• </* Theme Name: Twenty Ten Theme URI: http://wordpress.org/ Description: The 2010 theme for WordPress is stylish, customizable, simple, and readable -- make it yours with a custom menu, header image, and background. Twenty Ten supports six widgetized areas (two in the sidebar, four in the footer) and featured images (thumbnails for gallery posts and custom header images for posts and pages). It includes stylesheets for print and the admin Visual Editor, special styles for posts in the "Asides" and "Gallery" categories, and has an optional one-column page template that removes the sidebar. Author: the WordPress team Version: 1.3 License: GNU General Public License License URI: license.txt Tags: black, blue, white, two-columns, fixed-width, custom-header, custom-background, threaded-comments, sticky-post, translation-ready, microformats, rtl-language-support, editor-style, custom-menu */ /* =Reset default browser CSS. Based on work by Eric Meyer: http://meyerweb.com/eric/tools/css/reset/index.html -------------------------------------------------------------- */ html, body, div, span, applet, object, iframe, h1, h2, h3, h4, h5, h6, p, blockquote, pre, a, abbr, acronym, address, big, cite, code, del, dfn, em, font, img, ins, kbd, q, s, samp, small, strike, strong, sub, sup, tt, var, b, u, i, center, dl, dt, dd, ol, ul, li, fieldset, form, label, legend, table, caption, tbody, tfoot, thead, tr, th, td { background: transparent; border: 0; margin: 0; padding: 0; vertical-align: baseline; } body { line-height: 1; } h1, h2, h3, h4, h5, h6 { clear: both; font-weight: normal; } ol, ul { list-style: none; } blockquote { quotes: none; } blockquote:before, blockquote:after { content: ''; content: none; } del { text-decoration: line-through; } /* tables still need 'cellspacing="0"' in the markup */ table { border-collapse: collapse; border-spacing: 0; } a img { border: none; } /* =Layout -------------------------------------------------------------- */ /* LAYOUT: Two columns DESCRIPTION: Two-column fixed layout with one sidebar right of content */ #container { float: left; margin: 0 -240px 0 0; width: 100%; } #content { margin: 0 280px 0 20px; } #primary, #secondary { float: right; overflow: hidden; width: 220px; } #secondary { clear: right; } #footer { clear: both; width: 100%; } /* LAYOUT: One column, no sidebar DESCRIPTION: One centered column with no sidebar */ .one-column #content { margin: 0 auto; width: 640px; } /* LAYOUT: Full width, no sidebar DESCRIPTION: Full width content with no sidebar; used for attachment pages */ .single-attachment #content { margin: 0 auto; width: 900px; } /* =Fonts -------------------------------------------------------------- */ body, input, textarea, .page-title span, .pingback a.url { font-family: MB Khursheed, Georgia, "Bitstream Charter", serif; } h3#comments-title, h3#reply-title, #access .menu, #access div.menu ul, #cancel-comment-reply-link, .form-allowed-tags, #site-info, #site-title, #wp-calendar, .comment-meta, .comment-body tr th, .comment-body thead th, .entry-content label, .entry-content tr th, .entry-content thead th, .entry-meta, .entry-title, .entry-utility, #respond label, .navigation, .page-title, .pingback p, .reply, .widget-title, .wp-caption-text { font-family: MB Khursheed, "Helvetica Neue", Arial, Helvetica, "Nimbus Sans L", sans-serif; } input[type=submit] { font-family: MB Khursheed, "Helvetica Neue", Arial, Helvetica, "Nimbus Sans L", sans-serif; } pre { font-family: MB Khursheed, "Courier 10 Pitch", Courier, monospace; } code { font-family: MB Khursheed, Monaco, Consolas, "Andale Mono", "DejaVu Sans Mono", monospace; } /* =Structure -------------------------------------------------------------- */ /* The main theme structure */ #access .menu-header, div.menu, #colophon, #branding, #main, #wrapper { margin: 0 auto; width: 940px; } #wrapper { background: #fff; margin-top: 20px; padding: 0 20px; } /* Structure the footer area */ #footer-widget-area { overflow: hidden; } #footer-widget-area .widget-area { float: left; margin-right: 20px; width: 220px; } #footer-widget-area #fourth { margin-right: 0; } #site-info { float: left; font-size: 14px; font-weight: bold; width: 700px; } #site-generator { float: right; width: 220px; } /* =Global Elements -------------------------------------------------------------- */ /* Main global 'theme' and typographic styles */ body { background: #f1f1f1; } body, input, textarea { color: #666; font-size: 12px; line-height: 18px; } hr { background-color: #e7e7e7; border: 0; clear: both; height: 1px; margin-bottom: 18px; } /* Text elements */ p { margin-bottom: 18px; text-align:justify; } ul { list-style: square; margin: 0 0 18px 1.5em; } ol { list-style: decimal; margin: 0 0 18px 1.5em; } ol ol { list-style: upper-alpha; } ol ol ol { list-style: lower-roman; } ol ol ol ol { list-style: lower-alpha; } ul ul, ol ol, ul ol, ol ul { margin-bottom: 0; } dl { margin: 0 0 24px 0; } dt { font-weight: bold; } dd { margin-bottom: 18px; } strong { font-weight: bold; } cite, em, i { font-style: italic; } big { font-size: 131.25%; } ins { background: #ffc; text-decoration: none; } blockquote { font-style: italic; padding: 0 3em; } blockquote cite, blockquote em, blockquote i { font-style: normal; } pre { background: #f7f7f7; color: #222; line-height: 18px; margin-bottom: 18px; overflow: auto; padding: 1.5em; } abbr, acronym { border-bottom: 1px dotted #666; cursor: help; } sup, sub { height: 0; line-height: 1; position: relative; vertical-align: baseline; } sup { bottom: 1ex; } sub { top: .5ex; } input[type="text"], textarea { background: #f9f9f9; border: 1px solid #ccc; box-shadow: inset 1px 1px 1px rgba(0,0,0,0.1); -moz-box-shadow: inset 1px 1px 1px rgba(0,0,0,0.1); -webkit-box-shadow: inset 1px 1px 1px rgba(0,0,0,0.1); padding: 2px; } a:link { color: #0066cc; } a:visited { color: #743399; } a:active, a:hover { color: #ff4b33; } /* Text meant only for screen readers */ .screen-reader-text { position: absolute; left: -9000px; } /* =Header -------------------------------------------------------------- */ #header { padding: 30px 0 0 0; } #site-title { float: left; font-size: 30px; line-height: 36px; margin: 0 0 18px 0; width: 700px; } #site-title a { color: #000; font-weight: bold; text-decoration: none; } #site-description { clear: right; float: right; font-style: italic; margin: 15px 0 18px 0; width: 220px; } /* This is the custom header image */ #branding img { border-top: 4px solid #000; border-bottom: 1px solid #000; display: block; float: left; } /* =Menu -------------------------------------------------------------- */ #access { background: #000; display: block; float: left; margin: 0 auto; width: 940px; } #access .menu-header, div.menu { font-size: 13px; margin-left: 12px; width: 928px; } #access .menu-header ul, div.menu ul { list-style: none; margin: 0; } #access .menu-header li, div.menu li { float: left; position: relative; } #access a { color: #aaa; display: block; line-height: 38px; padding: 0 10px; text-decoration: none; } #access ul ul { box-shadow: 0px 3px 3px rgba(0,0,0,0.2); -moz-box-shadow: 0px 3px 3px rgba(0,0,0,0.2); -webkit-box-shadow: 0px 3px 3px rgba(0,0,0,0.2); display: none; position: absolute; top: 38px; left: 0; float: left; width: 180px; z-index: 99999; } #access ul ul li { min-width: 180px; } #access ul ul ul { left: 100%; top: 0; } #access ul ul a { background: #333; line-height: 1em; padding: 10px; width: 160px; height: auto; } #access li:hover > a, #access ul ul :hover > a { background: #333; color: #fff; } #access ul li:hover > ul { display: block; } #access ul li.current_page_item > a, #access ul li.current-menu-ancestor > a, #access ul li.current-menu-item > a, #access ul li.current-menu-parent > a { color: #fff; } * html #access ul li.current_page_item a, * html #access ul li.current-menu-ancestor a, * html #access ul li.current-menu-item a, * html #access ul li.current-menu-parent a, * html #access ul li a:hover { color: #fff; } /* =Content -------------------------------------------------------------- */ #main { clear: both; overflow: hidden; padding: 40px 0 0 0; } #content { margin-bottom: 36px; } #content, #content input, #content textarea { color: #333; font-size: 16px; line-height: 24px; } #content p, #content ul, #content ol, #content dd, #content pre, #content hr { margin-bottom: 24px; } #content ul ul, #content ol ol, #content ul ol, #content ol ul { margin-bottom: 0; } #content pre, #content kbd, #content tt, #content var { font-size: 15px; line-height: 21px; } #content code { font-size: 13px; } #content dt, #content th { color: #000; } #content h1, #content h2, #content h3, #content h4, #content h5, #content h6 { color: #000; line-height: 1.5em; margin: 0 0 20px 0; } #content table { border: 1px solid #e7e7e7; margin: 0 -1px 24px 0; text-align: left; width: 100%; } #content tr th, #content thead th { color: #888; font-size: 12px; font-weight: bold; line-height: 18px; padding: 9px 24px; } #content tr td { border-top: 1px solid #e7e7e7; padding: 6px 24px; } #content tr.odd td { background: #f2f7fc; } .hentry { margin: 0 0 48px 0; } .home .sticky { background: #f2f7fc; border-top: 4px solid #000; margin-left: -20px; margin-right: -20px; padding: 18px 20px; } .single .hentry { margin: 0 0 36px 0; } .page-title { color: #000; font-size: 14px; font-weight: bold; margin: 0 0 36px 0; } .page-title span { color: #333; font-size: 16px; font-style: italic; font-weight: normal; } .page-title a:link, .page-title a:visited { color: #888; text-decoration: none; } .page-title a:active, .page-title a:hover { color: #ff4b33; } #content .entry-title { color: #000; font-size: 21px; font-weight: bold; line-height: 1.3em; margin-bottom: 0; } .entry-title a:link, .entry-title a:visited { color: #000; text-decoration: none; } .entry-title a:active, .entry-title a:hover { color: #ff4b33; } .entry-meta { color: #888; font-size: 12px; } .entry-meta abbr, .entry-utility abbr { border: none; } .entry-meta abbr:hover, .entry-utility abbr:hover { border-bottom: 1px dotted #666; } .entry-content, .entry-summary { clear: both; padding: 12px 0 0 0; } #content .entry-summary p:last-child { margin-bottom: 12px; } .entry-content fieldset { border: 1px solid #e7e7e7; margin: 0 0 24px 0; padding: 24px; } .entry-content fieldset legend { background: #fff; color: #000; font-weight: bold; padding: 0 24px; } .entry-content input { margin: 0 0 24px 0; } .entry-content input.file, .entry-content input.button { margin-right: 24px; } .entry-content label { color: #888; font-size: 12px; } .entry-content select { margin: 0 0 24px 0; } .entry-content sup, .entry-content sub { font-size: 10px; } .entry-content blockquote.left { float: left; margin-left: 0; margin-right: 24px; text-align: right; width: 33%; } .entry-content blockquote.right { float: right; margin-left: 24px; margin-right: 0; text-align: left; width: 33%; } .page-link { clear: both; color: #000; font-weight: bold; margin: 0 0 22px 0; word-spacing: 0.5em; } .page-link a:link, .page-link a:visited { background: #f1f1f1; color: #333; font-weight: normal; padding: 0.5em 0.75em; text-decoration: none; } .home .sticky .page-link a { background: #d9e8f7; } .page-link a:active, .page-link a:hover { color: #ff4b33; } body.page .edit-link { clear: both; display: block; } #entry-author-info { background: #f2f7fc; border-top: 4px solid #000; clear: both; font-size: 14px; line-height: 20px; margin: 24px 0; overflow: hidden; padding: 18px 20px; } #entry-author-info #author-avatar { background: #fff; border: 1px solid #e7e7e7; float: left; height: 60px; margin: 0 -104px 0 0; padding: 11px; } #entry-author-info #author-description { float: left; margin: 0 0 0 104px; } #entry-author-info h2 { color: #000; font-size: 100%; font-weight: bold; margin-bottom: 0; } .entry-utility { clear: both; color: #888; font-size: 12px; line-height: 18px; } .entry-meta a, .entry-utility a { color: #888; } .entry-meta a:hover, .entry-utility a:hover { color: #ff4b33; } #content .video-player { padding: 0; } /* =Asides -------------------------------------------------------------- */ .home #content .format-aside p, .home #content .category-asides p { font-size: 14px; line-height: 20px; margin-bottom: 10px; margin-top: 0; } .home .hentry.format-aside, .home .hentry.category-asides { padding: 0; } .home #content .format-aside .entry-content, .home #content .category-asides .entry-content { padding-top: 0; } /* =Gallery listing -------------------------------------------------------------- */ .format-gallery .size-thumbnail img, .category-gallery .size-thumbnail img { border: 10px solid #f1f1f1; margin-bottom: 0; } .format-gallery .gallery-thumb, .category-gallery .gallery-thumb { float: left; margin-right: 20px; margin-top: -4px; } .home #content .format-gallery .entry-utility, .home #content .category-gallery .entry-utility { padding-top: 4px; } /* =Attachment pages -------------------------------------------------------------- */ .attachment .entry-content .entry-caption { font-size: 140%; margin-top: 24px; } .attachment .entry-content .nav-previous a:before { content: '\21900a0'; } .attachment .entry-content .nav-next a:after { content: '0a0\2192'; } /* =Images -------------------------------------------------------------- */ /* Resize images to fit the main content area. - Applies only to images uploaded via WordPress by targeting size-* classes. - Other images will be left alone. Use "size-auto" class to apply to other images. */ img.size-auto, img.size-full, img.size-large, img.size-medium, .attachment img { max-width: 100%; /* When images are too wide for containing element, force them to fit. */ height: auto; /* Override height to match resized width for correct aspect ratio. */ } .alignleft, img.alignleft { display: inline; float: left; margin-right: 24px; margin-top: 4px; } .alignright, img.alignright { display: inline; float: right; margin-left: 24px; margin-top: 4px; } .aligncenter, img.aligncenter { clear: both; display: block; margin-left: auto; margin-right: auto; } img.alignleft, img.alignright, img.aligncenter { margin-bottom: 12px; } .wp-caption { background: #f1f1f1; line-height: 18px; margin-bottom: 20px; max-width: 632px !important; /* prevent too-wide images from breaking layout */ padding: 4px; text-align: center; } .wp-caption img { margin: 5px 5px 0; } .wp-caption p.wp-caption-text { color: #888; font-size: 12px; margin: 5px; } .wp-smiley { margin: 0; } .gallery { margin: 0 auto 18px; } .gallery .gallery-item { float: left; margin-top: 0; text-align: center; width: 33%; } .gallery-columns-2 .gallery-item { width: 50%; } .gallery-columns-4 .gallery-item { width: 25%; } .gallery img { border: 2px solid #cfcfcf; } .gallery-columns-2 .attachment-medium { max-width: 92%; height: auto; } .gallery-columns-4 .attachment-thumbnail { max-width: 84%; height: auto; } .gallery .gallery-caption { color: #888; font-size: 12px; margin: 0 0 12px; } .gallery dl { margin: 0; } .gallery img { border: 10px solid #f1f1f1; } .gallery br+br { display: none; } #content .attachment img {/* single attachment images should be centered */ display: block; margin: 0 auto; } /* =Navigation -------------------------------------------------------------- */ .navigation { color: #888; font-size: 12px; line-height: 18px; overflow: hidden; } .navigation a:link, .navigation a:visited { color: #888; text-decoration: none; } .navigation a:active, .navigation a:hover { color: #ff4b33; } .nav-previous { float: left; width: 50%; } .nav-next { float: right; text-align: right; width: 50%; } #nav-above { margin: 0 0 18px 0; } #nav-above { display: none; } .paged #nav-above, .single #nav-above { display: block; } #nav-below { margin: -18px 0 0 0; } /* =Comments -------------------------------------------------------------- */ #comments { clear: both; } #comments .navigation { padding: 0 0 18px 0; } h3#comments-title, h3#reply-title { color: #000; font-size: 20px; font-weight: bold; margin-bottom: 0; } h3#comments-title { padding: 24px 0; } .commentlist { list-style: none; margin: 0; } .commentlist li.comment { border-bottom: 1px solid #e7e7e7; line-height: 24px; margin: 0 0 24px 0; padding: 0 0 0 56px; position: relative; } .commentlist li:last-child { border-bottom: none; margin-bottom: 0; } #comments .comment-body ul, #comments .comment-body ol { margin-bottom: 18px; } #comments .comment-body p:last-child { margin-bottom: 6px; } #comments .comment-body blockquote p:last-child { margin-bottom: 24px; } .commentlist ol { list-style: decimal; } .commentlist .avatar { position: absolute; top: 4px; left: 0; } .comment-author { } .comment-author cite { color: #000; font-style: normal; font-weight: bold; } .comment-author .says { font-style: italic; } .comment-meta { font-size: 12px; margin: 0 0 18px 0; } .comment-meta a:link, .comment-meta a:visited { color: #888; text-decoration: none; } .comment-meta a:active, .comment-meta a:hover { color: #ff4b33; } .commentlist .even { } .commentlist .bypostauthor { } .reply { font-size: 12px; padding: 0 0 24px 0; } .reply a, a.comment-edit-link { color: #888; } .reply a:hover, a.comment-edit-link:hover { color: #ff4b33; } .commentlist .children { list-style: none; margin: 0; } .commentlist .children li { border: none; margin: 0; } .nopassword, .nocomments { display: none; } #comments .pingback { border-bottom: 1px solid #e7e7e7; margin-bottom: 18px; padding-bottom: 18px; } .commentlist li.comment+li.pingback { margin-top: -6px; } #comments .pingback p { color: #888; display: block; font-size: 12px; line-height: 18px; margin: 0; } #comments .pingback .url { font-size: 13px; font-style: italic; } /* Comments form */ input[type=submit] { color: #333; } #respond { border-top: 1px solid #e7e7e7; margin: 24px 0; overflow: hidden; position: relative; } #respond p { margin: 0; } #respond .comment-notes { margin-bottom: 1em; } .form-allowed-tags { line-height: 1em; } .children #respond { margin: 0 48px 0 0; } h3#reply-title { margin: 18px 0; } #comments-list #respond { margin: 0 0 18px 0; } #comments-list ul #respond { margin: 0; } #cancel-comment-reply-link { font-size: 12px; font-weight: normal; line-height: 18px; } #respond .required { color: #ff4b33; font-weight: bold; } #respond label { color: #888; font-size: 12px; } #respond input { margin: 0 0 9px; width: 98%; } #respond textarea { width: 98%; } #respond .form-allowed-tags { color: #888; font-size: 12px; line-height: 18px; } #respond .form-allowed-tags code { font-size: 11px; } #respond .form-submit { margin: 12px 0; } #respond .form-submit input { font-size: 14px; width: auto; } /* =Widget Areas -------------------------------------------------------------- */ .widget-area ul { list-style: none; margin-left: 0; } .widget-area ul ul { list-style: square; margin-left: 1.3em; } .widget-area select { max-width: 100%; } .widget_search #s {/* This keeps the search inputs in line */ width: 60%; } .widget_search label { display: none; } .widget-container { margin: 0 0 18px 0; } .widget-title { color: #222; font-weight: bold; } .widget-area a:link, .widget-area a:visited { text-decoration: none; } .widget-area a:active, .widget-area a:hover { text-decoration: underline; } .widget-area .entry-meta { font-size: 11px; } #wp_tag_cloud div { line-height: 1.6em; } #wp-calendar { width: 100%; } #wp-calendar caption { color: #222; font-size: 14px; font-weight: bold; padding-bottom: 4px; text-align: left; } #wp-calendar thead { font-size: 11px; } #wp-calendar thead th { } #wp-calendar tbody { color: #aaa; } #wp-calendar tbody td { background: #f5f5f5; border: 1px solid #fff; padding: 3px 0 2px; text-align: center; } #wp-calendar tbody .pad { background: none; } #wp-calendar tfoot #next { text-align: right; } .widget_rss a.rsswidget { color: #000; } .widget_rss a.rsswidget:hover { color: #ff4b33; } .widget_rss .widget-title img { width: 11px; height: 11px; } /* Main sidebars */ #main .widget-area ul { margin-left: 0; padding: 0 20px 0 0; } #main .widget-area ul ul { border: none; margin-left: 1.3em; padding: 0; } #primary { } #secondary { } /* Footer widget areas */ #footer-widget-area { } /* =Footer -------------------------------------------------------------- */ #footer { margin-bottom: 20px; } #colophon { border-top: 4px solid #000; margin-top: -4px; overflow: hidden; padding: 18px 0; } #site-info { font-weight: bold; } #site-info a { color: #000; text-decoration: none; } #site-generator { font-style: italic; position: relative; } #site-generator a { background: url(images/wordpress.png) center left no-repeat; color: #666; display: inline-block; line-height: 16px; padding-left: 20px; text-decoration: none; } #site-generator a:hover { text-decoration: underline; } img#wpstats { display: block; margin: 0 auto 10px; } /* =Mobile Safari ( iPad, iPhone and iPod Touch ) -------------------------------------------------------------- */ pre { -webkit-text-size-adjust: 140%; } code { -webkit-text-size-adjust: 160%; } #access, .entry-meta, .entry-utility, .navigation, .widget-area { -webkit-text-size-adjust: 120%; } #site-description { -webkit-text-size-adjust: none; } /* =Print Style -------------------------------------------------------------- */ @media print { body { background: none !important; } #wrapper { clear: both !important; display: block !important; float: none !important; position: relative !important; } #header { border-bottom: 2pt solid #000; padding-bottom: 18pt; } #colophon { border-top: 2pt solid #000; } #site-title, #site-description { float: none; line-height: 1.4em; margin: 0; padding: 0; } #site-title { font-size: 13pt; } .entry-content { font-size: 14pt; line-height: 1.6em; } .entry-title { font-size: 21pt; } #access, #branding img, #respond, .comment-edit-link, .edit-link, .navigation, .page-link, .widget-area { display: none !important; } #container, #header, #footer { margin: 0; width: 100%; } #content, .one-column #content { margin: 24pt 0 0; width: 100%; } .wp-caption p { font-size: 11pt; } #site-info, #site-generator { float: none; width: auto; } #colophon { width: auto; } img#wpstats { display: none; } #site-generator a { margin: 0; padding: 0; } #entry-author-info { border: 1px solid #e7e7e7; } #main { display: inline; } .home .sticky { border: none; } } /* Theme Name: Twenty Ten */ /* RTL Basics */ body { direction:rtl; unicode-bidi:embed; } /* LAYOUT: Two-Column (Right) DESCRIPTION: Two-column fixed layout with one sidebar right of content */ #container { float: right; margin: 0 0 0 -240px; } #content { margin: 0 20px 36px 280px; } #primary, #secondary { float: left; } #secondary { clear: left; } /* =Fonts -------------------------------------------------------------- */ body, input, textarea, .page-title span, .pingback a.url, h3#comments-title, h3#reply-title, #access .menu, #access div.menu ul, #cancel-comment-reply-link, .form-allowed-tags, #site-info, #site-title, #wp-calendar, .comment-meta, .comment-body tr th, .comment-body thead th, .entry-content label, .entry-content tr th, .entry-content thead th, .entry-meta, .entry-title, .entry-utility, #respond label, .navigation, .page-title, .pingback p, .reply, .widget-title, input[type=submit] { font-family: MB Khursheed, Arial, Tahoma, sans-serif; } /* =Structure -------------------------------------------------------------- */ /* The main theme structure */ #footer-widget-area .widget-area { float: right; margin-left: 20px; margin-right: 0; } #footer-widget-area #fourth { margin-left: 0; } #site-info { float: right; } #site-generator { float: left; } /* =Global Elements -------------------------------------------------------------- */ /* Text elements */ ul, ol { margin: 0 1.5em 18px 0; } blockquote { font-style: normal; } /* Text meant only for screen readers */ .screen-reader-text { left: auto; text-indent:-9000px; overflow:hidden; } /* =Header -------------------------------------------------------------- */ #site-title { float: right; } #site-description { clear: left; float: left; font-style: normal; } #branding img { float: right; } /* =Menu -------------------------------------------------------------- */ #access { float:right; } #access .menu-header, div.menu { margin-right: 12px; margin-left: 0; } #access .menu-header li, div.menu li{ float:right; } #access ul ul { left:auto; right:0; float:right; } #access ul ul ul { left:auto; right:100%; } /* =Content -------------------------------------------------------------- */ #content table { text-align: right; margin: 0 0 24px -1px; } .page-title span { font-style:normal; } .entry-title, .entry-meta { clear: right; float: right; margin-left: 68px; margin-right: 0; } .entry-content input.file, .entry-content input.button { margin-left: 24px; margin-right:0; } .entry-content blockquote.left { float: right; margin-right: 0; margin-left: 24px; text-align: left; } .entry-content blockquote.right { float: left; margin-right: 24px; margin-left: 0; text-align: right; } #entry-author-info #author-avatar { float: right; margin: 0 0 0 -104px; } #entry-author-info #author-description { float: right; margin: 0 104px 0 0; } /* Gallery listing -------------------------------------------------------------- */ .category-gallery .gallery-thumb { float: right; margin-left:20px; margin-right:0; } /* Images -------------------------------------------------------------- */ #content .gallery .gallery-caption { margin-right: 0; } #content .gallery .gallery-item { float: right; } /* =Navigation -------------------------------------------------------------- */ .nav-previous { float: right; } .nav-next { float: left; text-align:left; } /* =Comments -------------------------------------------------------------- */ .commentlist li.comment { padding: 0 56px 0 0; } .commentlist .avatar { right: 0; left: auto; } .comment-author .says, #comments .pingback .url { font-style: normal; } /* Comments form */ .children #respond { margin: 0 0 0 48px; } /* =Widget Areas -------------------------------------------------------------- */ .widget-area ul { margin-right: 0; } .widget-area ul ul { margin-right: 1.3em; margin-left: 0; } #wp-calendar caption { text-align: right; } #wp-calendar tfoot #next { text-align: left; } /* Main sidebars */ #main .widget-area ul { margin-right: 0; padding: 0 0 0 20px; } #main .widget-area ul ul { margin-right: 1.3em; margin-left: 0; } /* =Footer -------------------------------------------------------------- */ #site-generator { font-style:normal; } #site-generator a { background-position: right center; padding-right: 20px; padding-left: 0; } .wordpress-hit-counter {direction:ltr;}
  • هڪ ڏينهن اسلاميه ڪاليج سکر جي اسٽاف روم ۾ ويٺي ويٺي سائين امير گل ڪٽوهر چيو ته اخبارن ۾ ڪالم ته ڏاڍا سٺا ٿا اچن پر ڪجھ عرصي کانپوءِ انهن جو نالو نشان نٿو ملي. پڇيومانس ته انٽرنيٽ تي به نٿا ملن . چيائين اتي به وڌ ۾ وڌ هفتي کان پراڻا نٿا ملن. بس اها ڳاله هئي هي بلاگ ٺاهڻ جي. _____ دعاگو : احمد علي مڱريو Website: ahmed.mangrio.com Email: ahmed@mangrio.com
  • صفحا

  • آرڪائوز

  • تازا ليک

  • تازا رايا

    وساريان نه وسرن (5) ڊي سي هاءِ… تي Mohammad Khan Sial
    ڪاوش هائيڊ پارڪ تي heman kumar
    سنڌي ٻولي قومي ٻولي ڇو نه؟ ليک… تي jamila abbassi
    سنڌي ٻولي قومي ٻولي ڇو نه؟ ليک… تي سنڌي ٻولي قومي ٻولي…
    تازي بجيٽ ۽ پسماندگي جي ڏانوڻن… تي Rehman Memon
    هر ڳالهه جي هڪڙي موسم آهي! ليک… تي Munwar ali
    ڏاکڻي پنجاب ۾ دهشتگردن خلاف ام… تي ALLAHDINO BABBAR
    This blog is no more upda… تي Dr Sameena Afghan
    تبديلي ئي آپشن هجڻ گهرجي! ليکڪ… تي Dr Sameena Afghan
    سنڌ مان هندو آبادي جي لڏ پلاڻ… تي Qasim Ali shah
    ايف-آءِ-آر ڪٿي داخل ڪرائجي؟ لي… تي Sunita
    سال 1954 کان وٺي… ليکڪ :… تي Abrar Ali Katpar
    چڪر ڇاهي؟ ليکڪ : ڊاڪٽر ايوب… تي Bilal jan
    چڪر ڇاهي؟ ليکڪ : ڊاڪٽر ايوب… تي Bilal jan
    سنڌ ۾ ايڏي پير پرستي ڇو… تي muntazer soomro
  • بلاگ ڏٺو ويو

    • 20,902 دفعا

سبسڊي ۽ آءِ ايم ايف جي درٻار ليکڪ : ظفر امام

آءِ ايم ايف  کان ايلاز منٿون ڪري مڙئي ڇهن مهينن جو وقت ورتو ويو آهي، هاڻي بجلي تي سبسڊيڇهن مهينن تائين واپس نه ورتي ويندي. شوڪت ترين چوي ٿو ته ڊسمبر تائين لوڊ شيڊنگ ختم ٿي ويندي. ايئن سمجهو کڻي ته  حڪومت آءِ ايم ايف جي درٻار ۾ وڃي فرياد ڪئي ته اسان لوڊ شيڊنگ ختم ٿيڻ تائين بجلي تان سبسڊي واپس نه ٿا وٺي سگهون، تنهنڪري ڊسمبر تائين انتظار ڪيو، پوءِ جيڪو حڪم هوندو، بيشڪ اکين تي.

حڪومت لڳ ڀڳ 17 سيڪڙو تائين بجلي تي سبسڊي ڏئي رهي آهي. هن وقت جيڪا سبسڊي ڏئي رهيا آهن، اها   PSDP (ترقياتي رٿائن جي پروگرام) مان ڪٽي ويندي. پي ايس ڊي پي مان ڪٽي ويندڙ اها رقم لڳ ڀڳ 50 ارب روپيا ٿيندي. آءِ ايم ايف جو خيال آهي ته عوام کي ايتري رعايت نه ڏيڻ گهرجي،  اڳي ئي معاشي ۽ مالياتي بحران پاڪستاني حڪمرانن ۽ پاڪستاني سرمائيدارن جي هڻي ڀينگ ڪري ڇڏي آهي، مٿان وري جي عوام کي سبسڊي ۽ اهڙيون ٻيون عياشيون ڪرايو ٿا،  اهو ملڪي خزاني تي وڏو بار آهي.

ملڪ جي تاريخ ۾ ايئن ڪڏهن نه ٿيو آهي جو بجلي تان سبسڊي واپس ورتي وئي هجي. گذريل 62 سالن ۾ پاڪستان ۾ بدترين آمريتون به آيون، جمهوريتون به آيون، ملان به آيا، سيڪيولر به آيا، ملڪ جي چئن ئي ڊڪٽيٽرن بجلي تان سبسڊي ۽ عوام کي ملندڙ اهڙيون ٻيون ننڍڙيون رعايتون واپس نه ورتيون. پر اهو خير جو ڪم پيپلز پارٽي جي حڪومتي دور ۾ ٿي رهيو آهي،  جنهن جو منشور روٽي ڪپڙا ۽ مڪان آهي، جنهن جي بنيادي منشور ۾ هڪ فلاحي رياست جو خواب آهي، جنهن وٽ صنعتن کي قوميائڻ ۽ عوام کي رياست طرفان مدد ڏيڻ جو پروگرام آهي، هيءَ پارٽي ئي آهي جيڪا ملڪ جي غريب پورهيت طبقي جي نمائنده پارٽي سمجهي ويندي آهي.

جن ڏينهن ۾ ق ليگ جي حڪومت جو آخري دور هيو ۽ چونڊن جو شيڊيول طئي ٿي چڪو هيو، ملڪ ۾ اليڪشن مهم هلندڙ هئي، انهن ئي ڏينهن ۾ لکيل ڪالمن ۾ اسان اها ڳالهه ورجائي ورجائي لکي هئي ته پيپلز پارٽي جي حڪومت اچڻ سان ڪا به تبديلي نه ايندي. ڇو ته نظام ساڳيو ئي سرمائيداراڻو رهندو. معاشي پاليسين ۾ به ڪو فرق نه ايندو، ۽ پيپلز پارٽي به نيو لبرل ايجنڊائن جي تڪميل لاءِ ڪم ڪندي. ان  کان اهو ڪم ڪرايو ويندو، جيڪو پرويز مشرف به نه ڪري سگهيو. عوامي حڪومت ۽ جمهوريت جي نعري ذريعي عوام تي پنهنجي ئي نمائنده پارٽي ذريعي مهانگائي ۽ حق تلفي جا اهڙا ته پهاڙ ڪيرايا ويندا جو ماضي جي ڪا به حڪومت نه ڪري سگهي هوندي. انهن تجزين جي درستگي اسان کي هاڻي نظر اچي پئي جو پيپلز پارٽي گذريل سموري عرصي اندر عالمي مالياتي ادارن ، ملٽي نيشنلز ۽ امريڪي سامراج جي جهڙيءَ ريت جيءُ حضوري ڪئي آهي، ان آڏو ماضيءَ جون بد کان بدتر حڪومتون به دنگ رهجي ويون آهن. صدر مملڪت پاران پئٽرول جون قيمتون هڪ ئي رات ۾ وڌائڻ وارو آرڊيننس واضع طور تي ٻڌائي رهيو آهي ته هن مٿان آءِ ايم ايف ۽ تيل جي صنعتن سان لاڳاپيل ڪمپنين جو تمام گهڻو دٻاءُ هيو. ان مان واضع ٿئي ٿو ته هو حقيقت ۾ نمائندگي ڪنهن جي ڪري رهيو آهي. هڪ طرف ته  آءِ ايم ايف جي دٻاءَ  ۾ اچي بجلي تان سبسڊي واپس پئي ورتي وڃي، ٻي طرف صنعتن، ادارن ۽ ڪارخانن ۾ غريب پورهيت طبقي جي لاءِ هيءَ پارٽي سواءِ اعلانن جي ڪجهه به نه ڪري رهي آهي. نجڪاري جي  ڇُري اسان جي مٿان هيءَ ئي حڪومت هلائي رهي آهي، جڏهن ته پرويز مشرف جي آمريت دوران هن ئي پارٽي حزبِ اختلاف ۾ رهي ڪري نجڪاري جي سڀ کان وڏي مخالفت ڪئي هئي. ٽريڊ يونينون ۽ شاگرد يونينون صرف نالي طور ئي بحال ٿيون آهن. گذريل سموري عرصي ۾ جيتري مهانگائي هن حڪومت ڪئي آهي، جيترا غربت وگهي ماڻهو هن حڪومت جي پاليسين جي ڪري مئا آهن ۽ ذلت جي زندگي گذاري اٿن ، شايد ئي اڳ ڪڏهن ٿيا هجن.

هڪڙا ته سرڪاري اعلان هوندا آهن، جن جو بنياد سرڪاري پروپگنڊا هوندي آهي. اها ڳالهه صرف اشتهار بازيءَ جي حد تائين ٺيڪ آهي ته بينظير انڪم سپورٽ پروگرام ۽ شهيد بينظير ڀٽو يوٿ ڊولپمينٽ پروگرام جي شروعات ڪري غربت ۽ روزگار جي مسئلي کي هن حڪومت حل ڪيو آهي. پر جيڪڏهن انگن اکرن ۽ سڌي سڌي حقيقتن تي ڳالهائيندوَ ته پوءِ توهان جي سامهون تصوير واضع ٿي بيهندي ته ملڪ اندر غربت ۽ بيروزگاري جهڙا مسئلا هن حڪومت جي اچڻ کانپوءِ گهٽيا نه آهن، وڌيا آهن. هن حڪومتي دور ۾ مهانگائي جي وڌي وڃڻ جي ڪري روزانو هزارن جي تعداد ۾ ماڻهو غربت جي لڪير کان هيٺ ڪري رهيا آهن. جي انگ اکر کڻي ڏسو ته تصوير ڏاڍي ڀيانڪ آهي. ۽ اهو سڀ ڇو آهي؟ ڇا اسيمبلين ۾ چونڊيل نمائندن جي اچي وڃڻ سان، جمهوريت اچي وڃڻ سان ئي ڪو ملڪ ترقي ڪندو آهي ڇا؟ جمهوريت ڇا پاڻ ڪو الڳ ۽ آزاد نظام آهي ڇا؟ جمهوريت ته صرف حڪمراني ڪرڻ جو هڪ طريقي ڪار آهي، ان سان ڇا تبديل ٿي سگهي ٿو سواءِ چهرن جي؟ جيڪڏهن نظام ساڳيو آهي، ان جون عوام دشمن پاليسيون ساڳيون آهن ته پوءِ ڪجهه به تبديل نه ٿو ٿئي.

سو، آءِ ايم ايف جي درٻار ۾ فرياد ٻڌي وئي آهي. توهان ۽ اسان ڇهن مهينن تائين سبسڊي واريعياشي تي پلجندا رهنداسين، جيستائين وڃي لوڊ شيڊنگ ختم ٿئي ۽ سبسڊي واپس ورتي وڃي.

پر هتي هڪ ڳالهه واضع ڪندا هلون ته ملڪ ۾ بجلي جو بحران ڪو ايترو جلدي ختم نه ٿيڻو آهي. جيڪڏهن توهان ايئن سوچيو ٿا ته حڪومت ڊسمبر تائين وڌيڪ بجلي پيدا ڪرڻ جا ذريعا تلاش ڪري وٺندي، نوان بجلي گهر تعمير ڪري، ملڪ ۾ عمومي طور بجلي کوٽ جو بحران ايندڙ وڏي وقت تائين حل ڪيو ويندو، ته پوءِ توهان غلط سوچي رهيا آهن. عمومي طور تي بجلي جو بحران ايتري ته شدت اختيار ڪري چڪو آهي، جو بجلي پيدا ڪرڻ وارو انفراسٽرڪچر جوڙڻ ۽ بجلي جو بحران ختم ڪرڻ لاءِ تمام وڏي رقم جي ضرورت آهي جيڪا پاڻ وٽ آهي ئي ڪونه. هي جيڪو ڊسمبر تائين لوڊ شيڊنگ ختم ٿيڻ وارو دلاسو آهي، اهو ان سبب ڏنو پيو ڏنو وڃي جو ڊسمبر تائين اونهاري جي موسم وڃي چڪي هوندي، ۽ سياري جي موسم ۾ بجليءَ جي کپت ۾ 30 کان 40 سيڪڙو لاٿ ايندي. سياري ۾ بجلي جي کپت گهٽ ٿيڻ جي ڪري، ظاهر ڳالهه آهي ته، لوڊ شيڊنگ جو مسئلو ڪنهن قدر ختم ٿي چڪو هوندو. تنهنڪري ئي هڪ تير سان ٻه شڪار ڪيا ويا آهن، آءِ ايم ايف کان به مهلت ملي وئي اٿن، ۽ عوام کي به دلاسو ڏئي ڇڏيو اٿن.

اهو في الحال ممڪن نه پيو لڳي، اهو انتهائي مشڪل آهي جو سياري توڙي اونهاري جي موسم ۾ ملڪ جي بجلي جي ضرورتن کي هن سال ڊسمبر تائين پورو ڪري سگهجي. شوڪت ترين جهڙي قسم جو حسابي ڪتابي ماڻهو آهي، اهڙي مئٿميٽڪس جي اميد ان مان ئي ڪري سگهجي ٿي. پر اهو آخر ڪيستائين؟ وري ايندڙ سال اونهاري تائين صورتحال ٿوري گهڻي فرق سان ساڳي ئي وڃي بيهندي.

حڪومت کي پڻ خبر آهي ته هن موسم ۾ ۽ هن لوڊ شيڊنگ واري حالت  ۾ جيڪڏهن ان بجلي تان سبسڊي واپس ڪري بجلي جا اگهه وڌائي ڇڏيا ته عوامي ڪاوڙ ۽ قهر جي گرمي سندن سرد محلن تائين پهچي سگهي ٿي. تنهنڪري في الحال ان کي ٽاريو ويو آهي. پر آخر ڪيستائين؟

xaphor.emam@gmail.com

سوات آپريشن بند ڪيو ويو آهي يا ”مڪمل“؟ ليکڪ : ظفر امام

سوات آپريشن جي خاتمي جو اعلان ڪيو ويو آهي. مالاڪنڊ ۾ ڪئي ويندڙ آپريشن جي مڪمل ٿيڻ جي پڌرائي ظاهر ڪندي ڏاڍن چيو آهي ته هاڻي متاثرين جي واپسي شروع ڪئي ويندي. اهو به چيو اٿائون ته ان آپريشن دوران طالبان جي ٻئين ۽ ٽئين جي درجي جي قيادت مارجي وئي آهي يا گرفتار ڪئي وئي آهي.

آپريشن جي تڪميل؟

سوات آپريشن جي مڪمل ٿيڻ جي اعلان کانپوءِ ائين نه سمجهڻ گهرجي ته ڪو ملڪ اندر خوني راند بند ٿي چڪي آهي. دهشتگرد ۽ دهشتگردي خلاف جنگ- انهن ٻنهي جي دهشتگردي عوام کي اڳ جيان هيسائيندي رهندي، ڪُهندي ۽ ڪچليندي رهندي. سوات آپريشن ڪيتري ڪامياب رهي، ان جو اندازو اسان کي شايد ايندڙ ڏينهن ۾ ٿيندو جڏهن ملڪ جي ٻئي ڪنهن حصي ۾ ساڳيو دهشتگرد ۽ انتهاپسند نمودار ٿيندا. سوات ۾ آپريشن بند ٿي آهي، دهشتگردي خلاف جنگ بند نه ٿي آهي ۽ اها ملڪ جي ٻين علائقن ۾ هلندي رهندي. بنياد پرستي جي عذاب جو حل هن سسٽم وٽ موجود ڪونهي، ڇو ته هن ئي نظام خود ان کي پيدا ڪيو آهي.

آپريشن جي ڪاميابي؟

چون ٿا وچولي ۽ هيٺين درجي جي طالبان قيادت ماري چڪا آهيون يا پڪڙي چُڪا آهيون، پر اصل سوال ته هي آهي: طالبان جي پهرين درجي جي قيادت (ٽاپ ليڊر شپ) ڪٿي آهي؟ ان کي ماريو يا پڪڙيو ڇو نه ويو آهي؟ چون ٿا مولانا فضل الله زخمي ڪيو ويو آهي. بهتر، پر جي توهان کي مولانا فضل الله جي زخمي هئڻ تائين جي به خبر آهي ته پوءِ ان جي اصل هنڌ جي خبر به لازمي توهان وٽ آهي. طالبان جي اول درجي جي ٽاپ ليڊر شپ جو ڪو وارُ به ونگو نه ٿيو آهي، سو ڇو؟ مولانا فضل الله ۽ صوفي محمد سميت انهن اهم ليڊرن کي مارڻ يا پڪڙڻ ڪهڙو مشڪل ڪم آهي؟

هيءَ آپريشن مڪمل ته ضرور ٿي آهي، پر ائين نه ٿو چئي سگهجي ته ڪو اها ”ڪامياب“ به وئي آهي. انتهاپسند دهشتگرد مڪمل طور تي ختم نه ڪيا ويا آهن، نه ئي ڪري سگهجن ٿا، نه ئي کين مڪمل طور ختم ڪرڻ ڪوئي چاهي ٿو. في الحال ”جُڳاڙ“ ڪري ماڻهو واپس آندا پيا وڃن. نٿو چئي سگهجي، ڪا پڪ ڪونهي ته اهي دهشتگرد اِتي يا ڪنهن ٻي جڳهه تي وري ظاهر نه ٿيندا.

سوات آپريشن جو اختتام هنگامي طور ڪيو ويو آهي. سمجهو آرمي چيف، صدر زرداري ۽ وزيراعظم گيلاني ۾ جيڪي ملاقاتون ٿيون آهن اهي هڪ سخت دٻاءَ جي ڪيفيت ۾ ٿيون آهن، ۽ انهن ملاقاتن کانپوءِ هي آپريشن بند ڪئي وئي آهي.

بهرحال اها ڳالهه ثابتي آهي ته دهشتگردن کي ختم ڪرڻ ته هڪ پاسي رهيو، عوام جي بک، بدحالي، تذليل ۽ دربدري ايتري ته وڌي چڪي هئي جو حڪمران طبقن تي سخت دٻاءُ وڌي رهيو هو. جهڙي ريت بمباري ڪري سوين معصوم ماڻهن  کي اجل جو شڪار بڻايو ويو، ماڻهو ان کان سخت بيزار نظر آيا. هڪ طرف طالبان ۽ ٻئي  طرف آپريشن ڪندڙ خاڪين پاران تنگ ڪيل انهن ماڻهن ۾ جيڪي شعلا ڀڙڪي رهيا آهن، سي بغاوت جا آهن.

هن آپريشن بابت اسان شروع کان ئي اهو موقف اختيار ڪيو هيوسين ته ان کي جيڪڏهن ڊگهو هلايو ويندو ته پيچيدگيون جنم وٺنديون، جيڪڏهن ان کي جلد ختم ڪيو ويندو ته به دهشتگرد ختم ڪو نه ٿي سگهندا. ٻنهي صورتن ۾ هن آپريشن جا نتيجا ٿوري گهڻي فرق سان اهي ئي نڪرڻا هئا، جيڪي هاڻي نڪتا آهن.

هيءَ آپريشن کٽي ڪو نه وئي آهي، بند ڪئي وئي آهي. جيتوڻيڪ علائقن کي ڪليئر قرار ڏنو ويو آهي، پر سئو سيڪڙو نه. ۽ جيڪي ٿورا گهڻا گهٽ خطرناڪ دهشتگرد  ڇڏي ڏنا ويا آهن (مثال طور صوفي محمد ۽ مولانا فضل الله) اهي ئي دهشتگرد مستقبل ۾ وري منظم ٿيندا.

ڌارين جي واپسي

اسان جا ليکاري هڪ ڳالهه وڏي فخر ۽ وڏي واڪي چوندا آهن، ته سنڌ اندر مذهبي تنگ نظري ۽ بنيادپرستي ڪونهي. سنڌ مذهبي انتهاپسنديءَ کا پاڪ آهي. اهو سچ آهي ته سنڌ اندر مذهبي انتهاپسندي ڪونهي، ڇو ته عالمي راند ۾ سنڌ جي لاءِ ٻيو ڪجهه سوچيو ويو آهي. ٿورڙو پنهنجي پنهنجي پاند کي جاچي ڏسو، پنهنجي گريبان ۾ جهاتي پائي ڏسو، جي توهان وٽ مذهبي انتهاپسندي ناهي، ته توهان وٽ هڪ ٻئي قسم جي انتهاپسندي ضرور آهي. عالمي راند ۾ توهان لاءِ اهو ئي طئي ڪيو ويو آهي.

هتي جيڪي سوات مان پٺاڻ آيا، انهن خلاف هڪ قيامت صغريٰ برپا ڪئي وئي. لسانيت جي باهه کي انتهائي تيز ڪيو ويو. جيئن ته ڪوبه دُڪان، ڪو به ڌنڌو مارڪيٽنگ کانسواءِ نه هلندو آهي، ۽ مارڪيٽنگ لاءِ اهم هٿيار پروپئگنڊا هوندي آهي، تنهنڪري هتي پنهنجي پنهنجي سياست جي ڌنڌي کي زور وٺائڻ لاءِ اها پروپئگنڊا ڪئي وئي ته سوات مان سڀ دهشتگرد اچن پيا. ٻيو اهو ته ڌارين جي اها لوڌ جيڪا نه ڄاڻ ڪيترن لکن جي تعداد ۾ آهي، سا اسان جي وسيلن تي قابض ٿي ويندي. اسان جو مال متاعُ ميڙي ويندي، الهه تلهه ٻُهاري ويندي. پر ٽيون ۽ سڀ کان اهم پروپئگنڊا جو حصو هي هيو ته انهن مان ”هڪ به سواتي واپس نه ويندو“. هڪ به پٺاڻ پنهنجي ڏيهه واپس نه ويندو، اها ڳالهه شد ۽ مد سان، وڏي زور سان، هتان جي وڏن وڏن واتن چئي ۽ ورجائي ورجائي چئي.

اڄ اسان جي سامهون اهي رپورٽون آهن، جيڪي ٻڌائين ٿيون ته هن ڄَرَ جي ڄِڀين کي ڇڏي ڪيترائي خاندان واپس موٽڻ شروع ٿي ويا آهن. انهن مان ڪيترائي بعد ۾ واپس ورندا. آپريشن بند ڪرڻ جي اعلان کانپوءِ ڪيترائي متاثر خاندان واپس ويندا ۽ وڏي تعداد ۾ واپس ويندا. هتي جي ميڊيا، ڪچهرين، ڪالمن ۽ روڊن رستن تي ڦهلايل پروپئگنڊا جا ٽئي اهم نقطا غلط ثابت ٿيا آهن.

1- اهو ته جيڪي ڌاريا پيا سي دهشتگرد آهن- غلط (2) اهو ته ڌارين جي لوڌ جيڪا شايد لکن جي تعداد ۾ سنڌ ۾ داخل ٿي آهي، اها اسان جي وسيلن تي قابض ٿي ويندي- غلط (3) اهو ته آيلن منجهان هڪ به ”ڌاريو“ واپس نه ويندو- بلڪل غلط.

جيڪڏهن ڪا ڦڪائي ٿئي ته پوءِ اخبارن ۾ هڪ اڌ ڪالم لکي ان جو اعتراف ڪرڻ گهرجي. اعتراف ڪرڻ گهرجي ته توهان ”عالمي راند“ لاءِ استعمال ٿي رهيا هُيو. هاڻي جڏهن هزارن جي تعداد ۾ اها ”لوڌ“ واپس وڃي رهي آهي تڏهن اسان جي دانشورن، ليکڪن ۽ سياستدانن کي پنهنجي مؤقف تي ٻيهر سوچڻ گهرجي.

جنگ کانپوءِ خانه جنگي!

ڪجهه ڏينهن اڳ ۾ هڪ ڪالم ۾ لکيو هئم ته هن جنگ کانپوءِ خانه جنگي آهي….. جيڪڏهن ان کي وڏو وقت هلڻ ڏنو ويو. اهو تناظر پنهنجي جڳهه تي برقرار آهي. هيءَ جنگ اڃا هلي رهي آهي. هن خطي اندر امريڪي مفاد انتهائي گهِرا آهن. نه صرف اهو پر اها جنگ مختلف Currents ۽ Fluctuationsجي صورت ۾ هلڻي آهي. مڃو يا نه مڃو، اسان ڦاسي چڪا آهيون. عراق ۽ افغانستان وانگر هن ملڪ جي به پورهيت هاري ناري ۽ غريب عوام جي قبر کوٽي پئي وڃي.

هن رياست جا پنهنجو پاڻ سان تضاد هاڻي ايترا ته وڌي چڪا آهن جو سطح تي جيتري ماٺار نظر اچي رهي آهي، اندر ايتري ئي ولوڙ آهي، انتشار آهي. هن بنياد پرستي ۽ انتهاپسنديءَ جو علاج عوام جي سرڪش بغاوت ۽ طاقت پنهنجي هٿن ۾ کڻڻ ۾ آهي، حڪمرانن جي جنگ ۽ امن جي ڊرامن ۾ نه آهي.

xaphor.emam@gmail.com

هن جنگ کان پوءِ خانه جنگي آهي ليکڪ : ظفر امام

هڪ ڀرپور جنگ ۾ اسان ڦاسي چڪا آهيون، ايئن جيئن امريڪي يلغار دوران عراق هڪ ڀرپور جنگ کي منهن ڏئي رهيو هو. ايئن جيئن افغانستان تي حملا ٿي رهيا هئا ۽ افغانستان هڪ ڀرپور جنگ ۽ خانه جنگي کي منهن ڏيندو رهيو. اسان سان به اهو ئي الميو آهي جيڪو عراقين سان هيو، يعني انهن وٽ صرف ٻه آپشن ڇڏيا ويا هئا   : يا ته صدر صدام جي حمايت ڪن ۽ امريڪي فوجين جي گولين سان پنهنجو پاڻ کي پروڻ ڪرائين، يا ته وري سندن مٿان ڪاهي آيل امريڪي سامراج جي حمايت ڪن ۽ غاصبن جي پاسي ٿي بيهن. پهرين صورت ۾ کين صدام جي آمريت جو ساٿ ڏيڻو هو، ٻين صورت ۾ کين بش جي سامراجي ارادن ۽ منصوبن جو ساٿ ڏيڻو هو. انٽرنيشنل ميڊيا انهن ماڻهن جو آواز دٻائي ڇڏيو جيڪي حقيقت ۾ صدام ۽ امريڪا ٻنهي جا مخالف هئا ۽ پنهنجو هڪ منفرد سچ جي بنيادن تي موقف کڻي بيٺا هئا.

اسان سان به اهو ئي الميو ورجائجي رهيو آهي جيڪو افغانستان تي حملي وقت افغانين سان هيو   : يا ته وحشي طالبان جي پاسي ٿي بيهن ۽ پاڻ تي ”دهشتگردن جا ساٿي“ هئڻ جو الزام کڻن، ۽ امريڪي بمباريءَ جو کاڄ بڻجن. يا ته وري امريڪي سامراج  جي  ٿاڦيل ” اعتدال پسندي ۽ ترقي پسنديءَ“  جي پاسي ٿي بيهن ۽ پاڻ جهڙن هزارين افغانين کي مرندي ڏسن، مٿان ڪاهه ڪري آيل امريڪين کي آڌرڀاءُ چون ۽ کين پنهنجو ڪن.

عراق کي امريڪا جي ڏنل جمهوريت 10 لک عراقين کي ماري چڪي آهي، معذور ڪري چڪي آهي، کين برباد ڪري چڪي آهي. افغانستان ۾ امريڪا جي ٿاڦيل ترقي پسندي ۽ اعتدال پسندي لکين افعانين کي ماري ، زخمي ڪري،  خوار ۽ ذليل ڪري، در بدر  ڪري لڏپلاڻ ڪرڻ تي مجبور ڪري چڪي آهي. عراق وانگر افغانستان جو حقيقي حل به نام – نهاد امريڪي لبرلزم وٽ ڪو نه هو.  هوڏانهن اهڙو حل  عراق ۾ صدام ۽ افغانستان ۾ طالبان وٽ به ڪو نه هئو. پر ايئن ڇو آهي ته انهن ٻنهي جي مخالفت ڪري ٽيون موقف ڌارڻ کان ڪيٻايو ويو؟

ايئن حقيقي بنيادن تي،   Pragmatism  ۽  Practicalism جي بي حيائيءَ کان هٽي ڪري، اصولي موقف ڇو اختيار نه ٿو ڪيو وڃي ته  : امريڪا ۽ صدام، امريڪا ۽ طالبان،  هڪ ئي سڪي جا ٻه پاسا آهن. ”هئا اڳي گڏ، ٻڌڻ ۾ ٻه ٿيا.“  ڪو به اهو چوڻ جي  جرئت ڪرڻ لاءِ تيار ڪونهي ته اها اعتدال پسندي ۽ لبرلزم به سامراج جي هٿ ٺوڪي آهي، ۽ اها طالبانيت، انتهاپسندي، دهشتگردي ۽ آمريت به امريڪا جي پنهنجي ئي پيدا ڪيل آهي.

مطلب ته  اهو انتهائي سادو فارمولو آهي جيڪو هڪ عام ماڻهوءَ کي به سمجهه ۾ اچڻ جهڙو آهي،  ”پهريون توهان شيطان کي تخليق ڪيو، ۽ پوءِ شيطان کي پٿر هڻو.“  پر اها انتهائي سادي ڳالهه به اسان جي اهلِ دانش کي سمجهه ۾ نه ٿي اچي. وچ اوڀر، ڏکڻ ۽ سينٽرل ايشيا جي لاءِ امريڪا جا منصوبا ڇا هئا، جن جي تڪميل ڪرڻ لاءِ ان هڪ ئي ڌڪ سان ڪيترائي شڪار ڪيا ۽ پنهنجي انهن منصوبن جي لاءِ وچ اوڀر ۽ سينٽرل – سائوٿ ايشيا ۾ ٻه ٽي ڏهاڪا اڳ پنهنجا بنياد وجهي ڇڏيا. ان سموري علائقي ۾ مداخلت ڪرڻ جو ”جواز“ امريڪي سامراج ٻه ٽي ڏهاڪا اڳ گهڙي ڇڏيو هو. ڇا ايئن آهي ته دهشتگرديءَ کيس اڻ ڄاڻائيءَ ۾ اچي ورتو، اچانڪ بي خبر امريڪا ”مجاهدن“ جي خلاف ٿي بيٺو، کيس پنهنجي ڇٽيل ٻج جي نسرڻ جي ڪا خبر ئي نه هئي؟ وچ اوڀر ۾ اڄ تائين اتر لبنان ۾ امريڪا شيعا حزب الله جي خلاف سُني طالبان جي حمايت ڪري رهيو آهي، ڇا واقعي به ايئن آهي ته امريڪا حقيقي بنيادن تي ترقي پسندي، اعتدال پسندي ۽ جمهوريت جو پرچارڪ آهي؟ اهو مظلومن کي آزادي ڏيارڻ چاهيندو آهي؟

عراقي ڊڪٽيٽر صدام حسين کي پهريون پيدا ڪيو ويو، پوءِ ان خلاف ئي جنگ جوٽي وئي ۽ عراق ۾ سامراجي ارادا کڻي امريڪا داخل ٿيو.

هتي اسان جي ڏيهي سياست ۾ به ايئن آهي جو ”نيڪ“ به امريڪا جو آهي، ”بد“ به امريڪا جو. نيڪي ۽ بدي ٻئي اسان وٽ امريڪي برانڊ جا آهن، پوءِ ٻنهي مان ڪنهن هڪ کي  به چونڊيو، ڳالهه مڙئي اها آهي ته توهان امريڪي سامراج جي فيلڊ ۾ ئي رهڻا آهيو. ان کان ٻاهر صرف حقيقي انقلابي نعري ۽ پروگرام تحت نڪري سگهجي ٿو، جنهن پروگرام تي سوچڻ جي زحمت به اسان جي بزرگن ڪونه ڪئي آهي.

هتي  اسان وٽ طالبان دهشتگردن خلاف هڪ ٺيڪ ٺاڪ قسم جي آپريشن هلي رهي آهي. هاڻي اها صرف هڪ آپريشن نه آهي، اها هڪ باقاعده ۽ ڀرپور جنگ آهي جيڪا وڙهي پئي وڃي. ايئن جيئن عراق ۽ افغانستان ۾ وڙهي وئي هئي. پاڪستان جي سرحدن اندر به هيءَ جنگ ٿوري گهڻي فرق سان ايتري ئي ڊگهي هلڻي آهي، جيتري اها عراق ۾ هلي، جيتري اها افغانستان ۾ هلي. هتان جي سماج کي به ايئن ئي تباهه ۽ برباد ڪيو ويندو، جيئن عراقي ۽ افغاني سماج کي اسان تباهه ۽ برباد ٿيندي ڏٺوسين. حڪمران طبقي، انتهاپسندن ۽ امريڪا خلاف اٿندڙ هر آواز کي هن جنگ جي آڙ ۾ خاموش ڪرايو ويندو، دٻايو ۽ هيسايو ويندو، ڪچليو ويندو. نام – نهاد ترقي پسندي جيڪا امريڪا اسان کي ڏيڻ چاهي ٿو، دهشتگردي ۽ طالبانينت کان نجات جيئن امريڪا اسان کي ڏيڻ چاهي ٿو، ان جا ويجها مثال اسان عراق ۽ افغانستان ۾ ڏسي چڪا آهيون. ڇا اسان کي گولين، بارود، نسل ڪشي ۽ غاصبيت سان ڀرپور ”نجات“ گهرجي ٿي؟ اسان کي نه طالبان گهرجن ٿا، نه ئي امريڪي گهرجن ٿا. هن ٽوپي ڊرامي ۾ اسان کي هر طرح سان باور ڪرائڻ جي ڪوشش ڪئي وئي آهي ته اڄ جون زنده حقيقتون صرف ٻه آهن، هڪڙا طالبان ۽ ٻيا امريڪي لبرلز.

اهي ٻه ڪئمپون، دراصل ٻه نه آهن، اهي اڄ به ساڳي ئي ڪئمپ آهن، جيڪي اسان کي ڏيکاريا ۽ ٻڌايا وڃن ٿا ته ٻه آهن.

جڙتو ترقي پسندي ۽ لبرلزم، غاصبن جي لانگ بوٽن سان آيل ”نجات“ اسان کي نه ٿي گهرجي. اسانکي طالبان جي وحشت، درندگي ۽ انتهاپسندي نه ٿي گهرجي. پر اها امريڪين ۽ سندن پاڪستاني اتحادي حڪمرانن کان به ختم ڪونه ٿيندي. جيڪڏهن عراق  ۽ افغانستان ۾ ختم نه ٿي سگهي آهي ته پوءِ هتي وري ڪيئن ختم ٿيندي؟ انتهاپسنديءَ جو حل امريڪي ۽ ان جي نام – نهاد لبرل اتحادين وٽ ڪونهي. اهي دراصل مالياتي سرمائي جا ٻه حصا آهن، ڪاري ناڻي سان سفيد ناڻي جي ويڙهه آهي، جنهن جي ڪراس فائرنگ ۾ اسان جو نقصان ٿي رهيو آهي.

وڏي چالاڪيءَ سان اسان جي ملڪي سياست کي صرف ان ئي اِشو تي مرڪوز رکيو ويو آهي. هاڻي سموري سياست يا ته امريڪا-نواز آهي، يا وري اها طالبان-نواز آهي. ان جي وچ ۾ جيڪو ڪجهه آهي، ان جي ڪا حيثيت باقي نه ڇڏي وئي آهي. ۽ هڪ حوالي سان اها ڳالهه سامراج جي حق ۾ به آهي. بجاءِ جو ڪا حقيقي انقلابي ڪيفيت اُڀري، سامراج جي نظام ۽ ان جي پاليل انتهاپسندن توڙي لبرلز کي مهٽي ڇڏي، بهتر آهي ته هڪ نقلي قسم جي سامراج- مخالفت استوار ڪجي، جيڪا هن نظام جي دائري ۾ رهندي ئي سامراج جي مخالفت ڪري.

هر ملڪ اندر امريڪا-نواز حڪمران طبقو موجود هوندو آهي، ۽ اسان جي ملڪ ۾ ته اهو تعداد مڙئي ڪجهه وڌيڪ آهي. ان جڙتو لبرل حڪمران طبقي وٽ سياست، صحافت، دانش ۽ نصاب جا اوزار هوندا آهن جن جي ذريعي هو سموري معاشري کي امريڪي حمايت ۾ کڻي اچڻ جي ڪوشش ڪندا آهن. سندن ئي ڀائي بندي وارا  وري انهن جا مخالف هوندا آهن، جن جي مخالفت جي به سڀني کي خبر آهي.

هيءَ خطرناڪ جنگ هلي رهي آهي، شايد اسان جا اهلِ علم، دانشور، صحافي ۽ سياستدان ان ڳالهه کي ڏاڍو دير سان سمجهن . امريڪا ۽ طالبان جي هن ڳٺ جوڙ تي مبني جنگ کي جيڪڏهن ڊگهي عرصي تائين هلڻ ڏنو ويو ته پوءِ اها هڪ بدترين خانه جنگي ۾ تبديل ٿي ويندي. اسان جي ”مفڪرن“، دانشورن، صحافين ۽ سياستدانن  کي جيڪو لبرلزم امريڪا ۾ نظر اچي رهيو آهي، اهو ئي سفاڪ لبرلزم عراق ۽ افغانستان جي ڀيل ڪري چڪو آهي. کين طالبان ۽ انتهاپسندن خلاف  حقيقي بنيادن تي هڪ انقلابي محاذ تعمير ڪرڻو پوندو. طالبان جي دهشتگرديءَ خلاف وڙهي سگهجي ٿو، پر امريڪي حمايت سان نه. امريڪي جارحيت ۽ طالبان جي وحشت کي هڪ ئي وقت رد ڪندي، وچان پنهنجو  موقف اختيار ڪرڻو پوندو. هن نظام کان ٻاهر نڪري سوچڻو پوندو، امريڪي سامراج ۽ طالبان جي پاڻ ۾ تاريخي ڳٺ جوڙ کي سمجهي ٻنهي خلاف عوامي قوت سان وڙهڻو پوندو. ۽ اهو سڀ ڪجهه سندن حفاظت ڪندڙ هن نظام جي ڪايا پلٽ کانسواءِ ممڪن نه آهي. جيڪڏهن حالتون ايئن ئي رهيون، ته پوءِ هن ملڪ جو حشر عراق ۽ افغانستان کان به بدتر ٿيندو، امريڪي لبرلزم به ايئن ئي وائکو ٿي پوندو جيئن طالبان جو مذهبي جنون ماڻهن آڏو وائکو ٿي چڪو آهي.

xaphor.emam@gmail.com

هڪ ئي وقت طالبان ۽ امريڪا جو طوق ڳچيءَ ۾ آهي ليکڪ : ظفر امام

هيءَ رياست ڪڏهن به مذهبي انتهاپسندي ۽ جنونيت توڻي طالبانيت کي ختم ڪرڻ لاءِ سنجيدگيءَ سان قائل ٿي ئي ڪونهي. هتي مذهبي پيشوائن کي ٿوري گهڻي فرق سان هميشه رياست ۾ نمائندگي ملندي ئي رهي آهي، ۽ کين هتي اِن رکيو ويو آهي. هتان جي ملٽري ۽ اسٽبلشمنٽ جي ”ديرينه“ خواهش اها ئي ته رهي آهي ته ڪنهن نه ڪنهن طريقي سان، ڪنهن نه ڪنهن روپ ۾ ”شريعت“ لاڳو ٿئي. اهو ئي سبب آهي جو اي اين پي ۽ پيپلزپارٽي تي اندران کان وڏو دٻاءُ هيو، ۽ طاقت جي اصلي مالڪن کانئن اهو فيصلو نيٺ مڃرائي ئي ورتو.

انهن جن افغانستان کي فتح ڪري پاڪستان سان ملائڻ جا خواب پئي ڏٺا، ۽ ان مقصد خاطر ايترا سارا سال طالبان جي حمايت ڪندا رهيا، انهن جي محنت رائيگان وئي ڪونهي، انهن جي خواهش اڄڪلهه پاڪستان تي اهڙو رجعتي راڄ قائم ڪرڻ آهي ۽ خيرن سان هو ان ۾ سڦل ٿيندا ئي وڃن پيا.

ان منظم رياستي انتهاپسنديءَ کي منهن ڏيڻ لاءِ  هتي جيڪو ٿورو گهڻو سيڪيولرزم هيو، اهو هتان جي کاٻي ڌر، چند قومپرست پارٽين ۽ پيپلز پارٽي وٽ هو. کاٻي ڌر مذهب خلاف عوام ۾ وڃي اجائي، غير ضروري ۽ يخيءَ تي مشتمل پروپگنڊا ڪئي، جنهن کي درست طريقي سان هينڊل ڪرڻ لاءِ وٽن عوامي حمايت ڪو نه هئي. سوويت يونين جي ڊهڻ کانپوءِ اها به وئي ختم ٿي. اڄ ايڪڙ ٻيڪڙ پراڻا پوڙها اسٽالنسٽ توهان کي هڪٻئي سان مغر ماري ڪندي نظر ايندا ته ايندا نه ته مڙئي خير آهي. قومپرست پارٽين جي به اهڙي ته ڪمال زوال پذيري ٿي آهي جو اڄ اهي ”سامراج“ قومن جي حڪمران طبقن جي ڀاڪرن ۾ ويهي انهن قومن جي مظلوم طبقي کي سڄو ڏينهن گاريون ڏيندي نه ٿا ٿڪجن، ايئن اهي به پنهنجا ٿورا گهڻا عوامي بنياد وڃائي کوکلا ٿي چڪا آهن، يا ته جاگيرداراڻي ۽ مجرماڻي ذهنيت جا حامل ٿي چڪا آهن، يا وري ٽڪي پئسي جي ننڍڙن گروهي مفادن جي ور چڙهي چڪا آهن. انهن وٽ هاڻي توهان کي ويڳاڻپ جو شديد احساس ملندو ۽ مجموعي طور تي سياسي فرسٽريشن ملندي.

جيستائين پيپلز پارٽي جي سيڪيولرزم جو سوال آهي ته اهو به ”آن“ اينڊ ”آف“ ٿيندو رهندو آهي. اقتدار ۾ هوندي پيپلز پارٽي کان ان جو پنهنجو نظرياتي موقف ۽ اسٽينڊ وسري ويندو آهي، ڊيڄوڙي جو شڪار ٿي اها هڪ مٿان ٻيو طوق ڳچيءَ ۾ وجهندي ويندي آهي. جڏهن اپوزيشن ۾ هوندي آهي تڏهن اها سڀ ڪجهه عوامي ڪندي آهي، پر اها ڪيفيت صرف اپوزيشن تائين ئي رهندي آهي. اقتدار ۾ اچي ڪري کانئس سڀ ڪجهه وسري ويندو آهي. ان جي هر ڀيري اقتدار ۾ اچي ڪوشش هوندي آهي ته رجعتين ۽ دشمنن سان مصلحت ڪجي ۽ اهڙي طريقي سان ئي پنهنجي ”پوزيشن مضبوط“ ڪجي، هر ڀيري مصلحت ڪندي به آهي، ۽ هر ڀيري اڳي کان وڏو ڌڪ کائي پٺتي هٽي ويندي آهي. پنهنجي ئي عوام جي طاقت کان خوفزده ٿي ڪري پيپلز پارٽي حڪمران اشرافيه ۽ اسٽيبلشمنٽ سان ڊيل مٿان ڊيل ڪندي آهي ۽ آخر انهن کان ئي چوٽ کائيندي آهي جن سان مصلحت ڪندي آهي. ۽ اها ڪيفيت ايستائين رهندي جيستائين ٻيو ڪو وڏو عوامي متبادل تيار نه ٿو ٿئي.

هن وقت جن ۾ آسرو هيو، انهن ئي پٺتي موٽ کاڌي آهي ۽ طالبانن جي جهوليءَ ۾ وڃي ڪريا آهن. اي اين پي جو ڪردار هن وقت بدترين خصي پڻي جي عڪاسي ڪري رهيو آهي. اها ايتري گيدي ثابت ٿي آهي جو هن اقتدار کانپوءِ اها به پاڻ کي ”آئوٽ“ ئي سمجهي. پيپلز پارٽي جي حڪومت جيتوڻيڪ ”نه نه“ به ڪندي رهي ۽ ڊيل جي منظوري به ڏنائين، پر اها سموري ڪيفيت سندس خوف، مجبوري ۽ علالت کي ظاهر ڪري ٿي. نه صرف اهو، پر اها ڪيفيت سندس نااهليءَ کي ثابت ڪري ٿي. اقتدار توهان کي عوامي ايجنڊا کي اڳتي وڌائڻ لاءِ مليو هيو، نه ڪي عوام مٿان ئي وار ڪري هن رياست جي رجعتي ادارن ۽ ان جي استحصالي نظام کي بچائڻ لاءِ. پر”عوامي“ ۽ ”جمهوري“ پارٽين جي ان حالت کي جيڪڏهن ڪجهه لفظن ۾ سم-اپ ڪجي ته اهي وڃي هينئن بيهندا – اي اين پي ۽ پيپلز پارٽي سميت سڀني لبرل سيڪيولر پارٽين جي اها بزدلي ۽ طالبان آڏو گوڏا کوڙڻ واري حرڪت انهن اندر آيل نظرياتي زوال جي ڪري آهي.

۽ اهڙو نظرياتي زوال خطرناڪ  ڇو آهي، ايترو معنيٰ خير ڇو آهي؟

جيڪڏهن عالمي تناظر ۾ ڏسجي ته ايئن نظر ايندو هڪ حد تائين جيڪي به سوشل ڊيموڪريٽڪ پارٽيون آهن اُهي توهان کي ساڄي ڌر کان وڌيڪ سامراجيت ۽ سرمائيداراڻي نظام جي غلاظتن سان چنڀڙيل نظر اينديون. انهن ۾ هن بدبوءِ دار نظام ۽ ان جي غلاضتن آڏو گوڏا کوڙڻ ۽ غلامي ڪرڻ وارو رجحان (Tendency) توهان کي مڙئي سرس ملندو. گذريل ڏهن سالن کان برطانيه جي سوشل ڊيموڪريسي ڏوهه مٿان ڏوهه ڪندي آئي آهي. برطانوي ليبر پارٽي جي حڪومت عراق جنگ ۾ امريڪا جي اکيون ٻوٽي حمايت ڪئي ۽ ان ئي حڪومت عراق ۾ امريڪا سان ملي وحشت ۽ بربريت جا نوان داستان رقم ڪيا. دهشتگردي خلاف جنگ ۾ ان برطانوي سوشل ڊيموڪريسي امريڪا آڏو ٻڙڪ به نه ڪُڇي ۽ ان جي خطرناڪ گيم ۾ سندس حصيدار بڻي رهي. نه صرف ايترو پر پنهنجي ئي طبقاتي پوزيشن تان هٿ کڻي پنهنجي ئي برطانوي پورهيت طبقي جي معيار زندگي ۽ معاشي حقن تي شديد وارَ ڪندي رهي.

امريڪي ريپبليڪن پارٽي جي حڪومت دنيا کي جن خطرن ۾ ڌڪي ڇڏيو سو ڇڏيو، پر ان کانپوءِ آيل سينٽر – ليفٽ سمجهي ويندڙ ڊيموڪريٽڪ پارٽي (اصل ۾ سوشل ڊيموڪريٽڪ) جنهن طريقي سان بسم الله ڪئي آهي اُن اسان کي ڪيترن ئي خدشن ۾ مبتلا ڪري ڇڏيو آهي. تبديليءَ جو نعرو هڻي ايندڙ باراڪ اوباما جيتوڻيڪ هاڻي عراق مان نڪرڻ چاهي ٿو پر افغانستان سميت باقي سموري دنيا تي ساڳيو ئي امريڪي برانڊ جو امپيريلزم مسلط ڪرڻ چاهي ٿو. اسرائيل جي غزه تي ڪاهه دوران ڊيموڪريٽڪ پارٽيءَ جي مسٽر اوباما جي مجرماڻي ماٺ، هتي اسان واري پاسي حملن ۽ ڪاهن جي وڌي ويل شرح سميت ڪيترائي مثال ڳڻائي سگهجن ٿا. عالمي معاشي ۽ مالياتي بحران، جنهن سرمائيداراڻي نظام کي گوڏن ڀر جهڪائي ڇڏيو آهي، ان جي بچاءَ لاءِ جيترو باراڪ اوباما پريشان آهي ايترو شايد بش به نه هيو. هاڻي جيڪي پاليسيون هيءَ امريڪي سوشل ڊيموڪريسي آڻي رهي آهي، اُهي نه صرف دنيا لاءِ مٺو زهر آهن، پر خاص طور تي امريڪي عوام لاءِ زهرِ قاتل آهن. ڇو ته سرمائيداريءَ کي بچائڻ جي سموري قيمت وري اتان جي عام امريڪي ماڻهو کان وصول ڪرائي ويندي، ۽ ان جي زندگيءَ جي معيار، مراعتن، سهولتن ۽ حقن مٿان اهڙو ته رياستي ڌاڙو هنيو ويندو جو وڃي ٿيندا خير. ساڳيو ئي ڪم هاڻي برطانيه اندر ٽوني بليئر کانپوءِ گورڊن برائون ڪري رهيو آهي، فرانس جو نڪولس سارڪوزي ساڄي ڌر جو هئڻ باوجود ڪيترائي ڀيرا کلي عام سرمائيداري جي ناڪامي جو اعلان ڪري چڪو آهي. مطلب جيڪا ڳالهه ساڄي ڌر کلي عام ڪري سگهي آهي، اُها سوشل ڊيموڪريسي کان نه ٿي سگهي آهي.

نه صرف اهو، پر ماضيءَ ۽ حال جا ڪيترائي مثال ڏئي سگهجن ٿا جن مان واضع ٿيندو ته سوشل ڊيموڪريسي اڪثر سامراج ۽ ان جي هٿڪنڊن آڏو هيڻي ثابت ٿيندي آهي، ۽ ان جي هٿن ۾ کيڏي ويندي آهي، ان جي ٻڌي ٻانهي وڃي ٿيندي آهي. پاڪستان جي پيپلز پارٽي به دنيا جي چند وڏين سوشل ڊيموڪريسيز منجهان آهي. پيپلز پارٽي جي حڪومت ئي هئي جنهن سڀ کان پهريون افغانستان ۾ طالبان جي حڪومت کي تسليم ڪيو هو. هتان تمام گهڻو ناڻو، امدادي سامان ۽ ”هر قسم“ جي مدد موڪلي وئي هئي افغانستان. بعد ۾ پيپلز پارٽي کي به ان تي پڇتاءُ رهيو. پر پاڻي پل هيٺان وهي چڪو. هاڻي مالاڪنڊ ۾ مِني افغانستان ٺاهڻ جي منظوري ڏيڻ وارو ڪارِ خير به هن ئي پارٽي جي حصي ۾ آيو آهي. نه صرف اهو، پر آءِ ايم ايف کان جن شرطن تي اسان قرض کنيو آهي، اُهڙي معاشي غلامي ويجهي تاريخ ۾ نه ملندي. ان سان گڏوگڏ عين برطانوي ۽ امريڪي سوشل ڊيموڪريسي وانگر هتان جي پيپلز پارٽي پنهنجي ئي پورهيت عوام مٿان مهانگائي ۽ معاشي تنگيءَ جا جيڪي وارَ ڪيا آهن، اُهي به نه وساري سگهبا. پهرين 21 ادارن جي نجڪاري جي منظوري ڏني وئي، ۽ هاڻي 10 ادارا وڌائي اُهي 31 ڪيا ويا آهن. ان جو نتيجو پاڪستان اندر بيروزگاري، غربت، معاشي لاچاري ۽ مهانگائي ۾ بي پناهه اضافي جي صورت ۾ نڪرندو. ڏيوالو نڪتل رياست ۽ ان جي نظام کي سرمائيداراڻي بنيادن تي بچائڻ جي قيمت، هڪ ڀيرو ٻيهر، اسان ماڻهن کان اسان جي سوشل ڊيموڪريسي ڀرائي رهي آهي. پر اهو سڀ ڪجهه ناقابلِ برداشت آهي.

ان سموري ڊيگهه ڪرڻ جو مقصد اهو هيو ته بنيادي طور تي سوشل ڊيموڪريٽڪ پارٽيون سموري دنيا اندر پنهنجي ئي عوام کي تين وال ڪرڻ تي ڇو سندرو ٻڌي بيٺيون هونديون آهن؟ منهنجي خيال ۾ سوشل ڊيموڪريسي هميشه سرمائيداراڻي نظام ذريعي ئي عوام کي ڪجهه ڏيڻ چاهيندي آهي. ۽ ان نظام جي حدن اندر رهي ڪري ئي عوامي ڀلائي جا منصوبا جوڙڻ جي ڪوشش ڪندي آهي. پر هاڻي اهو دور نڪري ويو. ماضيءَ ۾ اهو تڏهن ممڪن هيو جڏهن سرمائيداراڻو نظام گوبلائيزيشن ۽ نيولبرل اڪانامي مان نه گذريو هيو. تڏهن ويلفيئر اسٽيٽ يا فلاحي رياست قائم ڪرڻ ۽ ان کي هلائڻ ممڪن هيو. اڄ جڏهن عالمي سرمائيداري رياست کان معيشت کي ڪنٽرول ڪرڻ جا اختيار واپس وٺي رهي آهي ۽ رياست جو معيشت ۾ عمل دخل محدود کان محدود تر ٿي رهيو آهن، تڏهن هڪ فلاحي رياست ٺاهڻ ۽ ان ذريعي هن نظام ۾ رهندي ئي سڌارا آڻڻ ممڪن نه رهيو آهي. اڄ سڀ ڪجهه ملٽي نيشنلز ۽ نجي شعبي جي هٿن ۾ آهي. پر سوشل ڊيموڪريسي سان مسئلو اهو آهي جو اڃا تائين اها سمجهي پئي ته سرمائيداريءَ ۾ رهندي اصلاح پسندي (Reformism) ممڪن آهن، نظرياتي طور تي اڃا تائين ان جو محبوب نظريو سرمائيداري آهي. پر سرمائيداري جي هاڻوڪي معيشت ۽ ان جي ڪيفيت اهڙين اصلاحن جي قطعي اجازت نه ٿي ڏئي.

اهو ئي سبب آهي جو جڏهن اهڙيون پارٽيون عوام سان وڏا واعدا ڪري، ۽ کين خواب ڏيکاري اقتدار ۾ اچن ٿيون، تڏهن ٻه- واٽي تي اچي ڦاسن ٿيون. رياست تي براجمان ٿيڻ کانپوءِ کين خبر پوي ٿي ته انهن جيڪو ڪجهه سوچيو اهو ته ممڪن ئي ڪونهي. پر کين هن نظام سان بغاوت ڪرڻ به نه ٿي آئڙي، تنهنڪري اهڙيون پارٽيون هڪ مٿان ٻي مصلحت، هڪ مٿان ٻي ڊيل، ۽ شڪست مٿان شڪست کائي پنهنجي ئي عوام هٿان خوار خراب ٿين ٿيون. اهڙي ڪيفيتن ۾ سندن دين، ايمان، نظريو ۽ فڪر ”مصلحت“ ۽ ”قومي مصالحت“ جهڙا تصور ٿي پوندا آهن. سوشلزم يا سوشلسٽ منصوبه بند معيشت سندن لاءِ منع ٿيل ميوو ٿي پوندو آهي ۽ هي ان لفظ کان ايئن ڊڄندا آهن جيئن هارر فلمن ۾ ڊريڪولا هميشه صليب واري نشان کان ڊڄندا آهن. دراصل اهو سڀ ڪجهه انهن جي نظرياتي ۽ فڪري سنڍپڻي جو اظهار هوندو آهي.

طالبان سان ڪيل ڊيل، آءِ ايم ايف جا قرض عيوض بدترين شرط مڃڻ، اسٽبلشمنٽ جي بچاءَ ۾ بيان ڏيڻ سميت ڪيتريون ئي ڪمزوريون توهان کي نظر اينديون جيڪي دراصل خوف جي عڪاسي ڪن ٿيون. ساڳي ئي ڳالهه توهان ٿورڙي فرق سان اي اين پي تي به لاڳو ڪري سگهو ٿا. ان جو مطلب وڃي اهو ٿئي ٿو ته هڪ ئي وقت هي ٻئي پارٽيون طالبان ۽ امريڪا ٻنهي جي آڏو وڃي جهڪيون آهن. هڪ ئي وقت ٻنهي جا طوق پنهنجي ڳچيءَ ۾ وڌا اٿائون، تنهنڪري اها ٻٽي غلامي آهي.

پر نه صرف اسان عوام کي، پر انهن پارٽين کي به ان جي قيمت چڪائڻي پوندي. هتي طالبان ۽ دهشتگردي ڪجهه وڌائي چڙهائي ئي پيش ڪئي پئي وڃي، نه ته واضع آهي ته طالبان رياست کان الڳ ۽ ان کان مٿانهين قوت نه آهن، پر اهي به رياست جي هڪ ڌڙي جي هٿ ۾ کيڏندڙ رياست جا اسٽيڪ هولڊرز آهن. بنيادپرستي ۽ دهشتگردي سرمائيداراڻي نظام جي غلاضت زده ٿي وڃڻ کانپوءِ معاشري ۾ ڦهلجندڙ بدبوءِ جو اظهار آهي. اُها هن نظام ۽ ان جي مالياتي مفادن جي چوڌاري ڦري ٿي، کيس خام مال معاشري جي پٺتي پيل طبقن منجهان ملي ٿو. هڪ ڀيرو جي عوامي انقلابي موج اٿندي، تڏهن اها بنيادپرستي ۽ دهشتگردي جَـــرَ تي ڦوٽي وانگر ڦسي پوندي ۽ هوا ۾ تحليل ٿي ويندي. پر، هتان جون محبوب عوامي پارٽيون، اڃا تائين ان نظام سان چنڀڙيل آهن. تنهنڪري انتهاپسندن ۽ دهشتگردن کي شڪست نه ٿيون ڏئي سگهن.

xaphor.emam@gmail.com