي شعبي ۾ ايڏيون تعليمي سرگرميون نه ٿينديون آهن جيڏيون سياسي سرگرميون ٿينديون آهن. سڀ استاد صاحبان نه رڳو پاڻ گروهن ۾ ورهايل آهن پر انهن شعبي جي سڀني شاگردن ۽ شاگردياڻين کي به ذاتي قربت يا رنجش جي بنياد تي گروهن ۾ ورهائي ڇڏيو آهي. اسان اوهان کي وائيس چانسلر جي حيثيت ۾ انصاف جي اُميد ۽ گذارش ڪريون ٿا. اسان چاهيون ٿا ته اسان سان ٿيندڙ ناانصافين جو ازالو ڪيو وڃي-  ۽ اهڙو ٺوس حل ڳوليو وڃي جو مستقبل ۾ اهڙا مسئلا نه ٿين. ان سلسلي ۾ اسان جي هي گذارش آهي ته ڄاڻايل ٻنهي استادن جي جڳهه تي ڪي ٻيا ڪورس انچارج مقرر ڪيا وڃن، ڇو ته شاگردن ۽ شاگردياڻين جي اڪثريت سندن روين ۽ ارادن سبب خوفزده آهي. ڄاڻايل ٻئي استاد سنڌي شعبي جي ٽه رڪني ريسرچ ڪميٽي جا پڻ ميمبر آهن. سندن ناروا سلوڪ ڪيترن ئي شاگردن ۽ شاگردياڻين جي تعليمي ڪيريئر کي تباهه ڪرڻ جو ڪارڻ بڻجي سگهي ٿو. ان ڪري اوهان کان گذارش ٿا ڪريون ته اسان جي درخواست تي جلد سنجيدگي سان غور ڪيو وڃي ۽ اسان جي گذارشن کي مڃي اسان جي بنيادي حقن جو تحفظ ڪيو وڃي.

(1) احمد سومرو، (2) غلام سڪينه، (3) صنم خاتون، (4) علي جان ٻرڙو، (5) ڦلو، ڪراچي يونيورسٽي سنڌي شعبو

آخري سچ

سڄي ڳالهه ۾ آخري سچ اِهو آهي ته هي هڪ درخواست آهي. هڪ بغاوت آهي ٻن استادن ۽ يونيورسٽين اندر استادن جي روين خلاف. مون کي خبر ناهي ته هي نالا سچا آهن يا فرضي آهن. پر هي درخواست سچ ڏانهن نشاندهي ضرور ڪرائي رهي آهي. يونيورسٽين ۽ وڏن تعليمي ادارن ۾ سلجهيل ۽ سُڄاڻ شاگرد ڪهڙي ريت ڀوڳي رهيا آهن. سچ کي سچ چوڻ سندن لاءِ ڪيڏو عذاب ناڪ هوندو. ڪراچي يونيورسٽيءَ جا مٿي ڄاڻايل ٻئي استاد ذاتي طور مون لاءِ قابل احترام آهن، پر جيڪڏهن هن قسم جا سچ ڪراچي جي مادر علمين ۾ ٻڌون ٿا ته پوءِ تعصب جي بنياد تي سنڌي شاگردن جي رستا روڪ ڪندڙ تعصب پرستيءَ جي روين سان گڏ سنڌي ڳالهائيندڙ استادن جا هن قسم جا رويا به سنڌي شاگردن ۽ شاگردياڻين جا رستا روڪي رهيا آهن.

aajizjamali100@yahoo.com

غير مقبول فيصلا جمهوريت لاءِ فائديمند ٿيندا؟ ليکڪ : مرتضيٰ سيال

جمهوريت ڪيتري به ڪمزور ڇو نه هجي پر اها آمريت کان بهرحال بهتر آهي، جمهوريت ۾ ئي اسان جي سڀني مونجهارن توڙي بحرانن جو حل آهي پر جيڪڏهن ڳالهه جمهوريت جي ڪجي ۽ پاليسيون ان جي ابتڙ هجن ته نه مونجهارن مان نڪري سگهجي ٿو ۽ نه ئي عوام کي ڪجهه ڏئي سگهجي ٿو. ڪنهن به جمهوري حڪومت جي پرائيم ڊيوٽي اها آهي ته اها هر سطح تي عوام کي لاڀ ۽ رليف ڏئي.

نئون مالي سال شروع ٿيڻ سان پيٽروليم مصنوعات تي ڪاربن سرچارج نالي نئون ٽئڪس لاڳو ڪري قيمتون وڌايون ويون، پيٽرول جي في ليٽر تي 10 رپيا، ڊيزل تي 8 رپيا ۽ گاسليٽ تي 6 رپيا وڌايا ويا. پاڪستان ۾ وڪرو ٿيندڙ پيٽروليم مصنوعات ڪاربن فري ناهن پر باوجود ان جي سرچارج وصول ڪرڻ جو فيصلو ڪيو ويو. 7 جولاءِ تي سپريم ڪورٽ حڪومت کي ڪاربن سرچارج وٺڻ کان منع ڪري ڇڏيو ۽ چيف جسٽس اهو پڻ چيو ته “حڪومت بنا ڪنهن ڪارڻ جي ۽ سپريم ڪورٽ جي اڳوڻي فيصلي کي ڪائونٽر ڪرڻ لاءِ اگهن ۾ واڌاري جو نئون طريقو اختيار ڪيو”. سپريم ڪورٽ جي حڪم کان پوءِ ٻڌڻ ۾ آيو ته حڪومت آئل مارڪيٽن ۽ ڪمپنين کي ڪاربن ٽئڪس ختم ڪرڻ جي هدايت به ڪري ڇڏي پر ڪالهه 9 جولاءِ تي صدر آصف علي زرداري هڪ صدارتي آرڊيننس جاري ڪري پيٽروليم ڊيولپمينٽ لوئي نالي نئون ٽيڪس لاڳو ڪندي پيٽروليم مصنوعات جي قيمتن کي ساڳي پوزيشن تي بيهاريو آهي.

سپريم ڪورٽ جو فيصلو عوام ۾ تمام گهڻو پاپولر ٿيو، جڏهن ته صدارتي آرڊيننس عوام ۾ اوتروئي غير مقبول ۽ ناپسنديده بڻيو آهي، ڪنهن به جمهوري حڪومت کي اهڙا فيصلا نه ڪرڻ گهرجن، جيڪي سندن مقبوليت کي گهٽائڻ جو سبب بڻجن. هينئر جيڪا صورتحال نظر اچي رهي آهي، ان مان واضح طور تي اهي اشارا ملي رهيا آهن ته معاملا ٽڪراءَ ڏانهن وڌي رهيا آهن، جيڪا ڳالهه رڳو حڪومت لاءِ ئي نه پر عوام لاءِ به چڱي ڪانهي.

8 جولاءِ تي سڌ سماءَ واري وفاقي وزير قمر الزمان ڪائره جو بيان شايع ٿيو هو، ته “سپريم ڪورٽ آڏو سچائي سامهون رکبي، باقي فيصلو چئلينج نه ڪبو” پر پاليسي بيان جي ابتڙ ڪالهه واري صدارتي آرڊيننس ٽڪراءَ واري صورتحال پيدا ڪري ڇڏي آهي، جنهن مان حڪومت اندر هم آهنگي جي کوٽ به نظر اچي رهي آهي.

بجيٽ کان اڳ عوامي سطح تي اهي اميدون ڪيون پئي ويون ته هن ڀيري عوام کي رليف ڏيڻ لاءِ ٽئڪس گهٽايا ويندا ۽ مهانگائي کي ڪنٽرول ڪرڻ جا اپاءَ ورتا ويندا پر صورتحال ان جي ابتڙ بيٺي ته عوام ۾ مايوسي پيدا ٿي. حڪومت جون مجبوريون ۽ آءِ ايم ايف جو دٻاءُ پنهنجي جاءِ تي پر عوام کي رليف ڏيڻ وڌيڪ اهم ۽ ضروري هئو. غير جمهوري حڪومتون عوامي خواهشن جي پرواهه ڪرڻ بنا فيصلا ڪنديون آهن پر ڪا به چونڊيل ۽ جمهوري حڪومت اهڙو رسڪ افورڊ نٿي ڪري سگهي. حڪومت ۾ ويٺل سڀئي سياسي ۽ غير سياسي اڳواڻ سڀ ڪجهه سمجهن ٿا پر باوجود ان جي پاليسين ۽ فيصلن ۾ عوامي سوچ ۽ خواهشن جو ڪو به خيال نه ٿا رکن ته يقينن ان جو نقصان چونڊيل حڪومت جي کاتي ۾ ئي وڃي ٿو.

عوام کي رليف ڏيڻ حڪومت جي بنيادي ذميواري آهي، جيڪڏهن حڪومت پنهنجون ذميواريون پوريون ڪري ها ته سپريم ڪورٽ کي ضرورت ئي محسوس نه ٿئي ها پاڻمرادو نوٽيس وٺڻ ۾ اهڙو فيصلو ڪرڻ جي پر جيڪڏهن حڪومت آءِ ايم ايف يا ٻئي ڪنهن دٻاءَ تحت ٽيڪس لڳايا ۽ سپريم ڪورٽ ان جي خلاف فيصلو ڏنو ته حڪومت وٽ اهو جواز هجڻ گهرجي ته ملڪ جي اعليٰ عدالت جو فيصلو آهي، جنهن تي عمل ڪرڻ لاءِ پابند آهيون. حڪومت اها صورتحال آءِ ايم ايف ۽ ٻين ادارن جي سامهون رکي سگهي پئي پر ائين ڪرڻ بجاءِ ٽڪراءَ ۾ اچڻ وڏي غلطي ثابت ٿي سگهي ٿي.

چيف جسٽس جي ان ڳالهه ۾ تمام گهڻو وزن آهي ته “جن ملڪن ۾ تيل تي ڪاربن سرچارج وصول ڪيو وڃي ٿو، اتي ماحول کي آلودگي کان پاڪ رکڻ لاءِ ڪاربن کان پاڪ پيٽرول وڪرو ڪيو وڃي ٿو، جنهن کانپوءِ ٽئڪس ورتو وڃي ٿو پر هتي ان جي ابتڙ ڪم ٿي رهيو آهي، حڪومت ڪاربن کان پاڪ پيٽرول وڪرو ڪرڻ کان اڳ ڪاربن سرچارج وصول ڪرڻ جو فيصلو ڪري ان تي عمل شروع ڪري ڏنو آهي”. اعليٰ عدالت اها ڳالهه به واضح ڪئي آهي ته “عوام کي سستو پيٽرول فراهم ڪرڻ حڪومت جي بنيادي ذميواري آهي”.

اعليٰ عدالت جو ڪيل فيصلو عوام جي ڦٽن تي پها رکڻ جهڙو آهي پر حڪومت جو رويو معاملي کي وڌيڪ منجهائڻ وارو آهي، جنهن سان صورتحال يقينن وڌيڪ خراب به ٿي سگهي ٿي پر سڀ کان اهم ڳالهه اها آهي ته اهڙن فيصلن سان عوام ۽ حڪومت ۾ ويڇا وڌي سگهن ٿا. اهڙي طرح جمهوريت مخالف ڌريون به ان صورتحال مان فائدو حاصل ڪري سگهن ٿيون.

حڪومت سڀ ڪجهه ڄاڻي ٿي ته سازشي عنصر تمام گهڻا سرگرم آهن ۽ انهن جو مقصد ئي اهو آهي ته عوام ۽ حڪومت ۾ ويڇا وڌن ۽ هو پنهنجا مقصد حاصل ڪن. اهڙي صورتحال ۾ غير مقبول فيصلا ڪرڻ بجاءِ عوام کي وڌ کان وڌ رليف ڏيڻ گهرجي ۽ عوامي خواهشن جي ابتڙ پاليسيون جوڙڻ کان پاسو ڪيو وڃي.

هينئر جڏهن پيپلز پارٽي جي اڳوڻي سينيٽر رخسانا زبيري ۽ مسلم ليگ (ن) جي سيڪريٽري جنرل ظفر اقبال جهڳڙا جي درخواستن تي ڪاربن ٽئڪس وارو معاملو غور هيٺ آهي ۽ سپريم ڪورٽ وفاقي سيڪريٽري ماحوليات کي به طلب ڪيو هو ته سماعت پوري ٿيڻ جو انتظار ڪرڻ گهرجي ها ۽ وفاقي وزير اطلاعات جي موقف مطابق صحيح صورتحال سپريم ڪورٽ جي سامهون رکي وڃي ها ته ممڪن هو معاملي کي بهتر نموني حل ڪرڻ جو موقعو ملي سگهي ها ۽ ٽڪراءَ واري امڪاني صورتحال کان بچڻ ۾ مدد ملي سگهي ها. پيٽروليم ڊيولپمينٽ لوئي آرڊيننس جي نالي سان لاڳو ڪيل نئين ٽئڪس واري معاملي تي هاڻي سپريم ڪورٽ ۾ هلندڙ سماعت جو وڌيڪ سخت فيصلو اچڻ جا امڪان به پئدا ٿي ويا آهن. اهي به اطلاع آهن ته صدارتي آرڊيننس خلاف سپريم ڪورٽ ۾ درخواست داخل ٿي چڪي آهي. بار ايسوسيئيشنس، ٽرانسپورٽ ايسوسيئيشن، واپاري ۽ زندگيءَ جي ٻين شعن سان تعلق رکندڙ ماڻهو سپريم ڪورٽ جي ڪاربن سرچارج ختم ڪرڻ واري فيصلي جي حق ۾ ۽ صدارتي آرڊيننس جي مخالفت ۾ اظهاري رهيا آهن.

پيٽروليم مصنوعات جي قيمتن جي مقرري بابت جسٽس (ر) راڻا ڀڳوانداس جي سربراهي ۾ جوڙيل ڪميشن چيو آهي ته “عالمي مارڪيٽ ۾ تيل جي قيمت کي پرڏيهي ڪرنسي بدران پاڪستاني رپئي سان لاڳو ڪيو وڃي، جيئن پيٽروليم مصنوعات ۾ گهٽتائي جو فائدو عوام کي پهچي سگهي”. ڪميشن 75 صفحن تي مشتمل تفصيلي رپورٽ جاري ڪئي آهي، جنهن ۾ اها سفارش به ڪئي وئي آهي ته پيٽروليم شين جي قيمت جي مقرري جو طريقو ٺاهڻ لاءِ توانائي ۽ پيٽروليم فيلڊ جي ماهرن تي ٻڌل هڪ ڪميٽي جوڙي وڃي.

پنهنجي ڳالهه کي سميٽيندي آئون اهو عرض ڪرڻ چاهيندس ته سپريم ڪورٽ جي عوامي خواهشن واري فيصلي عوام ۾ سرهائي پيدا ڪئي هئي ۽ صدارتي آرڊيننس ذريعي تيل قيمتون وڌائي ساڳي پوزيشن تي آڻڻ واري فيصلي عوام جي ڪاوڙ ۾ واڌارو آندو آهي. ان آرڊيننس کي عوام دشمني جو نالو ڏنو پيو وڃي. عوام کي هر حال ۾ رليف ڏيڻ ۽ سندن سڀئي بنيادي مسئلا حل ڪرڻ واريون دعوائون دم ٽوڙيندي نظر اچي رهيون آهن. محبتون نفرتن ۾ تبديل ٿيڻ وارا امڪان چٽا ٿي چڪا آهن، پيپلز پارٽي حڪومت سپريم ڪورٽ جي فيصلي جي ابتڙ آرڊيننس جاري ڪري رڳو عوامي جذبن تي ئي نه پر پنهنجي مقبوليت تي به وار ڪيو آهي. هاڻي ڏسڻو اهو آهي ته سپريم ڪورٽ عوام کي مايوسي مان ڪڍڻ لاءِ ڪهڙو فيصلو ٿي ڪري.

murtazasiyal@yahoo.com

سرڪاري ايڊمنسٽريٽر مقرر ڪرڻ وارو غير مقبول فيصلو ليکڪ : رزاق کٽي

پاڪستان ۾ فوج جڏهن به اقتدار ۾ آئي آهي ته ان جو سڀني کان پهرين نشان سياستدان هوندا آهن. فوجي حڪمران جڏهن ”ميري عزيز هم وطنو“ جي ڀاشڻ سميت قوم کي خطاب ڪندا آهن ته انهن جي تقريرن ۾ واضح طور ان ڳالهه جو اظهار هوندو آهي ته هن ملڪ کي سياستدانن تباهه ڪري ڇڏيو. سياستدان ملڪ جو سمورو ناڻو لُٽي ڦري ويا ۽ هاڻي هو ئي هن ملڪ لاءِ مسيحا بڻجي آيو آهي ۽ جيستائين اقتدار ۾ موجود هوندو، تيستائين هن ملڪ کي ڪو به لهر ۽ لوڏو ناهي!!

ان قسم جو رويو فوج کان سواءِ اوهان کي ملڪ اندر موجود بيورو ڪريسي ۾ به نظر ايندو. بيورو ڪريسي به سدائين هن ملڪ جي عوام کي اهو تاثر ڏيندي رهي آهي ته هن ملڪ جا سياستدان وڏا بي ايمان ۽ چور آهن، ڄٽ ۽ جاهل آهن. ان ڪري اهڙن سياستدانن جي ڪري ملڪ ترقي نه ڪري سگهيو آهي. انهي بيورو ڪريسي ڪهڙي ڪمال ڪاريگري سان هن ملڪ اندر دولت ميڙي گڏ ڪئي آهي ۽ جنهن انداز سان شاهاڻي زندگي گذاري ٿي. ان جو مثال اوهان ڪراچي سميت ملڪ جي ڪنهن به وڏي شهر جي پوش علائقي مان حاصل ڪري سگهو ٿا، انهن علائقن ۾ جيترا سهڻا ۽ عاليشان گهر اوهان کي ڪامورن جا ملندا، اهڙا سياستدانن جا نه هوندا.

پنهنجي اصل مقصد ڏانهن ايندي ان ڳالهه جي وضاحت ڪرڻ ضروري آهي ته اسان جي نظر ۾ سياستدان ڪي شڪ کان عاري نه آهن، جو اسان انهن جي ويهي ان حد تائين وڪالت ڪري رهيا آهيون، جو عوام کي اهو تاثر ملي سگهي ته اهي سياستدان انتهائي سادڙا ۽ معصوم آهن، ائين ناهي.

مٿي ذڪر ڪيل ملڪ جي اقتدار جون اصل ڌريون جڏهن ملڪ جي سياست لاءِ ان قسم جي راءِ رکن ٿيون ته ان ۾ ڪو ڪوڙ به ناهي پر سوال اهو آهي ته ڇا هن ملڪ جو اقتدار عوام ۽ ان جي نمائندن حوالي ڪجي يا فوج ۽ ڪامورن جي؟ جمهوري ۽ اخلاقي روايتن جي پسمنظر ۾ ڏٺو وڃي ته اسان کي اهوئي جواب ملي ٿو ته هن ملڪ جي اقتدار جو اصل مالڪ عوام ۽ ان جا چونڊيل نمائندا آهن، نه ڪي اهي ادارا جيڪي عوام جي ئي ڏنل ٽيڪس تي پلجن ٿا ۽ بعد ۾ ان مٿان حڪومت به ڪن ٿا.

هن ملڪ ۾ اصل مسئلو رويي جو به آهي. ان ڳالهه کان انڪار ناهي ته هن ملڪ جي سياستدانن کي بهتر کان بهتر هجڻ گهرجي ۽ بدقسمتي اها آهي ته انهن سياستدانن کي جمهوريت جي امتحان مان گذرڻ ئي نه ڏنو ويو آهي. ۽ پوءِ نتيجو اهو نڪتو آهي ته سڀ سٺا ۽ خراب ماڻهو هڪ ئي لائين ۾ بيٺل آهن ۽ هاڻي اسان جا رويا ۽ سوچڻ جا انداز به ان قسم جا ٿي ويا آهن ته ”واقعي سياستدان چڱا ماڻهو ناهن.“

انهي ڳالهه جو هڪ ڀيرو وري تڏهن احساس ٿيو آهي، جڏهن وزيراعظم سيد يوسف رضا گيلاني 8 جولاءِ تي اسلام آباد ۾ بين الصوبائي ڪانفرنس جي صدارت ڪرڻ بعد ميڊيا سان ڳالهائيندي اهو چيو آهي ته آگسٽ ۾پاڪستان جي سمورن مڪاني ادارن ۾ ايڊمنسٽريٽر مقرر ڪيا ويندا ۽ اهي ايڊمنسٽريٽر سرڪاري آفيسر هوندا. پاڻ هن وقت ان ڳالهه جو ذڪر ڪرڻ مناسب نٿا سمجهون ته ملڪ جو موجوده مڪاني نظام ڪيترو بهتر يا خراب ثابت ٿيو آهي. ان کي بهتر ڪري وري اڳتي هلايو وڃي، جيئن عوام جي ريفائنري مان وري چونڊيل نمائنده پاڻ کي گذارين، پر افسوس وزيراعظم جي ان اعلان تي آهي ته جيڪڏهن سرڪاري ڪامورا ئي ايڊمنسٽريٽر مقرر ڪرڻا آهن ته پوءِ انهي نظام کي ڀلي اڃا هلڻ ڏيو. پيپلز پارٽي هن وقت سنڌ ۽ مرڪز ۾ پنهنجي طاقت سان موجود آهي. پنجاب ۾ مسلم ليگ (ن) کي اڪثريت حاصل آهي. اهڙي ريت صوبه پختون خواهه ۾ اي اين پي ۽ پيپلز پارٽي کي پاور حاصل آهي. بلوچستان ۾ ته هڪ ئي ميمبر مخالف ڌر جو آهي. هن وقت سڀ سياسي پارٽيون اقتدار ۾ آهن ۽ اهي چاهين ٿيون ته هو اقتدار ۾ ويهي پنهنجن ڪارڪنن ۽ حامين لاءِ ايترو ڪجهه ڪن جيئن اڳتي هلي انهن کي ڪا تڪليف پيش اچي ته ان کي منهن ڏئي سگهن.

وزيراعظم جي انهي فيصلي جو سڀ کان گهڻو نقصان ٿيندو ئي پيپلز پارٽي کي. ڇاڪاڻ ته سنڌ ۾ هي پنهنجي ڪيل فيصلي تحت ڪراچي ۽ حيدرآباد ۾ ايم ڪيو ايم جو مرضي وارو ڪامورو ايڊمنسٽريٽر کڻندا. جڏهن ته ٻين علائقن ۾ نه اتان جي اهم ماڻهن جي مرضي موجب ڪامورن کي ايڊمنسٽريٽر مقرر ڪيو ويندو، تنظيم سازي واري هنر ۾ پاڻ مڃائيندڙ ايم ڪيو ايم اندر ڪامورا به هنن جا ميمبر آهن. جيڪي هر مهيني پنهنجي پگهار جو هڪ مخصوص سيڪڙو ايم ڪيو ايم جي فنڊ ۾ جمع ڪرائين ٿا ۽ اهي ڪامورا ايم ڪيو ايم جي مٺ ۾ آهن ۽ ان جي مرضي کان سواءِ هو ڪجهه به نٿا ڪري سگهن، جڏهن ته باقي سياسي پارٽين وارو حال مڙيئي ساڳيو آهي.

ڪتابي ڳالهين ۽ زميني حقيقتن ۾ فرق آهي. جيڪڏهن سياسي ماڻهو ايڊمنسٽريٽر مقرر نه ڪيا ويا ته ان جو نتيجو اهو نڪرندو ته سڀ کان وڌيڪ نقصان پيپلز پارٽي کي ٿيندو. پيپلز پارٽي جو جيالو، جنهن جو مزاج ئي پنهنجو آهي، ان کي بيورو ڪريسي ڪنهن به صورت ۾ نه ويجهو اچڻ ڏيندي ۽ نه سندس ڪم ڪندي ۽ ٿيندو ائين جو ڏيڍ سال گذري ويو آهي ۽ سال ڏيڍ کان وڌيڪ عرصو اهي ڪامورا گذاريندا، اهڙي ريت 3 سال پورا ٿي ويندا ۽ ڪارڪنن جو ترو نڪري ويندو. انهي جاءِ تي جيڪڏهن سياسي ماڻهو ايڊمنسٽريٽر هوندا ته اهي گهٽ ۾ گهٽ پنهنجي هائوس آڏو (جيڪو هوندو ئي ڪونه) نه پر عوام آڏو ته جوابده هوندا، سڀاڻي انهن ئي سياسي ماڻهن کي عوام وٽ ووٽ وٺڻ لاءِ اچڻو پوندو ان ڪري سڀني کي اها ڳالهه سمجهڻ کپي ته جيڪو ڪامورو اوهان ايڊمنسٽريٽر بڻائي ويهاريندا، ان کي پاڻ کي ته ووٽ وٺڻا ناهن پر سياسي پارٽين جا ووٽ به خراب ڪندو.

وزيراعظم جي انهي اعلان مان ان ڳالهه جو واضح اظهار ٿئي ٿو ته سياسي ماڻهو ان لائق ئي ناهن جو انهن کي بنا چونڊجڻ جي ايڊمنسٽريٽر بنائي سگهجي. ائين لڳي ٿو ته وزيراعظم ۽ وزيراعلائن، گڏجي اهو فيصلو ڪيو آهي. انهن کي ان ڳالهه تي ضرور سوچڻ گهرجي ها ته هو پاڻ نه رڳو سياسي ماڻهو آهي، پر عوام جي ووٽن تي چونڊجي آيا آهن. ڪهڙي ضرورت هئي جو اهڙا ماڻهو عوام مٿان مڙهيا وڃن، جيڪي عوام آڏو قانوني ته هڪ طرف اخلاقي طور به جوابده نه هجن.

ان ڪري عوام جي بهتري کي آڏو رکندي فوري طور تي اهو فيصلو واپس ورتو وڃي ۽ ملڪ جي مڪاني ادارن ۾ سياسي ماڻهن کي ايڊمنسٽريٽر مقرر ڪيو وڃي. ڇاڪاڻ ته انهن ادارن جو مالڪ عوام آهي ۽ اهي ادارا عوام وٽ رهڻ گهرجن ۽ اهو تاثر ڏيڻ گهرجي ته هن ملڪ جا سياستدان چڱا ماڻهو ناهن جو انهن جي حوالي ادارا به نه ڪري سگهجن. اسان جا سياستدان به اتان ئي سکندا ان ڪري انهن جي سکيا جو رستو به بند نه ڪيو وڃي.

razakkhatti@yahoo.com

ڪلچر ڊپارٽمينٽ جو ويل ڪلچرڊ سيڪريٽري ليکڪ : الطاف شيخ

پاڻ گذريل ڪالم ۾ سنڌي ادبي سنگت جي اڳوڻي سيڪريٽري ڊاڪٽر ذوالفقار سيال جي شاعري جي ڪتابن جي ڳالهه پئي ڪئي. سندس هڪ ٻه ٻيو شعر ياد اچي رهيو آهي.

لفظ هوا ۾ ڳالهائين ٿا

تنهنجا سڏ ڪا تڙپائين ٿا

گل مٽي مان مهڪي نڪتا

تنهنجي خوشبوءِ ڦهلائين ٿا….

پشم جهڙا پير کڻي ٿي

گلڙا چوڌر لهرائين ٿا

تون جو آڏو بيٺي آهين

آئينا به شرمائين ٿا….

’ذلف زماني وارا ماڻهو

سارولا سهسائين ٿا….

سنڌي ادبي سنگت جي هن ايوارڊ فنڪشن ۾ آيل مراد علي مرزا ۽ ڊاڪٽر لائق زرداري سان ملي رهيو هوس ته اتي خبر پيئي ته محفل جو خاص مهمان، صوبائي وزير سسئي پليجو صاحبه اچي رهي آهي. چوڌاري نظر ڊوڙايم سڄو هال مهمانن سان ڀرجي چڪو هو. هڪ ڪرسي به خالي نه رهي هئي بلڪه پنجاهه کن مهمان هال جي پٺين حصي ۾ بيٺا هئا. سخت گرمي ۽ هال Over Crowded هجڻ ڪري مڙني ايئرڪنڊيشنرن گڏجي به هال کي ٿڌو ته ڇا پر Pleasant حد تي به نٿي آندو. سڄي هال ۾ سختSuffocation ۽ حبس محسوس ٿي رهيو هو. جهاز جي انجن روم ۾ به گرمي ٿئي ٿي، سعودي عرب ۾ به گرمي ٿئي ٿي پر سنڌ ۾ سانوڻي واري چاليهي کان اڳ جيڪو هي چاليهو ٿئي ٿو اهو منجهند جي وقت ساڙيو رکي. مونکي اهو سوچي کل آئي ته اڄ کان پورا 38 سال اڳ، هن ئي مهيني جي هن ئي هفتي منهنجي شادي جو فنڪشن دادو ۾ ٿيو هو. گهوٽ آئون ٿي پيو هوس سو ويٺو رهيس. جي مهمان هجان ها ته ڀڄي وڃان ها. منهنجا دوست پير مظهرالحق (هاڻوڪو وزير تعليم) غلام محمد سومرو (ريلويز وارو) جسٽس غلام نبي سومرو، هالن جو پير پنيلڌو مخدوم (سائين غلام محي الدين ۽ (N) ML شاهنواز شاهه جو والد صاحب) ۽ ٻيا منهنجا ڪيترا دوست ۽ ڪلاس ميٽ ٻه ڏينهن دادوءَ ۾ ٽڪي پيا. هڪ انهن کي شاباس هجي ۽ هڪ اڄ جي مهمانن کي، جيڪي اسان جي خوشي خاطر ڪٿان ڪٿان اچي گڏ ٿيا آهن ۽ آئون اهوئي سوچي رهيو آهيان ته مونکي جي ايوارڊ وٺڻو نه هجي ها ته ڀڄي وڃان ها.

چيف گيسٽ سسئي پليجو جي هال ۾ داخل ٿيڻ تي مائيڪ تي اعلان ڪيو ويو ته هوءَ اچي صدارت جي ڪرسي تي ويهي ۽ جيئن ئي هوءَ ويٺي ته بجلي هلي وئي ۽ حيدرآباد ۾ لوڊشيڊنگ جي ٽن ڪلاڪن جو وقت شروع ٿي ويو. امر جليل ۽ مون کي به مٿي اسٽيج تي ويهاريو ويو. ان کان علاوه ثقافت کاتي جو سيڪريٽري، انجمن ترقي پسند جو سرپرست راحت سعيد ۽ سنڌي ادبي سنگت جي اڳوڻي ۽ هاڻوڪي جنرل سيڪريٽري کي ويهاريو ويو. سچ هِي آهي ته سخت گرمي جي باوجود مزو اچي رهيو هو ۽ اسٽيج تان آئون رکي رکي سنڌ جي اهم اديبن ۽ شاعرن کي ڏسي خوش ٿي رهيو هوس. منهنجي لاءِ زندگيءَ ۾ هي پهريون موقعو هو جو هڪ ئي وقت ايترن ادبي شخصيتن کي ڏسي رهيو هوس. انعام شيخ سنڌي ادبي بورڊ جو اڳوڻو سيڪريٽري ۽ دلير ڪالم نويس، گل حسن ڪلمتي جنهن جو ڪتاب ’ڪراچي‘ منهنجي خيال ۾ ايشيا جو ٿلهي ۾ ٿلهو ڪتاب آهي، ڊاڪٽر محمد لائق زرداري جنهن جو آتم ڪٿا جو ڪتاب ”ڪيم روح رهاڻ“ هر هڪ کي پڙهڻ کپي. منهنجي جهاز ران دوستن: ڪئپٽن بشير وسطڙو کان وٺي ڪئپٽن رشيد ابڙو ۽ چيف انجنير ظهير بابر قريشيءَ ان ڪتاب کي نه فقط پڙهيو پر تمام گهڻي تعريف ڪئي، قرآن جا انگريزي ۾ تفسير لکندڙ ڊاڪٽر عبدالرئوف سومرو، عاشق سولنگي، حفيظ باغي، حفيظ چنا، عباس ڪوريجو، فقير محمد ڍول، مختيار سهتو، عبدالعزيز مينڌرو، رخسانا لغاري، ڊاڪٽر قربان جهتيال، زيب نظاماڻي، امر سنڌو، بهادر رند ۽ ٻيا ڪيترا اديب ۽ شاعر نظر اچي رهيا هئا جن سان فنڪشن ختم ٿيڻ تي ملڻ جو پڪو پهه ڪيم. هڪ ڳالهه نوٽ ڪيم ته هيڏي گرمي هوندي به نه فقط مرد حضرات پر عورتون به فنڪشن جو سمورو ٽائيم صبر سان ويٺيون رهيون ۽ ان ڳالهه جو اظهار نه فقط مون پر امر جليل به پنهنجي تقرير ۾ ڪيو.

چيف گيسٽ سسئي پليجو جي هڪ پاسي امر جليل ويٺل هو ٻئي پاسي منهنجي ڪرسي هئي. امر جليل جي ٻئي پاسي سنڌ گورنمينٽ جي ثقافت کاتي جو سيڪريٽري شمس جعفراڻي ويٺل هو. امر جليل چيو ته پاڻ کي ته هتي ئي گرمي پيئي ٿئي ڪجهه دير اڳ سسئي پنهنجي سيڪريٽري سان ٻئي هفتي جيڪب آباد هلي عوام سان کلي ڪچهري ڪرڻ جو پروگرام ٺاهي رهي آهي. سسئي صاحبه کي چيم ته تون خوش نصيب آهين جو توکي شمس جعفراڻي جهڙو ماڻهو مليو آهي، جيڪو نيڪ، محنتي، ايماندار، عوام جي خدمت ڪرڻ جو جذبو رکي ٿو.

”توهان شمس کي سڃاڻو؟“ سسئيءَ حيرت مان پڇيو.

”ها مڙيئي“

”ڪڏهن کان؟“

”اها ڳالهه ئي نه پڇو،“ مون ٻڌايو مانس، ”شمس کي اڄ سالن کانپوءِ ڏسي اهو احساس ٿي رهيو آهي، جيڪو فلمي دنيا ۾ ٿيندو آهي. جنهن ۾ به جاڙا ڀائر ميلي ۾ وڇڙي ويندا آهن ۽ سالن کانپوءِ ملندا آهن ته خبر پوندي آهي ته هڪ ڌاڙيل ٿي ويو آهي ته ٻيو پوليس آفيسر. پر شڪر آهي جو اسان ٻنهي ۾ ڪو ڌاڙيل يا اسان جي معاشري جو ظالم پوليس آفيسر نه ٿيو آهي.“

آئون گذريل زماني جو سوچڻ لڳس جڏهن 1964ع ۾ چٽگانگ مان مئرين انجنيئرنگ جو ڪورس ڪري ڪراچي جي شپ يارڊ ۾ ٽريننگ وٺڻ لاءِ ميٺار رام هاسٽل ۾ اچي رهيو هوس. ڪراچي جي هيءَ پراڻي ۽ مشهور هاسٽل پاڪستان چوڪ ۾ ڊي جي سائنس ڪاليج جي سامهون آهي. سنڌ جون ڪيتريون ئي اهم شخصيتون هن ۾ رهي ويون ۽ اڄ به اهي ولي محمد بورچي جي ماني ياد ڪن ٿيون. آئون جن ڏينهن ۾ هن هاسٽل ۾ رهندو هوس انهن ڏينهن ۾ منهنجي ڀرواري ڪمري ۾ سيد مظفر شاهه (اڳوڻو چيف منسٽر) ان جي ڀرواري ڪمري ۾ هزار خان بجاراڻي رهيو ٿي ۽ ٻئي پاسي ٺٽي جو محمد خان سومرو هو، جنهن جو پيٽارين پٽ عبدالواحد سومرو پيپلس پارٽي جو اهم سياسي ليڊر آهي. منهنجي ڪمري جي کاٻي پاسي وارن ڪمرن مان هڪ ۾ ٺٽي جا عقيلي ڀائر ۽ ٻئي ۾ هاءِ ڪورٽ جو هالا وارو ڊگهو وڪيل عبداللطيف انصاري رهيو ٿي. ڇهه اٺ مهينن بعد مون کي مٿين فلور تي ڪمرو مليو، جتي منهنجي ڀرواري ڪمري ۾ شمس جعفراڻي رهيو ٿي. ان بعد ساڄي ۽ کاٻي وارن ڪمرن ۾ منهنجا پيٽارو جا ڪلاس ميٽ يا سال کن جونيئر رهيا ٿي، جيڪي NED ڪاليج جا شاگرد هئا، جهڙوڪ اختر عباسي (سينيٽر صفدر عباسي جو وڏو ڀاءُ) شاهه پنجو جو غلام محمد سومرو جنهن ريلوي ڊپارٽمينٽ ۾ نوڪري ڪئي،NED ڪاليج جي آخري امتحان ۾ فرسٽ ڪلاس حاصل ڪيو، جهانگارا باجارا وارو اقبال ترڪ جيڪو انٽر ۾ سنڌ جي بورڊ ۾ فرسٽ ڪلاس فرسٽ آيو، نَول راءِ اوڏ (جنهن پوءِ CSS 32 جو امتحان ڏيئي انڪم ٽئڪس ڊپارٽمينٽ ۾ نوڪري ڪئي ۽ ڪمشنر جي پوسٽ تي هو ته 57 سالن جي ڄمار ۾ گذاري ويو) ۽ سندس ڀاءُ ڊاڪٽر رامچند اوڏ جيڪو UNO سان وابسته آهي. آمريڪا جي رياست ڪالو روڊو ۾ رهي ٿو ۽ ٻيا به ڪيترائي پيٽارو جا هئا. ايتريقدر جو اسان کي پنهنجن پيٽارو وارن سان ئي ملڻ جي فرصت نٿي ملي ۽ ٻي ڳالهه ته تن ڏينهن ۾ اسان پيٽارو وارن جو دماغ ڪجهه وڌيڪ ئي خراب هو ۽ اسان پيٽارو وارن مان اڃا ڪو صوبيدار به نه ٿيو هو پر پنهنجو پاڻ کي ملڪ جو والي وارث ٿي سمجهيوسين. تو به نعوذ  باالله! ٻين کي پنهنجي مقابلي ۾ ڄٽ ٿي سمجهيوسين ۽ هاسٽل ۾ رهندڙ ٻئي ڪنهن سان ڳالهائڻ ۾ بي عزتي ٿي محسوس ڪئيسين. ان ماحول ۽ تناظر ۾ شمس جعفراڻي جيڪو جيتوڻيڪ اسان کان پنج سال ننڍو هو ۽ ٺٽي جي هڪ ڳوٺ سجاول کان ڪراچي جي ڊي جي ڪاليج ۾ فرسٽ ييئر ۾د اخلا وٺي ميٺارام هاسٽل ۾ اچي رهيو هو. پر هاسٽل ۾، توڙي ميس ۾ هن جو پاڻ جيڏن ۽ اسان وڏن سان ڳالهائڻ ٻولهائڻ جي انداز ۽ اخلاق سڀني کي موهي رکيو. ننڍو ٿي ڪري هن جي ڪرنٽ افيئرس بابت ڄاڻ توڙي عام معلومات تمام سٺي هئي. شمس جعفراڻي جي هوندي به آئون سال ڏيڍ کن ميٺارام هاسٽل ۾ رهيس پر مون ڪڏهن به هن کي اجايو سجايو رُلندي يا ڳالهائيندي نه ڏٺو. ڪمري ۾ هر وقت لکڻ پڙهڻ ۾ مشغول رهيو ٿي. هر هڪ سان ادب ۽ فضيلت سان ڳالهايو ٿي. ايتري قدر جو مونکي ياد آهي ته اختر عباسي شمس جي حوالي سان چوندو هو ته ڪي ڪي شاگرد ڳوٺن جا ٿي ڪري به ڪيتري سٺي انگريزي ڳالهائين ٿا، ڪيتري سٺي جنرل ناليج اٿن. اڄ به مون کي شمس جي اها خوبي ياد آهي ته هو ڪنهن سان به جاهلن وانگر جهيڙو جهٽو ڪرڻ بدران دليلن سان Convince ڪندو هو. ميٺارام هاسٽل ۾ شمس جا ٻيا به ڪيترائي ڪلاس ميٽ رهيا ٿي جيڪي سنڌ جي مختلف ڳوٺن کان ڪراچي آيا هئا پر شمس جي شخصيت سڀني کان مختلف ۽ اعليٰ هجڻ ڪري هن جي شڪل ۽ نالو هميشه ياد رهيو. ميٺارام ڇڏڻ بعد نه وري محمد خان سومرو سان ملاقات ٿي نه هزار خان بجاراڻي يا سيد مظفر حسين شاهه سان ۽ نه وري شمس جعفراڻي سان. سياست ۾ حصو وٺندڙن جو مُک يا نالو وري به ٽي وي يا اخبار ۾ ڏسي خبر پوندي ٿي رهي پر شمس جي خبر نٿي پئي. پر هڪ ڳالهه آهي ته شمس جعفراڻي جڏهن به ياد ايندو هو ته سوچيندو هوس ته ڪاش خبر پئجي سگهي ته هو ڪٿي آهي. هڪ ٽيچر جي حيثيت سان مون کي هميشه اهو تجسس رهندو هو ته شمس فرسٽ ييئر ۽ سيڪنڊ بيئر کانپوءِ ڇا ڪيو؟ هو هڪ ڳوٺ جو ڇوڪرو هو. خبر ناهي هن جون حالتون ڪيئن هيون. هو وڌيڪ پڙهي به سگهيو يا نه؟ ڪٿي آهن سنڌ جا ڳوٺ ۽ انهن جا رهاڪو سُکيا ستابا جو اتي جا ٻار اعليٰ تعليم حاصل ڪري سگهن. جيڪي پئسي وارا پير مير وڏيرا آهن، انهن جا ٻار ورلي ڪو پڙهن ٿا.

شمس جعفراڻي سان منهنجي ملاقات 1965ع ۾ ٿي هئي ان بعد ڪا خبر نه پيئي. پورن چاليهه سالن بعد 2005ع ۾ USA هوس ته SANA جي هڪ فنڪشن ۾ ڪنهن جي واتان (شايد شيري رحمان جي ڀيڻ حميرا رحمان جي) شمس جعفراڻي جو نالو ٻُڌم. سُک ڦِٽي پيم. شوڪت نظاماڻي، منظور ٻانڀڻ، ڪليم وساڻ ۽ ساجد صديقي جهڙا نالا ته ٻين جا به ٿي سگهن ٿا پر شمس جعفراڻي هڪ اهڙو نالو آهي جو ورلي ڪو هجي. آخر معلوم ڪرايم ته شمس جعفراڻي حيدرآباد جي شهباز بلڊنگ ۾ ڪنهن ڊپارٽمينٽ ۾ آفيسر آهي. آمريڪا کان ملائيشيا پهچي پيٽارو جي دوستن قاسم لاشاري ۽ عبدالجبار عباسي کي فون ڪيم، جن مونکي ته وري نه ٻڌايو پر هنن شايد شمس جعفراڻي کي مون بابت ٻڌايو ته آئون پاڪستان ۾ايندو رهان ٿو. ان بعد هو مونکي هر عيد ۽ سال جي پهرين ڏينهن تي ڳوٺ جي ائڊريس تي ڪارڊ موڪليندو رهندو جيڪو پوءِ ڦرندو گرندو مونکي ڪراچي يا ڪوالالمپور ۾ مليو ٿي. گذريل مهيني مونکي خبر پيئي ته شمس ڪراچي ۾ ثقافت کاتي ۾ آهي. سندس آفيس جو پُڇائيندو سندس ڪمري ۾ پهتس. مونکي کيس سڃاڻڻ ۾ ڪا دقت نه ٿي. منجهس ڪا خاص تبديلي نه آئي هئي. ڪلاڪ کن ساڻس خبر چار ڪرڻ دوران محسوس ڪيم ته هن جي اخلاق، طور طريقي ۽ ٻين سان ڳالهائڻ جي نموني ۾ به ڪو فرق نه آيو آهي. هو مونکي ڪنهن به ڪنڊ کان اسان جي معاشري جو ٽون ڦان وارو بيورو ڪريٽ محسوس نه ٿيو. ڪهڙا ڪهڙا ماڻهو اسان وٽ پيا آهن! ڪي ته معمولي سرڪاري آفيسر ٿيڻ تي به پاڻ کي الائي ڇا ٿا سمجهن ۽ وتن عوام جي زندگي زهر ڪندا ۽ ڪي سيڪريٽري ليول تي پهچيو وڃن ته به منجهن اهوئي اخلاق، فضيلت ۽ نرم مزاجي ۽ خدا جو خوف! منهنجي خيال ۾ ان ۾ ڪو وڌاءُ نٿو لڳي. جيڪڏهن مون سسئيءَ کي کڻي چيو ته هوءَ خوش نصيب آهي جو هن جي ڊپارٽمينٽ جو سيڪريٽري اسان جي ميٺارام هاسٽل جو ساٿي شمس جعفراڻي آهي پر هتي ان جو Credit شمس کي ڏيڻ بدران سندس استاد والد سائين محمد جمن کي ڏيندس، جنهن غربت ۾ رهي به پنهنجي اولاد کي صحيح تعليم و تربيت سان گڏ اخلاق ۽ ادب به سيکاريو. هن کي ننڍي هوندي کان محنت ۽ ايمانداريءَ سان زندگي گذارڻ جو سبق ڏنو. هن پنهنجي پٽ جي دل ۾ خدا جو خوف وڌو ۽ کيس انسان ذات جي مدد ڪرڻ جو درس ڏنو. شمس کي چيم ته مهيني ٻن لاءِ ٻاهر وڃي رهيو آهيان. موٽي اچان ته تون مونکي پنهنجن ٻارن سان ضرور ملائجانءِ آئون هنن کي ٻڌائڻ ٿو چاهيان ته هنن جي والد ننڍي هوندي کان ڪيئن محنت ڪئي، ڪيئن سٺي اخلاق سان هرهڪ سان پيش آيو ۽ ٻين جي دلين ۾ پنهنجي لاءِ جاءِ ٺاهي ۽ جنهن جو شاهد آئون پاڻ آهيان.

altafshaikh2005@gmail.com

altafshaikh2004@yahoo.co.uk

(تخليق جو موت – II) اداس خوشبو جو سفر! ليکڪ : عمر قاضي

پنهنجي اڳئين ڪالم جي هڪ ڪاپي ته مون  ”عبرت“ ڏانهن اماڻي ۽ ٻي ڪاپي مون پنهنجي هڪ ”ادب شناس دوست“ کي ان اميد سان موڪلي ته ان ”اداس خوشبو“ جو لطف وٺي جيڪا وکرندي ۽ ختم ٿيندي پئي وڃي!

هن رات جو مون کي فون تي چيو ته موضوع ته تمام گهڻو حساس ۽ نهايت اهم آهي پر ان ۾ تسلسل ناهي!

هن جو خيال هو ته ٻي قسط ۾ پڙهندڙن جي دلچسپي برقرار رکڻ جي لاءِ مون کي ڪجهه سوال اٿارڻ کپندا هئا!

شايد هو مون کان اهڙن سوالن جي توقع ڪري رهيو هو جهڙا سوال ”اسٽار پلس“ جي ڊرامن ۾ ان وقت اٿاريا ويندا آهن، جڏهن انهن جي هڪڙي قسط پوري ٿيندي آهي.

هي مون ڪوئي ڊرامو ته ڪو نه لکيو آهي ۽ نه وري شيخ اياز سان پيش آيل هيٺين وارتا بعد هن جي ڪنهن پرستار کي ڊرامو لکڻ جي جرئت ٿي سگهي ٿي.

جڏهن اياز سکر ڇڏي ڪراچيءَ رهيو هو ته هن سان ڪجهه اهڙا ماڻهو به ملاقاتي ٿي ملندا هئا، جيڪي هن جي دل تي جهالت جي دستڪ ڏئي موٽي ويندا هئا. هڪ ڀيري مان شيخ صاحب وٽ ويٺو هوس ۽ هن سان سنڌ جي ڪنهن شهر مان ڪراچي گهمڻ جي لاءِ آيل همراهه ائين لڙي مليا جيئن اردوءَ ۾ چئبو آهي ته:

”يهان سي گذرا تو سوچا، سلام ڪرتا چلون“

ان سلام اياز کي ڏاڍو ڊسٽرب ڪري ڇڏيو. مون کي ان وقت اچرج وٺي ويو جڏهن انهن همراهن پنهنجن عجيب سوالن مان شيخ صاحب کان هڪ سوال اهو به ڪيو ته ”اوهان ٽي وي ڊراما ڇو نه ٿا لکو؟“

انهن جو سوال ٻڌي شيخ صاحب جي چهري تي هڪ تلخ مرڪ اچي وئي ۽ هن ماحول کي مٽائڻ لاءِ مون کي چيو ته ”قاضي! منهنجي شيلف ۾ رکيل اها گڏي ته سڌي ڪري رک“

جڏهن مان گڏي سڌي ڪري رهيو هوس، ان وقت شيخ صاحب کان رهيو نه ٿيو ۽ هن پنهنجي منهن ڀڻڪي چيو ته ”مان لورڪا وانگر ڊراما ته لکڻ چاهيان ٿو پر ڇا ڪيان جو ٽي وي جي پروڊيوسرن کي منهنجي گڏيءَ جيترو عقل به ناهي“

سو منهنجي دوست ڳالهه پئي ڪئي تسلسل جي!

مان هن کي ڇا چوان؟ هو پاڻ ڏاهو آهي. ڇا کيس معلوم ناهي ته ادب زندگيءَ جو عڪس آهي. جڏهن زندگيءَ ۾ ڪو تسلسل ناهي ته اهو ان ادب ۾ ڪيئن ايندو، جيڪو زندگيءَ جي ترجماني ڪري ٿو.

مان ان ڳالهه جي دعويٰ نه ٿو ڪيان ته مان ڪو عظيم ادب تخليق ڪري رهيو آهيان. مان ته سمجهان ٿو ته عظيم ادب کي ”وفات“ ڪئي ڪو وقت ٿي ويو آهي. منهنجا هي لفظ شايد ان ادب جي مزار تي چڙهندڙ اهي گل آهن، جيڪي ان ترتيب ۾ نه هوندا آهن، جنهن ترتيب وارا گل سهاڳڻيون گجرن جي صورت پنهنجي ويڻين ۾ پائي، ڪنهن سان پيار ڪنديون آهن.

هي ته دکي دل جي ڪيفيت سان اڇلايل گل آهن. انهن جي بي ربطگيءَ ۾ ئي هڪ ربط آهي! غم جو ربط الڳ نوعيت جو هوندو آهي! خوشيءَ واري کل ته هڪ ساز وانگر وڄندي محسوس ٿيندي آهي پر سڏڪن ۾ ساڳيو ڪو ربط نه هوندو آهي. ان لاءِ ذميوار انسان نه پر هن جي جيءَ جا اهي جهٻا هوندا آهن، جن جي اڀري اچڻ جو ڪو به وقت مقرر ڪري نه ٿو سگهجي!

مون ته پوئين ڪالم کي هڪ ڌڪ ۾ پورو ڪرڻ جي ڪوشش ٿي ڪئي پر نه معلوم ڇو مون کي آخر ۾ مرزا غالب جو اهو شعر ياد اچي ويو ته:

”ڪالم ختم هوا اور مدح باقي هي

سفينه چاهئيي اس بحر بيڪران ڪي ليي“

ڇا سنڌي اديبن کي معلوم آهي ته غالب جو اهو شعر هن جي ڪهڙي غزل مان کنيل آهي؟

ڇا اهي ڄاڻن ٿا ته غالب اهو غزل ڪنهن جي لاءِ لکيو هو؟

انهن کي ته اهو پتو به شايد هجي ته غالب جي ادبي حيثيت جي بلندي ڪيتري آهي!!؟

مان غالب جو مداح آهيان. هن جي شاعرانا عظمت جي آڏو منهنجو ڪنڌ هر ڪليءَ کي ٽوڙي جهڪي پوندو آهي. ان جهڙا انسان هن ڌرتيءَ تي ايندا ناهن پر نازل ٿيندا آهن. پر پنهنجي دور هن جو حشر ڪهڙو ڪيو؟

غالب ڪيتري نه غمگين دل سان لکيو هو ته:

”ڪس روز نه تهمت تراشا ڪيي عدو

ڪس روز هماري دل پي نه آري چال ڪيي“

ڳالهه جيڪڏهن صرف الزام بازين تائين محدود هجي ها ته به خير هو پر غالب تي هن جي مخالفن ڇاپا هڻايا ۽ هن کي گرفتار ڪرايو ۽ هن کي ٽيپ ڏياري.

اهو عظيم شاعر چورن ۽ ڏوهارين سان گڏ جيل ۾ رهيو جيڪو پاڻ کي ”عجب آزاد مرد“ ڪوٺيندو هو.

منهنجي نظر ۾ غالب تخليقي دنيا جو مسيح هو. هن کي حقيقي معنيٰ ۾ صليب گهلڻي پئي هئي.

هو جيڪو پاڻ صدائون پيو ڏيندو هو ته:

”ابنِ مريم هوا ڪري ڪوئي

ميري دک ڪي دوا ڪري ڪوئي“

پر هن جي پاسي ۾ ڪو اهڙو نه هو جيڪو هن جي دک جي دوا ڪري. هن جي آس پاس ته اهي ماڻهو هئا، جيڪي هن جي دک کي وڌائڻ جو سبب بڻبا هئا.

غالب کي ڪنهن به نه سمجهيو. هو جيڪو هڪ فنڪار هو. اهڙو فنڪار جنهن کي پنهنجي فن تي ناز هو. ان ڪري هو هميشه پنهنجي دور جي شاعرن کي چئلينج ڪندي چوندو هو ته:

”عجيب رنگ مين غالب هوا هي نغمه سرا

صلاحِ عام هي يارانِ نڪته دان ڪي ليي“

هن جا همعصر هن جيان نغمه سرا ٿي نه سگهندا هئا، ان ڪري هن کي عذاب ڏيندا هئا.

هيءَ دنيا تخليقارن جي لاءِ جهنم جهڙي ٿي رهي آهي. اهي تخليقڪار جيڪي انسان جي رت پونءِ کي رنگ ۽ خوشبو ۾ تبديل ڪري حسن جي تخليق ڪندا رهيا آهن. پر جنهن سماج کي سونهن کان ئي ساڙ هجي، اهو سماج تخليقڪار کي ڪيئن بخشيندو؟

ممڪن هجي ته ڪوئي دوست اهو سمجهندو هجي ته مان غالب ۾ ائين الجهي پيو آهيان جيئن سليمان صبا جي زلفن ۾ الجهي پيو هو ۽ انهن کي منهنجي موضوع تان هٽي وڃڻ جو گمان ٿيندو هجي. اهي اها ڪيفيت محسوس ڪندا هجن جيڪا غالب جي ان شعر ۾ آهي ته:

”وه اور آرائش خمِ ڪاڪل

مين اور انديشه دور دراز!“

مان پنهنجي موضوع کان دور ناهيان. جيڪڏهن آهيان به ته اها دوري ان قسم جي آهي، جيڪا ڪيترين ئي ويجهڙاين کان وڌيڪ ويجهي هوندي آهي. اياز ان قسم جي دوريءَ جي حوالي سان لکيو هو ته:

”دور هوندي دور ناهين، مور ناهين

هونءَ تنها ميڪشيءَ کي ڪير چاهي!“

ادب جي موت جي حوالي سان لکيل هي ڪالم ته غالب جي غم جي حوالي ٿي ويو.

پر ڏسڻ وارن جي لاءِ ان ۾ هڪ مخفي پيغام آهي. اهو مخفي پيغام جنهن ۾ پنهان آهي اها حقيقت ته ادب آخر ڇو مئو؟

ادب جي موت جا ذميوار اهي اديب آهن، جن ادب کي ڇڏي ڏنو يا اهو ماحول جنهن لکڻ وارن هٿن جا ڏوڏا ڀڃي، انهن کي مجبور ڪيو ته هو لکڻ ڇڏي ڏين.

ادب جذبي کان سواءِ تخليق ٿي نه ٿو سگهي ۽ اسان جي ماحول ۾ جذبو هڪ گار آهي!

ڪيتري نه اداسي آهي، اياز جي ان ٽيڙوءَ ۾ ته:

”هي جي پڙ پائن

ڀلا ڪنهن کي جيئري

ڇاتيءَ سان لائن!!؟“

سو! دوستو اداس خوشبو جو سفر پنهنجي منزل تي پهچڻ کان اڳ ۾ ڇو ختم ٿيو؟

ڇا ان تحقيق جي لاءِ اسان جي اديبن کي غالب جي ديوان جا ڪجهه پنا اٿلائڻ جو ”ڪشٽ“ به قبول ناهي!!؟

اهو غالب جنهن اها سٽ لکي ڄڻ ته پنهنجي ماحول جي منهن تي هڪ ڀرپور چماٽ وهائي ڪڍي هئي ته:

”ڪڇ شاعري ذريعه عزت نهين مجهي“

اهڙي ڪيفيت ۾ مون اياز کي به ڏٺو.

(هلندڙ)

umerkazi555@yahoo.com

ڇا پاڪستان ناڪام رياست آهي؟ ليکڪ : موسيٰ رضا

دنيا جو ڪوبه سياسي دانشور ۽ تجزيه ڪار پاڪستان جي جغرافيائي ۽ اقتصادي اسٽريٽجڪ اهميت کان انڪار نٿو ڪري سگهي. يورپ، ڏکڻ، اوڀر ۽ ايشيا وارن جي تيل، گئس سميت توانائي جي دولت ۽ ٻين تجارتي شين، مصنوعات جي ايڪسپورٽ ۽ امپورٽ لاءِ پاڪستان بهترين تجارتي ۽ انرجي ڪوريڊور بنجڻ جي زبردست صلاحيت رکي ٿو. بلوچستان ۾ سون، چاندي، ڪروميم، يورينيم، پلوٽونيم، ڪوئلي، تيل ۽ گئس جا وسيع ذخيرا موجود آهن. سنڌ ۾ ٿر جي جاءِ تي اعليٰ معيار جي ڪوئلي جا 180 ارب ٽن جا ذخيرا موجود آهن. ماهرن موجب جيڪڏهن ڪوئلي جي انهن ذخيرن کي استعمال ۾ آڻي توانائي پيدا ڪئي وڃي ته روزانو هڪ لک ميگاواٽ بجلي پيدا ڪري سگهجي ٿي، جيڪا دنيا جي ڪئين ملڪن جون ضرورتون پوريون ڪري سگهي ٿي. دنيا جو بهترين آبپاشي نظام پاڪستان ۾ موجود آهي. هي واحد ملڪ آهي جتي چارئي موسمون موجود آهن ۽ هر قسم جي زرعي پيداوار ۽ ميوو موجود آهن پر دنيا کي ايڪسپورٽ به ڪيا وڃن ٿا. اعليٰ معيار، خوشبو ۽ ذائقي جو حامل باسمتي چانور پاڪستان ۾ پيدا ٿئي ٿو، ڪپهه جو معيار به ڪنهن کان گهٽ نه آهي، ڪڻڪ جو ايترو گهڻو ۽ اعليٰ معيار جو فصل پيدا ٿئي ٿو جو افغانستان سميت ڪئين پاڙيسري ملڪن کي اسمگل ڪري انهن جون ضرورتون پوريون ٿين ٿيون، هر قسم جو ڪمند تسلي بخش مقدار ۾ پيدا ٿئي ٿو. هتان جي ڊاڪٽرن، سائنسدانن ۽ انجنيئرن جي مهارت جي يورپ ۾ هاڪَ مَتي پئي آهي. ايٽمي سائنسدانن ۽ ڌاتن جي ماهرن جي تمام گهڻي کپت پاڪستان ۾ موجود آهي. پاڪستان واحد ملڪ آهي، جنهن نهايت مختصر عرصي ۾ يورينيم سان گڏوگڏ پلوٽو نيم جي افزودگي جي جديد سينٽري فيوج نظام کي متعارف ڪرائي ايٽمي صلاحيت حاصل ڪري ورتي ۽ جوهري اثاثن جي تحفظ جو آمريڪا جي برابر وارو اليڪٽرانڪ لاڪ ڪوڊ ٽيڪنالاجي تي ٻڌل فول پروف ڪمان اينڊ ڪنٽرول نظام اختيار ڪيو.

هتان جي ڪمپيوٽر ٽيڪنالاجيءَ جي ماهرن جي اعليٰ ترين صلاحيتن جو اندازو صرف هڪ مثال مان چڱي ريت لڳائي سگهجي ٿو ته ويجهڙائي ۾ اولهه جي هڪ انتهائي صنعتي اعتبار کان ترقي يافته ملڪ ۾ تمام وڏي مالياتي اداري جي ڪمپيوٽر نظام ۾ نقص پيدا ٿي ويو ته ان ملڪ بل گيٽس بدران پاڪستان جي گهٽ ڄمار شاگرد جون خدمتون حاصل ڪيون جنهن ڪمپيوٽر ۾ پنهنجي اعليٰ ترين مهارت جي ذريعي ان نقص کي ختم ڪري پوري دنيا ۾ هاڪَ ڪڍرائي ڇڏي. پاڪستان دنيا جو واحد ملڪ آهي جيڪو افغانستان کان علاوه ايشيا جي خشڪي ۾ گهيريل درجنين ملڪن کي گهري پاڻي جي جديد ترين سهولتن سان ڀريل گوادر بندرگاهه، ان جي توانائي وسيلن ۽ ٻي مصنوعات جي امپورٽ ۽ ايڪسپورٽ لاءِ انتهائي مختصر فاصلي جو حامل تجارت جو ذريعو ثابت ٿي سگهي ٿو. پاڪستان دنيا جو واحد ملڪ آهي جيڪو 40 سال کان 30 لک افغان مهاجرن جو بار برداشت ڪري رهيو آهي. هي مهاجر آمريڪا جي واحد سپر پاور بنجڻ جي انڌي خواهش جو نتيجو آهي، ان ڪروڙين ڊالر خرچ ڪري پوري دنيا مان مجاهد ڀرتي ڪري پاڪستان ۾ گڏ ڪيا. انهن کي جديد ترين هٿيار ۽ ٽريننگ ڏني ۽ پوءِ کين افغانستان ۾ اڳوڻن سوويت يونين جي فوجين سان ويڙهايو. انهن مجاهدن نه صرف ڳاڙهي فوج کي هارايو پر ان ويڙهه جي بي پناهه دفاعي خرچ سوويت يونين جا ٽڪرا ٽڪرا ڪري ڇڏيا. آمريڪا سوويت فوج جي هار کانپوءِ پنهنجو مقصد پورو ٿيندي ئي افغانستان کي وار لارڊ ۽ جهادي تنظيمن جي نه ختم ٿيندڙ خانه جنگي جي حوالي ڪري هتان نڪري ويو ۽ افغانستان ۾ لاقانونيت، عدم استحڪام ۽ منشيات جو ٻج پوکيو ويو. آمريڪا جي پيدا ڪيل مجاهدن تي نائن اليون کانپوءِ يڪدم دهشتگرد ۽ طالبان ۽ القاعده ميمبرن جو ليبل لڳايو ويو. افغانستان تي آمريڪا، اتحادي فوج بم وسائي ان کي ٽوڙي ڀوري ڇڏيو ۽ بچيل ڪُل طالبان ۽ القاعده ميمبر افغانستان کان علاوه پاڪستان جي قبائلي علائقن ۾ ڦهلجي ويا. 80 ڏهائي کان وٺي اڄ تائين پاڪستان منشيات، بم ڌماڪن، آپگهاتي حملن جي وڪڙ ۾ آهي. آمريڪا سميت اتحادي ۽ نيٽو فوج افغانستان ۾ موجود آهي، انهن وٽ جديد ترين هٿيار آهن پر ان جي باوجود افغانستان جي ڪئين صوبن تي طالبان جو ڪنٽرول آهي، تازو ئي اٽلي جي شهر ٽريسٽي ۾ دنيا جي سڀ کان ترقي يافته صنعتي ۽ حربي اعتبار کان طاقتور ترين ملڪن آمريڪا، روس، برطانيه، ڪيناڊا، فرانس، جرمني، اٽلي ۽ جاپان جي پرڏيهي وزيرن جو اجلاس ٿيو، جنهن ۾ پاڪستان ۽ افغانستان کان علاوه پاڙيسري ملڪن چين، ڀارت، ڏکڻ ايشيا کان علاوه گڏيل قومن، يورپي يونين جي نمائنده ۽ دنيا جي امدادي تنظيمن شرڪت ڪئي ۽ دنيا ۾ امن، سلامتي ۽ خوشحالي جي ضامن پاڪ فوج جي دهشتگردن، طالبان، عسڪريت پسندن ۽ القاعده ميمبرن خلاف ڪامياب آپريشن جي زبردست لفظن ۾ واکاڻ ڪئي. هي ڳالهه قابل ذڪر آهي ته ان کان پهريان نيويارڪ ۾ گڏيل قومن جي اجلاس، شنگهائي سهڪار تنظيم ۽ پاڪ- يورپي يونين سربراهي اجلاس ۾ صدر آصف زرداري دنيا جي انهن صنعتي ۽ حربي لحاظ کان طاقتور ترين ملڪن کي باور ڪرايو ته پاڪستاني فوج جيڪا دهشتگردن جي خاتمي جي جنگ وڙهي رهي آهي اها دراصل دنيا جي امن، سلامتي ۽ خوشحالي جي تحفظ جي جنگ آهي. دهشتگردن کي آمريڪا، اتحادي ۽ نيٽو هارائڻ ۾ ناڪام رهي آهي پر پاڪستان جي انتهائي جديد پيشيوراڻا مهارت جي حاصل فوج سوات جي ڏکين پهاڙين منجهان طالبان گوريلن جو صفايو ڪرڻ ۾ ڪامياب ٿي وئي آهي ۽ هاڻ ڏکڻ ۽ اتر وزيرستان ۾ دهشتگردن ۽ القاعده ميمبرن جو تعاقب ڪري رهي آهي ۽ يقين آهي ته اتان به انهن جو مڪمل خاتمو ڪري دنيا کي ٻيهر امن، سلامتي ۽ خوشحالي جو گهڙو بنائي ڇڏيندي. حاليه آپريشن سان پاڪستاني معيشت تي وڌيڪ 30 لک لڏي آيل متاثرن جو وزن اچي مٿان پيو آهي، جنهن لاءِ عالمي برادري کي پاڪستان جي ڀرپور امداد ڪرڻ کپي، هي پاڪستاني معيشت جي مضبوطي ۽ استحڪام جو ثبوت آهي ته 80 جي ڏهائي کان اڄ تائين هڪ پاسي بم ڌماڪن، آپگهاتي حملن جي يلغار برداشت ڪري رهي آهي ته ٻئي پاسي مجموعي طور تي 60 لک لڏي آيل متاثرن جو بار برداشت ڪري رهي آهي. ماضي قريب ۾ تاريخ جي سڀ کان وڏي زلزلي جو جهٽڪو به ان جي معيشت برداشت ڪري وئي ۽ هن وقت به ان جي شرح نمو 7 سيڪڙو برقرار رهيو. جي ايٽ ملڪن جي پرڏيهي وزيرن پاڪستان ۾ تجارتي ڪوريڊور کولڻ، اقتصادي انفراسٽرڪچر جي ترقي، علائقاتي رابطه ڪاري، ريل روڊ جي مواصلاتي رابطن جي مضبوطي ۽ تجارت جي واڌاري کان علاوه لڏي آيل متاثرن جي ڀرپور مدد جو يقين ڏياريو. انهن ملڪن يورپي يونين طرفان پاڪستان خلاف تجارتي پابنديون نرم ڪرڻ، پنهنجي مارڪيٽ تائين پاڪستاني مصنوعات جي گهڻي کان گهڻي پهچ، تجارتي ٽيرف ۾ رعايت ۽ آزاد تجارتي معاهدي جي راهه سڌي ڪرڻ لاءِ ارلي هارويسٽنگ ڳالهين جي شروعات جو نه صرف زبردست خيرمقدم ڪيو پر انهن قدمن کي پاڪستاني معيشت ۽ سلامتي تي اعتماد جو مظهر قرار ڏنو. اهڙين حالتن ۾ آمريڪي ميڊيا جون پاڪستان خلاف خبرون عقل کان ٻاهر آهن، پهرين هو اسلام آباد تي طالبان جي قبضي ۽ پوءِ ايٽمي اثاثا طالبان ۽ القاعده ميمبرن جي هٿ لڳڻ جي بي بنياد، زباني افسانوي طرز جي پروپيگنڊا ڪندو رهيو آهي، پر فوج جي ڪامياب آپريشن جي بدولت طالبان جي چيلهه ڀڄڻ کانپوءِ ان پروپيگنڊا مهم جي ڦوڪڻي مان هوا نڪري وئي. اسان جي فوج جي ڪارڪردگي ۽ پيشيوراڻا مهارت پوري دنيا ۾ ساراهي وڃي ٿي. اوڀر سرحدن جي حفاظت جي ذميواري به فوج چڱي ريت نڀائي رهي آهي. عدليه آزاد آهي، جمهوري ادارا مضبوط ۽ ڪاميابي سان هلي رهيا آهن. جنهن ملڪ ۾ جمهوريت هجي ان کي ڪنهن به لحاظ کان ناڪام رياست قرار نٿو ڏئي سگهجي. پرنٽ ۽ اليڪٽرانڪ ميڊيا چوڪس آهي. قوم متحد آهي، جنهن جو ثبوت 20 ٽونٽي ڪپ جي خوشي ۾ پوري قوم جي ڀرپور شرڪت آهي. پاڪستان جي دفاعي ۽ معاشي صورتحال جي لکيل مٿين حقيقتن جي روشني ۾ غير جانبدار مبصرين پاڻ ئي فيصلو ڪن ته پاڪستان ڪهڙي محاذ تي ناڪام رياست آهي. آمريڪا، اتحادي ۽ نيٽو فوج جيڪي دهشتگردن کي افغانستان ۾ هارائي نه سگهيا آهن، انهن کي پاڪستان گوڏن کوڙڻ تي مجبور ڪري ڇڏيو هاڻ ٻڌايو وڃي ته ناڪام پاڪستان آهي يا آمريڪا، اتحادي ۽ نيٽو فوج ناڪام آهي، پوءِ حال ئي ۾ پاڪستان 209 ٽريلين جي بجيٽ پيش ڪئي ۽ ترقياتي منصوبن لاءِ لڳ ڀڳ 700 ارب روپيا کيا آهن. ڇا اِها ناڪام رياست جي نشاندهي آهي يا اڀرندڙ ترقي پذير ملڪ جون علامتون آهن.

بلڊ پريشر= خاموش دشمن بيماري ليکڪ : حڪيم نذير احمد شيخ

انسان جيستائين جهان ۾ جيئرو ۽ حيات آهي تيستائين عمر جي مختلف حصي ۾ ڪنهن نه ڪنهن مرض سان هن کي منهن ڏيڻو پوي ٿو بيمارين جا کوڙ قسم آهن. ڪي بيماريون بروقت صحيح علاج ڪرڻ سان جند ڇڏي وينديون آهن ڪي بيماريون جسم ۾ اندر ئي اندر پلجنديون ۽ پيچيده ٿينديون رهنديون آهن. بلڊ پريشر جو وڌيڪ رهڻ به هڪ اهڙي تڪليف ڏيندڙ ۽ پيچيده بيماري آهي، جيڪا اندر ئي اندر انسان کي خاموشيءَ سان اڏوهي وانگر کائيندي رهندي آهي. هن بيماري متعلق لکڻ لاءِ گهڻو ڪجهه لکي سگهجي ٿو. تمام وڏو ۽ اهم موضوع آهي ۽ اڄ ڪلهه تمام تيزي سان هاءِ بلڊ پريشر جي بيماري وڌي رهي آهي، جنهن جا ڪافي سبب آهن جيڪي اڳتي هلي لکندس. پڙهندڙڻ جي ڄاڻ ڏيڻ لاءِ اهو لکڻ ضروري آهي ته معلوم ٿيڻ گهرجي ته بلڊ پريشر ڇا کي چئجي ٿو. انسان جي ڪهڙي عضوي سان هن جو تعلق آهي ۽ جسم ۾ رت ڪيئن گردش ڪري ٿو. بلڊ پريشر کي انگريزي ۾ Hypertension ۽ طبي زبان ۾ فشارالدم چئبو آهي. انسان جي دل پنهنجي حرڪت سان رت کي نالين ۾ داخل ڪري ٿي. دل جي ڌڙڪڻ جو عمل ٻن حصن ۾ ورهايل آهي. پهرئين مرحلي ۾ هي سُڪڙجي يعني بند ٿئي ٿو ۽ اُن عمل دوران اها رت کي هڪ طرف کان جسم کي داخل ڪري ٿي ۽ ٻئي طرف غير صاف خون يعني رت جي مقدار کي ڦڦڙن مان تازي آڪسيجن حاصل ڪرڻ لاءِ روانو ڪري ٿو. اُن بعد ٿوري دير لاءِ آرام ڪري ٿي ٻين لفظن ۾ رت کي جسم ۽ ڦڦڙن طرف رواني ڪرڻ بعد هڪ مختصر وقت لاءِ پنهنجو پاڻ کي ڍِلو ڇڏي ٿي. دل جي سڪڙڻ واري حرڪت Pumping Action کي طبي زبان ۾ انقباض يعني Systolic چئبو آهي ۽ جڏهين پاڻ کي ڍلو ڇڏي ٿي ته اُن ڪيفيت کي Diastolic يعني انبساط چئبو آهي. دِل جي هر ڌڙڪن ۾ شريانين ۾ رت جو نئون مقدار داخل ٿئي ٿو ۽ نالين ۾ ڪجهه ويڪراڻ اچي وڃي ٿي. ڇاڪاڻ ته اُنهن ۾ ويڪري ٿيڻ جي صلاحيت موجود قدرتي هوندي آهي، اُنهن شريانين ۾ ان صلاحيت جنهن کيElastic چئبو آهي، جنهن سبب جسم جي آخري شريانين تائين نئين رت جي لهر ڦهلجي ويندي آهي. شريانين ۾ نئين رت جي لهر ڊوڙڻ کي محسوس ڪرڻ لاءِ ڪنهن مخصوص شريان تي هٿ رکو ته رت جي هلڻ کي محسوس ڪري سگهجي ٿو، ان هلندڙ لهر کي نبض چئبو آهي. رت جڏهين شريانين ۾ داخل ٿي وڃي ٿو ته اُن جي ڪنارن يا ديوارن تي دٻاءُ پوي ٿو ان دٻاءَ کي بلڊ پريشر چئبو آهي. جسم کي رت رواني ڪرڻ وقت دل هڪ لمحي لاءِ آرام ڪري ٿي ان ڪري نالين تي دٻاءُ ڌڙڪڻ ۽ آرام جي دوران مختلف هوندو آهي. رت جي هر نئين مقدار داخل هئڻ بعد ڌڙڪن جي طاقت سبب زيادهه دٻاءُ پوي ٿو ان سبب جيڪا ريڊنگ اچي اُن کي Systolic Pressure چئبو آهي ۽ اُن کي نوٽ ڪيو آهي جيڪو عام حالتن ۾ 120 يا 130 تائين پارو پهچندو آهي. رت جي گردش ۾ آرام واري ڪيفيت جي ريڊنگ الڳ هوندي آهي، عام حالتن ۾ هيٺ پريشر 80 رهندو آهي. هڪ عام ماڻهو جي جسم ۾ تقريباً 5 ليٽر جي قريب رت هوندو آهي. ان مقدار مان ڏيڍ ليٽر دل ۽ ڦڦڙن ۾ گردش ڪري ٿو. بقايا ساڍا ٽي ليٽر رت جسم ۾ گردش ڪري ٿو ۽ اُن جو 60 فيصد مقدار وريرن يعني ننڍين نالين ۾ هوندو آهي. جسم ۾ رت جو مقدار وڌي وڃي جيڪو بغير ڪنهن سبب جي رت جي بوتل لڳائڻ سان ٿيندو آهي ته نتيجي ۾ بلڊ پريشر وڌيل رهندو. اڄ ڪلهه گليوڪوز جي بوتل ۽ اُن ۾ طاقت جون سُيون ملائي لڳائڻ جو فيشن به آهي، جنهن مان مريض کان وڌيڪ معالج کي فائدو ٿئي ٿو. انتهائي ضروري هجي ۽ ڪو ٻيو حل نظر نه اچي ته ڀلي لڳرائجي. ٻي صورت ۾ا هڙي قسم جي بوتل لڳرائڻ پڻ BP وڌرائڻ جو سبب ٿئي ٿي. بلڊ پريشر جي بيماري کي خاموش قاتل ان ڪري لکيو ۽ چيو وڃي ٿو جو ان جي گهڻي مقدار ۾ وڌڻ سبب جسم جي ڪنهن به عضوي تي ڪنهن وقت به منفي اثر وجهي اُن کي هميشه لاءِ مفلوج ۽ بيڪار بنايو ڇڏي، فالج ۽ اڌ رنگ ٿيڻ جو بنيادي سبب بلڊ پريشر جو اچانڪ وڌڻ آهي. بيماري ڪوبه اطلاع ڏئي نه ايندي آهي. يا ته اندر پئي پلبي آهي خبر نه پوندي آهي يا اوچتو جسم جي ڪنهن به عضوي تي اثر ڇڏيندي آهي. بلڊ پريشر جا منفي اثر دل دماغ گردن، ڦڦڙن، اکين ٽنگن ٻانهن تي ٿين ٿا. خاص طور تي دل دماغ تي پوڻ جي صورت ۾ هارٽ اٽيڪ يا دماغ جي رڳ ڦاٽڻ سبب موت واقع ٿي سگهي ٿو. پنهنجي سٺي صحت ۽ معذوري کان بچڻ لاءِ هن خاموش دشمن کي جيڪو بي قابو ٿيڻ جي صورت ۾ جملي لاءِ تيار هوندو آهي اُن کي تخريب ڪاري جو موقعو نه ڏجي. منهنجي ذاتي تجربي ۽ مشاهدي مطالعي مطابق بلڊ پريشر جي بيماري ٿيڻ جو بنيادي سبب هن بيمارين متعلق معلومات ۽ آگاهي جي گهٽتائي ۽ بي خبري آهي. اڪثر ماڻهو مسلسل مٿي ۽ ڪنڌ جي سور ذهني بار ۽ کچالو کي ٿڪاوٽ سمجهي ڪابه سور گهٽ ڪرڻ واري گولي کائي وقت گذاريندا آهن اتفاق سان ڪنهن به سبب ڪڏهين هڪ دفعي بلڊ پريشر چيڪ ڪرائڻ سان جيڪڏهين ريڊنگ وڌيل هجي ته هڪدم پاڻ کي ان بيماري جو مريض نه سمجهڻ گهرجي بلڪه آرام ۽ پرهيز سان ڪنٽرول ڪجي. گهٽ ۾ گهٽ ٽن کان پنجن ڏينهن تائين مسلسل صبح شام ڪنهن مُستند معالج جي اهڙي اوزار سان BP چيڪ ڪرائجي جيڪو پاري وارو اوزار هجي ته مسلسل وڌيڪ رهندو هجي ته علاج شروع ڪرڻ ۾ دير نه ڪجي. اُن سان گڏ لوڻ سڻڀ چڪنائي ۽ تريل ۽ بازاري شين کان ۽ هر قسم جي نشي وًٺڻ کان مڪمل پرهيز ڪجي. شگر بلڊ پريشر ۽ دل جي بيماري والدين کان اولاد کي ورثي ۾ ملندي آهي. ڪن حالتن ۾ مرض پيچيدي ٿيڻ يا هڪ گردي هئڻ جي صورت ۾ وڌيڪ احتياط ۽ علاج جي ضرورت پوندي آهي. بلڊ پريشر کي ڪنٽرول ۽ نارمل رکڻ لاءِ ڪن ماڻهن کي هڪ کان ٻن مختلف دوائن کائڻ جي ضرورت پوندي آهي. عام طور تي ته صرف Beta Blocker دوا جي گروپ سان ئي BP ڪنٽرول ۾ رهندو آهي، ليڪن دل جي تڪليف ۽ وڌيل ڪوليسٽرول ۽ زياده عرصي لاءِ ساڳئي گروپ جي دوا کائڻ سبب انسان جي قوتِ مدافعت تي اثر پوندو آهي ۽ ساڳئي دوا پهرئين جهڙو اثر نه ڪندي آهي، ان ڪري معالج کي علاج ۾ تبديلي ڪرڻي پوندي آهي. بلڊ پريشر کي ڪنٽرول ڪرڻ لاءِ ڪن مريضن کي پيشاب وڌائڻ واريون گوليون به کارائبيون آهن. جنهن بلڊ پريشر جي مريض کي جيڪا دوا هن جي طبيعت تي موافق اچي اها ئي استعمال ڪرڻ گهرجي، ڪوشش ڪري هلڪي پاور واري دوا سان معالج جي مشوري تحت علاج شروع ڪجي. اهوئي مشورو پنهنجي هڪ وهمي دوست کي ڏنم- طبيعت به ٺيڪ رهندي هيس ليڪن ذهن تي احساس برتري اهو سوار هوس ته ايتري گهٽ قيمت واري سستي گولي مون جهڙو دولتمند ماڻهو به کائي ۽ غريب به کائي اها ڳالهه منهنجي شان وٽان نه آهي، هڪ تمام وڏي ڊاڪٽر جي وڏي في ڀري وڏي پاور واريون دوائون شروع ڪيائين. طبيعت تي موافق نه آيون. منفي اثر ٿيو وڃي اسپتال داخل ٿيو. پڇڻ ويو مانس ته چيائين ته، حڪيم صاحب هاڻي توهان جي نصيحت سمجهه ۾ آئي آهي ته رضا تي راضي رهجي خوب کان خوب تر جي تلاش ۾ ڪڏهين جان جوکي ۾ پئجي ويندي آهي. مختصر ڳالهه ڪيم ته وڏو ڊاڪٽر صاحب نقدي ۽ گهٽ رقم واري دوا لکي پنهنجي گهٽتائي ڇو ڪري. بهرحال هن وقت بلڊ پريشر ۽ شگر جو مريض تيزي سان وڌي رهيو آهي. هڪ سروي مطابق هر چوٿون ماڻهو ٻنهي مان ڪنهن هڪ بيماري ۾ مبتلا آهي. بلڊ پريشر جي بيماريءَ جو جتي بنيادي سبب بدپرهيزي آهي اُتي هن بيماري جو تعلق انسان جي معاشي ۽ معاشرتي بدحالي روزِي رزق جي تنگي پريشاني فڪرات گهرو ۽ خانداني جهڳڙا، قرض، اولاد جي نافرماني، بيروزگاري، بيمارين جو ٿيڻ، طبيعت ۾ چِڙاچِڙاپن ۽ جوش جذبو اچڻ حساس طبيعت جو هئڻ. ملڪي حالت جو منفي اثر دماغ تي رکڻ اهي سڀ يا ڪنهن به هڪ ٻن سببن جي نتيجي ۾ بلڊ پريشر جي بيماري ٿئي ٿي. منهنجي هڪ حساس طبيعت جي دوست کي رب پاڪ سڀ ڪجهه نعمتن سان نوازيو آهي، ڪوبه فڪر پريشاني ۽ مسئلو نه اٿس، تڏهين به بلڊ پريشر صحيح علاج جي باوجود ڪنٽرول نه پئي ٿيو. مشورو ڪيائين ته حڪيم صاحب ڇا ڪريان چيو مانس ته ٻن شين جي قرباني ڏي، انهي ساڳئي علاج تي BP ڪنٽرول ٿيندو. هڪ ٽي وي ڏسڻ ڇڏي ڏي خاص طور تي خبرون نه ٻڌ، ٻيو اخبار پڙهڻ بند ڪر. حساس طبيعت سبب توهان جي ذهن تي وزن پوي ٿو، خطرناڪ خبرن ۽ لاشن ڏسڻ سان توهان جو BP وڌي ٿو. هفتي لاءِ اها قرباني ڏيڻ بعد دوست آيو چيائين ته هاڻي بلڪل نارمل آهيان، ڪا تڪليف نه اٿم، هتي هي حقيقت معلومات خاطر لکڻ ضروري سمجهان ٿو ته بذات خود بلڊ پريشر جي بيماري ۽ اُن کي ڪنٽرول ۽ نارمل رکڻ لاءِ جيڪي به انگريزي دوائون کائجن ٿيون اُن جي نتيجي ۾ انسان جي اعصابي، جسماني ۽ جنسي ڪمزوري ٿيڻ لازمي ٿئي ٿي، جنهن سبب مادهه توليد گهٽ ۽ ڇڊو ٿئي ٿو. خواهش هوندي به عملي طرح ڪمزوري محسوس ٿئي ٿي. بيماري جي عرصي ۽ عمر جو به ان سان تعلق آهي. ماضي ۾ ڪيل ڪوتاهين غلطين کي به مدنظر رکجي. مايوسي فڪر ۽ ٽينشن کان جيترو ذهن آجو ۽ آزاد هوندو اوترو هر قسم جو علاج جلد اثر ڪندو. يوناني طريقي علاج ۾ جيڪي به نسخا BP کي ڪنٽرول ڪرڻ جا آهن اُنهن جو ڪن ماڻهن تي جلد ڪن تي دير سان اثر ٿئي ٿو ليڪن صرف ان طريقي علاج جي آسري تي بلڊ پريشر جي بيماري کي ڇڙواڳ ۽ آزاد نه ڇڏجي بلڪ انگريزي دوا جيڪا مستند معالج جي تجويز ٿيل هجي ۽ طبيعت تي موافق اچي ضرور باقاعدگي سان کائجي. اُن سان گڏ يوناني علاج معالج جي مشوري سان ڪرڻ ۾ سٺي موٽ ملڻ جي اميد رکجي. يوناني طريقي علاج جون گرم دوائون ڪشتا ۽ هاءِ پاور ڊوز واريون دوائون کائڻ کان پرهيز ڪجي. خاص طور تي وڏن اشتهارن ۽ دعويٰ ڪندڙن جون دوائون مريض کي گهٽ عطائي معالجن کي فائدو وڌيڪ پهچائين ٿيون. پنهنجي صحت ۽ تندرستي لاءِ سوچي سمجهي معلومات وٺي مطمئن ٿي صحيح معالج کان علاج ڪرائي نتيجي لاءِ ڀروسو رب پاڪ جي ذات تي رکجي. هر مرض ۽ بيمارين جي شفا رب پاڪ طرفان حڪم هوندو ته ضرور ملندي. اشتهاري دوائن مان عارضي ۽ وقتي جوش ۽ فائدو ملي ٿو، انجام نيٺ خراب حاصل ٿئي ٿو. انسان جي صحت قيمتي شيءِ آهي، ڪنهن به طبي معلومات حاصل ڪرڻ لاءِ خط لکي جوابي لفافو ائڊريس لکيل موڪلي جواب عاقل پلازه گورنمينٽ ڪاليج روڊ حيدرآباد کان حاصل ڪري سگهجي ٿو.

رابطي لاءِ: 2634367- 2610633 (022) 9371907-0300

info@nazirherbals.com

wwwnazirherbals.com