• </* Theme Name: Twenty Ten Theme URI: http://wordpress.org/ Description: The 2010 theme for WordPress is stylish, customizable, simple, and readable -- make it yours with a custom menu, header image, and background. Twenty Ten supports six widgetized areas (two in the sidebar, four in the footer) and featured images (thumbnails for gallery posts and custom header images for posts and pages). It includes stylesheets for print and the admin Visual Editor, special styles for posts in the "Asides" and "Gallery" categories, and has an optional one-column page template that removes the sidebar. Author: the WordPress team Version: 1.3 License: GNU General Public License License URI: license.txt Tags: black, blue, white, two-columns, fixed-width, custom-header, custom-background, threaded-comments, sticky-post, translation-ready, microformats, rtl-language-support, editor-style, custom-menu */ /* =Reset default browser CSS. Based on work by Eric Meyer: http://meyerweb.com/eric/tools/css/reset/index.html -------------------------------------------------------------- */ html, body, div, span, applet, object, iframe, h1, h2, h3, h4, h5, h6, p, blockquote, pre, a, abbr, acronym, address, big, cite, code, del, dfn, em, font, img, ins, kbd, q, s, samp, small, strike, strong, sub, sup, tt, var, b, u, i, center, dl, dt, dd, ol, ul, li, fieldset, form, label, legend, table, caption, tbody, tfoot, thead, tr, th, td { background: transparent; border: 0; margin: 0; padding: 0; vertical-align: baseline; } body { line-height: 1; } h1, h2, h3, h4, h5, h6 { clear: both; font-weight: normal; } ol, ul { list-style: none; } blockquote { quotes: none; } blockquote:before, blockquote:after { content: ''; content: none; } del { text-decoration: line-through; } /* tables still need 'cellspacing="0"' in the markup */ table { border-collapse: collapse; border-spacing: 0; } a img { border: none; } /* =Layout -------------------------------------------------------------- */ /* LAYOUT: Two columns DESCRIPTION: Two-column fixed layout with one sidebar right of content */ #container { float: left; margin: 0 -240px 0 0; width: 100%; } #content { margin: 0 280px 0 20px; } #primary, #secondary { float: right; overflow: hidden; width: 220px; } #secondary { clear: right; } #footer { clear: both; width: 100%; } /* LAYOUT: One column, no sidebar DESCRIPTION: One centered column with no sidebar */ .one-column #content { margin: 0 auto; width: 640px; } /* LAYOUT: Full width, no sidebar DESCRIPTION: Full width content with no sidebar; used for attachment pages */ .single-attachment #content { margin: 0 auto; width: 900px; } /* =Fonts -------------------------------------------------------------- */ body, input, textarea, .page-title span, .pingback a.url { font-family: MB Khursheed, Georgia, "Bitstream Charter", serif; } h3#comments-title, h3#reply-title, #access .menu, #access div.menu ul, #cancel-comment-reply-link, .form-allowed-tags, #site-info, #site-title, #wp-calendar, .comment-meta, .comment-body tr th, .comment-body thead th, .entry-content label, .entry-content tr th, .entry-content thead th, .entry-meta, .entry-title, .entry-utility, #respond label, .navigation, .page-title, .pingback p, .reply, .widget-title, .wp-caption-text { font-family: MB Khursheed, "Helvetica Neue", Arial, Helvetica, "Nimbus Sans L", sans-serif; } input[type=submit] { font-family: MB Khursheed, "Helvetica Neue", Arial, Helvetica, "Nimbus Sans L", sans-serif; } pre { font-family: MB Khursheed, "Courier 10 Pitch", Courier, monospace; } code { font-family: MB Khursheed, Monaco, Consolas, "Andale Mono", "DejaVu Sans Mono", monospace; } /* =Structure -------------------------------------------------------------- */ /* The main theme structure */ #access .menu-header, div.menu, #colophon, #branding, #main, #wrapper { margin: 0 auto; width: 940px; } #wrapper { background: #fff; margin-top: 20px; padding: 0 20px; } /* Structure the footer area */ #footer-widget-area { overflow: hidden; } #footer-widget-area .widget-area { float: left; margin-right: 20px; width: 220px; } #footer-widget-area #fourth { margin-right: 0; } #site-info { float: left; font-size: 14px; font-weight: bold; width: 700px; } #site-generator { float: right; width: 220px; } /* =Global Elements -------------------------------------------------------------- */ /* Main global 'theme' and typographic styles */ body { background: #f1f1f1; } body, input, textarea { color: #666; font-size: 12px; line-height: 18px; } hr { background-color: #e7e7e7; border: 0; clear: both; height: 1px; margin-bottom: 18px; } /* Text elements */ p { margin-bottom: 18px; text-align:justify; } ul { list-style: square; margin: 0 0 18px 1.5em; } ol { list-style: decimal; margin: 0 0 18px 1.5em; } ol ol { list-style: upper-alpha; } ol ol ol { list-style: lower-roman; } ol ol ol ol { list-style: lower-alpha; } ul ul, ol ol, ul ol, ol ul { margin-bottom: 0; } dl { margin: 0 0 24px 0; } dt { font-weight: bold; } dd { margin-bottom: 18px; } strong { font-weight: bold; } cite, em, i { font-style: italic; } big { font-size: 131.25%; } ins { background: #ffc; text-decoration: none; } blockquote { font-style: italic; padding: 0 3em; } blockquote cite, blockquote em, blockquote i { font-style: normal; } pre { background: #f7f7f7; color: #222; line-height: 18px; margin-bottom: 18px; overflow: auto; padding: 1.5em; } abbr, acronym { border-bottom: 1px dotted #666; cursor: help; } sup, sub { height: 0; line-height: 1; position: relative; vertical-align: baseline; } sup { bottom: 1ex; } sub { top: .5ex; } input[type="text"], textarea { background: #f9f9f9; border: 1px solid #ccc; box-shadow: inset 1px 1px 1px rgba(0,0,0,0.1); -moz-box-shadow: inset 1px 1px 1px rgba(0,0,0,0.1); -webkit-box-shadow: inset 1px 1px 1px rgba(0,0,0,0.1); padding: 2px; } a:link { color: #0066cc; } a:visited { color: #743399; } a:active, a:hover { color: #ff4b33; } /* Text meant only for screen readers */ .screen-reader-text { position: absolute; left: -9000px; } /* =Header -------------------------------------------------------------- */ #header { padding: 30px 0 0 0; } #site-title { float: left; font-size: 30px; line-height: 36px; margin: 0 0 18px 0; width: 700px; } #site-title a { color: #000; font-weight: bold; text-decoration: none; } #site-description { clear: right; float: right; font-style: italic; margin: 15px 0 18px 0; width: 220px; } /* This is the custom header image */ #branding img { border-top: 4px solid #000; border-bottom: 1px solid #000; display: block; float: left; } /* =Menu -------------------------------------------------------------- */ #access { background: #000; display: block; float: left; margin: 0 auto; width: 940px; } #access .menu-header, div.menu { font-size: 13px; margin-left: 12px; width: 928px; } #access .menu-header ul, div.menu ul { list-style: none; margin: 0; } #access .menu-header li, div.menu li { float: left; position: relative; } #access a { color: #aaa; display: block; line-height: 38px; padding: 0 10px; text-decoration: none; } #access ul ul { box-shadow: 0px 3px 3px rgba(0,0,0,0.2); -moz-box-shadow: 0px 3px 3px rgba(0,0,0,0.2); -webkit-box-shadow: 0px 3px 3px rgba(0,0,0,0.2); display: none; position: absolute; top: 38px; left: 0; float: left; width: 180px; z-index: 99999; } #access ul ul li { min-width: 180px; } #access ul ul ul { left: 100%; top: 0; } #access ul ul a { background: #333; line-height: 1em; padding: 10px; width: 160px; height: auto; } #access li:hover > a, #access ul ul :hover > a { background: #333; color: #fff; } #access ul li:hover > ul { display: block; } #access ul li.current_page_item > a, #access ul li.current-menu-ancestor > a, #access ul li.current-menu-item > a, #access ul li.current-menu-parent > a { color: #fff; } * html #access ul li.current_page_item a, * html #access ul li.current-menu-ancestor a, * html #access ul li.current-menu-item a, * html #access ul li.current-menu-parent a, * html #access ul li a:hover { color: #fff; } /* =Content -------------------------------------------------------------- */ #main { clear: both; overflow: hidden; padding: 40px 0 0 0; } #content { margin-bottom: 36px; } #content, #content input, #content textarea { color: #333; font-size: 16px; line-height: 24px; } #content p, #content ul, #content ol, #content dd, #content pre, #content hr { margin-bottom: 24px; } #content ul ul, #content ol ol, #content ul ol, #content ol ul { margin-bottom: 0; } #content pre, #content kbd, #content tt, #content var { font-size: 15px; line-height: 21px; } #content code { font-size: 13px; } #content dt, #content th { color: #000; } #content h1, #content h2, #content h3, #content h4, #content h5, #content h6 { color: #000; line-height: 1.5em; margin: 0 0 20px 0; } #content table { border: 1px solid #e7e7e7; margin: 0 -1px 24px 0; text-align: left; width: 100%; } #content tr th, #content thead th { color: #888; font-size: 12px; font-weight: bold; line-height: 18px; padding: 9px 24px; } #content tr td { border-top: 1px solid #e7e7e7; padding: 6px 24px; } #content tr.odd td { background: #f2f7fc; } .hentry { margin: 0 0 48px 0; } .home .sticky { background: #f2f7fc; border-top: 4px solid #000; margin-left: -20px; margin-right: -20px; padding: 18px 20px; } .single .hentry { margin: 0 0 36px 0; } .page-title { color: #000; font-size: 14px; font-weight: bold; margin: 0 0 36px 0; } .page-title span { color: #333; font-size: 16px; font-style: italic; font-weight: normal; } .page-title a:link, .page-title a:visited { color: #888; text-decoration: none; } .page-title a:active, .page-title a:hover { color: #ff4b33; } #content .entry-title { color: #000; font-size: 21px; font-weight: bold; line-height: 1.3em; margin-bottom: 0; } .entry-title a:link, .entry-title a:visited { color: #000; text-decoration: none; } .entry-title a:active, .entry-title a:hover { color: #ff4b33; } .entry-meta { color: #888; font-size: 12px; } .entry-meta abbr, .entry-utility abbr { border: none; } .entry-meta abbr:hover, .entry-utility abbr:hover { border-bottom: 1px dotted #666; } .entry-content, .entry-summary { clear: both; padding: 12px 0 0 0; } #content .entry-summary p:last-child { margin-bottom: 12px; } .entry-content fieldset { border: 1px solid #e7e7e7; margin: 0 0 24px 0; padding: 24px; } .entry-content fieldset legend { background: #fff; color: #000; font-weight: bold; padding: 0 24px; } .entry-content input { margin: 0 0 24px 0; } .entry-content input.file, .entry-content input.button { margin-right: 24px; } .entry-content label { color: #888; font-size: 12px; } .entry-content select { margin: 0 0 24px 0; } .entry-content sup, .entry-content sub { font-size: 10px; } .entry-content blockquote.left { float: left; margin-left: 0; margin-right: 24px; text-align: right; width: 33%; } .entry-content blockquote.right { float: right; margin-left: 24px; margin-right: 0; text-align: left; width: 33%; } .page-link { clear: both; color: #000; font-weight: bold; margin: 0 0 22px 0; word-spacing: 0.5em; } .page-link a:link, .page-link a:visited { background: #f1f1f1; color: #333; font-weight: normal; padding: 0.5em 0.75em; text-decoration: none; } .home .sticky .page-link a { background: #d9e8f7; } .page-link a:active, .page-link a:hover { color: #ff4b33; } body.page .edit-link { clear: both; display: block; } #entry-author-info { background: #f2f7fc; border-top: 4px solid #000; clear: both; font-size: 14px; line-height: 20px; margin: 24px 0; overflow: hidden; padding: 18px 20px; } #entry-author-info #author-avatar { background: #fff; border: 1px solid #e7e7e7; float: left; height: 60px; margin: 0 -104px 0 0; padding: 11px; } #entry-author-info #author-description { float: left; margin: 0 0 0 104px; } #entry-author-info h2 { color: #000; font-size: 100%; font-weight: bold; margin-bottom: 0; } .entry-utility { clear: both; color: #888; font-size: 12px; line-height: 18px; } .entry-meta a, .entry-utility a { color: #888; } .entry-meta a:hover, .entry-utility a:hover { color: #ff4b33; } #content .video-player { padding: 0; } /* =Asides -------------------------------------------------------------- */ .home #content .format-aside p, .home #content .category-asides p { font-size: 14px; line-height: 20px; margin-bottom: 10px; margin-top: 0; } .home .hentry.format-aside, .home .hentry.category-asides { padding: 0; } .home #content .format-aside .entry-content, .home #content .category-asides .entry-content { padding-top: 0; } /* =Gallery listing -------------------------------------------------------------- */ .format-gallery .size-thumbnail img, .category-gallery .size-thumbnail img { border: 10px solid #f1f1f1; margin-bottom: 0; } .format-gallery .gallery-thumb, .category-gallery .gallery-thumb { float: left; margin-right: 20px; margin-top: -4px; } .home #content .format-gallery .entry-utility, .home #content .category-gallery .entry-utility { padding-top: 4px; } /* =Attachment pages -------------------------------------------------------------- */ .attachment .entry-content .entry-caption { font-size: 140%; margin-top: 24px; } .attachment .entry-content .nav-previous a:before { content: '\21900a0'; } .attachment .entry-content .nav-next a:after { content: '0a0\2192'; } /* =Images -------------------------------------------------------------- */ /* Resize images to fit the main content area. - Applies only to images uploaded via WordPress by targeting size-* classes. - Other images will be left alone. Use "size-auto" class to apply to other images. */ img.size-auto, img.size-full, img.size-large, img.size-medium, .attachment img { max-width: 100%; /* When images are too wide for containing element, force them to fit. */ height: auto; /* Override height to match resized width for correct aspect ratio. */ } .alignleft, img.alignleft { display: inline; float: left; margin-right: 24px; margin-top: 4px; } .alignright, img.alignright { display: inline; float: right; margin-left: 24px; margin-top: 4px; } .aligncenter, img.aligncenter { clear: both; display: block; margin-left: auto; margin-right: auto; } img.alignleft, img.alignright, img.aligncenter { margin-bottom: 12px; } .wp-caption { background: #f1f1f1; line-height: 18px; margin-bottom: 20px; max-width: 632px !important; /* prevent too-wide images from breaking layout */ padding: 4px; text-align: center; } .wp-caption img { margin: 5px 5px 0; } .wp-caption p.wp-caption-text { color: #888; font-size: 12px; margin: 5px; } .wp-smiley { margin: 0; } .gallery { margin: 0 auto 18px; } .gallery .gallery-item { float: left; margin-top: 0; text-align: center; width: 33%; } .gallery-columns-2 .gallery-item { width: 50%; } .gallery-columns-4 .gallery-item { width: 25%; } .gallery img { border: 2px solid #cfcfcf; } .gallery-columns-2 .attachment-medium { max-width: 92%; height: auto; } .gallery-columns-4 .attachment-thumbnail { max-width: 84%; height: auto; } .gallery .gallery-caption { color: #888; font-size: 12px; margin: 0 0 12px; } .gallery dl { margin: 0; } .gallery img { border: 10px solid #f1f1f1; } .gallery br+br { display: none; } #content .attachment img {/* single attachment images should be centered */ display: block; margin: 0 auto; } /* =Navigation -------------------------------------------------------------- */ .navigation { color: #888; font-size: 12px; line-height: 18px; overflow: hidden; } .navigation a:link, .navigation a:visited { color: #888; text-decoration: none; } .navigation a:active, .navigation a:hover { color: #ff4b33; } .nav-previous { float: left; width: 50%; } .nav-next { float: right; text-align: right; width: 50%; } #nav-above { margin: 0 0 18px 0; } #nav-above { display: none; } .paged #nav-above, .single #nav-above { display: block; } #nav-below { margin: -18px 0 0 0; } /* =Comments -------------------------------------------------------------- */ #comments { clear: both; } #comments .navigation { padding: 0 0 18px 0; } h3#comments-title, h3#reply-title { color: #000; font-size: 20px; font-weight: bold; margin-bottom: 0; } h3#comments-title { padding: 24px 0; } .commentlist { list-style: none; margin: 0; } .commentlist li.comment { border-bottom: 1px solid #e7e7e7; line-height: 24px; margin: 0 0 24px 0; padding: 0 0 0 56px; position: relative; } .commentlist li:last-child { border-bottom: none; margin-bottom: 0; } #comments .comment-body ul, #comments .comment-body ol { margin-bottom: 18px; } #comments .comment-body p:last-child { margin-bottom: 6px; } #comments .comment-body blockquote p:last-child { margin-bottom: 24px; } .commentlist ol { list-style: decimal; } .commentlist .avatar { position: absolute; top: 4px; left: 0; } .comment-author { } .comment-author cite { color: #000; font-style: normal; font-weight: bold; } .comment-author .says { font-style: italic; } .comment-meta { font-size: 12px; margin: 0 0 18px 0; } .comment-meta a:link, .comment-meta a:visited { color: #888; text-decoration: none; } .comment-meta a:active, .comment-meta a:hover { color: #ff4b33; } .commentlist .even { } .commentlist .bypostauthor { } .reply { font-size: 12px; padding: 0 0 24px 0; } .reply a, a.comment-edit-link { color: #888; } .reply a:hover, a.comment-edit-link:hover { color: #ff4b33; } .commentlist .children { list-style: none; margin: 0; } .commentlist .children li { border: none; margin: 0; } .nopassword, .nocomments { display: none; } #comments .pingback { border-bottom: 1px solid #e7e7e7; margin-bottom: 18px; padding-bottom: 18px; } .commentlist li.comment+li.pingback { margin-top: -6px; } #comments .pingback p { color: #888; display: block; font-size: 12px; line-height: 18px; margin: 0; } #comments .pingback .url { font-size: 13px; font-style: italic; } /* Comments form */ input[type=submit] { color: #333; } #respond { border-top: 1px solid #e7e7e7; margin: 24px 0; overflow: hidden; position: relative; } #respond p { margin: 0; } #respond .comment-notes { margin-bottom: 1em; } .form-allowed-tags { line-height: 1em; } .children #respond { margin: 0 48px 0 0; } h3#reply-title { margin: 18px 0; } #comments-list #respond { margin: 0 0 18px 0; } #comments-list ul #respond { margin: 0; } #cancel-comment-reply-link { font-size: 12px; font-weight: normal; line-height: 18px; } #respond .required { color: #ff4b33; font-weight: bold; } #respond label { color: #888; font-size: 12px; } #respond input { margin: 0 0 9px; width: 98%; } #respond textarea { width: 98%; } #respond .form-allowed-tags { color: #888; font-size: 12px; line-height: 18px; } #respond .form-allowed-tags code { font-size: 11px; } #respond .form-submit { margin: 12px 0; } #respond .form-submit input { font-size: 14px; width: auto; } /* =Widget Areas -------------------------------------------------------------- */ .widget-area ul { list-style: none; margin-left: 0; } .widget-area ul ul { list-style: square; margin-left: 1.3em; } .widget-area select { max-width: 100%; } .widget_search #s {/* This keeps the search inputs in line */ width: 60%; } .widget_search label { display: none; } .widget-container { margin: 0 0 18px 0; } .widget-title { color: #222; font-weight: bold; } .widget-area a:link, .widget-area a:visited { text-decoration: none; } .widget-area a:active, .widget-area a:hover { text-decoration: underline; } .widget-area .entry-meta { font-size: 11px; } #wp_tag_cloud div { line-height: 1.6em; } #wp-calendar { width: 100%; } #wp-calendar caption { color: #222; font-size: 14px; font-weight: bold; padding-bottom: 4px; text-align: left; } #wp-calendar thead { font-size: 11px; } #wp-calendar thead th { } #wp-calendar tbody { color: #aaa; } #wp-calendar tbody td { background: #f5f5f5; border: 1px solid #fff; padding: 3px 0 2px; text-align: center; } #wp-calendar tbody .pad { background: none; } #wp-calendar tfoot #next { text-align: right; } .widget_rss a.rsswidget { color: #000; } .widget_rss a.rsswidget:hover { color: #ff4b33; } .widget_rss .widget-title img { width: 11px; height: 11px; } /* Main sidebars */ #main .widget-area ul { margin-left: 0; padding: 0 20px 0 0; } #main .widget-area ul ul { border: none; margin-left: 1.3em; padding: 0; } #primary { } #secondary { } /* Footer widget areas */ #footer-widget-area { } /* =Footer -------------------------------------------------------------- */ #footer { margin-bottom: 20px; } #colophon { border-top: 4px solid #000; margin-top: -4px; overflow: hidden; padding: 18px 0; } #site-info { font-weight: bold; } #site-info a { color: #000; text-decoration: none; } #site-generator { font-style: italic; position: relative; } #site-generator a { background: url(images/wordpress.png) center left no-repeat; color: #666; display: inline-block; line-height: 16px; padding-left: 20px; text-decoration: none; } #site-generator a:hover { text-decoration: underline; } img#wpstats { display: block; margin: 0 auto 10px; } /* =Mobile Safari ( iPad, iPhone and iPod Touch ) -------------------------------------------------------------- */ pre { -webkit-text-size-adjust: 140%; } code { -webkit-text-size-adjust: 160%; } #access, .entry-meta, .entry-utility, .navigation, .widget-area { -webkit-text-size-adjust: 120%; } #site-description { -webkit-text-size-adjust: none; } /* =Print Style -------------------------------------------------------------- */ @media print { body { background: none !important; } #wrapper { clear: both !important; display: block !important; float: none !important; position: relative !important; } #header { border-bottom: 2pt solid #000; padding-bottom: 18pt; } #colophon { border-top: 2pt solid #000; } #site-title, #site-description { float: none; line-height: 1.4em; margin: 0; padding: 0; } #site-title { font-size: 13pt; } .entry-content { font-size: 14pt; line-height: 1.6em; } .entry-title { font-size: 21pt; } #access, #branding img, #respond, .comment-edit-link, .edit-link, .navigation, .page-link, .widget-area { display: none !important; } #container, #header, #footer { margin: 0; width: 100%; } #content, .one-column #content { margin: 24pt 0 0; width: 100%; } .wp-caption p { font-size: 11pt; } #site-info, #site-generator { float: none; width: auto; } #colophon { width: auto; } img#wpstats { display: none; } #site-generator a { margin: 0; padding: 0; } #entry-author-info { border: 1px solid #e7e7e7; } #main { display: inline; } .home .sticky { border: none; } } /* Theme Name: Twenty Ten */ /* RTL Basics */ body { direction:rtl; unicode-bidi:embed; } /* LAYOUT: Two-Column (Right) DESCRIPTION: Two-column fixed layout with one sidebar right of content */ #container { float: right; margin: 0 0 0 -240px; } #content { margin: 0 20px 36px 280px; } #primary, #secondary { float: left; } #secondary { clear: left; } /* =Fonts -------------------------------------------------------------- */ body, input, textarea, .page-title span, .pingback a.url, h3#comments-title, h3#reply-title, #access .menu, #access div.menu ul, #cancel-comment-reply-link, .form-allowed-tags, #site-info, #site-title, #wp-calendar, .comment-meta, .comment-body tr th, .comment-body thead th, .entry-content label, .entry-content tr th, .entry-content thead th, .entry-meta, .entry-title, .entry-utility, #respond label, .navigation, .page-title, .pingback p, .reply, .widget-title, input[type=submit] { font-family: MB Khursheed, Arial, Tahoma, sans-serif; } /* =Structure -------------------------------------------------------------- */ /* The main theme structure */ #footer-widget-area .widget-area { float: right; margin-left: 20px; margin-right: 0; } #footer-widget-area #fourth { margin-left: 0; } #site-info { float: right; } #site-generator { float: left; } /* =Global Elements -------------------------------------------------------------- */ /* Text elements */ ul, ol { margin: 0 1.5em 18px 0; } blockquote { font-style: normal; } /* Text meant only for screen readers */ .screen-reader-text { left: auto; text-indent:-9000px; overflow:hidden; } /* =Header -------------------------------------------------------------- */ #site-title { float: right; } #site-description { clear: left; float: left; font-style: normal; } #branding img { float: right; } /* =Menu -------------------------------------------------------------- */ #access { float:right; } #access .menu-header, div.menu { margin-right: 12px; margin-left: 0; } #access .menu-header li, div.menu li{ float:right; } #access ul ul { left:auto; right:0; float:right; } #access ul ul ul { left:auto; right:100%; } /* =Content -------------------------------------------------------------- */ #content table { text-align: right; margin: 0 0 24px -1px; } .page-title span { font-style:normal; } .entry-title, .entry-meta { clear: right; float: right; margin-left: 68px; margin-right: 0; } .entry-content input.file, .entry-content input.button { margin-left: 24px; margin-right:0; } .entry-content blockquote.left { float: right; margin-right: 0; margin-left: 24px; text-align: left; } .entry-content blockquote.right { float: left; margin-right: 24px; margin-left: 0; text-align: right; } #entry-author-info #author-avatar { float: right; margin: 0 0 0 -104px; } #entry-author-info #author-description { float: right; margin: 0 104px 0 0; } /* Gallery listing -------------------------------------------------------------- */ .category-gallery .gallery-thumb { float: right; margin-left:20px; margin-right:0; } /* Images -------------------------------------------------------------- */ #content .gallery .gallery-caption { margin-right: 0; } #content .gallery .gallery-item { float: right; } /* =Navigation -------------------------------------------------------------- */ .nav-previous { float: right; } .nav-next { float: left; text-align:left; } /* =Comments -------------------------------------------------------------- */ .commentlist li.comment { padding: 0 56px 0 0; } .commentlist .avatar { right: 0; left: auto; } .comment-author .says, #comments .pingback .url { font-style: normal; } /* Comments form */ .children #respond { margin: 0 0 0 48px; } /* =Widget Areas -------------------------------------------------------------- */ .widget-area ul { margin-right: 0; } .widget-area ul ul { margin-right: 1.3em; margin-left: 0; } #wp-calendar caption { text-align: right; } #wp-calendar tfoot #next { text-align: left; } /* Main sidebars */ #main .widget-area ul { margin-right: 0; padding: 0 0 0 20px; } #main .widget-area ul ul { margin-right: 1.3em; margin-left: 0; } /* =Footer -------------------------------------------------------------- */ #site-generator { font-style:normal; } #site-generator a { background-position: right center; padding-right: 20px; padding-left: 0; } .wordpress-hit-counter {direction:ltr;}
  • هڪ ڏينهن اسلاميه ڪاليج سکر جي اسٽاف روم ۾ ويٺي ويٺي سائين امير گل ڪٽوهر چيو ته اخبارن ۾ ڪالم ته ڏاڍا سٺا ٿا اچن پر ڪجھ عرصي کانپوءِ انهن جو نالو نشان نٿو ملي. پڇيومانس ته انٽرنيٽ تي به نٿا ملن . چيائين اتي به وڌ ۾ وڌ هفتي کان پراڻا نٿا ملن. بس اها ڳاله هئي هي بلاگ ٺاهڻ جي. _____ دعاگو : احمد علي مڱريو Website: ahmed.mangrio.com Email: ahmed@mangrio.com
  • صفحا

  • آرڪائوز

  • تازا ليک

  • تازا رايا

    وساريان نه وسرن (5) ڊي سي هاءِ… تي Mohammad Khan Sial
    ڪاوش هائيڊ پارڪ تي heman kumar
    سنڌي ٻولي قومي ٻولي ڇو نه؟ ليک… تي jamila abbassi
    سنڌي ٻولي قومي ٻولي ڇو نه؟ ليک… تي سنڌي ٻولي قومي ٻولي…
    تازي بجيٽ ۽ پسماندگي جي ڏانوڻن… تي Rehman Memon
    هر ڳالهه جي هڪڙي موسم آهي! ليک… تي Munwar ali
    ڏاکڻي پنجاب ۾ دهشتگردن خلاف ام… تي ALLAHDINO BABBAR
    This blog is no more upda… تي Dr Sameena Afghan
    تبديلي ئي آپشن هجڻ گهرجي! ليکڪ… تي Dr Sameena Afghan
    سنڌ مان هندو آبادي جي لڏ پلاڻ… تي Qasim Ali shah
    ايف-آءِ-آر ڪٿي داخل ڪرائجي؟ لي… تي Sunita
    سال 1954 کان وٺي… ليکڪ :… تي Abrar Ali Katpar
    چڪر ڇاهي؟ ليکڪ : ڊاڪٽر ايوب… تي Bilal jan
    چڪر ڇاهي؟ ليکڪ : ڊاڪٽر ايوب… تي Bilal jan
    سنڌ ۾ ايڏي پير پرستي ڇو… تي muntazer soomro
  • بلاگ ڏٺو ويو

    • 20,902 دفعا

عورتن جي حقن بابت نمائشي اعلان ۽ ”ڪاسميٽڪ“ قدم : ڪاوش ايڊيٽوريل

جڏهن ”عرب“ ۾ دورِ جهالت هو، اڃا اسلام جي روشني نه آئي هئي، تڏهن اتي به ههڙي حالت نه هئي، جيڪا ساڍا پنج هزار سالن جي قديم تهذيب رکندڙ سنڌ ۾ هن وقت آهي. ڪير چوندو ته هي سامن تي سر ڏيندڙن جو ساڻيهه آهي؟ ڪير مڃيندو ته هيءَ ڌرتي نياڻين آئي خون معاف ڪندڙن جي ڌرتي آهي؟ سماج جي ڪمزور پرتن عورتن ۽ ٻارڙن سان ٿيندڙ ظلمن ۽ زيادتين کي ڏسي ماڻهپي تان ويساهه ئي کڄيو وڃي. ”ديوتائن“ جي هن ڌرتيءَ تي هي ”راڪشس“ ڪٿان آيا؟ ڪراچيءَ جي لانڍيءَ واري علائقي ۾ هڪ شڪي مزاج شخص پنهنجي زال تي بدڪاريءَ جي شڪ ۾ ٻن معصوم نياڻين کي ڪهي ڇڏيو آهي. ڪوٽ لالو ويجهو وڏيري عدالت جي اجازت سان پسند جو پرڻو ڪندڙ صائمه کي مڙس کان ڌار ڪري ٻئي نوجوان سان ان جو نڪاح مٿان نڪاح ڪرائي ڇڏيو آهي ۽ 5 سالن جي نياڻيءَ عاصمه کي سڱ چٽيءَ ۾ ڏيڻ جي فتويٰ ڏئي ڇڏي آهي. ڪنڊياري ۾ ڏينهن ڏٺي جو جوابدارن ڪهاڙين جا وار ڪري پورهيت جي گهر واري شاهده کي قتل ڪري ڇڏيو. بدين جا مراد ۽ صنم خواجه پيار جو پرڻو ڪرڻ بعد تحفظ لاءِ دربدر آهن. ڀريا روڊ ويجهو 2 پورهيت عورتون جنسي ڏاڍائيءَ جو شڪار ٿيون آهن. اهي ته صرف ڪجهه خبرون آهن، جيڪي ڪالهوڪي ڪاوش ۾ رپورٽ ٿيون آهن، اهڙا ته لاتعداد واقعا روزانو ڪنهن نه ڪنهن سبب جي ڪري رپورٽ ٿيڻ کان رهجي ويندا آهن. ان منظر مان ئي موجوده حڪومت ۾ عورتن جي حقن جي تحفظ واري صورتحال، گڊ گورننس ۽ حڪمرانن جي روشن خياليءَ جي دعوائن جو اندازو لڳائي سگهجي ٿو.

سنڌ ۾ انساني حقن، خاص طور تي عورتن جي حقن جي حالت بنهه خراب آهي. عورتن جي حقن جو تحفظ، جي آهي ته صرف نمائشي ۽ ڪاسميٽڪ سرڪاري اعلانن ۾. حڪومت رڳو تسليم سولنگي جي قتل جي جاچ ڪرائي نه پئي سگهي. رپورٽن تي رپورٽون آهن. هڪڙيون رد ٿين ٿيون، ٻين جي تياري ٿئي ٿي، هڪ عجيب تماشو آهي، جنهن جو انت ٿيندي نظر نٿو اچي. هڪ پاسي عورتن تي ٿيندڙ ظلم جا واقعا بااثر ڀوتارن لاءِ ”معيشت“ بڻيل آهن، ته وري اڪثر اين جي اوز، سنڌ اسيمبليءَ جي ڪيترين ئي خواتين ميمبرن، خواتين وزيرن ۽ مشيرن لاءِ ميڊيا ۾ جيئڻ لاءِ آڪسيجن پڻ. سنڌ هاءِ ڪورٽ جي سکر بئنچ طرفان جرڳن تي پابنديءَ باوجود جرڳا ٿي رهيا آهن، سرڪاري سرپرستيءَ ۾ سرڪٽ هائوسز ۾ جرڳا ڪرايا وڃن ٿا. عوامي حڪومت، جمهور جي حڪومت آخر بااثر ڀوتارن سامهون ايتري بيوس ڇو آهي، جو اڃا تائين ڪارو ڪاريءَ توڙي عورتن تي ٿيندڙ ظلمن جي حوالي سان قانونسازي نه ٿي سگهي آهي؟

سنڌ حڪومت جي اختيار ڌڻين کي گذارش آهي ته سنڌ ۾ عورتن سان ظلم ۽ زيادتين جي واقعن جو نوٽيس ورتو وڃي، نمائشي اعلانن کان اڳتي وڌي موثر قانونسازي ڪئي وڃي ۽ قانونن تي عمل به ڪيو وڃي.

سياسي فضا ۾ آيل خوشگواري : ڪاوش ايڊيٽوريل

ڳچ وقت کان حڪومتي ۽ ملڪ جي سياسي قيادت وچ ۾ جيڪي وڇوٽيون هيون، صورتحال ۾ جيڪو ڊيڊلاڪ هو، ان جي خاتمي جا امڪان چٽا ٿيندا وڃن، جنهن لاءِ وزير اعظم سيد يوسف رضا گيلاني پهرين وک وڌائيندي مختلف جماعتن جي رهنمائن سان رابطا ڪري مصر جي دوري تي رواني ٿيڻ کان اڳ ڀارتي وزيراعظم من موهن سان رٿيل ملاقات بابت کين اعتماد ۾ ورتو ۽ ان قدم سياسي فضا ۾ خوشگواري آندي ئي هئي، ته وري صدر مملڪت آصف علي زرداري ڊگهي عرصي کانپوءِ مسلم ليگ (ن) جي سربراهه ميان نواز شريف سان فون تي رابطو ڪري سياسي ۽ سيڪيورٽي صورتحال تي ڳالهيون ڪيون. صدر آصف علي زرداري آپريشن متاثرين، لڏپلاڻ ڪندڙن جي مامرن تي حمايت ڪرڻ تي نواز شريف جا ٿورا مڃيا. ٻنهي اڳواڻڻ پاران ويجهي مستقبل ۾ ملاقات تي اتفاق ڪيو ويو.

هيستائين ملڪ کي جيڪو هاڃو رسيو آهي، اهو سياسي ڌرين جي منتشر ۽ ڇڙ وڇڙ هجڻ جي ڪري ئي رسيو آهي. سياسي ڌرين جي وڇوٽين ۽ اختلافن جو فائدو هميشه طالع آزما قوتن ورتو آهي، جيڪي جمهوريت جي تڏا ويڙهه ڪري ملڪ کي آمريت جي آغوش ۾ اڇلائينديون رهيون آهن. هن ملڪ جي اهنجن جا انيڪ اسباب آمريت مان ئي اسرندي نظر ايندا. اها ڳالهه محسوس ڪندي ملڪ جي ٻن وڏين پارٽين جي قيادت لنڊن ۾ ميثاق جمهوريت تي صحيحون ڪيون ۽ موجوده حڪومت جي اوائلي ڏينهن ۾ به اهو اتحاد ۽ اتفاق نظر آيو، پر پوءِ صورتحال پويان پير ڪيا، جنهن تي سڄي ملڪ جي عوام کي ڳڻتي هئي. هاڻي وري هڪ بهتر شروعات ٿي آهي، جيڪا وزير اعظم طرفان ڪئي ويئي آهي ۽ پوءِ وري صدر مملڪت به وڏ- دليءَ جو مظاهرو ڪيو آهي. اهڙي ئي موٽ مسلم ليگ (ن) جي قائد نواز شريف طرفان به ڏني ويئي آهي، ان ويجهي مستقبل ۾ صدر سان ملاقات تي اتفاق ڪيو آهي، جنهن سان برف پگهرجندي، سرچاءَ جون نيون صورتون پيدا ٿينديون. معاملن جو نبيرو روڊن رستن تي ڪرڻ بدران ڳالهين جي ميز تي ڪرڻ گهرجي. مسلم ليگ (ن) ته وفاقي حڪومت کان آنا بهانا ڪري ڌار ٿي ان کي ڏکي صورتحال ۾ ڇڏي ويئي. ٻنهي پارٽين جي اڳواڻن جي گڏيل سياسي تدبر سان هن ملڪ جا مسئلا گهٽ ٿي سگهيا ٿي، پر بحرانن جو واءُ ورندو ڏسي نواز ليگ پرڀرو ٿي بيٺي آهي. ملڪ کي هن وقت سياسي ڌرين جي اتحاد ۽ اتفاق جي ضرورت آهي، ته جيئن ملڪ کي بحرانن جي ڪن مان ڪڍي سگهجي.

وزير اعظم سيد يوسف رضا گيلاني ۽ صدر مملڪت آصف علي زرداريءَ طرفان سرچاءُ جي ڪوششن ۽ سياستدانن سان رابطن کي اسان قدر جي نگاهه سان ڏسون ٿا. دهشتگرديءَ، ٻاهرين مداخلت، معاشي بحران سميت ملڪ کي انيڪ مسئلا درپيش آهن، سمورين سياسي ڌرين جي گڏيل تدبر سان ملڪ کي انهن بحرانن مان ڪڍي سگهجي ٿو. ان ڪري سموريون سياسي ڌريون پڻ وڏ-دليءَ ۽ بالغ النظريءَ جو مظاهرو ڪن.

ڪاوش هائيڊ پارڪ

ٻهراڙين جا مسڪين ماڻهو ۽ ڪراچي جا اسٽيٽ ايجنٽ!

اڄڪلهه مهانگائي، بدامني ۽ بيرزوگاري غريب عوام جي چيلهه چٻي ڪري ڇڏي آهي ۽ اهڙي صورتحال ۾ سنڌ جي ٻهراڙين جا غريب ماڻهو پنهنجي روزگار لاءِ اهو سوچي ڪراچي جو رخ ڪن ٿا، ته شايد اتي وڃي هو پنهنجي ٻچن جي بک اجهائي سگھندا، پر اتي وڃڻ کانپوءِ انهن کي جيڪي پريشانيون پيش اچن ٿيون، انهن سان ته هو ويتر عذاب ۾ اچي وڃن ٿا. ڪراچي جي علائقي گلشن حديد ۾ ٻهراڙين جا اڪثر غريب ماڻهو هڪ ٻن ڪمرن جو ڪرائي تي گهر وٺي اها اميد رکندا آهن ته هتي اچي هو سک سان زندگي گذاريندا، پر هتان جا اسٽيٽ ايجنٽ ۽ مالڪ مڪان پاڻ ۾ ملي ڪري ٻهراڙين جي غريب ۽ اٻوجهه ماڻهن کان ڪميشن وٺي، هڪ ٻئي مهيني گهرن مان ڪڍي ڇڏين ٿا ۽ وري اهي ٻيو گهر وٺرائي ڏيڻ جي غرض سان ڊبل ڪميشنون ٺاهي ۽ ايڊوانس مان ڪٽوتي ڪري مسڪين ماڻهن کي دربدر ڪري ڇڏين ٿا، اهڙن بليڪ ميلرن غريب ڪرائيدارن جو جيئڻ محال ڪري ڇڏيو آهي، ان حوالي سان وزير داخله سنڌ ۽ آءِ جي سنڌ کي اپيل آهي ته اهڙن ماڻهن جي خلاف سخت قانوني ڪارروائي عمل ۾ آندي وڃي، جيڪي غريبن سان ظلم ڪري رهيا آهن.

سيد مجتبيٰ حيدر ڪاظمي/ڪراچي

تبديلي آڻڻ لاءِ اسان جو ڪردار ڇا هجڻ گھرجي؟

4 جولاءِ تي علي قاضي جو هائيڊ پارڪ ۾ لکيل خط ”ووڪل ڪلاس ۽ هرڻ“ نظر مان گذريو. علي قاضي کي شايد رڊيارڊ ڪپلنگ جو جڳ مشهور نظم ”IF“ چڱي طرح ياد هجي، جنهن ۾ هو چوي ٿو ته،

“If you can wait and not be tired by waiting, or being lied about, don’t deal in lies, or being hated, don’t give way to hating”

جيڪڏهن تون انتظار ڪري سگهين، ۽ انتظار ڪندي ڪندي ٿڪجي نه پوين، جيڪڏهن ماڻهن جون تنهنجي باري ۾ ڪيل ڪوڙيون ڳالهيون ٻڌي ٻڌي تون پاڻ به ڪوڙ هڻڻ ۾ نه پئجي وڃين، جيڪڏهن نفرت نه ڪرڻ لڳين….“ سو تنقيد ڪندڙن ۽ غلط سمجهڻ وارن کي ڪير به روڪي نٿو سگهي، توهان پنهنجي قلم سان قوم جي رهبري ڪندا هلو. ووڪل ڪلاس بابت ڪجهه مان به بيان ڪرڻ چاهيندس. جڏهن کان علي قاضي اهو اصطلاح متعارف ڪرايو، اسان جي ڳوٺ جي نوجوانن کي علي قاضي جي آرٽيڪل جو انتظار رهندو هو ۽ ان کانپوءِ اسان ان تي بحث ڪري ڪجهه ڪرڻ تي مجبور ٿياسين ۽ نيٺ سڀني جي ساٿ سان اسان ننڍي پيماني تي ئي سهي، پر پنهنجي جدوجهد شروع ڪئي. اسان جي علائقي ۾ منشيات ۽ بٺن جو آزار آهي، جنهن خلاف آواز اٿاريوسين، مگر انتظاميه اسان جي هڪ به ٻڌڻ لاءِ تيار نه هئي. نيٺ علي قاضي صاحب سان رابطو ڪيوسين ۽ مان وڏي فخر سان اها ڳالهه ڪندس ته علي قاضي صرف لکڻين تائين محدود نه آهي، پر وس آهر اسان جي جائز مدد پڻ ڪيائين، جنهن ڪري ڪجهه حد تائين اسان جو مسئلو پڻ حل ٿي ويو. اسان سڀني کي گھرجي ته علي قاضي جي همت وڌايون ته جيئن هو پنهنجي قلم سان اسان نوجوانن جي رهنمائي ڪندو رهي.

نور احمد خان زنئور/ڳوٺ حاجي بچل زنئور

قربان ڏاهاڻيءَ جي وارثن سان انصاف ڪير ڪندو؟

هن وقت ڪراچيءَ ۾ ٽارگيٽ ڪلنگ ڪري مختلف تنظيمن جي ڪارڪنن کي قتل ڪيو پيو وڃي. اهڙو ئي هڪ واقعو ڪراچي ۾ ڪنڌڪوٽ جي رهواسي مزدور قربان علي ڏاهاڻي سان 09-7-7 تي پيش آيو. ڪجهه هٿياربند فيڪٽري ۾ ڪم ڪندڙ 22 سالن جي نوجوان قربان ڏاهاڻيءَ کي لساني بنياد تي  گوليون هڻي کيس بيدريءَ سان قتل ڪري ڇڏيو. قربان جي قتل جي خبر جڏهن انهيءَ جي پوڙهي پيءُ ماءُ ۽ سندس ونواهه ۾ ويٺل ڪنواري کي پئي ته اهي ٽيئي بيهوش ٿي ويا، ڇو ته ايندڙ هفتي قربان جي شادي رٿيل هئي. خوشيون ماتم ۾ تبديل ٿي ويون. وارثن ڪنڌڪوٽ باءِ پاس وٽ لاش رکي ڌرڻو هنيو ۽ قاتلن جي گرفتاري جو مطالبو ڪيو، اڄ تائين ساڻس انصاف ناهي ٿيو. اسان صدر پاڪستان، وزير اعظم ۽ وزير اعليٰ سنڌ کي پرزور اپيل ڪريون ٿا ته شهيد قربان ڏاهاڻي جا قاتل گرفتار ڪري انصاف ڪيو وڃي.

ڊاڪٽر خليق الزمان ڏاهاڻي/ڪنڌڪوٽ

جنگشاهي: جتي پيئڻ جو پاڻي به وڪرو ٿئي ٿو!

اسان جو شهر جنگشاهي، جيڪو تعلقي ۽ ضلعي ٺٽي ۾ واقع آهي، جتي هن جديد دور ۾ عوام پيئڻ جي پاڻي لاءِ پريشان آهي، هتان جا رهواسي ميلن جا پنڌ ڪري وڏي مشڪل سان پيئڻ جو پاڻي حاصل ڪن ٿا. جيتوڻيڪ 7 سال اڳ هتي واٽر سپلاءِ ذريعي هاليجي ڍنڍ جو پاڻي ڳوٺن ۾ فراهم ڪيو ويندو هو، پر اهو واٽر سپلاءِ جو نظام گذريل 7 سالن کان ناڪاره بڻيل آهي، انهيءَ واٽر سپلاءِ نظام کي ناڪاره بڻائڻ وارا هتي جا غريب اٻوجهه ماڻهو نه، بلڪ هتان جون معتبر شخصيتون ۽ هتان جا سرمائيدار آهن، جيڪي واٽر سپلاءِ جون مشينون ڪڍي، ذاتي طور استعمال ڪري  رهيا آهن ۽ 1200 رپيا پاڻي جو في ٽينڪر وڪرو ڪري رهيا آهن، اهڙي صورتحال باوجود هتان جا چونڊيل نمائندا بلڪل خاموش آهن. اسان وزير اعليٰ سنڌ کي گذارش ٿا ڪريون ته جنگشاهي جي عوام کي ڪينجهر-گجو ڪئنال K.D.A مان پاڻيءَ جي فراهمي کي يقيني بڻائي، هتان جي رهواسين کي انهيءَ عذاب مان ڇوٽڪارو ڏياريو وڃي.

عمران خان جوکيو/ڳوٺ علي نواز جوکيو (جنگشاهي)

سم نالي جي کاٽي ڪرايو!

هن وقت برساتن جي موسم هلي رهي آهي، ڪجهه علائقن ۾ برسات پئجي چڪي آهي، پر ڪن علائقن ۾ برسات ناهي پئي. خاص طور تي تعلقي ٽنڊو باگي جي يوسي خيرپور گنبوهه جي علائقي ۾ اڃا تائين برسات ناهي وسي، پر جيڪڏهن برسات وسي ته گهڻو نقصان ٿيندو، ڇو ته هن علائقي ۾ موجود سم نالين جي گذريل 20 سالن کان کاٽي ناهي ٿي. ان جي ڪري سم ناليون تقريبن ميسارجي چڪيون آهن ۽ ٿورو به پاڻي نٿيون ڪڍي سگهن. خاص طور تي هيسباڻي اسٽاپ وٽان گذرندڙ سم نالي ته بلڪل لٽجي چڪي آهي ۽ برسات جي صورت ۾ ڪيترائي ڳوٺ ٻوڏ جي خطري هيٺ هوندا. ان سلسلي ۾ واسطيدار عملدارن کي گذارش آهي ته اسان جي علائقي جي سم نالين جي جلد کاٽي ڪرائي وڃي.

کمون خان هيسباڻي/ڳوٺ جان محمد هيسباڻي

مڪاني ادارن ڇا ڏنو، ڇا ورتو؟

مشرف دور ۾ آندل بلدياتي نظام پڻ اختتام پذير ٿي رهيو آهي. حڪومت کي اهو نظام ختم ڪرڻ گهرجي، ها يا نه، اهو هڪ الڳ سوال آهي، باقي عوام ان نظام مان ڇا حاصل ڪيو ۽ ڇا وڃايو سو اهم نقطو آهي. جيڪڏهن سال 2002ع کان پهريان شهرن ۽ ڳوٺن جي ترقياتي ڪمن تي نظر وجهنداسين ته ان وقت ۾ ۽ هن نظام دوران ڪرايل ڪمن ۾ واضح فرق نظر ايندو. بلدياتي نظام دوران شهرن سميت ٻهراڙي جي علائقن کي پڻ ترجيح ڏني وئي ۽ ان سان گڏوگڏ، ان نظام ماڻهن جي ووٽن جي اهميت جو اندازو به ڪرايو ته انهن جا ووٽ ڪيڏي اهميت رکن ٿا. ان کان اڳ ايم اين اي ۽ ايم پي اي رڳو اليڪشن دوران عوام کي دلاسا ڏئي، پوءِ اسلام آباد يا وري ڪراچي وڃي وسائيندا هئا، جڏهن ته هن نظام ماڻهن کي انهن جا نمائندا گهر جي گهٽي تي فراهم ڪيا ۽ انهن جا ننڍا وڏا مسئلا اتي حل ٿي ويندا هئا، عوام کي وڏيرن جي درن تي چڪر نه ڪڍڻا پوندا هئا. جيتوڻيڪ هن نظام ۾ به وڏيرا موجود هئا، پر ڪافي مڊل ڪلاس جا ماڻهو هن نظام سان وابسته هئا، جن کي عوامي مسئلن جو احساس هوندو آهي. هن نظام جو سڀ کان وڏو فائدو اهو ٿيو جو هن نظام ڪيترن هنڌن تي مڊل ڪلاس جي ماڻهن کي عوام جي نمائندگي ڪرڻ جو موقعو فراهم ڪيو. جيڪڏهن بلدياتي نظام جي نقصان جو حساب ڪبو ته اهو ظاهر ٿيندو ته اهو نظام گذريل ڪجهه سالن دوران عوام ۾ ويڇا وڌائڻ جو سبب رهيو، ڇو ته ان تحت عوام کي حد بندين يعني يوسيس جي صورت ۾ ورهايو ويو ۽ سڄو  ڏينهن يوسيس جا چڱا مڙس هڪ ٻئي جي ماڻهن جا پير ڪڍڻ ۾ مصروف نظر ايندا هئا. پهرين دور ۾ تعلقي ليول تي صرف ٻه اميدوار هوندا هئا، جڏهن ته هن نظام تحت ڀاءُ ڀاءُ جو مخالف ٿي ويو.

امتيازعلي شاهه/ٽنڊو آدم

نياڻين جي اسڪول کان محروم ڳوٺ

ضلعي بدين ۽ ٽنڊو محمد خان جي حد تي 40 سالن کان آباد ڳوٺ نبي بخش لغاري، جنهن جي آبادي ٽي هزار جي لڳ ڀڳ آهي، پر ايڏي وڏي ڳوٺ ۾ هتان جون نياڻيون اڄ به تعليم کان محروم آهن، چوندا آهن ته نياڻيون ئي مستقبل جون وارث آهن ۽ هڪ پڙهيل لکيل عورت ئي سٺي گهراڻي ۽ سٺي معاشري جي ضمانت آهي. آئون ڪاوش هائيڊ پارڪ جي معرفت سنڌ جي وزير تعليم پير مظهر الحق کي گذارش ڪندس ته جلد کان جلد هن ڳوٺ ۾ گرلز پرائمري اسڪول ٺهرائي، اتي سٺا استاد مقرر ڪيا وڃن ته جيئن حڪومت جو 2010ع کي تعليم جو سال ڪري ملهائڻ وارو مشن پورو ٿي سگهي ۽ هتان جي نياڻين جو مستقبل به روشن ٿي پوي.

راشد علي سومرو/ڳوٺ نبي بخش لغاري

ذاتي مفاد خاطر اجائي واويلا نه ڪرڻ گهرجي!

12 جولاءِ واري ڪاوش هائيڊ پارڪ ۾ حسين علي مغيري جو خط ”ميرٽ کي ئي مان ملڻ گهرجي“ جي عنوان سان شايع ٿيو، جنهن ۾ هن ورلڊ بئنڪ جو حوالو ڏيندي لکيو آهي ته، ورلڊ بئنڪ پاران سنڌ ۾ 13500 استادن جي ڀرتين لاءِ ٽيسٽ شفاف نه ٿيڻ جو خدشو ظاهر ڪيو ويو آهي، تنهنڪري استادن جون ڪاپيون ٻيهر چيڪ ڪيون وينديون ۽ سختيءَ سان اعتراض ڪندي لکيو آهي ته ڪاپيون ٻيهر چيڪ ڪرڻ کان بهتر آهي ته ٽيسٽ ٻيهر سخت نگراني هيٺ ورتي وڃي! اسان صرف ايترو چوڻ چاهيون ٿا ته، ذاتي مفاد خاطر هزارين اميدوارن جي روزگار جي مخالفت ڪرڻ ڪو سٺو ڪم ڪونهي، ٽيسٽ ڪينسل ٿيڻ جو ڪوبه انديشو ڪونهي ۽ اهي فقط ڪوڙا افواهه هئا، جنهن جي ترديد تعليم کاتي جي ترجمان ۽ وزير تعليم پڻ ڪئي آهي ته اهي افواهه هئا، جنهن تي عمل نه ڪيو وڃي ۽ استادن جي ڀرتي بلڪل ميرٽ جي بنياد تي ٿي آهي ۽ پاس ٿيل سمورن اهل اميدوارن کي جلد آفر آرڊر ڏنا ويندا. سنڌ ۾ هن وقت تمام گهڻي بيروزگاري آهي، ماڻهو غربت ۽ مفلسي وچان خودڪشيون ڪري پنهنجي زندگين جو انت آڻي رهيا آهن ته پوءِ اهڙي صورتحال ۾ اجائي واويلا ڪرڻ مان ڇا سمجھجي!؟

گلشن چانڊيو/قمبر

ميرٽ آخر ڪهڙي بلا کي ٿو چئجي!؟

هن ڀيري جڏهن ملڪ ۾ چونڊون ٿيون ته ملڪ جي باشعور، باضمير ۽ غريب عوام هڪ آمر کي رد ڪري هڪ دفعو ٻيهر پ پ کي ايوانن تائين پهچايو، جڏهن رياست جي وزيرن کي قلمدان سونپيا ويا، تڏهن هر ڪنهن ائين ئي چيو پئي ته هڪ وڏي عرصي کانپوءِ عوام جي فتح ٿي آهي ۽ عوام جي هر حال ۾ پوئيواري ڪنداسين. جمهوريت جو جرڪندڙ سج جڏهن نروار ٿيو ته بيروزگار ۽ غريب نوجوانن ۾ هڪ نئين آس ۽ اميد پيدا ٿي ته هاڻي کين ”اهليت“ جي بنياد تي حق ڏنا ويندا ۽ اڳين دورن وانگر کين در در جا ڌڪا کائڻا نه پوندا، پر افسوس اها آس صرف آس ئي رهي، کليل ڪچهري هجي يا وري رسمي تقرير، هر ڀيري حڪمران ميرٽ جي دعويداري ڪندا رهيا، پر خبر ناهي حڪمران ”ميرٽ“ ڇا کي چوندا آهن!؟ کاتو ڪهڙو به هجي، پوسٽ ڪهڙي به آهي، هر هڪ کي ”اهليت“ جي بنياد تي نوڪري ڏني وئي، پوءِ اهو سنڌ يونيورسٽي جو وي سي هجي يا وري حيدرآباد بورڊ جا ملازم! پوليس ۽ روينيو جو کاتو هجي يا وري نادرا جون ويڪنسيون هجن، اها آهي ميرٽ، جنهن جي حڪمران هميشه دعويٰ ڪندا رهيا آهن!.

معصوم نور بلوچ/ڪلوئي (ٿرپارڪر)

نيشنل انٽرنشپ پروگرام اٿارٽي کي گذارش

نيشنل انٽرنشپ پروگرام، جيڪو انهن فريش گريجوئيٽ لاءِ آهي، جن پنهنجي ڊگري 16 سالن ۾ مڪمل ڪئي هجي ۽ عمر جي حد 25 تائين هجي، انهن شاگردن کي سندن ڊگري جي حساب سان مختلف کاتن ۾ هڪ سال جي انٽرنشپ انٽرنشپ ڪرائي پئي وڃي ۽ هر مهيني انهن منتخب شاگردن لاءِ وظيفي جا 10000 رکيا ويا آهن، هي پروگرام جيڪو فريش گريجوئيٽ نوجوانن لاءِ ڏاڍو ڪارائتو آهي، جنهن سان نوجوان پنهنجي ٿيوريٽيڪل ڊگري کي انٽرنشپ جي شڪل ۾ عملي جامو پهرائي پنهنجي مستقبل لاءِ اڳتي وڌن ٿا. آئون اعليٰ اختيارين ۽ نيشنل انٽرنشپ پروگرام اٿارٽي کي عرض ڪريان ٿو ته مهرباني ڪري هن مهيني ٽن مهينن جو رهيل وظيفو گڏائي ڏنو وڃي.

ڪرشن/ماتلي

بنيادي سهولتن کان محروم ڳوٺ

اسان جو ڳوٺ گهارو يونين ڪائونسل ڪنڊي چُکي، تعلقه ڪي اين شاهه ۾ واقع آهي، هن ڳوٺ جي آبادي اٽڪل 2000 هزار آهي، اسان جو ڳوٺ ڪيترين ئي بنيادي سهولتن کان محروم آهي، ڳوٺ ۾ گورنمينٽ گرلس اسڪول نه آهي، تنهن ڪري نياڻيون تعليم پرائڻ کان محروم آهن، جڏهن ته هڪ بوائز اسڪول آهي، جيڪو به وڏي عرصي کان زبون حالت ۾ آهي، نه انهيءَ کي چوڌاري ديوار ڏنل آهي، نه چوڪيدار، نه ئي اتي پٽيوالو مقرر ڪيل آهي ۽ ٻيو ته اسڪول ۾ پاڻي ۽ بجلي جي سهولت پڻ موجود نه آهي، جنهن جي نتيجي ۾ ٻار وڻن جي هيٺان تعليم پرائڻ تي مجبور آهن، ان کان علاوه هتي ڪو ”هيلٿ سينٽر“ به نه آهي، جنهن ڪري ايمرجنسي ۾ ڳوٺاڻن کي سخت پريشاني جو منهن ڏسڻو پوي ٿو. اٽڪل ويهن سالن کان وٺي هتي روڊ جي مرمت نه ڪئي وئي آهي، جنهن ڪري ٽرانسپورٽ جي تڪليف پڻ پيش اچي ٿي. آئون هتان جي چونڊيل نمائندن کي گذارش ٿو ڪريان ته اسان جي ڳوٺ گهارو جا بنيادي مسئلا حل ڪيا وڃن.

خليق الزمان لغاري/ڳوٺ گهارو (ڪي اين شاهه)

استادن جي ڀرتين بابت

سنڌ يونيورسٽي پاران استادن جي ڀرتي لاءِ ورتل ٽيسٽ کي 2 مهينا گذري ويا آهن، پر اڃا تائين ڪابه ڀروسي جوڳي پاليسي واضح نه ڪئي وئي آهي، جيڪا عوام کي ويساهه ڏئي سگهي، ڪڏهن چيو پيو وڃي ته سڀني 60 سيڪڙو کڻندڙ اميدوارن کي آرڊر ڏبا، ته ڪڏهن ٻڌايو پيو وڃي ته ڊي سي اوز انٽرويوز ڪندا، ته ڪڏهن يونين ڪائونسل وائيز خالي پوسٽن جي حساب سان ڀرتيون ڪرڻ جو ٻڌايو پيو وڃي، اهڙا مختلف بيان ۽ من گهڙت مفروضا بيروزگار نوجوانن کي ويتر مايوس ڪري رهيا آهن. هن وقت تائين نه استادن جا مطالبا منظور ٿي سگھيا، نه ئي نوان استاد ڀرتي ٿي سگهيا، اسان جو عرض آهي اهو آهي ته جڏهن ورلڊ بئنڪ وارن سان صرف 60 سيڪڙو لکت واري ٽيسٽ جو معاهدو ٿيل آهي، ته پوءِ اميدوارن کان انٽرويو ڪهڙي قانون تحت ڪيا ويندا؟ ڇا ڪڏهن هتي انٽرويو ۾ ميرٽ کي مان مليو آهي؟ بااثر ۽ ويجها حلقا ته پنهنجا پيٽ ڀري وٺندا، پر اوهان کي ووٽ ڪندڙ ويچارو غريب عوام، جيڪو هينئر ڪنهن به مدد ۽ داد رسي کان وانجهيل آهي، انهيءَ کي ميرٽ تي انٽرويو ۾ سليڪٽ ڪري سگهبو؟! هوڏانهن جيڪڏهن يوسي وائيز مقرري ڪئي وئي ته ڪن يوسيز ۾ گهٽ سيٽون آهن ته اتي اميدوار وڌيڪ پاس ٿيا آهن، جن يوسيز ۾ اميدوار وڌيڪ آهن، اتي سيٽون گهٽ آهن ۽ ڪي وري اهڙيون يوسيز آهن، جن ۾ مورڳو سيٽون ئي ڪونه آهن، جڏهن ته اتي اميدوار پاس ٿيا آهن، هاڻي هن سڄي ڪيس کي ڪيئن جسٽي فاءِ ڪري سگهبو؟ تنهن ڪري انٽرويو ۽ يوسي وائيز استاد ڀرتي ڪرڻ جون پاليسيون غير قانوني ۽ غلط آهن، هاڻي ڳالهه صفا سولي آهي ته ضلعي ليول تي پاس ٿيندڙ اميدوارن کي مارڪن جي تناسب تحت کنيو وڃي، جنهن سان مٿان کان هيٺ اسڪور ريشو سان سيٽن وارو معاملو حل ٿي ويندو، ائين هر اميدوار جيڪو سڀ کان مٿي ٽاپ ڪري پيو، اهو پهريون حقدار ٿيندو ۽ ڪابه رڙ نه ٿيندي ۽ ميرٽ ۽ حق به اهو آهي، هاڻي ضرورت انهيءَ ڳالهه جي آهي ته اميدوارن کي وڌيڪ پريشان ڪرڻ بجاءِ سرڪار 60 سيڪڙو واري شرط تي عمل ڪري.

منگھارام ڀيل/عمرڪوٽ

انتها پسندي واري سڪي جو ٻيو پاسو! ليکڪ : عرفانه ملاح

قديم يوناني شاعري جو شاهڪار رزميه داستان ”هيلن آف ٽراءِ“ يعني ٽراءِ شهر جي هيلن هڪ اهڙو داستان آهي، جنهن ۾ اسپارٽا جي راڻي هيلن کي تروجن شهر جو بادشاهه اغوا ڪري قيد ڪري ڇڏي ٿو ۽ اها جنگ ڪيترائي سال جاري رهي ٿي. حقيقت ۾ اها اقتدار جي جنگ هئي، پر ان اقتدار تائين پهچ جو رستو عورتن جي آزاديءَ واري نعري کان ئي شروع ٿيو هيو. جديد دور مطابق ”هيلن آف ٽراءِ“ وارو داستان عورت جي حقن جي جدوجهد چئي سگهجي ٿو. ساڳي طرح پاڻ وٽ به عورتن جي تحفظ جي نالي تي سنڌ تي ڪاهه ٿي هئي. پر ٻڌايو اهو ويو هو ته سترنهن عورتن جي دانهن تي اهو سڀ ڪجهه ٿيو هو، جن کي ان وقت سنڌ ۾ اغوا ڪري قيد ڪيو ويو هو. پر حقيقت ۾ اها ڪاهه عورتن لاءِ نه، پر امير سنڌ تي حڪمراني ڪرڻ لاءِ هئي. تاريخ جي پنن تي جيئن ته هميشه طاقتور ۽ فاتح جي اجاراداري رهي آهي، تنهن ڪري مظلوميت وارو داستان ته توهان کي اڄ ملندو پر ٻئي طرف اقتدار جي ان جنگ ۾ هاراريل ڌر سان ٿيل ويڌن جي آهه و زاريءَ جو ڪو به ذڪر نه ملندو. ساڳي طرح صدين کان سماج ۾ اهڙو نظام غالب آهي جنهن ۾ مرد جي اجاراداري آهي ۽ عورت ان نظام ۾ جيتوڻيڪ ڪمزور نه آهي پر ”ماتحت“ ضرور آهي. پدر شاهي سرشتي ۾ رهندڙ عورت جي تاريخ جو حشر به اهڙو ئي ٿيو آهي، جهڙو تاريخدانن هارايل حڪمرانن ۽ مفتوح قومن سان ڪيو آهي. تهذيب جي تخليقڪار عورت کي تهذيب ۽ ڪلچر جي نالي ”قيدي“ بنايو ويو آهي. طاقتور قومون، سماج ۽ فرد ئي اڄ ڏينهن تائين طئي ڪن ٿا ته عورتن کي ڇا هجڻ گهرجي ۽ ڪيئن ڏسجڻ ۾ اچڻ کپي. ماس ميڊيا جو هيءُ دور هونءَ به گهڻيون شيون ميڊيا تي طئي ڪري ٿو ۽ انهيءَ ڄار کان ٻاهر جيئڻ تقريبن ناممڪن آهي. تنهن باوجود عورت جو لباس ڄڻ اهڙو مسئلو آهي، جنهن تي قومن، مذهبن ۽ ڪلچر جي عمارت بيٺي آهي. هر ڪلچر عورت جي جسم کي ئي پنهنجي شناخت ٺاهي ويٺو آهي، تنهن ڪري عورت صدين جي ان غلاميءَ جي تهمت کان نجات لاءِ جدوجهد ڪري رهي آهي. ايران ۾ کين چيو وڃي ٿو ته مٿو ڍڪي هلو ته سعودي ۾ وري کين پورو شهري به ڪو نه ٿو سمجهيو وڃي.

اسان پنهنجي ڳالهه کڻي ڇڏيون ٿا، ڇو ته اسان وٽ گهڻن هنڌن تي ڪنهن ڍڳي کي ڪهڻ ڏکيو آهي، عورت کي ڪهڻ آسان آهي، ان ڪري هتي اسين انهن معاشرن جي ڳالهه ٿا ڪريون، جن کي سڌريل، آزاد ۽ انساني حقن جا علمبردار سمجهيو وڃي ٿو. تازو ئي فرانس جي صدر عورتن جي اسڪارف پائڻ کي ”غلاميءَ“ ۽ ”ماتحتي“  سان تشبيهه ڏيندي فرانس جي مسلمان عورتن جي آزاديءَ لاءِ اهو لازمي قرار ڏنو آهي ته عورتون تعليمي ادارن ۾ ”اسڪارف“ کان بغير ئي داخل ٿي سگهنديون. فرانس ۾ اٽڪل ڏهه لک مسلمان آهن، جن مان ڪجهه لک ڇوڪريون ئي اسڪارف پائين ٿيون ۽ انهن مان گهڻائي جو تعلق آفريڪن مسلمانن سان آهي. اهو به عجيب الميو آهي ته آزاديءَ جي رکوالن هنن ملڪن کي پنهنجي ترقي پسنديءَ جي ٺپي لڳائڻ لاءِ به عورتن جي ئي ضرورت آهي. سندن اهي پاليسيون ڪيترين ئي ڇوڪرين کي تعليم کان محروم ڪري ڇڏينديون، ڇاڪاڻ ته گهڻين ڇوڪرين پنهنجي انٽرويوز ۾ چيو آهي ته کين بغير اسڪارف جي ٻاهر نڪرڻ جي اجازت نه آهي. يعني ”بني تم دوست جس ڪي، دشمن اس ڪا آسمان  ڪيون هو“ وارو قصو آهي. صدر نڪولس سارڪوزي جنهن کي مسلمانن عورتن جي آزادي چئي رهيو آهي، دراصل اها حڪمت عملي لکين عورتن کي تعليم کان محروم ڪري ڇڏيندي ۽ مغرب جي اهڙين پاليسين جي ڪري ئي اسان جي جهڙن ملڪن ۾ ردِعمل ٿين ٿا. صدر نڪولس سارڪوزي جي انهيءَ عمل تي مون کي فرانس ڄائي اديبا ۽ عورتن جي حقن لاءِ پاڻ پتوڙيندڙ سائيمون ڊي بوائر جو هڪ واقعو  ياد اچي ٿو. ايڊورڊ سعيد لکي ٿو ته هو سارتر جي گهر ويٺو هيو ته هڪ خوبصورت ۽ ڊگهي اور ڪوٽ سان عورت داخل ٿي، جنهن جو تعارف سارتر ايڊورڊ سعيد سان سائيمون ڊي بوائر چئي ڪرايو. سائيمون ڊي بوائر فرانس جي مشهور اديب، دانشور ۽ عورتن جي حق لاءِ  جاکوڙيندي رهي، جيڪا ان ڏينهن پنهنجن ساهيڙين سان گڏ ايران ۾ عورتن مٿان مڙهيل مخصوص لباس خلاف پيرس ۾ احتجاج ڪرڻ لاءِ وڃي رهي آهي. سندس موقف هو ته ”لباس فرد جو ذاتي مسئلو آهي، رياست جي نظر ۾ سڀ عورت توڙي مرد برابر هجڻ گهرجن. عورت انسان آهي، عورت ڪو سياسي ڍانچو نه آهي، جنهن تي انقلاب جي مهر لڳائي وڃي، نه ئي ڪا مفتوح سرزمين آهي، جنهن تي فتح جو جهنڊو لڳايو وڃي.“ يقينن سمان ڊي بوائر کي حق هيو ته هوءَ پنهنجي عقل، فهم ۽ سماجي ۽ سياسي حالتن مطابق انهيءَ عمل خلاف احتجاج ڪري جنهن ۾ رياست شهرين جي يا اخلاقي نگراني ڪري. پر افسوس جو سائيمون ڊي بوائر جي فرانس ۾ اڄ سندن قدامت پرست حڪمران نڪولس سارڪوزيءَ کان ڪير به پڇڻ وارو نه آهي. فرانس جي رياست يا حڪومت کي ڪيترو حق آهي ته هو پنهنجي ”لبرل يا روشن خياليءَ جي ڏيک لاءِ عورتن جي لباس تي تنقيد ڪري يا ڪو مخصوص لباس لازمي قرار ڏي؟

اهو عمل به اوترو ئي مذمت جوڳو آهي، جيترو پاڪستان ۾ زلزلي دوران آيل امدادي ورڪرن يا ڪارڪنن مٿان مڙهيل پابندين کي  يورپ ۽ آمريڪا جي ميڊيا ننديو هو. پاڪستان جي تاريخ جي بدترين زلزلي دوران جڏهن پورو پاڪستاني ڪشمير تباهه ٿي ويو هو ته ٻاهرين دنيا مان سوين امدادي ٽيمون هتي ماڻهن جي مدد لاءِ  پهتيون هيون، جنهن ۾ عورتن جو به ڪافي تعداد هو. اهي عورتون زلزلي متاثرين جي مدد لاءِ آيون هيون، پر انتهاپسند ڌرين سندن لباس تي تنقيد ڪندي کين متاثرين جي امدادي ڪم کان روڪي ڇڏيو هو ۽ هنن لاءِ لازمي قرار ڏنو ويو هو ته، هو هتان جو لباس پائي اچن. انهيءَ عمل تي پوري دنيا ۾ واويلا مچي هئي، جيڪا جائز به هئي. طالبان پاران مڙهيل پابنديون به عورتون ئي ڀوڳن ٿيون. هڪ طرف اها انتها آهي ته ٻئي طرف وري فرانس جي صدر جي انتها آهي. طالبان برقعي کانسواءِ تعليمي ادارن ۾ داخل ٿيڻ نه ڏيندا هئا ته صدر نڪولس سارڪوزي وري برقعي وارين عورتن کي نشانو ٺاهي ويٺو آهي. ٻنهي پاسي نتيجا عورتون ئي ڀوڳين ٿيون. ٻئي ساڳيو منطق استعمال ڪن ٿا. يورپ وارا چون ٿا ته عورتون اتي يورپ جو طريقهءِ زندگيءَ اختيار ڪن. هتي ان رويي جي مذمت ڪري ٻاهران ايندڙ عورتن لاءِ پڻ ساڳيو اصول رکيو ٿو وڃي ته اهي هتان جي ڪلچر مطابق لباس پائين.

جيتوڻيڪ اڌ پڙهيل، تاريخ ۽ تهذيب جي دشمن انتهاپسندن سان ته ڊائلاگ ناممڪن آهي، پر جديد دور جي روشن خيال نظام جي اعلان ڪندڙ ڌرتي انقلابِ فرانس واري حڪمرانن کي ته اهو احساس هجڻ گهرجي ته مسلمان عورتون به فرانس جون شهري آهن ۽ هنن جو لباس سندن ذاتي معاملو آهي. صرف نڪولس سارڪوزيءَ کي عورتن جي لباس تي اعتراض ڇو آهي، جڏهن ته ڪيترائي عرب به آهن، جيڪي پنهنجي ثقافتي ڊريس، ”وڏا جبا“ پائي اچن ٿا، انهن لاءِ ته ڪو به ڊريس ڪوڊ نه آهي، صرف عورتن جي اسڪارف تي ئي ڌيان ڇو پيو ڏنو وڃي. يقينن مسلمان ڪميونٽي ۾ جيتري عورت شناخت جي ڪرائسس جو شڪار آهي، اوترو ئي دٻاءُ مرد به محسوس ڪن ٿا ۽ پنهنجي روايتي لباس سان پنهنجي ”شناخت يا سڃاڻپ“ کي ظاهر ڪن ٿا. پر جيئن ته عورتن جي حقن جي سياست هر دور ۾ سڪا رائج الوقت جيان عام رهي آهي، تنهن ڪري هن وقت به عورتون ئي استعمال ٿي رهيون آهن. حيرت جي ڳالهه اها به آهي سواءِ چند فيميسٽن جي انساني حقن جي ڳالهه ڪندڙ ٻيون سڀ ڌريون انهيءَ عمل تي نه صرف خاموش آهن، پر ان کي جائز به سمجهن ٿيون. سندن خيال ۾ عورتن مٿان مڙهيل برقعو ختم ٿي ويندو ته هو آزاد ٿي وينديون. اڳي به اهڙا ئي آزاديءَ جا نعرا کڻي مغربي قوتن استعماريت قائم ڪندي اڌ دنيا تي قبضو ڪيو هو. هنن پنهنجي سياسي، حڪومتي ۽ اقتصادي نظام سان هتي موجود مقامي سرشتي کي تهس نهس ڪري ڇڏيو هو. پنهنجي ڪالونين جي رهواسين کي هنن جاهل ۽ ڪم عقل سمجهندي کين مغربي نظام ذريعي ”آزاد“ ۽ ”باشعور“ ٺاهيو هو. اڄ ڏينهن تائين هو سمجهن ٿا ته انساني حقن تي هنن جي ئي اجاره داري آهي. کين اڄ به اهو احساس نه آهي ته سندن اخلاقي قدر ڪي ”عالمي قدر“ نه آهن، پوري دنيا کي دهشتگرديءَ جي بدترين جنگ ۾ ڌڪڻ ۾ سندن اهڙين پاليسين جو ئي ته هٿ آهي. تنهن جي باوجود کين انساني وقت جو اونو کائي ويو آهي ۽ سرد جنگ جي خاتمي کانپوءِ ان جو سڄو فوڪس وڃي عورت رهي آهي.

جنهن دور ۾ ايراني انقلاب ۾ عورتن تي پابندي پئي وڌي وئي ته هو مٿو ڍڪي گهمن ته ان وقت ئي ايران جي سرحد تي افغانستان ۾ وري انقلاب کانپوءِ ڪميونسٽ پارٽي عورتن جي تعليم لازمي ۽ يونيورسٽي ڊريس اسڪرٽ ڪري ڇڏي هئي. افغان قدامت پسند معاشري ۾ پهرين بغاوت هرات ۾ عورتن جي زبردستي اسڪول وڃڻ تي ئي ٿي هئي. افغانستان ۾ جيئن ته اڃا معاشرو اهڙي سطح جو نه هو، تنهن ڪري اتي ان خلاف بغاوت ٿي، جنهن جي نتيجي ۾ قدامت پرستيءَ مان ڦري معاشرو انتهاپسند ٿي ويو ۽ ان ۾ به عورتون سڀ کان وڌيڪ متاثر ٿيون. انهيءَ زبردستي ترقي پسند ٺاهڻ واري عمل جا نتيجا اڄ به افغان عورتون لوڙين پيون. هڪ حقيقت ته واضح آهي ته ترقي پسندي توڙي قدامت پسنديءَ جو عورت جي برقعي يا اسڪارف سان ڪو به تعلق نه آهي. بغير برقعي سان عورت ”آزاد“ آهي، نه ئي برقعو ”غلامي“ جي علامت آهي.  عورتن جي شعور هڪ ڊگهو عمل آهي، جيڪي عورتون پاڻ طئي ڪنديون. مثلن ننڍي کنڊ ۾ اڻويهين صديءَ ۾ اشرافيه طبقي سان تعلق رکندڙ عورتون برقعو پائينديون هيون ۽ ان وقت به هيٺين طبقي جون هارياڻيو ۽ ڳوٺاڻيون انهيءَ کان آجيون هيون، پر اڄ به سنڌ ۾ لکين عورتون ڳوٺن ۾ ٻنين تي ڪم ڪن ٿيون ۽  مٿن برقعو بي معنيٰ ۽ ناممڪن ڪم آهي. پر اشرافيه طبقو انگريزن جي شروعاتي دور ۾ ان کي ”عزت جي علامت“ سمجهندو هو. مطلب هارياڻيون يا پورهيت عورتون انهن لاءِ عزت واريون نه هيون.  پر بعد ۾ هڪ صديءَ کانپوءِ انهن ئي طبقي جي عورتن بيگم  ڀوپال جي سربراهيءَ ۾ 1913ع ڌاري مسلمان عورتن جي ڪانفرنس ڪوٺائي سياسي جدوجهد ۾ شموليت جو اعلان ڪيو. هنن عورتن جي حقن جي قرارداد به پاس ڪئي هئي.

حقيقت اها آهي ته هر معاشري يا ڪميونٽيءَ جو پنهنجو ڪلچر هوندو آهي ۽ انهيءَ مطابق ئي شعور جي سطح هوندي آهي، زميني حالتون ئي عورتن جي ذهني اوسر ڪنديون آهن، تنهن ڪري زبردستي مٿن ڪنهن نظام يا عمل زوري مڙهڻ سندن لباس يا ڪردار تي سياست ڪرڻ، انتهائي خطرناڪ عمل آهي. پاڻ وٽ اڄ به ڪيتريون ئي مذهبي سياسي جماعتون عورتن کي مخصوص لباس پائڻ لاءِ پئسا ڏين ٿيون. توهان آس پاس نظر ڊوڙايو توهان کي برقعن جي تراش خراش مان خبر پوندي ته انهن پويان ڪهڙي فرقي جي سياست آهي. ڪي برقعا ايران ڏانهن اشارو ڪندا ته ڪي خليج جي عرب ملڪن جي اسٽائيل کي ظاهر ڪن ٿا. اسين اڳ ڪڏهن انگريزن جي ذهني اثر ۾ رهياسين ته هاڻي وري وچ اوڀر جي مذهبي سياسي ڪلچر جي يلغار آهي. انگريز جي اثر ۾ مغربي سياسي نظام آيو ته وچ اوڀر جي تيل جي پئسي سان وري هڪ مخصوص مذهبي نظام نافذ ٿي رهيو آهي. انهن ٻنهي نظامن جو مشترڪه ٽارگيٽ عورت آهي. جيئن اسين هتي عورتن مٿان زبردستي برقعو نافذ ڪرڻ کي انهن جي ثقافتي سڃاڻپ خلاف سمجهون ٿا، تيئن ئي فرانس جي مسلمان ڇوڪرين کي خوامخواهه پوري دنيا ۾ سياست جو موضوع بڻائي کين ان ڳالهه جو احساس ڏياريو ويو آهي ته هو ڪا مختلف مخلوق آهن ته ٻئي طرف مسلمان ڪميونٽيون جيڪي خاص طور يورپ، آمريڪا ۾ رهن ٿيون، تن جو انهن ڇوڪرين مٿان دٻاءُ آهي ته هو ”جيئن آهن تيئن رهن“. جيڪو پڻ سندن تعليم ۽ مستقبل لاءِ نقصانڪار آهي.

نڪولس سارڪوزي لاءِ چيو وڃي ٿو ته دراصل اهو عمل هن آمريڪا جي صدر بارڪ  اوباما جي قاهرا واري تقرير جي جواب ۾ ڪيو آهي، جنهن ۾ اوباما واضح طور اهو چيو هو ته هو مسلمانن جي طريقهءِ زندگي جو احترام ڪري ٿو. نڪولس سازڪوزي انهيءَ ”احترام“ جي انڪار طور فرانس ۾ مسلمان ڇوڪرين جي اسڪارف يا برقعي سان تعليمي ادارن ۾ داخلا تي پابندي وڌي آهي. سندس بنيادي مقصد آمريڪي صدر کي اهو باور ڪرائڻ آهي ته هو سندس پاليسين سان متفق نه آهي.

هميشه وانگر هن دفعي به انهيءَ سياسي ڊرامي پويان عورتن جي حقن ۽ آزادي کي آلاءِ ڪار ٺاهيو ويو آهي. ”عورتن جي حقن جي اها سياست“ حقيقي طور انهن حقن لاءِ جدوجهد ڪندڙ ڌرين لاءِ هڪ وڏو چيلينج آهي ته اهي هڪ صدي پراڻي انهيءَ استحصالي روايت کي اڄ تائين تبديل ڪري نه سگهيون آهن. مغربي ملڪن جي خاموشي ۽ نڪولس سرڪوزيءَ جي اهڙين پاليسين سان نه صرف هن خطي جي ماڻهن ۾ مغرب جي ٻٽي پاليسي خلاف نفرت پيدا ٿيندي، پر هتي حقيقي طور پرامن ۽ روشن خيال معاشري لاءِ جدوجهد ڪندڙ ڌريون به متاثر ٿينديون.

itsarfana@yahoo.com

برسات جي حوالي سان پکين، جانورن، جيتن ۽ نانگ بلائن جا اهڃاڻ ليکڪ : نواز ڪنڀر

نيچرل ڪميونيڪيشن جي حوالي سان تاڙي واري مضمون کان پوءِ جن مهربانن ۽ دوستن فونن، خطن، نياپن، روبرو يا اي ميل ذريعي جنهن دلچسپي جو مظاهرو ڪيو، مشورا ۽ معلومات ڏني، انهن سڀني جا ٿورا ۽ احسان. پڙهندڙن جي نيچرل ڪميونيڪيشن جي انهيءَ مضمون ۾ دلچسپيءَ کي ڏسندي برسات جي حوالي سان ڪجهه ٻيا قدرتي اهڃاڻ عرض رکجن ٿا. قدرتي ڪميونيڪيشن جي حوالي سان هڪ عرض ڪندو هلان ته پنهنجي جڳهه تي هي سبجيڪٽ سالن ۽ صدين کان موجود آهي پر ان کي اڄ ڏينهن تائين شايد ڪٿي به ۽ پڪ سان سنڌ ۾ ڪنهن به يونيورسٽي جي ماس ڪميونيڪيشن ڊپارٽمينٽ ۾ مضمون طور ڪڏهن به زيرِ بحث نه آندو ويو آهي. نيچرل ڪميونيڪيشنNatural  Communication ۽ روايتي ڪميونيڪيشن  Traditional Communication  لوڪ ڏاهپ واري سبجيڪٽ جا ٻه اهم مضمون آهن. ان تي بحث ڪنهن ٻئي ڀيري، پر اچو ته پاڻ ڏسون ته برسات جي حوالي سان قدرت پکين، جانورن، نانگ بلائن، جيتن ۽ ٻين ساهوارن ۾ ڪهڙا ڪهڙا ۽ ڪهڙي نموني نياپا اماڻي ٿي. اڄ جو پنهنجي علم ۽ عقل جي غرور ۾ غرق ٿيل انسان جي ان ڏانهن ڌيان نٿو ڌري ته ان ۾ قدرت جو ڪهڙو قصور! پاڻ عبدالقادر جوڻيجي جي پيرن تي هٿ رکي ڳالهه کي اڳتي ٿا وڌايون.

جانورن جا اهڃاڻ:

ڍڳي جي پٺي ۽ ڪونهٽ (ٿوهو) ميري هجي، ڍڳين ۾ آرس ۽ سستي وڌيڪ ٿئي ته برسات جا پڪا امڪان هوندا آهن. ساڳئي نموني ٻڪرين جي پٺي ميري هجي، رات جو ٻڪريون ۽ رڍون ٻه، ٽي ڀيرا ويهڻ جو هنڌ (وٿاڻ) بدلائين ته برسات جي پڪ سمجهجي. ڍڳيون منهن مٿي ڪري هوا کي سُنگهين ته برسات جي اچڻ جي علامت سمجهبو آهي.  رات جو ويٺل ڍڳيون وٿاڻ بدلائين، اتر منهن ڪري ويهڻ جو  مطلب برسات ۾ ٻه ٽي ڏينهن جي دير آهي. ڪُتا، منهن مٿي ڪري، اوناڙ ڪن ته ٻوڏ وارو يا نڀاڳ وارو سال ليکبو آهي. گدڙ رات جو اوناڙيندو آهي پر جي گدڙ ڏينهن جو اوناڙ ڪري ته نڀاڳ ۽ ڏڪر جي نشاني. ٻڪري ٽپا کائي، ڳئون ڀٽن کي ٻڪيون هڻي (پيرن سان واري مٿي  اڇلي) ته ورهيه ڀلو. اٺ منجهند جو ڀٽ تي چڙهي ويهي ته به ورهيه ڀلو. اٺ ڀٽ نه وٺي، هيٺ هلي ته ڏڪر جي پڪ سمجهجي.

نه رڳو مال جي حساب سان پر ڀاڳيا کير جي حساب سان به برسات جو اچڻ نه اچڻ معلوم ڪندا آهن. جي کير ولوڙيندي شوشٽ جو آواز ٿئي ته ورهيه ڀلو. جي کير ”گهو گهو“ ڪري ته ورهيه ناهي، معنى ڏڪر آهي.

ڪيڙين ماڪوڙين جا اهڃاڻ:

سانوڻي ۾ ڪيڙيون وڌيڪ هجن، پَر ڪن، منهن ۾ اڇا آنن جهڙا داڻا کڻي قطار ڪري هيٺانهين کان مٿانهين ڏانهن وڃن ته برسات سمجهبي، پر جي مٿان کان هيٺ وڃن ته آسرو گهٽ يا دير جا امڪان. ماڪوڙن تي به ساڳيون ڳالهيون فٽ اچن ٿيون. جيڪا ڪيڙي پر ڪڍندي آهي، ان جي مرڻ جا امڪان به وڌيڪ هوندا آهن. جيئن اردو ۾ چوندا آهن ته، ”چيونٽي ڪي موت آتي هي تو اس ڪي پر نڪل آتي هين.“

جيتن ۽ نانگ بلائن جو اهڃاڻ

آر ٻولي، بلا وڻ تي چڙهي ته برسات جو اڳواٽ اطلاع سمجهڻ کپي. ڏڪر ۾ نانگ بلائون گهٽ ئي نظر ايندا آهن. ماڪوڙو ملڪ ۾ وڌيڪ هجي ته سُڪر جو سال سمجهجي. ماکي گهڻي هجي ته اڇڙي ٿر ۾ سڪار ۽ ٻئي ٿر ۾ ڏڪار جي علامت سمجهبي آهي. ککرن جي گهڻائي به سڪار جي نشاني مڃبي آهي. گاهه کي لڳندڙ  هڪ ڪاترو جيت، جيڪو لٽ وانگر ڪارو ڪٻرو هوندو آهي، وار به هوندا اٿس، اهو سڪار جي نشاني ٻڌايو وڃي ٿو. جنهن سال ڪوئا ۽ انهن جا ٻر وڌيڪ نظر اچن ته ان سال بلائون ۽ برسات وڌيڪ سمجهڻ گهرجن. پر ڪڏهن ڪڏهن وري  ڪنهن سال ۾ برسات وڌيڪ پوڻ باجود بلائون گهٽ هونديون آهن، تنهن لاءِ لوڪ ڏاهپ جا ماهر مختلف اشارا ڏسي ان جو مطلب اڳواٽ  ٻڌائي ڇڏيندا آهن. ڏيڏري سڪي تي تنواري/ڪرڪي ته برسات اچڻ جو اهڃاڻ مڃبو آهي. ڪڏهن ڪڏهن برسات وسڻ بعد هڪ گلابي رنگ جو بخمل جهڙو جيت، ان کي برسات وساڙو (مينهن وساڙو) يا مينهن جو مامو  چئبو آهي، ظاهر ٿيندو آهي، ان جو ظاهر ٿيڻ، وڌيڪ ۽ فائدي واري برسات وسڻ جي نشاني هوندو آهي. جنهن سال مال ۾ چچڙ وڌيڪ هجن ته ان کي به وڌيڪ برسات پوڻ جي معنى ۾ وٺبو آهي. جي ملڪ ۾ گينگها گهڻا ته سانوڻ ڀلو، جي ٽنڊڻ گهڻا ته ڏڪار جا ڏس. سانڊو وڻ جي چوٽي تي چڙهي، سسي سائي، ڪنڌ ڦڪو ۽ جسم ڳاڙهو هجي ته ڀلي ورهيه جا پار سمجهبا آهن.

پکين جا اهڃاڻ

ڪوئل ٻولي ته سانوڻي اچڻ جو اطلاع، تاڙو ٻولي ته برسات لاءِ اڳواٽ تياري ڪرڻ جو مفت مشورو سمجهڻ گهرجي. پوءِ متان ڪير چوي ته خبر ئي نه پئي ۽ دير ٿي وئي. تاڙو گهڻو ٻولي، گهڻي برسات، جي ٿورو ٻولي ته ٿوري برسات. ڪُڪڙ ڦڙڪيون هڻي، اڏامڻ جي ڪري، چٻرو ٻولي ته اها به برسات جي اچڻ جو اطلاع آهي. چٻرو برسات کان ڏهه پندرهن ڏينهن اڳ ۾ ٻوليندو ۽ هڪ وڻ مان ٻئي وڻ تي اڏامي وڃي ويهندو، اهي به برسات جا اهڃاڻ آهن. ڪانوَ هڪ وڻ کان ٻئي تي ٽولا ڪري  اڏامي وڃي ويهن ته برسات جو امڪان سمجهبو. مور صبح جو سوير ۽ سج لٿي  ٻولين، صبح سج اڀرڻ مهل پر پکيڙي عام رواج کان وڌيڪ ناچ ڪري ته برسات جو وڏو آسرو هوندو آهي. جهرڪي بنا برسات جي شام جو پر پکيڙي واري ۾ وهنجڻ جي ڪري ته به برسات جي اميد آهي. ٽيٽيهر پنج آنا لاهي ته برسات وسندي گنج، چار لاهي ته چوکو چوکو (سٺو سٺو)، ٽي آنا ته ٽپي ٽپي (ڪٿي ڪٿي)، ٻه ته مينهن وسندو ٻائيڙو (ملڪ ٻوڙ). ٽيٽيهر، ڪانوَ ۽ ڪوئل وغيره جيڪي سانوڻي جي موسم ۾ آنا ٻچا ڪندا آهن، انهن جي آنن ۾ به خفتي برسات جا اهڃاڻ ڳولي وٺندا آهن. چار بيدا يا چار آنا ته برسات چئني پاسن کان، ٽي آنا ته ٽن پاسن کان ۽ ٻه ته ٻن پاسن کان سمجهبي آهي. هڪ ٻيو به ننڍو ڪارو پکي جنهن کي ٽپهو سڏبو آهي، اهو معمول کان وڌيڪ ٻولي ته اها به برسات جي نشاني هوندي آهي. ٿر ۾ هڪ ٻيو پکي به برسات جي علامت ٻڌجڻ ۾ اچي ٿو، جنهن جا پار پتا  ڪارو، جهرڪي کان وڏو ۽ ڳيري کان ننڍو پکي مغرب بعد ”تُڪ، تُڪ تُرررر“ ڪري ٻولي ٿو. ان جي وڌيڪ ٻولڻ کي به برسات جي نشاني سمجهڻ گهرجي. خفتي هڪ ٻي ڪاري پکي جو به ڏس ڏين ٿا، جيڪو  صبح جو مال پَهرڻ وقت، خصوصاً ٻڪري جي پُڇ تي وڃي ويهي ته اهو به برسات جي موڊ جو ڏس ڏيندڙ هوندو آهي. (ڪو مهربان انهن ٻنهي پکين جا نالا ٻڌائيندو ۽ انهن جي باري ۾ وڌيڪ احوال ڏيندو ته سندس مهرباني ٿيندي.)

هي آهن  اهي برسات جون اڳڪٿيون، جيڪي گهڻي ڀاڱي ٿر ۾ مقامي ڄاڻ Indigenous Knowledge طور، لوڪ ڏاهپ Folk Wisdom جي ماهرن وٽ موجود  آهن، جن تي عمل ڪندي هو پنهنجي روزمرهه جي زندگي جو ڪار وهنوار اڪلائين ٿا، جنهن لاءِ هو نه ڪا ٽي وي ڏسن، نه ريڊيو ڪن سان لائين، نه ئي اخبار جي محتاجي ڪڍن. هلندي ڦرندي، ڪم ڪار ڪندي، هيڏانهن هوڏانهن نظر ڊوڙائي چوڌاري موجوده قدرت جي پنن تان سبق پڙهيو وٺن. جيئن ٿر جو Indigenous علم آهي، ائين برسات جي حوالي سان ڪاڇي، ميداني ۽ سامونڊي علائقن جو به علم آهي، جيڪو اتي جي لوڪ ڏاهپ جي ماهرن سان ملي معلوم ڪري سگهجي ٿو.

صدين جي تجربي ۽ مشاهدي کان پوءِ هٿ آيل اهو علم هن وقت رڳو جهونن ۽ پوڙهن جي سينن ۾ وڃي باقي بچيو آهي. هڪ ته نئين نسل وٽ ان مقامي يا ديسي ڄاڻ جي لاءِ ڪابه دلچسپي ڪونهي ۽ ٻيو ته نئين نسل ۽ جهونن جي وچ ۾ ”گئپ“ اچي ويو آهي. ان ”گئپ“ لاءِ هروڀرو ڪنهن کي به قصور وار قرار نه ٿو ڏئي سگهجي. اهو گئپ وقت جي تقاضائن آندو آهي. ان ڪري جيئن جيئن جهونا جهان ڇڏي وڃي رهيا آهن، تيئن اهو علم به پاڻ سان گڏ کڻي وڃي رهيا آهن، جيڪو ڪڏهن به موٽڻو ناهي. ان ڪري  ضرورت هن ڳالهه جي آهي ته پاڪستان جي تعليمي ادارن ۾ مقامي ڄاڻ جو مضمون متعارف ڪرايو وڃي. ان کي جلد کان جلد محفوظ ڪيو وڃي.  جنهن جي لاءِ يونيورسٽين ۽ ڪاليجن ۾ موجود  اسائنمنٽ واري سلسلي مان به فائدو حاصل ڪري سگهجي ٿو. حڪومتي سطح تي اهو مقامي علم اوليت جي بنياد تي گڏ ڪيو وڃي. اسان جون علمي ادبي تنظيمون علم ادب جي ٻين پاسن  ڏانهن ڌيان ڏيڻ سان گڏوگڏ ڪجهه وقت هن علم جي بچاءُ لاءِ به ڪڍن. ڊونر ادارا، ايجينسيون ۽ مقامي سماجي تنظيمون به هن طرف توجهه ڪن ته هي اسان جي صدين جو ورثو محفوظ ڪري ۽ ان مان فائدو حاصل ڪري سگهجي ٿو.

nawaz_kumbhar@yahoo.com

ڇا ڏوهارين مان جند ڇڏائڻ ناممڪن آهي؟ ليکڪ : نياز احمد کوسو

صدر آصف علي زرداري اتر سنڌ ۾ امن امان جي خراب صورتحال کي منهن ڏيڻ لاءِ هڪ هيليڪاپٽر ۽ 8 چين وارين APC ڏيڻ جو اعلان ڪيو آهي. جيڪڏهن 10هيليڪاپٽر  ۽ 50ACP ڏنيون وڃن تڏهن به اتر سنڌ جو مسئلو حل ڪونه ٿيندو. اها ڳالهه بلڪل ايئن ئي آهي ته سور مٿي ۾ آهي ۽ علاج پير جو ڪيو ٿو وڃي. اها ڳالهه ٻڌي اوهان کي حيرت ٿيندي ته اتر سنڌ ۾ جيڪي به ڌاڙيل ۽ ڏوهاري پوليس ماريا آهن بعد ۾ پوليس وارن جرڳن معرفت ڌاڙيلن جي مائٽن کي ڏنڊ جا پئسا ڀري ڏنا آهن. اهي ساڳيا ڌاڙيل جڏهن رينجرز يا فوج جو نالو ٻڌندا آهن ته کٺ هيٺان لڪي ويندا آهن، ڇو ته رينجرز ۽ فوج ۾ مقامي ماڻهو ڪو نه آهن ته پوءِ هو جرڳو ڪنهن سان ڪندا؟ پوليس وڌ ۾ وڌ ڇا ڪندي گرفتار ڪندي ٻن مهينن اندر ساڳيا جوان ضمانتن تي واپس اچيو وڃن. پوءِ ڪيس تي خرچ آيل پئسه به عوام کي ٻيڻ ڪري ڀرڻا پون ٿا. فرانس جي هڪ مئجسٽريٽ چيو آهي ته شيرٽن هوٽل تي خودڪش حملي ۾ مارجي ويل فرانسيسي انجنيئر تي حملو رشوت جا طئه ٿيل پئسا نه ڏيڻ تي ڪرايو ويو. مئجسٽريٽ جي دعويٰ جو پس منظر اهو آهي ته فرانسيسي انجنيئرن تي حملي جي جوابدارن کي آزاد ڪيو ويو، جيڪڏهن جوابدارن کي سزا ڏي وڃي ها ته هن الزام جو ڪوبه جواز نه هجي ها.

پاڪستان ۾ هر سال اٽڪل 12 هزار ماڻهو قتل ٿين ٿا پر هڪ سال ۾ 12 ماڻهن کي به سزا ڪو نه ٿي ملي. امن ڪيئن قائم ٿيندو. ڀل هڪ گهر ۾ ڪيترائي ماڻهو قتل ٿين ۽ ڀل قتل ڪندي قاتل موقعي تان گرفتار ٿئي، پر ڄڻ ته هن جو آزاد ٿيڻ يقيني آهي. اسان اهو وساري ويهندا آهيون ته ڪيس ۾ شاهديون ته فريادي ۽ شاهدن کي ڏيڻيون آهن. لال مسجد جو واقعو ڪنهن کان وسريو هوندو مسجد اندران فائرنگ جي نتيجي ۾ هڪ ڪرنل ۽ ڪجهه جوان شهيد ٿيا هئا، ماڻهو سڄي سڄي رات ٽي وي تي Live ڏسندا رهيا ته دهشتگردن ڪهڙي طرح هڪ مسجد کي ميدانِ جنگ بنائي ڇڏيو هو ۽ مسجد مان برقعه پوش دهشتگردن کيTV  تي فرار ٿيندي ۽ گرفتار ٿيندي ڪنهن نه ڏٺو هو. انهن دهشتگردن جي عمل ڪري سوين عورتن، ٻارن ۽ فوجين کي جان جو نذرانو ڏيڻو پيو، وري به مان ساڳي ڳالهه ڪندس ته انهن دهشتگردن کي به آزاد ڪيو ويو. هت جنهن به پيشه ور ڏوهاري کي گرفتار ڪريون ٿا ته اهو ٻڌي زمين پيرن هيٺان نڪريو وڃي ته 15 ڦرن، ڌاڙن ۽ خونن جي ڪيسن ۾ گرفتار ٿيو هو، اڄڪلهه ضمانت تي آهي ۽ جڏهن ضمانتون چيڪ ڪرايون وڃن ٿيو ته اهي به جعلي نڪرن ٿيون. اسان وٽ سزائن جو ريشو 3 کان چار سيڪڙو آهي، يعني 100 مان 3 يا چار ڪيسن ۾ جوابدارن کي سزا ڏني وڃي ٿي، باقي ڏوهاري آزاد ٿيو وڃن. اهو سمجهي ڇڏڻ گهرجي ته جيلن مان آزاد ٿيڻ بعد عام ڏوهاري عام نٿو رهي. اهو ئي سبب آهي جو اسان جي سنڌ ۾ ڪو به ماڻهو محفوظ ناهي. ڏينهن جو سفر ڪرڻ مشڪل ٿي ويو آهي، جو ڏوهارين کي پڪ آهي ته اول ته هو گرفتار نه ٿيندا، پر جيڪڏهن گرفتار ٿيا ته پوليس کان ڀوتار سائين يا پئسن معرفت آزاد ٿي ويندا. جيڪڏهن پوليس کين آزاد نه به ڪيو ته ڪجهه مهينن بعد پاڻهي ضمانت تي جان ڇڏائي ايندا، ڀل ڇا به ڪندا وتن.

هن سڄي ڊيگهه ڪرڻ جو مقصد اهو آهي ته پيٽرول جي ٽانڪي کي هيٺان سوراخ هجي ته ٽانڪي ڪيئن ڀربي ۽ گاڏي ڪيترو هلندي؟ پوليس وڏين مشڪلن سان هيليڪاپٽر APC استعمال ڪري ۽ پنهنجا جوان شهيد ڪرائي ڏوهارين کي گرفتار ڪري ٿي ۽ ڏوهاري ڪجهه مهينن بعد جيلن کان واپس نڪري اچن ته امن ڪٿان قائم ٿيندو. سڀ کان پهريان ته پيٽرول جي ٽانڪي جو سوراخ بند ڪرڻو آهي. قانون سازي معرفت ئي ڏوهارين ۾ جلد واپسي کي روڪي سگهجي ٿو. اسان جي پاڙيسري ملڪن ايران، عرب ملڪن، هندستان هٿيار رکڻ تي وڏيون سزائون ۽ ضمانتن جو نظام قانونسازي ڪري نافذ ڪري پنهنجي عوام کي محفوظ بنايو آهي ۽ ملڪ به ترقي ڪري ٿو. ڪراچي کان لاهور جي فلائيٽ ڏيڍ ڪلاڪ جي آهي ۽ دبئي پهچڻ لاءِ به ڏيڍ ڪلاڪ لڳي ٿو. دبئي ۾ اسان جي ڪنهن وزير صاحب کي به جرئت نه ٿيندي ته سگنل ٽوڙي. اسان جي وزير صاحب کي خبر آهي ته جيڪڏهن هن اهڙي ڪا حرڪت ڪئي ته پهريان ته پوليس نه ڇڏيندي ۽ عدالت لازمي طور سزا ڏيندي. اسان وٽ ان جي ابتڙ آهي. پارليامينٽ قانون ٺاهيندي آهي، جيڪي ماڻهو پارليامينٽ جي ٺاهيل قانون تي عمل نه ڪندا آهن پوليس انهن کي گرفت ۾ آڻيندي آهي ۽ عدالتون پارليامينٽ جي ٺاهيل قانون تي عمل نه ڪرڻ تي ڏوهارين کي سزائون ڏينديون آهن. اسان جي ملڪ ۾ پارليامينٽ ۾ ميمبر صاحبان ننڊ ڪرڻ لاءِ ايندا آهن، پوليس قانون تي عمل صرف غريب ۽ بي پهچ ماڻهن تي ڪندي آهي. پوءِ ملڪ ۾ امن ڪيئن قائم ٿيندو ۽ ملڪ ترقي ڪٿان ڪندو؟ اهو ته ڄڻ هڪ خواب آهي.

هاڻي ته ڀٽو صاحب کي ڦاسي جي سزا ٻڌائيندڙ لارجر بينچ جي ڪجهه جج صاحبن به چوڻ شروع ڪيو آهي ته ڀٽو صاحب جي ڦاسي جوڊيشل قتل هو. اسان وٽ ائين ئي ٿيندو آهي هميشه مارشل لا کي جائز قرار ڏنو ويو. هت هي تماشو به ٿيو ته ٻن هڪ جهڙن ڪيسن ۾ الڳ الڳ فيصلا ڏنا ويا. پنجاب سان تعلق رکندڙ وزير اعظم کي بحال ڪيو ويو ته سنڌ سان تعلق رکندڙ وزير اعظم جي برطرفي کي جائز قرار ڏنو ويو. هتي ادارن جي اها حالت آهي، ان صورت ۾ ڏوهارين کي ختم ڪرڻ لاءِ APC يا هيليڪاپٽرن جي هجڻ سان ڪو به فرق نه پوندو.

niazkhosa@hotmail.com

سنڌ اسيمبلي کي غير قانوني ڪمن کان بچائجي : عوامي آواز ايڊيٽوريل

سنڌ صوبي ۾ جڏهن به پ پ جي حڪومت ايندي آهي ته صوبي جا ماڻهو انهيءَ حڪومت کي عوامي مسئلن جي حل جي هڪ اميد سمجهندا آهن. انهي ۾ عوامي خيال آهي ته پ پ جا عوامي نمائندا ڪيتري قدر عوام جي مسئلن کي حل ڪرڻ ۾ دلچسپي وٺندا آهن. ٻئي پاسي پ پ جي حڪومت اچڻ سان ئي آمرانا خيالن ۾ ڪم ڪندڙ نوڪر شاهي جمهوريت کي نقصان پهچائڻ شروع ڪري ڇڏيندي آهي. انهي سلسلي ۾ سنڌ اسيمبلي جي سيڪريٽري هادي بخش ٻرڙي جي غير قانوني ڀرتين خلاف خبرون سامهون آيون آهن. خبر موجب سنڌ اسيمبلي جي دپٽي سيڪريٽري ڪنيز سراج فاطمه پريس ڪانفرنس کي خطاب ڪندي اها ڳالهه پڌري ڪئي آهي ته سنڌ اسيمبلي جو سيڪريٽري هادي بخش بڙدي پنهنجي 4 پٽن ۽ 70 برادري جي ماڻهن کي اسيمبلي ۾ غير قانوني طور ڀرتي ڪيو آهي. ڊپٽي سيڪريٽري ٻڌايو ته ٻرڙي پنهنجي پٽ کي قانون ۾ ڦير ڦار ڪري 19 گريڊ ۾ ڀرتي ڪرائي ٻين سينيئر آفيسرن جي حق تلفي ڪئي آهي. سنڌ اسيمبلي ۾ اهڙي خبر ڳڻتي جوڳي آهي. جنهن ۾ اسپيڪر سنڌ اسيمبلي ۽ ڊپٽي اسپيڪر سنڌ اسيمبلي کي تحقيقات ڪرائڻ کپي. اهڙي غير قانوني حرڪتن کان پاسيرو ٿي سنڌ اسيمبلي جو وقار بگاڙيندڙن خلاف ڪارروائي ۽ جاچ به سنڌ حڪومت جي ذميداري آهي. اميد آهي ته نوڪر شاهي جي هن حرڪت کي وڏي زوير سميت سنڌ اسيمبلي جا ذميدار ماڻهو جاچ ڪرائي اصل حقيقت عوام آڏو آڻيندا ۽ اهڙي غير قانوني حرڪتن کان سنڌ جي ٻين ادارن کي بچائڻ جا اپاءَ وٺندا.

پاڻيءَ جي تڪرار کي مستقل حل ڪرڻ جي ضرورت : عوامي آواز ايڊيٽوريل

خبر موجب ”پاڻي تڪرار“ نبيرڻ لاءِ گڏيل مفادن واري ڪائونسل جوڙڻ جو فيصلو ٿي چڪو آهي. انهيءَ ڏس ۾ وفاق صوبن کان ٺاهه طلب ڪيا آهن. خبر مطابق پاڻي جي تڪرار کي نبيرڻ لاءِ 91ع واري ٺاهه کي سڀني لاءِ هڪ مرڪزي نقطو بڻايو ويو آهي.

صوبن وچ ۾ پاڻي جي تڪرار جو معاملو ڊگهي عرصي کان هڪ اهڙو موضوع ٿي ويو آهي جيڪو زراعت جي پيداوار کي مسلسل نقصان پهچائي رهيو آهي، انهيءَ سلسلي ۾ وفاق ڪيترن ئي سالن کان صوبن ۾ موجود پاڻي جي ورڇ ختم ڪرائڻ لاءِ سرگرم آهي پر اڃا تائين پاڻي جي تڪرار جو مسئلو حل نه ٿي سگهيو آهي. اها ڳالهه سڀئي ٿا ڄاڻن ته پاڪستان هڪ زرعي ملڪ آهي، جنهن جي ناڻي ڪمائڻ ۽ آبادي جي خوراڪ جي پورت ڪرڻ زراعتي پيداوار جو اهم ڪم آهي. زراعت جي هن اهميت کي ملڪي سطح تي حڪومتن هميشه پنهنجي مفادن ۾ قربان ڪيو آهي. پاڻي جي ان تڪرار کي هندستاني دشمني ۾ ڏسڻ کان علاوه پاڪستان ۾ سياسي استحڪام جو نه هجڻ به اهم ڳالهه آهي، پاڪستان جي سياسي تاريخ ۾ جڏهن عوامي ووٽن سان چونڊيل حڪومتون آيون آهن، ته هنن جي هميشه اها ڪوشش رهي آهي ته هو صوبن وچ ۾ سٺا تعلقات بحال رکي پنهنجي وفاقي حڪومت کي مضبوط ڪن. ٻئي پاسي چونڊيل حڪومت جي مجبوري آئين تحت حڪومت ۽ صوبن وچ ۾ تعلقات رکڻ به ضروري هوندو آهي. جڏهن ته پاڪستان جي نظام ۾ فوجي آمرن جي مداخلت ۽ بار بار سياسي نظام کي ٽوڙڻ وارو عمل به صوبن وچ ۾ بهتر تعلقات نه ٿيڻ جو اهم سبب رهيا آهن.

پاڪستان جي جمهوري سياسي نظام ۾ جيتوڻيڪ آئين  کي پئمال ڪيو ويو آهي، آئين ۾ ترميمون ڪيون ويون آهن، پر تنهن هوندي به سياسي حڪومتن جي اها ڪوشش رهي آهي ته هو تڪراري معاملن کي حل ڪرڻ ڏانهن پنهنجون ڪوششون جاري رکنديون آهن.

8 سالن جي جنرل مشرف واري فوجي حڪومت کانپوءِ سياسي نظام هيٺ آيل پ پ جي حڪومت پنهنجي طور اها ڪوشش ڪئي آهي ته هو صوبن وچ تعلقات کي بهتر ڪري، انهيءَ ڏس ۾ سڀني صوبائي وڏن وزيرن جو اجلاس گهرائڻ ۽ ان ۾ مڪاني ادارن کي ختم ڪرڻ وارو فيصلو اهم ۽ سٺو مثال آهي تازو صدر آصف زرداري ڪراچي ۾ سنڌ جي پاڻيءَ جي کوٽ تي نوٽيس وٺندي ارسا کي هدايت ڪئي هئي ته هو سنڌ جي حصي جو پاڻي سنڌ کي ڏيڻ جا قدم وٺي، جنهن تي پنجاب صوبي جي ڪجهه دوستن وچ ۾ غلط فهميون پيدا ٿيون ۽ ”پاڻيءَ جي هيءَ تڪراري“ ڳالهه هڪ حل نه ٿيڻ وارو مسئلو پيو لڳي. هاڻي جيڪا خبر آئي آهي انهيءَ موجب 8 رڪني گڏيل مفادن جي ڪائونسل ۾ چئني صوبن جا وڏا وزير ۽ هر صوبي مان هڪ وفاقي وزير کي ميمبر طور چونڊي ڪائونسل ۾ شامل ڪيو ويندو. جڏهن ته وزيراعظم انهيءَ ڪائونسل جو سربراهه هوندو، انهي ڪائونسل ۾ چئني صوبن مان هڪ هڪ پاڻيءَ جو ماهر به شامل ڪيو ويندو. انهيءَ ڏس ۾ فوري طور تي وفاقي وزيرن ۽ ماهرن جا نالا ڏيڻ جي هدايت پڻ ڪئي وئي آهي. اسان سمجهون ٿا ته سنڌ جي پيداوار تي پاڻي جي گهٽتائي هڪ عذاب جوڳي ٿي وئي آهي. سنڌ جا درياهه، واهه سڪي هڪ پٽ جو منظر پيش ڪري رهيا آهن، جڏهن ته زراعتي فصل پاڻي جي کوٽ سبب مسلسل متاثر ٿي رهي آهي، انهيءَ ڪري سنڌ جو آبادگار ۽ زراعتي پيشي سان لاڳاپيل ماڻهو پريشان آهن، ساڳئي وقت فصلن کي نقصان پهچڻ کان علاوه فصلن ۾ گهٽتائي ٿيڻ جا خدشا به ظاهر ٿي رهيا آهن. صدر زرداري جي اعلان بعد به اڃا تائين سنڌ جي زمينن کي پاڻي نه مليو آهي، جنهن سان آبادگارن جي پريشاني وڌي رهي آهي.

وفاقي حڪومت ماضي ۾ به پاڻيءَ جي تڪراري مسئلي کي حل ڪرڻ جا واعدا ڪيا آهن، پر اهو اهم مسئلو اڃا تائين ڪنهن حل طرف نه وڃي سگهيو آهي، هينئر به اهو اهم مسئلو ڪائونسل جي گڏجڻ ۽ ميٽنگن ۾ گم ٿيڻ جوڳو نظر اچي رهيو آهي. پي پي جي وفاقي حڪومت کي پاڻي جو تڪراري مسئلو حل ڪري هڪ اهڙو مثال ڪرڻ کپي جيڪا پاڪستان جي اڳتي جي سياست ۽ جمهوريت لاءِ هڪ سٺو آغاز ثابت ٿئي. اميد ته پاڻي جي تڪراري مسئلي کي حل ڪرڻ ۾ وفاقي حڪومت سنجيدگي ڏيکاريندي.

پاڻيءَ جي تڪراري مسئلي کي حل ڪرڻ لاءِ هندستان سان سفارتي تعلقات بهتر ڪرڻ جي به ضرورت آهي. انهيءَ ڏس ۾ مصر ۾ ٿيل اڻ ڌري ڪانفرنس ۾ وزيراعظم گيلاني ۽ هندستاني وزيراعظم من موهن جي ملاقات اهم ڪردار ادا ڪري ٿي سگهي. وزيراعظم گيلاني ۽ من موهن جي هي ملاقات پاڪستان ۾ پاڻي جي تڪرار واري مسئلي کي حل ڪرڻ ۾ هڪ مددگار ثابت ٿي سگهي ٿي. وفاقي حڪومت کي گهرجي ته پاڻي جي اهم مسئلي کي اجلاسن جي ور چڙهڻ کان باز رکي ۽ عملي اپاءَ وٺي سنڌ ۽ ٻين صوبن جي پاڻيءَ جو مسئلو ترت بنيادن تي حل ڪري.

سنڌ جي سڌاري جو سوال: تجزيو ليکڪ : نصير سومرو

جيڪڏهن ماروئڙا لنگهڻ تي هوندا، انهن جا چهرا هيڊ جهڙا ڦڪا هوندا، وار اڻڀا ۽ چيڙهالا هوندا، منجهائن ڌپ ايندي، اکڙيون بي نور هونديون، جوان عورتون شرم ۽ حياءَ کان بي نياز نظر اينديون، مشاهدو ڪندڙ اک کي فرحت هرگز نه ايندي. نيم عريان ڇاتيون ڪري ڪهڙي عورت کي پنڻ جو شوق هوندو؟ آخرڪار سرڪار اهڙن پينو فقيرن ۽ فقيراڻين جي فلاح لاءِ جوڳو بندوبست ڇو نه ٿي ڪري؟ مئلن دلين ۾ ساهه ڪيئن ٿو وجهي سگهجي، ان لاءِ اسان سڀني تي حل ڳولهڻ جي ذميواري آهي. هن وقت غريب ۽ امير جي وچ ۾ چار سئو سيڪڙو جيتري وٿي نظر اچي ٿي. جيترو سيڪڙو رياست ۾ ڪرپشن هوندي، اوتري طبقاتي وٿي واقع ٿي وڃي ٿي. انتهائي ڏکين حالتن مان گذرڻ سبب فرد بيباڪ ٿي وڃي ٿو. هن جي آڏو اقتدار اعليٰ ۽ فوق الفطرت جو خوف بي معنيٰ ٿي وڃي ٿو. ان صورتحال ۾ فرد ڪانئر، سست ۽ ٻين جي پورهئي تي پلجڻ جو آرزمند ٿي وڃي ٿو. ڀيڄي ۾ متڀيد واري حسن فعال نه رهندي ته چڱائي ۽ لڱائي، عزت ۽ بي عزتي، خودي ۽ بي خودي، جزا ۽ سزا، نيڪ نامي ۽ بدنامي، اميري ۽ غريب جي وچ ۾ تفاوت ختم ٿي ويندو. هيءَ صورتحال ويڳاڻپ يعني بيگانگي واري آهي، جيڪا هڪ فرد مان وڏي سڄي سماج کي پنهنجي گرفت ۾ آڻي ڇڏيندي آهي. ٻوليءَ جا اکر، لفظ، اصطلاح، محاورا سڀئي ساڳيا ڳالهائيندي، پر جڏهن کانئن معنائن ۽ مفهومن بابت پڇبو ته سڀني جو موقف الڳ الڳ معلوم ٿيندو. ڇا لاءِ ته هڪ ذميدار شخص (جنهن جي ابتدائي تربيت ۾ ڪا کوٽ نه رهجي وئي هجي) ۽ ويڳاڻي شخص جا مشاهدا الڳ الڳ ڪُنڊ تائين ٿيل هوندا آهن. علم سماجيات ۾ ويڳاڻپ روڳ آهي، بيماري آهي، بڇڙائي جو محرڪ آهي. هن مرض ۾ ورتل شخص گهڻو ڪجهه ڪرڻ جو سگهه رکڻ جي باوجود ڪجهه نه ڪري سگهندو آهي. سماج سڌارڪ، سماجي سائنسدان ويڳاڻپ کي ختم ڪرڻ لاءِ پاڻ پتوڙيندا آهن. سماج کي سڌارڻ جو سلسلو لاڳيتو هلندڙ آهي. سڌاري جو عمل سڌي ليڪ وارو نه آهي. ان کي گهنڊيدار وارن يا نانگ جي ور وڪڙن وارو چئبو آهي. هيءُ نهايت ئي پيچيدو عمل آهي. سڌاري جي عمل کي ڌيري ڌيري جاري رکڻ مرض جو دوا جي ذريعي علاج ڪرڻ اصلاح آهي. اصلاح جي عمل ۾ عمارت کي ڊاهي پٽ نه ڪبو آهي. ان جي سينگار سنوار ڪڏهن جديديت ڪڏهن تزئين ۽ آرائش ۽ ڪڏهن مثالي ماڊل سان برابري ڪئي ويندي آهي. ڪاسميٽڪ رپيئر يعني اصلاح يا سڌاري جو عمل غير مؤثر ٿي وڃي ته مرض جو علاج سرجري جي ذريعي ڪيو ويندو آهي. سرجري جو عمل آخري چونڊ آهي. سرجري آپريشن يعني وڍڪُٽ، ڀڃ ڊاهه جو عمل آهي. سماجيات ۾ ان کي انقلاب چئبو آهي. اقوام متحده جي انساني حقن جي پڌرنامي ۾ چٽي نموني چيو ويو آهي ته جيڪڏهن انساني حقن جي لتاڙ ٿيندي ته انقلاب جو رستو هموار ٿيندو.

انقلاب ڇا آهي انقلاب ڪيئن ايندو آهي؟ هڪ ڊگهي جدوجهد جنهن جو بنياد مهڙ ۾ ذڪر ڪيل ويڳاڻپ جي شڪار دلين ۾ نئون ساهه ڦوڪڻ تي رکيو ويندو آهي جو نانءُ انقلاب آهي. انقلاب اڪيلي سر نٿو آڻي سگهجي. عوامي جاڳرتا کانسواءِ انقلاب رستو هموار نٿو ڪري سگهجي. چٽو ۽ صاف نموني پڌرنامو ترتيب ڏنو ويندو آهي. ان جي سائنسي لاڙي واري بحث مباحثي جي ذريعي ڇنڊڇاڻ ڪئي ويندي آهي. هن عظيم مقصد کي حاصل ڪرڻ لاءِ هڪ تنظيم جو بنياد وڌو ويندو آهي. ان جا ميمبر پارٽي لائين تي هلندي پنهنجو ڪردار ادا ڪندا آهن. اسان وٽ هن وقت ڪاغذي انقلابي پارٽيون آهن پر اهي طوطي ڇاپ آهن، يعني انهن جي فقط چهنب ڳاڙي نظر اچي ٿي.

انقلاب جي ٿيوري سائنس جي ٿيوريءَ وانگر  ڪن اصولن جي تابع آهي، سکڻي خوائش سان انقلاب نٿو اچي. انقلاب جي نالي وٺڻ سان ترت ذهن ڪارل مارڪس جي ڪميونزم ڏانهن هليو وڃي ٿو، ڪميونزم کي سمجهڻ جي سگهه به هجڻ گهرجي سمجهڻ سان گڏ ڪميونسٽ هئڻ جي دعويدار ڪامريڊ کي پنهنجي قول ۽ فعل ۾ سچو هجڻ ثابت ڪرڻو پوي ٿو.

ڪميونز م ۽ مذهبي ٿيوري بنيادي فرق عقيدي جو آهي. عقيدو ”يقين“ کي ظاهر ڪري ٿو. جڏهن ته فلسفي ۽ فڪر ۾ سچائي تائين پهچڻ جو پهريون ڏاڪو ”شڪ“ آهي.

ويٽنام جي شهرين جي جدوجهد جو مثال دنيا جي آڏو آهي. هنن هر شئي وطن تان گهوري آمريڪا ۽ فرانس جهڙين ٻن عالمي طاقتن کي يادگار شڪست ڏني.

ماڻهن جي سماجي زندگي بدلائڻ لاءِ منظم جدوجهد ڪرڻي پوندي آهي. ڪن اڻڄاڻن کي خبر نه آهي، ته سوشلزم اتي ايندي آهي جتي سرمائيداڻو نظام مربوط شڪل ۾ موجود هوندو آهي، اهي جهنگ جهر ۾ سوشلزم آڻن جون دعوائون ڪندا آهن. ڪارل مارڪس چيو هو سرمائيداراڻو نظام بلنديءَ تي پهچي ٽٽي پوندو ۽ سوشلسٽ سرشتو نافذ ٿيندو. جيئن يورپي يونين جي اڪثر رياستن جي اندر صنعتي سيڙپڪاري وارو نظام موجود هو، ان ڪري انهن آزاد منديءَ جي شڪل ۾ سوشلزم ڏانهن وڌڻ جو فيصلو ڪيو. هيءَ صورتحال ايشيا جي ملڪن اندر نه آهي. ڏکڻ ايشيا، خاص طور انڊيا ۽ پاڪستان ۾ سٺ سالن ۾ ڪميونسٽ انقلاب نه آڻي سگهيا. اٺانوي سيڪرو پٺتي پيل آدم کي منظم ڪرڻ کپندو هو. هنن کي عام درجي جي ماڻهن ۾ وڃي سيڙپ ڪرڻي هئي، منجهن ويساهه پيدا ڪرڻو هو. تبديلي جي خبر ادبي ۽ آرٽ ۾ ٿيل ڪم مان پوندي آهي.

ننڍي کنڊ جي ادب تي نظر وجهڻ سان پتو پوي ٿو. اسان وٽ جديد ادبي سان شروعات ٿئي ٿي. اهو دور انگريزن جي اچڻ سان شروع ٿئي ٿو. سنڌي جديد ادب جو مرزا قليچ بيگ عالمي ادبي جي ماسٽر پيس ناولن، ناٽڪن، مضمونن ۽ شاعري جو سليس ٻوليءَ ۾ ترجمو ڪري بياد پڪو ڪيو. هندو رائيٽر گهڻا هئا، جن کي انگريزي ٻولي ايندي هئي. جيئن ته مسلمانن انگريزي ٻولي کي ڪافرن جي زبان چئي ان کي پنهنجن مدرسن اسڪولن ۾ رائج ٿيڻ نه ڏنو. هيءُ عقيدي جي بندش جو مسئلو هندن سان نه هو. بنگال جا ماڻهو هندن کان به وڌيڪ پڙهيل هئا. هندن بنگالي لٽريچر جو ترجمو ڪري سنڌي ٻولي کي مالامال ڪيو.

ورهاڱي کان پهرين هندن ۽ مسلمانن هڪ ئي پليٽ فارم تان انقلاب آڻڻ جي جدوجهد ڪئي پر ٻه قومي نظرئي جي ٻه منهين ترار ڪميونسٽن کي ”هندو ڪامريڊ“ ۽ ”مسلمان ڪامريڊ“ ۾ ورهائي ڇڏيو. ورهاڱو فقط جاگرافيائي سرحدن جو نه ٿيو هو پر نظرياتي ورهاڱو پڻ عمل ۾ آيو.

جديد ادب کانپوءِ ”ترقي پسند ادب“ جو دور شروع ٿئي ٿو. هن تنظيم وڏو ڪم ڪيو. وڏا وڏا اڪابر، عالم، اسڪالر، شاعر ۽ ٽيڪنوڪريٽ سامهون آيا. هنن جي قلم ۾ طاقت هئي. هنن جيتوڻيڪ انقلاب آڻي پنهنجو اقتدار قائم ڪرڻ جي فتح حاصل نه ڪئي، پر ڪيترن ئي ذهنن ۾ انقلاب جو ٻج ڇٽيو. جن کي گونج مان سلي، سلي مان ٻوٽو ۽ ٻوٽي مان وڌي وڻ ٿيڻ ۾ عرصو درڪار آهي. ڏٺو وڃي ته ترقي پسندن کي ٻولي، قوميت جي تضاد هڪ پليٽ فارم تان اڀرڻ ۽ اسرڻ کان پري رکيو.

ترقي پسند ادبي آخرڪار پاڪستاني ادب ۾ تبديلي ٿئي ٿو. پاڪستاني ادب مان مراد فقط اردو لٽريچر ٿي هو. اردو کان علاوه پاڪستان ۾ ڳالهايون ويندڙ ٻولين کي علائقائي ٻوليون چوڻ شروع ڪيو ويو. هن متڀيد انقلاب جي نظرئي کي ڪاپاري ڌڪ هنيو. ٻولي جي بل تي سنڌ ۾ ننڍن، وڏن شهرن ۾ عمل ٿيو. ريلوي پليٽ فارم تي سنڌي سان گڏ اردو ۾ به اسٽيشنن جو نالو لکيو ويو، پر ڪراچي ۾ ان تي عمل نه ٿيو. ٻولي ۽ قوميت جو اڻ نبيريل مسئلو انقلاب آڻڻ جي راهه ۾ وڏي رنڊڪ بڻيل آهي. هاڻوڪي پاڪستان پيپلز پارٽي جي حڪومت ۾ چيئرمين اڪيڊمي ادبيات فخر الزمان علائقي ٻولين کي پاڪستاني ٻوليون قرار ڏيارڻ ۾ دلچسپي ڏيکاري آهي. هن مسئلي تي سنڌي ادبي سنگت ۽ انجمن ترقي پسند مصنفين گڏجي ويا آهن. هنن صدر مملڪت آصف علي زرداري کان کيس پوسٽ ڪارڊ تي صحيح ڪري گهر پڻ ڪئي آهي ته ٻولي واري بل تي عمل ڪرايو وڃي. گڏوگڏ چئني صوبن ۾ انهن کي ٻولين کي قومي ٻوليون قرار ڏنو وڃي. اردو کي مرڪز ۾ رابطي جي زبان هئڻ تائين محدود رکيو وڃي. ويجهڙ ۾ ڪراچيءَ ۾ سنڌي مادري ٻوليءَ جو ڏينهن ملهائيو ويو. حڪومت کان مطالبو ڪري مسئلو حل نٿو ڪريائي سگهجي. ان لاءِ جدوجهد جي ضرورت آهي.

هي امريڪن ڊرونز ۽ ڊونرز ليکڪ : عبدالوحيد ڪٽپر

جڏهن انگريزن جي حڪومت هئي تڏهن ڪنهن به ضلعي جو ڪليڪٽر صاحب ڄڻ ته پنهنجي ضلعي جو بي تاج بادشاهه هوندو هيو. انگريزن وري خانصاحب خان بهادر راءِ بهادر، نواب ۽ سر وغيره جي لقبن سان چڱن ڀلن زميندارن ۽ راڄن جي سردارن کي اهڙا لقب بخشي پنهنجو ساٿي بڻائي ڇڏيو هو ۽ وري هيٺينءَ ليول تي ننڍڙن ننڍڙن زميندارن ۽ کاتيدارن لاءِ وري ڪرسيون آڇيل هيون ته فلاڻو صاحب آهي. ”مختيارڪار جو ڪرسي نشين“ ۽ فلاڻو وري ”ڊپٽي ڪليڪٽر يا ڪليڪٽر جو ڪرسي نشين“ وڃي خير ٿيا.

معنيٰ ته انهيءَ ماڻهوءَ کي مذڪوره عملدار وٽ ويهڻ جي لاءِ ڪرسي ملندي هئي ۽ پوءِ اهي سڏبا هئا ”ڪرسي نشين“. هڪڙو همراهه ڪو خير سان هيو ”ڪليڪٽر جو ڪرسي نشين“. ننڍڙو کاتيدار هيو پر ڪرسيءَ جو مڙئي غلط فائدو وٺڻ شروع ڪري ڏنائين. جيئن هاڻي ڪي ڪي سياسي ورڪر وتن ٿا روڊن رستن تي ٽريفڪ جا قانون ٽوڙِندا ۽ من مستيون ڪندا. ڇو نه ڪن آخر اهي به ته ڪرسي نشين ئي آهن نه.

سو انهيءَ ڪرسي نشين جي افعالن بابت ڪا ڪليڪٽر صاحب کي فل رپورٽ پهچي چڪي هئي. صبح سان شهرن کي تاءُ ڏئي اهو ڪرسي نشين لنگهي ويو لاڙڪاڻي جي ڪليڪٽر صاحب وٽ پر پهريائين اجازت گهري هيائين ۽ پوءِ پٽيوالو کيس اندر وٺي ويو هيو.

ڪليڪٽر صاحب جي آفيس جي ٻاهران وري ٻيا به ننڍا ننڍا زميندار ۽کاتيدار پڻ اڳواٽ ئي ويٺا هيا ۽ پنهنجي واري جو انتظار پئي ڪيائون. سو جڏهن اهو ”ڪرسي نشين“ اڃان ڪليڪٽر صاحب جي آڏو پهتو ئي ڪو نه هيو ته ڪرسي ته ڇٽي، هٿئون هڪلن، ڪچين گارين ۽ دڙڪن جي ڌم ٿي وئي ۽ انهيءَ ڪرسي نشين کي ڪليڪٽر صاحب وري ايترو ته وڏي واڪي بي عزت ڪيو جو هٿ پري ۽ اهڙي قوالي ٻاهريان ويٺل به پيا ٻڌن.

سو خير سان اهو ڪرسي نشين جڏهن ڪليڪٽر صاحب جي آفيس مان عزت وٺي ٻاهر نڪتو تڏهن ڪياڙي کنهندي همراهن کي چيائين ته ” ڪليڪٽر صاحب ڏاڍو مون سان فري آ ۽ ڪڏهن ڪڏهن اهڙا چرچا به ڪندو آ“.

پر جن اها قوالي ٻڌي هئي، تن کي ته خبر پئجي وئي هئي ته همراهه سان ڪليڪٽر صاحب ڇا ڇا نه ڪيو پر ڪرسي نشين ڪري به ڇاٿي سگهيو. تنهن ڪري چيو اٿن ته:

”مجبوري ڪا نام شڪريه“.

ساڳئي طرح اسان جا حاڪم هر روز چوندا ايندا ٿا اچن ته ”اسان امريڪا وارن ڀوتارن کي چيو آ ته ٻيلي هي ڊرون نه هلايو ۽ فائدو ڪو نه ٿو ٿيو ۽ هٿئون اسان جي آزادي ۽ خودمختياريءَ جي دعويٰ جي بدنامي ٿي ٿئي.

پر هي امريڪا وارا به ڄڻ ته انگريزي ڪليڪٽر لڳا پيا آهن جو اڄ هڪڙي چينل تي ڳاڙهي پٽي پئي هلي ۽ بند ئي ڪا نه ٿي ٿئي. جنهن ۾ ٻڌايو ٿو وڃي ته گذريل ٽن ڏينهن کان وٺي اهي امريڪا جا ڊرون هوائي جهاز اسلام آباد شهر جي مٿان پيا ٿا لامارا ڏين. هائو، اسلام آباد! جيڪو هن ملڪ جي گاديءَ جو هنڌ آ ۽ جاتي صدر توڙي وزيراعظم ۽ ٻيا ڪيترائي وفاقي وزير، ايڊوائيزر ۽ اسپيشل اسسٽنت وغيره ٿا رهن ۽ ٻيا وڏا وڏا سرڪاري عملدار ڌار ٿا رهن. پر حڪومت وارا انهيءَ وڏيري وانگر خاموش آهن ۽ چون ٿا ته ڪنهن به فڪر جي ڳالهه ڪانهي جو اسان ڀوتارن کي چيو آ ته ٻيلي ائن نه ڪريو. چوڻ آ ته:

”ڇوڪر واهه ڀر ڪُڏي ڪڏي،

سا اڄ نه ٻُڏي ته سڀان ٻُڏي“.

سو اهي جهاز به اڄ نه ٿا بم هڻن ته نيٺ ڪنهن نه ڪنهن ڏينهن تي ۽ ڪاٿي نه ڪاٿي ۽ ڪنهن نه ڪنهن جاءِ تي اسلام آباد ۾ ئي بم هڻندا ۽ چوندا ته اسان کي پڪ هئي ته فلاڻا فلاڻا طالبان اتي موجود هيا ۽ پوءِ اسان جا مجبور حاڪم اهوئي چوندا ته: ”مجبوري ڪا نام شڪريه“ مقروض جو آهيون.

باقي هي ٿنڊر هوائي جهاز هي زبردست ائٽم بم ۽ هيڏو سارو ايئر فورس توڙي وڏيون وڏيون جهاز شڪن توبون وري ڪهڙي ڪم جون؟ شوڪيسن اندر رکڻ لاءِ ڇا؟ دعا ڪريو جنرل مشرف کي جيڪو اها وبا پکيڙي ويو ۽ اهڙي خطرناڪ وبا وجهي ويو، جنهن جو حساب ئي ڪونهي. اها آهي منهن جا سائين ”مجبوري ڪا نام شڪريه“.