اچو ته آئينو ٺاهيون! وڏي ڪم ڪرڻ کان اڳ ۾ جي تياري (01) ليکڪ : اميرحمزو ميراڻي

همراه جذباتي ٿيو ويٺو آهي، ڄڻ سڀين سان ناتو ٽٽل هجيس، نه ڪنهن سان ڳالهائي نه ٻولائي. گھڻِي خاموشيءَ کان پوءِ استاد همراه جي خاموشيءَ کي ٽوڙڻ جي ڪوشش ڪئي. ”ادا ڇا حال آهي؟ ميان ايڏي خاموشي، ايڏي چپ، اکين ۾ گونگا سوال سي به وڄن سان ڀريل، اڇل کڻي ٻاهر، اندر رکندين ته بار ڪري وجھندءِ. ڇڏ ايڏي ماٺ کي، ڪجھ ٻول، ڪجھ ٻُڌُ، ڪجھ ٻڌاءِ“ استاد جي سٻاجھڙي انداز ۽ دل ڌتاريندڙ رويي هن کان ڪجھ ڳالهرايو ۽ هن ڪجھ سخت، ڪجھ نهٺائيءَ سان ڳالهايو.” استاد سائين مزو ئي نه ٿو اچي، خون ٽهڪي رهيو آهي“ استاد پڇيو ”اهڙي ڪيفيت جو ڪو ڪارڻ؟ همراه جذبن جي شدت کي گھٽيندي چيو ته ”سائين ڏسو، سنڌي ماڻهوءَ جو ڏوه ڪهڙو آهي، گذريل مهيني کان ڌارين جي آبادڪاري ۽ ٻين مسئلن تي سنڌي عوام جي جدوجهد جي نتيجي ۾ ڇهه قومي ڪارڪن بي دردي سان شهيد ڪيا ويا.“ استاد پچيو ته اها ڳالهه ته صحيح هوندي پر توکي ٻُڌايو ڪنهن ته گذريل مهيني کان ڌارين جي آبادڪاري ۽ ٻين مسئلن تي سنڌي عوام جي جدوجهد جي نتيجي ۾ ڇهه قومي ڪارڪن بي دردي سان شهيد ڪيا ويا؟“ انهيءَ سوال جي جواب ۾ همراه ٻڌايو ته ”سائين بيريسٽر ضمير گھمري صاحب پنهنجي ڪالم ۾ لکيو آهي“. ٺيڪ آهي، جيڪڏهن بيريسٽر ضمير گھمري صاحب پنهنجي ڪالم ۾ لکيو آهي ته درست ئي لکيو هوندو ڇوته اعتبار لائق سنڌين مان هڪ اعتبار وارو ماڻهو آهي، پر تون ۾ ڇو ايتري شدت ۽ سختي آهي، تنهنجو انهن ڳالهين سان ڇا وڃي!“ اهو ٻڌي همراه ايئين ٿي ويو ڄڻ کيس اُڳرا لفظ مليا هجنيس سو ڏاڍو تپي ويو، چيائين”استاد سائين! اتي ڪو ٻيو هجي ها ته ٻڌائي ڇڏيانس ها، پر توهان جو ادب ماري ٿو، مان سنڌ بچائڻ جو جذبو رکان ٿو ۽ سنڌ بچايو تحريڪ جو هڪ سرگرم ڪارڪن آهيان“ اهڙي ردعمل تي همراه سان استاد ٿڌائيءَ سان ڳالهايو” ادا، ادب ڪرڻ جي مهرباني هڪ پنهنجي فرض نڀائڻ جوهڪ اعلـى عزم ڪيو اٿئي! هر ڌرتيءَ ڄائي تي اهو فرض هوندو آهي ته هو پنهنجي ڌرتيءَ جي بقا لاءِ ڪوشش ڪري، پر يار! ڪجھ منهنجي به ته ٻُڌُ!“

همراه جڏهن استاد کان اهڙا خيال ٻڌا تڏهن هن کي ايئين لڳو ڄڻ استاد سندس هم خيال هجيس تنهنڪري پوري ڌيان سان استاد کي ٻڌڻ لاءِ تيار ٿي ويٺو. استاد چيو ته ” ادا! تنهنجي ڳالهه ڀَلي، پر يار ڪنهن ڪم ڪرڻ کان اڳ ۾ ڪا تياري ته ڪبي آهي ني! ڪا سوچ سانڍڻي پوندي آهي، ڪا صلاح مصلحت ڪرڻي پوندي آهي، نفعو، نقصان ڏسڻو پوندو آهي. يا ايئين ئي شروعات ڪري ڇڏبي آهي!. ڏسو ڪنهن به شاديءَ جي دعوت ڏيڻ کان اڳ ۾ موسم، مهيني، ڏينهن، تاريخ، خرچ، پکي ۽ هلندڙ وقت جي حالتن کي آڏو رکي شاديءَ جي ٿِــتِ ٻڌي ويندي آهي ني! يا سج اڀرندي سان بس اٿي ڪري وڃي ماڻهن کي چئبو آهي ته ٻُڌو! سڀاڻي اسان شاديءَ جي دعوت جي صلاح ڪئي آهي سو توهان کي ان دعوت جي سُڌُ  ڏِجي، پو سڀاڻي ايئين نه چئجو توهان کي ٻڌايو نه ويو هو! ڀلا جڏهن اسان ڪا عمارت اوساريندا آهيون، ته سڀ کان پهريائين اسان ان عمارت جو نقشو سوچيندا آهيون، ٻه، چار سمجھو ماڻهو ان تي پنهنجي، پنهنجي راءِ ڏيندا آهن. ان کان پوءِ اهو نقشو ردوبدل جي مرحلن مان گذري، جڏهن آخري صلاح تي پڄندو آهي تڏهن ان نقشي موجب ايــرِيـــو ڪڍيو ويندو آهي ۽ پوءِ ان ايــرِيـــي تي اوساري ڪرڻ شروع ڪندا آهيون، ڳالهه سمجھ ۾ اچي ٿا يا نه؟ “ همراه وراڻيو ” ايئين ته آهي، توهان صحيح ٿا چئو!“ استاد پنهنجي ڳالهه جي مڃتا ٻڌڻ کان پوءِ اڳتي ڳالهايو جيڪو بياني گھٽ پر سواليه وڌيڪ هيو. استاد چيو ” توهان سوير چيو ته، توهان سنڌ بچايو تحريڪ جا ڪارڪن آهيو. توهان انهيءَ سلسلي ۾ اهو ٻڌائيندو ته توهان ايڏو وڏو ڪم جو هٿ ۾ کنيو آهي، ان لاءِ توهان ڪهڙي تياري آهي؟ڏسو منهنجي ڳالهه جي اُبتي معنـى نه ڪڍجو، ننڍي کان ننڍي ڪم جي به هڪڙي منصوبه بندي هوندي آهي. توهان ته تمام وڏي جي ڪم جي ڳالهه ڪري رهيا آهيو، اسان حال ڀائي هجڻ جي ناتي اتوهان کان اهو معلوم ڪرڻ ٿا چاهيون ته توهان ايڏي وڏي ڪم لاءِ ڪهڙي تياري آهي؟ جيڪڏهن ڳالهه جلسن، جلوسن ۽ ويڙهه جي آهي، ته ادڙا! اها ڪا تياري ڪانهي، ڇوته اهي سڀ نسخا فيل ٿي چڪا آهن. اسان سالن کان اهي ڪم ڪندا آيا آهيون، انهن جلسن، جلوسن ۾ ڇا ٿيندو آيو آهي؟ تقريرون (تقريرن ۾ لفظ)، نعرا ( نعرن ۾ ڇسا عزم، ۽ گندا لفظ) ان کان پوءِ راڳ رهاڻ جي محفل جنهن ۾ ٺلها ۽ بي عمل لفظ، جذباتي ڪندڙ ڏوهيڙا، بَيت وغيره.“ همراه کي ڄڻ ڳالهه نه وڻي استاد کان آڏي پڇا جي انداز ۾ پڇيائين” باقي ڇا ڪرڻ گھرجي، ڪيئن سنڌ کي بچايون؟“ استاد ساڳي بردباريءَ واري انداز ۾ ڳالهه کيڀ لاڳيتو رکيو”ها هاڻي آئين نِي اصل ڳالهه تي، اصل ڳالهه تي ڳالهايون ٿا پر ٿورو ٿڌائيءَ سان، تڪڙ ۽ جذباتيت سان نه! مان ٻٽي ڳالهيون ڪرڻ ٿو چاهيان، انهن ڳالهين جو ظاهري روپ شايد سنڌ بچايو تحريڪ جي منشور سان نه ملي، پر اهي توکي ٻڌڻيون پونديون، ڇا تو وٽ ايترو وقت آهي؟ ڌيان سان انهن ڳالهين کي ٻڌي سگھندين؟“ همراه هائوڪار ڪندي چيو”سائين!توهان وقت جي ڳالهه نه ڪيو، مون وٽ توهان جي ڳالهه ٻڌڻ لاءِ تمام گھڻووقت آهي، توهان ڳالهه ڪيو“ استاد شڪريو چوندي ڳالهه ڪئي.

استاد چيو ته ” مثال طور رستي تي بيٺل ڪنهن وڻ جي ڏار تي وڏي مک واري ماکي ويٺي هجي، ان ماکي کي ڪو حرڪتي ماڻهو کڙو هڻي ڀڄي ويوهجي ۽ مٿان اچي تون گذرين ۽ پوءِ اها چڙيل ماکي توکي چنبڙي وڃي. ته پو!!!؟ حالانڪه ڏٺو وڃي ته ماکيءَ کي تڪليف ڪنهن ٻي ڏني آهي، ڇو ڏني آهي ان جي نه ماکيءَ جي مکين کي خبر آهي نه توکي خبر آهي، پر ماکيءَ جا مکا توتي حملو ڪري توکي ڏاڍو ڏنگين ٿا. جڏهن ته تو انهن کي ڪابه تڪليف ڪانه ڏني آهي، جيڪا ماکيءَ جي مکن جي طرفان  توسان سراسر زيادتي آهي، ته پو تو انهي ڏاڍائيءَ جو فيصلو ڪنهن وٽ کڻي ويندي! تنهنجي خيال ۾ ته هو سمورو ڏوه ماکيءَ جي مکن جو ان ۾ تنهنجو ذري برابر به قصور ڪونهي. ماکيءَ جي مکن جو جواب اهو جو توتي حملو ڪيائون!

مثال طور توهان ڪنهن سواريءَ تي وڃي رهيا آهيو اها سواري ڪنهن اڏي تي بيٺي آهي، اتي ڦيري ڪرڻ وارا ماڻهو پنهنجن ٿالهن تي رکيل شيون وڪڻي رهيا آهن. جنهن ڦيري ڪرڻ واري جي ٿالهه تي پاڪوڙا پيل آهن اهو پاڪوڙا وٺو، پاڪوڙا وٺو جو هوڪو ٿو ڏيندو وتي، ۽ جنهن ڦيري ڪرڻ واري جي ٿالهه تي پيڙا پيل آهن اهو پيڙا وٺو، پيڙا وٺو جو هوڪو ٿو ڏيندو وتي،۽ جنهن ڦيري ڪرڻ واري جي ٿالهه تي ڀُڳڙا پيل آهن اهو ڀُڳڙا وٺو، ڀُڳڙا وٺو جو هوڪو ٿو ڏيندو وتي، ڇا توهان کي انهن ڦيري ڪرڻ وارن جي هوڪي تي ڪو اعتراض آهي؟ توهان پاڪوڙن جي هوڪي ڏيڻ واري تي ناراض ٿي وڃو ته تون پاڪوڙا ڇو ٿو چوين، پيڙا ڇونه ٿو چوين. توهان پيڙن جي هوڪي ڏيڻ واري جي هوڪي تي احتجاج ڪيو ته تون پيڙا ڇو ٿو چوين! پاڪوڙا ڇونه ٿو چوين يا ڀڳڙن واري تي دهمان ڪرڻ شروع ڪري ڏيو ته گھڙي، گھڙي ڀُڳڙا وٺو ڇو ٿو چوين اسان ڪي انڌا هون ڇا! جو تون ٿو ٻڌائيندو وتين! انهن ڦيري ڪرڻ وارن ماڻهن جي هوڪن تي اسان کي اعتراض ان ڪري نه هجڻ گھرجي جو انهنجي ٿالهه تي شيون اهي رکيل آهن.

مثال طور توهان شهر مان ڪيسٽن جي دڪان تان هڪڙي ڪيسٽ وٺو ٿا ان ڪري ته توها گھر وڃي پنهنجي ٽيپ تي اها ٻُڌندوَ توهان ڪيسٽ وٺي ويو، ڪيسٽ ۾ ڪهڙي ڪلاڪار جو آواز آهي؟ ڪنهنجو به هجي! بهرحال توهان ڪيسٽ وٺي گھر پهتوءَ، ڪيسٽ ڪڍي ٽيپ جي پيتي ۾ وڌَوَ ڪيسٽ وجھي ٽيپ هلڻ جي بٽڻ هڻڻ کان اڳ ۾ توهان ٽيپ کي ڪجھ سخن ۽ قول ٿا ڏيو ته ٽيپ ڳالهه ٻڌ! مون هيءَ ڪيسٽ تنهنجي پيتيءَ ۾ وڌي آهي، مان نه ڄاڻا ته هن ڪيسٽ ۾ ڪنهنجو آواز ڀريل آهي، پر مان جڏهن تنهنجو هلائڻ جو بٽڻ هڻا ته تون مونکي استاد محمد يوسف جي آواز ۾ ڪلام ٻڌرائجانءِ! ڇا ٽيپ سخن ۽ قول تي عمل ڪندي، استاد محمد يوسف جي آواز ۾ ڪلام ٻڌائيندي يا جيڪو ڪيسٽ تي ڇاپيل هوندو اهو ٻڌرائيندي!؟ ظاهر آهي ٽيپ اهو ڪجھ ٻڌائيندي، جيڪو ڪيسٽ تي ڇاپيل هوندو هاڻي جيڪڏهن اهو آواز استاد محمد يوسف جو ڪونهي ته پو ڇا ڪجي؟ لئي جي لٺ کڻي ٽيپ کي ڪٽجي، ڀڃجي، يا ان کي مار ڏجي! ڇا ڪجي؟ جيڪڏهن اسان اها ٽيپ جي غلطي سمجھي سي ته پو اسان جي سمجھ کي ڇا چئجي؟

مثالطور توهان بيمار ٿي پيا آهيو، توهان کي ليبارٽريءَ جي رپورٽ ۾ وڏو بخار ٻڌايو ويو آهي. چون ٿا ته جسم جڏهن ڪنهن ٻاهرين مداخلت سان سهمت نه ٿيندو آهي ته جسم جي اندروني قوت ۽ ٻاهرين دخل اندازي ڪندڙ قوت جي وچ ۾ جھيڙو ٿيندو آهي ۽ ان جھيڙي جي نتيجي ۾ ماڻهو بيمار سڏبو آهي، هو دوا لاءِ ڪنهن ويڄ جي در ويندو آهي. ٻاهرين قوتن ۾ ڪي هاٿي يا شينهن  ڪونه هوندا آهن پر نه نظر ايندڙ ننڍڙا جسم هوندا آهن جن کي بيڪٽريا يا وائرس چئبو آهي. ڇا ڪوبه انهن ننڍڙن جسمن کان اهو پڇي سگھندو آهي ته توهان ڪنهنجي اجازت سان منهنجي جسم ۾ داخل ٿي ويا آهيو؟ ڇا ڪنهن ڪورٽ، ڪچهريءَ ۾ انهن جراثيمن جي خلاف فيصلو ڇڪائي سگھو ٿا؟“

استاد ايتري ڳالهائڻ کان پوءِ همراه کان پڇيو ته منهنجين انهن ڳالهين جو سنڌ بچايو تحريڪ جي ڪنهن هڪ به شق بظاهر ڪوبه واسطو ڪونه ٿو نظري، ايئين آهي ني؟“ همراه هائوڪار ۾ وراڻيو ”آهي ته ايئين ئي، پر انهن ڳالهين جو ٻيو مقصد به سمجھ ۾ نه ٿو اچي“

استاد ڪجھ ويرم جي چُپ کان پو وري سواليه ٻوليءِ ۾ ڳالهائڻ شروع ڪيو، ”ڇا توهان ڪڏهن پاڻ سان ڳالهايو آهي؟ ڇا توهان پاڻ کان پنهنجي باري ۾ ڪا پڇا ڪئي آهي؟ ڇا ڪڏهن توهان پاڻ کان آڏي پڇا ڪئي آهي؟ ڀلا توهان کي توهانجين خامين، خوبين جي سموري خبر آهي؟ توهان ٻين کي نصيحتون ڪندا آهيو يا توهان ٻين کي هدايتون ڏيندا آهيون؟ ڇا توهان پاڻ کي ان قابل سمجھو ٿا ته جو ٻئي کي هدايت ڏئي يا نصيحت ڪري سگھو ٿا؟ ڇا توهان ڪڏهن ڪنهن ٻئي سان صلاح ڪئي آهي؟ جي صلاح ڪئي آهي ته ڇا واقعي اها صلاح هوندي آهي؟ يا صلاح ۾ شريڪ ماڻهو پنهنجي ڳالهه مڃرائڻ تي زور ڏيندا رهندا آهن؟ ڇا توهان کي خبر آهي ته توهان ڪيڏي وڏي ڪم جي ڳالهه ڪري رهيا آهيو؟ جڏهن ڪوبه فرد پاڻ کي اهڙن سوالن مان گذاريندو آهي ته پو ان مضر اثرات نڪري ويندا آهن، ماڻهو سڄو سلامتي ٿي پوندو آهي ۽ اهڙي خاصيت ئي ڪنهن فرد کي وڏي ڪم ڪرڻ جي لائقبڻائيندي آهي. جيڪڏهن توکي به واقعي ئي ڪو وڏو ڪم ڪرڻو آهي ته پو توکي پهريائين انهن سوالن جي ڳاه مان پاڻ گذاري بُــههُ ٿيڻو پوندو “

سوير جيڪي مثال سلياسي اهي ڇاکي ٿا ظاهر ڪن؟ شايد، مختلف روين، عملن، ردعملن، اصولن، ۽ فطري دستورن  کي ٿا ظاهر ڪن.انهن مثالن ۾ ڪهڙا ڪهڙا رويا، عمل، رد عمل، اصول، ۽ دستور هٺ ڌرمي، هوڏ، ضد، جبر، حق تلفيءَ تي مبني محسوس ٿين ٿا. پر جي اهي سڀ منفي رويا، عمل، رد عمل، اصول، ۽ دستور مون ۾ هجن ته پو؟ ته پو منهنجي ڳالهه ۾ اثر ڪيترو هوندو، ڪيترا ماڻهو منهجا قائل ٿيندا؟

اسان جو ڪم ڪهڙو آهي؟ اسان جي ماڻهوءَ جو اصل مسئلو ڪهڙو آهي؟ ماڻهن کي سندن سکن جي سڌن ڏيڻ اصل ڪم آهي يا ماڻهن کي پنهنجي تڪليف کان آگاه ڪرڻ آهي؟ ڇوته اسان جي ماڻهوءَ کي پنهنجي ئي تڪليف جو پتو ڪونهي. هي سڀ حشر، نشر بي خبري جي ڪري آهي يا هي سڀ اهنج باخبر هجڻ جي ڪري آهن. ڪڏهن، ڪڏهن پنهنجي پاڻ ۾ هڪ وڏو پرديس هوندو آهي. شاه عبداللطيف ڀٽائيءَ جي هيءَ مصرع انهيءَ مفهوم جي لاءِ هڪ وڏو مددي دليل آهي.

”پَنڌُ مَ ڪَرِ پهاڙَ ڏي، وُجود ئي وڻڪار“

ٻئي تائين ڄاڻ پهچائڻ دنيا ۾ ڪٺن کان ڪٺن ڪم هوندو آهي. اهو ڪم تڏهن پورو ٿيندو آهي جڏهن اڳلو ماڻهو غور سان ٻڌي، سمجھي ۽ پنهنجي طرفان ڪجھ اظهار به ڪري ايتري ڳالهه هوندي آهي ۽ عمريون لڳي وينديون آهن. ڪيترين تڪليفون، اذيتون سهڻيون پونديون آهن. پوءِ به پوري جا پورا ماڻهو پيغام نه سمجھندا آهن. ڪي سمجھڻ جي باوجود پراڻن دستورن چنبڙيل هوندا آهن.

ته ڇا پنهنجي ذات ۾ ايتري تياري ٿي وئي آهي؟ ڇا اسان پنهنجي عملي زندگيءَ ۾ قول ۽ فعل کي برابر رکي هڪڻ جهڙا ٿي ويا آهيون. هاڻي اسان پنهنجن ماڻهن سان جھيڙو ڪرڻ ڇڏي ڏنو آهي؟ اسان پنهنجن جا لفظ، طنز، طعنا سهنداسي پر انهن کي پاڻ کان پري نه ڪنداسي، اسان پنهنجن جا پٿر سهنداسي، پر پنهنجن کي اصل درد کان آگاهي ضرور ڏينداسين. اسان جاڳرتا جي لاءِ سواءِ ويڙه، جھيڙي، فساد، فتني، نفرت، ڪيني، دشمنيءَ جي باقي سڀ حيلا هلائينداسي؟ اها ڳالهه وڏي آهي باقي پو ڪنداسي.

amirhamzomirani@gmail.com

تعليم جي ٻڏل ٻيڙي ۽ ميرٽ جي مليا ميٽ ڪندڙ سياستدان ليکڪ : گل ڪٽوهر

امير گل ڪٽوهر

هر سال اسان جي تعليمي ادارن ۾ هڪ سيزن ايندي آهي جنهن کي اسين امتحاني سيزن ڪوٺيندا آهيون.  اڳي جڏهن اها سيزن ايندي هئي ته شاگردن ۽ شاگردياڻين جون ننڊون ڦٽل رهنديون هيون. کين امتحان ۾ پاس ٿيڻ لاءِ وڏي جاکوڙ ڪرڻي پوندي هئي، هر سبجيڪٽ جا نوٽس تيار ڪرڻا پوندا هيا، شاگرد هڪ ٻئي سان ويهي مختلف مضمونن تي بحث مباحثا ڪندا هيا، ڪي ته راتين جون راتيون جاڳي سڀني مضمونن جي نوٽس جا اهڙا ته رٽا هڻندا هيا جو اکر به اکر کين برزبان ياد رهندو هيو، ٻيا وري مغز ماري ڪري انهن کي سمجھي، پرکي ۽ پروڙي ڇڏيندا هيا، تڏهن وڃي اهي امتحاني پتڻ پار ڪرڻ جهڙا ٿي سگھندا هيا. پر هاڻي امتحان ڏيڻ ڪو مسئلو ئي ناهي رهيو. اڪثر اميدوار مختلف مضمونن لاءِ لکيل گائيڊون ان ڏينهن تي ئي خريد ڪندا آهن، جنهن ڏينهن تي ان مضمون جو امتحان رکيل هوندو آهي. اهي گائيڊون وري اسان جي قابل ۽ ماهر پروفيسرن ۽ استادن پاران ڪتابن جو ڪاروبار ڪندڙ واپارين جي منشا مطابق لکي ڇپايل هونديون آهن، ۽ اهي واپاري دڪاندار شاگردن جي سهولت لاءِ پنهنجا دڪان انهن خاص ڏينهن تي سويل ئي کولي ويهي رهندا آهن. امتحاني سينٽرن تي انهن گائيڊن جي چير ڦاڙ ڏاڍي بيدرديءَ سان ڪئي ويندي آهي. اميدوار سڀ کان پهرين سوالي پيپر ڏسي ان ۾ آيل سوالن جا جواب ڪڍي باقي پوري گائيڊ کي اتي اڇلائي ڇڏيندا آهن. انهن ڦاٽل گائيڊ بوڪس جون ٻوريون ڀري اسان جا پٽيوالا پڪوڙن وارن کي وڪڻندا آهن، مون کي يقين آهي ته اوهان کي به ڪڏهن نه ڪڏهن پڪوڙي يا سموسي هيٺيان اهي پنا ضرور هٿ آيا هوندا. پر وري به ڪجھ مونجھارا رهندا آهن. اسان جي تعليمي ادارن ۽ اسان جهڙن استادن جي مهرباني سان اڪثر اميدوارن کي سوال پڙهي ان جو معقول جواب گائيڊ مان ڳولهڻ به ناهي ايندو، انوقت اسان جو مهربان انويجيليٽر اڳتي اچي سندن رهنمائي ڪندو آهي. انٽرنل، فيڪٽوٽم ۽ سندن پوري ٽيم اڳواٽ هڪ حڪمت عملي جوڙي رکندا آهن. اهي سڀ کان پهرين ايڪسٽرنل کي پنهنجي اعتماد ۾ وٺندا آهن، پر جي اهو ڪجھ گڙ ٻڙ ڪندو آهي ته سندس آرڊر رد به ڪرايو ويندو آهي پر اهو ٿيندو تمام گھٽ آهي. هونئن به انٽرنل جي ٽيم سان اتحاد ڪري ايڪسٽرنل ڏاڍو خوش رهندو آهي، سندس خاطر تواضع ۾ ڪابه گھٽتائي ناهي ڪئي ويندي. جي ڪو وڏو داءُ لڳل هوندو آهي ۽ هو به انهن شين تي نظر رکندڙ هوندو آهي ته کيس ان مان حصو پتي ڏيڻ ۾ ڪابه ڪوتاهي ناهي ڪئي ويندي. ڪنهن ٽيم جي پهچڻ کان اڳ پوري امتحاني سينٽر کي اڳواٽ ئي ٻڌايو ويندو آهي. اڪثر سياڻا ۽ ڏيتي ليتي ڪندڙ اميدوار پاڻ وٽ لڪايل مواد انٽرنل جي ٽيم مان ڪنهن به هڪ کي ڏيئي ڇڏيندا آهن ۽ جيئين ئي ٽيم سينٽر کان واپسيءَ لاءِ ٻاهر قدم رکندي آهي ته وري ”ساڳيا لاٽون ساڳيا چگھ“ وارو عمل هڪدم شروع ٿي ويندو آهي. ڪيمسٽري، فزڪس، مئٿ، بائلاجي، اڪائونٽنگ، اسٽيٽڪس ۽ انگريزيءَ جهڙن ڏکين مضمونن لاءِ ماهر پروفيسرن جون خذمتون حاصل ڪيون وينديون آهن، اهي ڪنهن ڪنڊ پاسي ۾ ويهاريل هوندا آهن، پيپر کلڻ بعد سڀ کان پهرين ڪاپي انهن کي پهچائي ويندي آهي، ۽ پوءِ اهي حل ٿيل پيپر اڳواٽ بوڪ ٿيل اميدوارن جي ٽيبل تي پهچايا ويندا آهن.

امتحان ختم ٿيڻ شرط اسيسمنٽ جنهن کي سنڌيءَ ۾ پيپرن جي چڪاس چئبو آهي اهو سلسلو شروع ٿيندو آهي. ان اسيسمنٽ واري عمل ۾ اسان جا استاد شاگردن جي حل ٿيل پرچن کي ڏسي کين سندن ڏنل صحيح يا غلط جوابن مطابق مارڪون ڏيندا آهن. حقيقت ۾ اهو به ڏاڍو دلچسپ منظر هوندو آهي، جڏهن استاد پيپر چڪاس ڪري رهيا هوندا آهن. انهن استادن مان ڪجھ کي يار دوست ”ٿريشر“  جي نالي سان به ياد ڪندا آهن، جو سندن چڪاس وارو عمل انتهائي تيز تر هوندو آهي ۽ اهي هڪ ڪلاڪ ۾ اسي کان نوي ۽ ڪي ته سَو تائين پيپر چڪاس ڪري وٺندا آهن. گذريل سال جڏهن مان هيڊ اگزامنر هئس ته هڪ استاد جون ڪاپيون چڪاس ڪندي ڏٺم ته اسان جي ان دوست ڳاڙهي مس واري پين سان صفحي تي ليڪا ڪڍڻ واري رسم کي به اجايو سمجھندي ڪاپيءَ کي بنا ڏسڻ جي مٿان ئي مٿان مارڪون چاڙهي ڇڏيون هيون.

ان سموري وهنوار ۾ بورڊن جو ڪردار به ڏاڍو ڀوائتو رهيو آهي. انهن ۾ پئسا ڦئنڪ تماشا ديک جو عمل دخل رهيو آهي. امتحانن ۾ پاس ڪرائڻ، پوزيشنون کڻائڻ جو سمورو ڪم ڏاڍي حرفت ۽ خوش اسلوبيءَ سان هي ادار ڪندا رهن ٿا. زيرو کڻندڙ اميدوار کي 80 سيڪڙو مارڪون کڻي پاس ڪرائڻ سندن ڏائي هٿ جو کيل رهيو آهي. هنن ادارن ۾ وک وک تي رشوت جي بازار گرم رهندي آهي. اهڙن ادارن ۾ ڪم ڪندڙ وڏن عملدارن کي ته کڻي پاسي رکو، محض ڪلرڪ ڪڙي جي رهڻي ڪهڻي ۽ اٿا ويٺي ڏسي سڀ ڪجھ سمجھ ۾ اچي ويندو آهي.

مان پڻ هڪ استاد آهيان ان سموري ڪارگذاريءَ کان پاڻ کي الڳ نه ٿو سمجھان ۽ مان اهو به اقرار ڪريان ٿو ته ان سڄي ڪم ۾ جيڪي به ڪوتاهيون آهن ان جو مان به ذميوار آهيان، ۽ اها ڳالهه ڪرڻ ۾ ڪابه هٻڪ محسوس نه ٿو ڪريان ته امتحاني توڙي اسيسمنٽ واري سموري عمل کي علم، سکيا، عقل، اتساهه، ڄاڻ، جو نالو نه ڏجي ته بهتر آهي. سنڌ ۾ امتحان يا چڪاس جو سمورو ڪم ٺڳي، ڌوڪو، فريب، مڪاري، غداري، علم دشمني، عقل دشمني سان گڏ عظيم ترين قوم دشمني جي زمري ۾ اچي ٿو. اسان سڀ اٺ پکي وانگي واريءَ ۾ منهن لڪائي سمجھون ٿا ته اسان جو اهو عمل ڪنهن کي به نظر ڪونه ٿو اچي ته اها اسان سڀني جي وڏي عظيم ڀل آهي. اسان وٽ اهي سڀ ڪم حرام پئسي ڪمائڻ جا اڻ کٽ ذريعا بڻجي ويا آهن. هت جڙيل قانونن ۽ قاعدن جي ڀڃڪڙي کلي عام ڪئي ويندي آهي.  هڪ ننڍڙو مثال ٿا وٺون ته هر شاگرد کان سندس داخلا وقت کانئس اهو لکرائي وٺبو آهي ته جيڪڏهن سندس ڪلاس ۾ حاضري 75 سيڪڙو نه هوندي ته سندس امتحاني فارم رد ڪيا ويندا. حيرت ان ڳالهه جي آهي ته لڳ ڀڳ سنڌ جي سمورن شهرن ۾ جيڪي ڪاليج آهن انهن ۾ جيڪا داخلا ڪئي ويندي آهي اها انهن تعليمي ادارن ۾ موجود سهولتن کان ڏهوڻو وڌيڪ هوندي آهي. مثال طور جيڪڏهن اداري ۾ گنجائش ٻه سؤ کن شاگردن جي هجي ۽ اتي ٻارنهن سؤ  شاگردن کي داخلا ڏني وڃي ته  ايترا سارا شاگرد اداري ۾ ڪيئن ايڊجسٽ ڪري سگھبا؟!  ان جو مطلب اهو ٿيو ته پورا سارا هڪ هزار شاگرد پورو سال غير حاضر رهيا. پوءِ ان 75 سيڪڙو واري قانون جو ڇا ٿيو؟ ڇا اهي شاگرد پرائيويٽ اميدوارن جهڙا ڪونه ٿيا؟ اهو ڪو ايترو ڏکيو عمل به نه آهي. ڪنهن به اداري ۾ ڪلاسن جو تعداد ڏسي ان ۾ داخلائن سان ڀيٽ ڪبي ۽ سمورن بورڊن ۽ يونيورسٽين جو رڪارڊ کڻي جانچي ڏسبو ته هر سال ڪيترن شاگردن جا فارم ان قانون تحت رد ٿيندا آهن ته سڀ اڇا ڪارا ظاهر ٿي پوندا. پر مون کي ته، ياد نه ٿو اچي ته اسان جي ڪاليج مان ڪنهن هڪ اڌ شاگرد جو فارم حاضري گھٽ هئڻ ڪري گذريل پنجن سالن اندر رد ٿيو هجي. اهو سڀ ڪجھ ان ڪري ٿيندو آهي ڇوته اسان وٽ ان سلسلي ۾ ڪابه ٺوس پاليسي ناهي سواءِ ان عمل مان پئسن ڪمائڻ جي، هونئن ٿيڻ ته ائين گھرجي ته ڪاليجن اندر داخلائن ڏيڻ وقت اداري ۾ ڪلاسن، استادن، ليبارٽرين ۽ ٻين سهولتن کي مد نظر رکڻ گھرجي، انڌا ڌند جيڪو آيو سو اگھيو طرز تي داخلائن جي پاليسي کي فوري ختم ڪرڻ گھرجي.

جڏهن کان پروفيشنل تعليمي ادارن ۾ داخلا لاءِ انٽري ٽيسٽ جو رواج پيو آهي ته خاص ڪري اسان جي نيچرل سائنس پاڙهيندڙ پروفيسرن جي چاندي ٿي پئي آهي. سندن سينٽرن تي شاگردن ۽ شاگردياڻين جي رش ڏسڻ وٽان هوندي آهي. فرسٽ توڙي انٽر سائنس جي هڪ هڪ ڪلاس ۾ ستر کان اسي ٻار ويهاري کين سندن سبجيڪٽ جو علم سيکاريو ويندو آهي. انهن سينٽرن تي اهي ڏاڍا شفيق، دوست، ۽ شاگردن جا وڏا همدرد ۽ مددگار نظر ايندا آهن. ساڳين سينٽرن تي هرهڪ ٻار کي سڀني سبجيڪٽس جا بهترين نوٽس مهيا ڪري ڏنا ويندا آهن. مون کي افسوس سان چوڻو ٿو پوي ته سندن اهي سڀ صلاحيتون سندن مادر علمين اندر ڇو ظاهر ٿي نه سگھنديون آهن. سندن رويا به انهن ڪٺور دل ڊاڪٽرن جهڙا هوندا آهن جيڪي سرڪاري اسپتالن ۾ مريضن تي توجه ڏيڻ کي جهڙوڪر پنهنجي بي عزتي ڀانئيدا آهن پر ساڳيا پنهنجي پرائيويٽ ڪلينڪ تي ڪجھ پئسه اوڳاڙي ڏاڍا نرم دل ۽ شفيق بڻجي پوندا آهن. اسان جي تعليمي ادارن ۾ جيڪو ٻار روزانه ڪاليج اچي ڪلاس وٺندو آهي ته کين گھٽ ۾ گھٽ انهن سينٽرن تي وڃڻ جي ضرورت محسوس نه ٿيڻ گھرجي ڇو ته  ڪاليجن اندر ته انهن سينٽرن جي ڀيٽ ۾ سوين دفعا وڌيڪ سهولتون موجود هونديون آهن.

بس سنڌي ۾ چوڻي آهي ته ”منهن به پنهنجو ته موچڙو به پنهنجو“ آهي.

خيرن سان سنڌ ۾ فرسٽ ييئر ۽ انٽر جا امتحان تمام سهڻي نموني هلي پورا ٿي ويا آهن،

اهي امتحان هلندي ڪنهن يار دوست اهو انڪشاف ڪيو هيو ته پرين فلاڻو” وي آئي پي“ سينٽر آهي،  ٿي سگھي ٿو ته اوهان اهو اندازو لڳائيندا هجو ته ان سينٽر تي تمام هوشيار ۽ ڀڙ اميدوار امتحان ڏيڻ لاءِ ايندا ته يقينن اوهان ڀليل آهيو. وي آئي سينٽر مان مراد اها آهي ته اتي سياستدانن، ڪامورن، ٺيڪيدارن، واپارين جا ٻار امتحان ڏيڻ ايندا ۽ کين  ڪاپي ڪرائڻ جون سموريون سهولتون ڪاميابيءَ سان مهيا ڪري ڏيڻيون آهن ته اهي جيئين سٺن گريڊن ۾ امتحان پاس ڪري پنهنجي وڏڙن وانگر هن بدنصيب خطي جي ماڻهن تي حڪمراني ڪري سگھڻ جهڙا ٿي سگھن، ۽ اهي ڪم اسان جا قابل ۽ لائق امتحاني ماهر وڏي خوبي ۽ ايمانداري سان وڏي فنڪاري ۽ حرفت سان سرانجام ڏيندا رهندا آهن.

هونئن اهڙا جيڪي  وي آئي پي سينٽر هئا ته انهن ۾ جيڪي شاگرد  امتحاني عمل مان گذري رهيا هيا اهي ڪن ڳالهين ۾ ته واقعي وي آئي پي هيا، کين ڪپڙي لٽي پائڻ جو ڏانو ايندو هيو، اڪثريت ڪلين شيو، ٽائي ٻڌل، پينٽ ۽ شرٽ ڌوتل پوتل استري ٿيل پاتل هيا،  پر جڏهن ڳالهه پرچن جي حل جي پئي آئي ته اهي به بنهه ڏڏ ئي هيا.   سليس اردو جي هلندڙ پيپر ۾ واحد جمع. ضد، ۽ لفظن کي جملي ۾ استعمال ڪرڻ جي سلسلي ۾ کين سادا بنهه سولا سوال به پنهنجو پاڻ حل ڪرڻ لاءِ چيو پئي ويو ته سندن منهن مبارڪ تي ٻارنهن جو گهنڊ وڄڻ شروع ٿي پئي ويو.  بهرحال اهو مرحلو مڪمل ٿيڻ بعد انهن جي چڪاس جا مرحلا به هلن پيا گھڻن ئي سبجيڪٽس جا نتيجا به اچي چڪا آهن ۽ ڪن جو اڃا انتظار آهي. اسان جو هي سيزن به خيرن سان ڪجھ گذري ويو آهي ڪجھ گذري پيو، هن عمل مان يارن دوستن پنهنجا لايا سجايا ڪرڻ ۾ ڪا ڪثر ناهي ڇڏي.  پر اچو ته اوهان کي هڪ ٻئي ”ٽائيٽ“ قسم جي امتحان جو قصو سڻائيندو هلان جيڪو پڻ هر سال منقعد ٿيندو آهي. اهو آهي ”علام اقبال اوپن يونيورسٽي“ جو امتحان. اهو وري اهڙو بي سرو ڊرامو آهي جيڪو لڳاتار ٽن مهينن تائين متواتر هلندو آهي. نالو ته هن خطي جي وڏي شاعر ۽ فلسفي جو رکيل اٿس باقي جيڪو ڪجھ تعليم جي نالي ۾ اتي ڪم ڪار ٿيندو آهي،  علم ۽ عقل جا جيڪي دريا وهايا ويندا آهن  ان جو اندازو لڳائڻ ڪو ڏکيو ناهي.

اهڙي ئي هڪ ٻي بهترين امتحان جو ذڪر نه ڪرڻ زيادتي آهي، جنهن ۾ هڪ اداري پاران ايگزيڪيٽوُ ايم بي اي، بي بي اي، بي سي آئي ٽي وغيره جا امتحان جڏهن شروع ٿيندا آهن. ته ان اداري جو اڱڻ وڏين وڏين گاڏين سان سٿجي ويندو آهي. ان امتحان ۾ مختلف ادارن ۾ ويٺل ڪامورا اها ڊگري حاصل ڪرڻ لاءِ امتحان ڏيڻ جي تڪليف گوارا ڪندا آهن. پر انوقت جڏهن ڪنهن سوال جو جواب امتحان ڏيندڙن کي ته ڇا پر امتحان وٺندڙن کي به ناهي ايندو ته معاملا ڏکيا ٿي پوندا آهن. مان سمجھندو هوس ته موبائيل تي  انٽرنيٽ هلائڻ بلڪل ئي بي ڪار آهي، پر مون کي پنهنجو اهو نظريو تڏهن مٽائڻو پيو جڏهن اهڙن امتحانن ۾ موبائيل تي انٽرنيٽ جي گوگل سرچ مان نوٽس حاصل ڪري ڪجھ يار پنهنجون ڪاپيون ڪاريون ڪري رهيا هيا.

انهن امتحانن مان سوين ڪامورا ڊگريون حاصل ڪري پنهنجن پنهنجن ادارن ۾ ترقيون ماڻي بالم ٿيو ويٺا موجون ماڻين. هونئن انهن جاين تي ان نوجوان ٽيلنٽ کي اچڻ گھربو هيو جن ملڪ جي ساک وارن ادارن مان وڏي محنت ۽ جفاڪشيءَ بعد  اهي پروفيشنل ڊگريون پنهنجو نور نچوئي، رات ڏينهن هڪ ڪري حاصل ڪيون هونديون. خبر ناهي سندن والدين کين اهي ڊگريون حاصل ڪرائڻ لاءِ ڪيترين اقتصادي اهنجاين کي منهن ڏنو هوندو. پر پاڻ وٽ اهڙا ليکا ڪري ڪير ٿو! اهڙن سوچن رکڻ وارن کي ڏڏ سمجھيو ويندو آهي. ظاهر آهي ته انهن ۾ مان به هڪ آهيان.

منهنجي سڄي گذارشات پيش ڪرڻ جو مقصد اجھو هيءُ آهي ته اسان پنهنجن پيرن تي پاڻ ڪهاڙو ٿا وهايون ۽ وڏي ڳالهه ته ان کي ڪاميابي ٿا ڀانيو، جڏهن معاملا ان حد تائين وڃي پهچن ته سواءِ سرجريءَ جي ٻي ڪا واٽ ئي نه ٿي بچي. سنڌ ۽ سنڌي ماڻهن جي گھڻ گھرين اهڙن سياستدانن کي ان سلسلي ۾ اڳتي اچي واهر ڪرڻ گھرجي پر پاڻ وٽ ته اڪثريت اهڙن ”عوامي“ اڳواڻن جي آهي جيڪي ميرٽ کي ئي لعنت سمجھن ٿا، سندن خيال آهي ته سڀ نوڪريون ۽ پروفيشنل تعليمي ادارن ۾ داخلائون سندن منشا مطابق ئي ٿين ۽ اهي ائين ڪرڻ کان وسان ڪونه پيا گھٽائين. تازو ڪاليجن، اسڪولن اندر هيٺين درجي جي ملازمن کي ڀرتي ڪيو ويو آهي. انهن ۾ هڪ به اهڙو ناهي جنهن جڏهن انهن پوسٽن لاءِ اشتهار آيو هيو ته ڪا درخواست ڏني هجي يا بعد ۾ انٽرويو ۾ اپيئر ٿيا هجن.. ٻيو ته ٺهيو پنجن ڇهن سالن کان تعليمي ادارن اندر چوڪيدار، مالهي ۽ پٽيواليءَ جون ڪانٽريڪٽ تي ڊيوٽيون ڪندڙ مسڪين ماڻهن کي پڻ ظالمانه انداز ۾ نظر انداز ڪيو ويو آهي. تازو ڪراچيءَ ۾ هڪ بااثر سياستدان وٽ وڃڻ جو اتفاق ٿيو، جنهن پنهنجي هڪ ذات واري کان روينيو کاتي ۾ ڊي ڊي او جي پوسٽ لاءِ سندس پٽ جا ڪاڳر پٽ وٺندي کيس ڏوراپو ڏنو ته ” يار مان ته پنهنجا ڇوڪرا ان پوسٽ لاءِ ڳولهيان پيو، اوهان وري هيترا ڏينهن دير ڪري آيا آهيو“  ياد رهي ته ساڳي پوسٽ لاءِ سنڌ پبلڪ سروس ڪميشن تازو لکتي امتحان ورتا هيا، معنى ته اهو به هڪ ٽوپي ڊرامو هيو؟؟!!

اسان جا حڪمران هر اها کڙڪي بند پيا ڪن جتان ڪو بي پهچ، غريب ٽيلنٽيڊ ٻار اڳتي نڪري سگھي. ان قسم جي طرز حڪمراني ۽ روين ڪري ڪهڙو روشن مستقبل ماڻي سگھجي ٿو؟ هونئن مان ڪو مايوس رهندڙن مان ناهيان، منهنجو ايمان آهي ته جي اسان سڀ پڙهيل اڻ پڙهيل، شهري توڙي ڳوٺاڻا محض معاملن جي صحيح صحيح ڄاڻ ئي حاصل ڪري وٺون ته منزل ماڻڻ ڪو ڏکيو عمل ناهي ان لاءِ اسان کي وڏي جهد ڪرڻ لاءِ پاڻ کي تيار ڪرڻو پوندو. اسان جا نوجوان علم جي حاصلات لاءِ تيار آهن، اهي تعليمي ادارن ۾ به اچن ٿا ته امتحانن ۽ انٽري ٽيسٽ جي تياري لاءِ سينٽر به جوائن ڪن ٿا، اڃا به وڌيڪ سمجھو ٻار پنهنجن شهرن ۾ جڙيل لئبررين جو رخ ڪن ٿا، اهي علم جي اڃ اجھائڻ لاءِ آتا آهن. ڪمپيوٽر جو علم حاصل ڪرڻ لاءِ اهي ڪلاڪن جا ڪلاڪ پنهنجن پنهنجن ڪمپيوٽرن تي ويهي مغز ماري ڪن ٿا. علم زندگي، خوشحالي، آزادي، ترقي، عزت، وقار، سلامتي، آن ۽ بان جو نالو آهي. علم نالو آهي سر مٿي ڪري جيئڻ جو، اسان سڀني کي گھرجي ته ان جي حصول لاءِ سڀ وسيلا ڪتب آڻيو، سڀ گڏجي سڏجي ڪوششون ڪريون، رات ڏينهن هڪ ڪري ڏيون، دنيا کي اهو ثابت ڪري ڏيکاريون ته اسين واقعي به هزارين سالن تي ٻڌل لاکين جي دڙي، موهن جي دڙي ۽ ڪوٽ ڏجي جي عظيم ورثي جا حقيقي وارث آهيون

ag_katohar@yahoo.com

سنڌي شاعرن جي چونڊ شاعريءَ جو سنڌيءَ کان انگريزي ۾ ترجمو ليکڪ : حسام ميمڻ

مون ڪوشش ڪئي ته سنڌ جي ڪجهه چونڊ شاعرن کي سنڌيءَ کان انگريزيءَ ۾ ترجمو

حسام ميمڻ

ڪجي، پوءِ اڪثر صبح جو ميٽرو ڪوچ ۾ سفر دوران موبائيل تي جنهن به شاعر جي شاعري ياد ايندي هئي مان ان کي سنڌيءَ مان انگريزيءَ ۾ ترجمو  ڪندو هوس ۽ دوستن سان ميسج معرفت شيئر ڪندو هوس، اها ٻه اڍائي سال اڳ جي ڳالهه آهي، کوڙ سارن شاعرن کي ترجمو ڪيو. سمورن دوستن ان حوالي سان سٺي موٽ ڏني ، پر افسوس اهو آهي ته مون وٽ موبائيل ۾ ايتري ميموري نه هئڻ ڪري ڪافي شيون محفوظ ٿي نه سگهيون، جيڪي ٿوريون گهڻيون شيون مون وٽ محفوظ آهي، دل چيو اڄ دوستن سان شيئر ڪجن.. هڪ ڳالهه ڪيان ته اها هڪ ڪوشش آهي، مان ڪو وڏو انگريزي دان نه آهيان، منهنجي مادري ٻولي سنڌي آهي ۽ مونکي ان سان پيار آهي، پر اسان جا بهترين شاعر بهترين خيالن سان دنيا ۾ متعارف ٿيڻ گهرجي ته جيئن سنڌ ۽ سنڌيت جي پرچاري ٿئي ته هيءَ قوم ڇا پئي سوچي ۽ ڪهڙا خيال آهن ، اميد ڪريان ٿو ته جيڪي دوست انگريزي ڄاڻن ٿا ۽ هو سمجهن ٿا ته سنڌي کان انگريزي ۽ انگريزيءَ کان سنڌي ۾ ٻوليءَ جي سحر کي تبديل ڪري سگهن ٿا ته انهن دوستن کي ان حوالي سان ڪجهه وقت ڪڍي ڪم ڪرڻ گهرجي ! باقي منهنجو کوڙ ساريون شيون هيڏي هوڏي ٿي ويون آهن، جي ملي ويون ته ڀاڳ چئبا!

حسام ميمڻ

28 جون 2009

چنڊ مَ چيڙاءِ ميان! ڪري مُنهن ڀيلو،

تون پڻ اڪيلو، آهين تارن وچ ۾.

(آسي زميني ــ ڪتاب ”مڃتا جي رڃ ۾“)

Neither make face, nor tease me

O moon!

You are too lonely among stars

تون ڇا رستو روڪيندين ؟ اڙي او نادان!

جيسين آهي جهان ، سنڌو وهندو سنڌ ۾!

(آسي زميني ــ ڪتاب ”مڃتا جي رڃ ۾“)

How you seize it to flow O imbecile!

Sindhu would flow in its full swim till

The world is perished

رُسي جنهن دم آنءُ ، وڃڻ لڳندو آهيان،

چاهيندو آهيان ، سڏين ۽ موٽي اچان!

(آسي زميني ــ ڪتاب ”مڃتا جي رڃ ۾“)

Being displeased, when ramble I,

May you call me, thus wish I!

ڪَپرَ ڪُن نه ڪوءِ ، واريِ وسي وچ ۾،

سُڪا ٻيئي چپڙا ، اکين آب نه هوءِ،

ڪنهن جي اڳيان روءِ، سنڌو ساٿ نه سنڀري.

(آسي زميني ــ ڪتاب ”مڃتا جي رڃ ۾“)

No whirlpool near the bank, the sand exists amidst,

Dried are the both sides, and not even a drop into the eyes!

Before whom these two shed tears, the Indus River has been seized to flow.

ٻيلي ! پَسيِ ٻاٽَ متان مُنجهو دوستو!

اوجهڙ منجهان واٽ، جيڏا! جوڙيندا هلو!

(آسي زميني ــ ڪتاب ”مڃتا جي رڃ ۾“)

Seize not your struggle to see the darkness O friends!

Pave the way, go through it ceaselessly

ڀنل مِٽيءَ جو هُڳاءُ ، تو لاءِ آندو مون،

آڇين پيو تون ، مونکي بوءِ بارود جي.

(آسي زميني ــ ڪتاب ”مڃتا جي رڃ ۾“)

Brought I moistened soil’s scent, and offer you I

The smell of gun powder

”ٿري ڪانءُ“

مونکي يقين آهي

تو ڪڏهن

ٿري ڪانگ کي

ڪاڇي ۾ اُڏامندي

نه ڏٺو هوندو

لڳي ٿو

توکان وڌيڪ

انهيءَ ڪانوَ

مارئيءَ جي فلسفي کي

سمجهيو آهي ــ !

(آسي زميني ــ ڪتاب ”مڃتا جي رڃ ۾“ نثري نظم)

“The Desert Crow”

I do sure

You never ever

Have seen the crow

Flying over Kaachho

I guess

it has dipped its beak deep

In the philosophy of Marui [character]

More than you!

”اها ڪا گار ته ناهي“

اها ڳالهه ٻڌائيندي

تون ڦِڪو ڇو ٿو لڳين ؟

ته تنهنجو ڏاڏو

۽ تنهنجي ڏاڏي

بهشت ۾

اگهاڙا رهندا هئا ـــ!

(آسي زميني ــ ڪتاب ”مڃتا جي رڃ ۾“ نثري نظم)

“It is not Abuse”

Why feel you shy to tell?

That

Your grand father

And mother

Used to stroll

Naked in the paradise!

آءُ گهڙي کن

هيٺ لهي آءُ

مونکي هڪڙي ڳالهه ڏسي وڃ

منهنجي هڪڙي

ڳالهه ٻڌي وڃ!

آءُ گهڙي کن هيٺ لهي آءُ

پنهجو جوڙيل

ڏيهه ُ ڏسي وڃ!

هڪڙ ا ماڻهو ننڍا ماڻهو

هڪڙ ا ماڻهو وڏا ماڻهو!

ڪهڙ ا ماڻهو،

تنهنجا ماڻهو،

پنهنجن تي نيشان هڻي وڃ!

ليڙون لوئي،

ڦاٽل چولو،

انگ اگهاڙي ڪنهنجي نياڻي،

غيرن آڏو جهول جهلي آ،

پنهنجن کي خيرات ڏئي وڃ!

نيراني ۽ پير اگهاڙي،

نٽهڻ اُسَ ۾ هَر هلائي،

ڪاري ڳڙ سان،

سُڪل ڀورا ،

هڪڙو ويلو تون به چکي وڃ!

آسيءَ کي جا ڏات ڏني تو

سائي ڪڇي ٿي،

سائي لڇي ٿي،

پوءِ ڇو دهريو ڪافر سڏجان،

مونکان پنهنجي ڏات وٺي وڃ!

(آسي زميني ــ ڪتاب ”مڃتا جي رڃ ۾“ آزاد نظم)

Come down

For a while today!

Speak thee

And let me speak!

Come down

For a while

Do watch the world,

Engineered by you!

Some are inferior

Some are superior

Who belong to you?

Do mark them!

Wrinkled is the veil,

Torn shirt she puts on,

The naked she looks,

Whose daughter is that girl?

She begs before stranger men,

Offer alms to your people!

Without breakfast

And bare-footed,

She ploughs

In the scorching beam,

Unbuttered pieces of meal,

She takes with spoilt molasses

Come down to taste it

A single time!

‘AASI’ was bestowed with insight

That utters the truth and tormented for,

“Why I am called atheist then”

Come to get [insight] it back!

سوري چاڙهي سچ، هاڻي ٿو هٿڙا هڻي،

ڪوٺي مٿان ڪچ ، بيٺو ڦوڪي آڱريون .

(استاد بخاري ـ ڪتاب ”گيت اسانجا جيت اسانجي”)

The “truth takes to the gallows

“Lie” feels shy now,

It stands on the top

And lost so low!

پهاڙن جون وڏيون چوٽيون جهڪائين تون

خلائن ۾ اپالن کي ڊڪائين تون

عظيم انسان مان توکي مڃيندس پوءِ

جڏهن سنسار جا آنسو سُڪائين تون!

(استاد بخاريءَ جو چو سٽو ڪتاب ”پير نه هٽن پوئتي“)

Kneel the peaks of the mountains you down,

Run you Apollo in the sky

I would salute O great man!

When you wipe the tears up of the world!

روهڙي سوڙهي آ ، دل نه سوڙهي ڪر،

عشق اچئي جي در، ان جي ڪجي آجيان!

(ادل سومرو ڪيئي سال اڳ اروڙ ۾ نينهن ٽڪريءَ جي هيٺان اختر درگاهي کي مخاطب ٿي هي بيت پڙهيو هو، ان مشاعري ۾ شڪارپور، خيرپور ،سکر ۽ ٻين ضلعن جا شاعر به موجو هيا، ڇو ته اهو هڪ ادبي ۽ جاگرافيائي ٽوئر هو)

Rohri is the narrow city

Narrow not your mind!

‘Love’ cordially be welcomed

If it gets at your door!

يا يار آهي پٿر

يا آهه بي اثر آ !

(واجد)

Either beloved has changed into stone

Or sigh keep no impact on him!

غم زياده خوشي قليل ملي!

زندگي ڄڻ بي دليل ملي!

(شيخ اياز جو گهاٽو دوست ، مشهور قانوندان ۽ شڪارپور ۾ قائم ٿيندڙ حاجي مولا بخش لا ڪاليج جو پهريون پرنسيپال  لعل  محمل ”لعل“ جنهن جو ڪتاب ”گونجَ“ ڇپيل آهي ، مان هن جي ان ڪتاب مان هڪ غزل جي مطلع جو ترجمو ڪيو آهي، سائين لعل ڪجهه سال اڳ گذاري ويو)

I got the sorrows more

Little the happiness I bore

Life proved like an illogical action

منهنجا محبوب!

منهنجي چُميءَ جي

خواهش نه ڪجانءِ

جاني،

ڪير ماري نه وجهئي!

(عزيز قاسماڻي هڪ منفرد ڪهاڻيڪار ۽ سيبتو شاعر ، هي نثري نظم هن مونکي ايس ام ايس ڪيو هو)

O my beloved!

Desire not for my kiss!

Dear!

You will be killed by the people

تون ياد ڪرين يا نه ڪرين ، ياد ڪريان ٿو

(هڪ سنڌي ڪلام جا ٻول)

Either you conjure me up or not, I do

هُو ته مونکي چِتا تي وٺي ٿي ويا،

مينهن برسي پيو ڪالهه شمشان تي!

(شيخ اياز جي مشهور غزل جو هڪ بند)

They took me towards the pyre,

But rained it on crematorium yesterday!

مان به تنهنجي آرسي ، مون ۾ ئي ڏس پاڻ،

اکيون اکين ساڻ ، ڳالهائين ٿيون ڳجهه ۾!

(شيخ اياز جو بيت)

Do watch me; I am just like a mirror before you,

Eyes mingled with eyes,

And divulge the secret each other!

هلي درازا هل

تنهنجا سارا مولوي،

منهنجو هڪ سچل!

(شيخ اياز جو مشهور ٽيڙو)

Let’s move to Daraza [city],

Take all of your dogmatic erudite,

I have a capable guide “Sachal”,

Who will face them all!

آءُ رابيل مرجهائجن ٿا پيا،

ڪا سڳنڌ آهي،

جنهن جي نه تو ريءَ سَري!

(شيخ اياز)

Come to me O my beloved!

Jasmines are going to fade,

There is a specific fragrance,

That cannot sustain but you!

عشق اسان وٽ آرائينءَ جيئن ،

آيو جهول ڀري !

ڪوئي ڪيئن ڪري!

الا! ڪوئي ڪيئن ڪري!

(شيخ اياز جي مشهور وائي، آرائين شڪارپور جو هڪ ثقافتي ڪردار آهي، عورتون جيڪي گهر گهر گل وڪڻنديون هيون ، انهن کي آرائين چوندا هيا ، اها شيءِ سنڌ جي ڪنهن ٻئي شهر ۾ اهڙي طرح واضح نٿي ملي ، هونئن به شڪارپور هڪ گرين بيلٽ جهڙو شهرهيو ، گلن ، باغن ۽ بوستانن جو شهر، جتي رابيل جي ڪنڊي پائي گهمڻ ڪلچر هيو ، چوڻ وارا چون ٿا ته شڪارپور شهر وڃڻ مهل پريان ئي خوشبو ايندي هئي، خوشبو جي شهر ۾ عورت گل وڪڻي اها آرائين آهي، ۽ اياز جهڙو ان ”آرائين“ کي عشق سان تشبيهه ٿو ڏي، جيڪا ڪمال جهڙي شيءِ آهي!)

Love came to us like “Aaraaeen”

With pot full of flowers,

How one may escape!

O lord! How one may escape!

گهڙو ڀڳو ، مُنڌَ مُئي ، وسيلا ويا،

تهان پوءِ سُئا ، سهڻيءِ سڏ ميهار جا!

(شاهه عبداللطيف ڀٽائي)

Jar broken, the lady drowned, Mehar bemoaned,

Suhinee listened crying him,

When she could not catch even a straw to sustain

محروم ئي مري ويا ، ماهر ٿي نه مُئا!

(شاهه عبداللطيف ڀٽائي)

They died deprived, rather than to be experts

پاڻياريءَ سرَ ٻهڙو ، جرَ تي ڦوٽو جيئن ،

اسان سڃڻ تيئن ،رهيو آهي روح ۾!

(شاهه عبداللطيف ڀٽائي)

As jar upon jar, a woman carries

Or as the bubble on the surface of water,

Like these two,

My beloved in my heart exists too!

مون پريان جو نينهن ، ڇنڻ ڪارڻ نه ڪيو!

(شاهه عبداللطيف ڀٽائي)

I leant no love to leave you!

ڪَتِ، ڪَتيندو ڪير !؟

(شاهه عبداللطيف ڀٽائي)

Spin, keep on spinning,

Who will spin but you!?

سَرَ نِسريا پانڌََ ، اُترَ لڳا آءُ پرين !

مُون تو ڪارڻ ڪانڌَ! سهسين سُکانئون ڪيون!

(شاهه عبداللطيف ڀٽائي)

Reed tips grew, Northern wind blew,

O beloved husband!

I made offerings for you!

توڙي تون ڪاتار ، جم هيکلي ڀيرئين ،

ڏِسَي ڪا ڏُئار ، صراف انهيءَ سُٽَ ۾ !

(شاهه عبداللطيف ڀٽائي)

Though you are expert, spin not alone,

The connoisseur observes knots finely!

جان ڪَتين تان ڪَتِ ، هيءَ هڏ وهاڻي ،

ڪاپائتي سڀ ڪا ، ڪَتي سيباڻي ،

ڄاتو جن ڄاڻي ، تن هٿان پهي نه ڇڏي.

(شاهه عبداللطيف ڀٽائي)

While spinning, keep on spinning,

Time does not return back once gone,

Those who knew how to spin,

Not even a single cotton ball fell down!

memonhisam@yahoo.co.uk

نئين دنيا ليکڪ : حليم بروهي

حليم بروهي

When a man is in love

How can he use old words?

I am a woman in whose heart

The pulse of time has stopped

I don’t know spring flowers

Nor does April know me

· مٿيون ٻه سٽون/ڇهه سٽون مون کي عرفانه ملاح پڙهايون آهن. منهنجو واسطو ان ڳالهه سان ناهي ته شاعر ڪير هو، حالتون ڪهڙيون هيون، دهشت جي ديس ۾ محبت جي ڳالهه ڪجهه اهڙو مضمون آهي، جيڪو مان سڄو پڙهي ويس. هن مضمون ۾ بي انتها سهڻائپ آهي جو هن ۾ دل جو نچوڙ آهي، هن ۾ دل جو رت آهي، هن ۾ دل جا ٽڪرا آهن. عقلمند ۽ محقق سنڌي رائٽر هن مضمون کي اجايو سمجهندا، پر ان مضمون جي اهميت مان ڄاڻان ٿو جو مان به مئڊم ملاح وانگر فقط دل جا ڪتاب پڙهيل آهيان. مون کي نالا ياد نٿا بيهن ۽ پڙهي به هاڻ نٿو سگهان، پر مئڊم جيترو اوهان کان پڄي محققن ۽ سنڌي جي استادن کان پري رهجو. مان ماضي جي ڳالهه آهيان، اوهان کي شايد اندازو ناهي ته اوهان مستقبل آهيو. اوهان پاڻ ڏسندا ته اهي سنڌي محقق ڪيئن ٿا هوائن ۾ غائب ٿي وڃن، هي ڇا ڄاڻن ته شعر ڇا آهي، شاعري ڇا آهي ۽ دل جي دنيا ڇا آهي.

·  فطرتن جي معاملي ۾ سڀيئي انسان هڪ جهڙا ۽ هڪ جيترا آهن. ٻڍاپي جي عمر ۾ انساني فطرت ظاهر ٿيڻ ۽ اکيون ڏيکارڻ شروع ڪندي آهي. ظاهرن ٻڍو ڪيترو به عقلمند ۽ سمجهو ظاهر ٿئي، پر سندس اندر وڌيڪ ۽ وڌيڪ ڪارو گهاٽو رس ٿيندو ويندو آهي. بيماريون ۽ وڏي عمر انسان جي موت جو سبب نه هوندا آهن، انسان مرندو آهي اڻپوري ٿيل خواهشن جي رهجي وڃڻ ۾. مون کي اها اڄ ڏيو، جيڪا مون کي ڪالهه تائين فقط ان ڪري نه ملي جو مان کيس پنهنجي اشرافت جي ڄار ۾ ڦاسائي رهيو هوس ۽ جنهن جي ذهن تي مان اثر ويهاري رهيو هوس ته مان اهڙو ۽ ايترو شريف آهيان جو هن جي جسم جو احترام ڪندي هن جي جسم جي ڪنهن به حصي کي هٿ نه لڳائيندس. مون کي جي هوءَ اڄ ڏيو، هينئر ڏيو ته مان صبح ٿيڻ کان اڳ مرڻ لاءِ خوشي سان تيار آهيان.

·  ظاهري اشرافت جو فريب ۽ ڪوڙو ڍونگ لاهي ڦٽو ڪريو. جيڪا وڻي تنهن کي ڪن ۾ چئو ته ”تون مون کي وڻين ٿي، قدرت جي ڳٽي تي مٺي ڏيو. مون هڪ غلطي ڪئي هئي، اها غلطي مون کان ٿي  وئي. منهنجي پنهنجي بيوقوفي ۾. مون کي A وڻندي هئي ۽ هن کي به مان وڻندو هوس. مون هن کي نياپو موڪليو ته ”تون مون کي وڻين ٿي“. منهنجو ذهن ۽ دل هن جي چاهت ۾ اهڙي غلطي ڪري ويا، جو اهو نياپو مون A ڏانهن موڪلڻ بدران الائجي ڪنهن ڏانهن اماڻي ڇڏيم! مون کي A کپي، پر A ملي ته کيس سمجهايان ته اها غلطي مون کان ٿي وئي هئي، منهنجو ذهن ٿڙي ويو هو. هڪ مهينو ڪافي آهي ان احساس لاءِ ته مان ٻن مهينن کان هن سان ملڻ جو انتظار پيو ڪريان.

·  جڏهن ليکڪ وٽ لکڻ لاءِ ڪجهه نه رهندو آهي، تڏهن هو چاهيندو آهي ته هن کان انٽرويو ورتا وڃن ته جيئن ليکڪ جو ليبل به لڳل اچيس ۽ لکڻو به نه پويس.

·  لکڻ وڏو خفو آهي، خاص ڪري سنڌي اکر لکڻ. ڪو به سنڌي مضمون لکي ان ۾ نقطا ڳڻيو، اوهان جو مغز ڦري ويندو. پوءِ سنڌي ۾ اوهان ٽيڪٽانڪ جيالاجي ته لکندا ڪونه، ڪا مئٿس يا فزڪس يا ايڪئيشن کان به وئون ويندا. الجبرا ۾ هڪڙا فيڪٽر، ٻيو ڇا ڪجهه آهي، جاميٽري ۾ جيڪي سڌين ليکڪن سان شڪلون ٺاهي سگهجن ٿيون، سي سڌي ليکي يا ٿلهي ليکي ڪيتريون ممڪن آهن. اهو پهريون شخص ڪير هو، جنهن چيو هو ته دنيا پاڻي جي ٺهيل آهي، ڊيموڪريٽس ڇا چيو هو ته دنيا ڇا جي ٺهيل آهي؟ سنڌي ۾ ڪجهه ڪونهي سواءِ لفاظي جي؟ اکر، اکر، اکر، هيءَ آهي سنڌي. جيڪڏهن اڄ سنڌيءَ ۾ لکيل سڀيئي ڪتاب ساڙي ڇڏجن ته فقط لفاظي سڙي ويندي ۽ ٻيو ڪو به نقصان نه ٿيندو. ها، پنا ضرور سڙي ويندا.

·  هاڻ مون وٽ لکڻ لاءِ ڪجهه ناهي رهيو. سياست سان منهنجو واسطو ناهي، سماج کي مون کان ايتري نفرت آهي، جيتري مون کي سماج کان آهي. جيڪي پاڻ کي محقق (آهي ته الائجي ڇا) سمجهندا آهن، تن کي ڏسي ته سندن ٻار به کلندا هوندا ۽ هي ائين سنڌي ٻولي ۾ پي ايڇ ڊي ٺاهيندا آهن، جيئن ڪڪڙ آنا لاهيندي آهي ۽ اهي به هوائي! نيٽ، وڊيو، موبائيل باوجود مان سمجهي نٿو سگهان ته شاگرد سنڌي ٻوليءَ جا ماهر ٿيڻ لاءِ ڪيئن ڦاسجي ويندا آهن! ان کان ته بهتر آهي ته بنگال ڪا جادو يا نيپال ڪا جادو واريون چوپڙيون پڙهن.

·  ڪنهن زماني ۾ لکڻ لاءِ هٿ استعمال ٿيندو هو، پوءِ انگريزن اها مشين ٺاهي، جنهن کي اڃا تائين ٽائيپ رائيٽر چئبو آهي، جيتوڻيڪ ٽائيپ رائيٽر ٺهڻ ڪيئي ورهن کان بند ٿي ويا آهن.

· جڏهن ٽائپ رائيٽر ٺهڻ لڳا هئا، تڏهن ان تي لکيل اکرن تي آڱرين کي هيرائڻ لاءِ ماڻهن طريقا به ايجاد ڪرڻ شروع ڪيا، جن مان سڀ کان ڪارائتو پٽمين جو طريقو ثابت ٿيو، جيڪو اڄ تائين استعمال ٿيندو آهي. جيتوڻيڪ ٽائپ رائيٽر وارو زمانو ڪڏهوڪو فوت ٿي چڪو آهي، ان ٽائپ رائيٽر ٺهڻ جي شروعاتي دور ۾ جيڪي ماڻهو پٽمن يا ڪو ٻيو طريقو سکي ويا هئا ۽ معاوضي تي خط پٽ يا پنا ٽائيپ ڪندا هئا، تن کي ٽائيپ رائيٽر چيو ويندو هو ۽ جنهن کي اڄ يا ڪالهه تائين ٽائپ رائيٽر چيو ويندو هو، تنهن کي ٽائپنگ مشين چيو ويندو هو. ڳالهه بلڪل سڌي ۽ سادي آهي، پر انهن انگريزي اکرن کي سنڌي ۾ سمجهائڻ يا سمجهڻ مونجهاري وارو ڪم آهي. ڪمپيوٽر وغيره هلائي اوهان کي وسري ويو هوندو ته ٽائپنگ مشين ۾ ربن به پوندي هئي، پر اوهان جي وڏن کي ياد هوندو ته ڪاري ربن به هوندي هئي ۽ ڳاڙهي ربن به هوندي هئي.

· مٿي جيڪي ڪجهه لکي آيو آهيان، سو سمجهاڻي طور آهي، هاڻي ٿي ٿئي ڪهاڻي شروع.

· ڪنهن زماني ۾ هڪڙو ٽائپسٽ (جنهن کي ان زماني ۾ ٽائپ رائيٽر چوندا هئا) هو، جنهن سڄي حياتي ٽائپنگ ڪري پنهنجو ۽ گهر وارن جو گذران ڪيو هو ۽ هاڻ 80 سالن جو پوڙهو ٿي پنهنجي ڪمري تائين محدود ٿي ويو هو. جنهن ۾ سندس پراڻي ٽيبل تي اهو ساڳيو ٽائپ رائيٽر رکيو هو، جنهن تي هن سڄي حياتي ڪم ڪري پنهنجي ۽ گهر وارن جي روزي ڪمائي هئي. هن کي اها پراڻي ٽيبل ۽ اهو ٽائپ رائيٽر ان ٻڍاپي ۾ به پيارا هئا ۽ هن جي هٿن جي آڱرين ۾ اڃا به چرپر رهندي هئي.

·  هڪڙي ڏينهن هن پوڙهي پنهنجن پٽن، ڌين ۽ هنن جي اولاد کي سڏي چيو ته ”مان پنهنجي آتم ڪٿا/رام ڪهاڻي/حياتيءَ جي ڪهاڻي لکڻ ٿو چاهيان، جنهن کي آپ بيتي به چئبو آهي. اکين کان مان بلڪل جڏو آهيان ۽ هڪڙو اکر به ڏسي نٿو سگهان، پر سڄي حياتي ٽائپنگ ڪرڻ ڪري منهنجي هر هڪ آڱر بلڪل ان اکر تي پوندي آهي، جنهن تي مان چاهيندو آهيان. منهنجي ٻنهي هٿن جي آڱرين ۾ اڃان به جواني واري قوت ۽ سمجهه آهي. اوهان منهنجي ٽائپنگ واري ٽيبل ٽائپ رائيٽر سميت ڇڪي منهنجي کٽ جي ويجهو ڪريو ۽ پنن جا دستا به ڏيو ته مان مرڻ کان اڳ پنهنجي آتم ڪهاڻي ٽائيپ ڪري وٺان، جيڪا منهنجي مرڻ کانپوءِ اوهان ڏسجو، پڙهجو ۽ ڇپائجو. جيسين مان پنهنجي حياتيءَ جي ڪهاڻي مڪمل نه ڪريان، اوهان مان ڪو به منهنجي ٽائپ رائيٽر ۽ ٽائپ ٿيل پنن ڏانهن نه نهاري ۽ نه ڏسڻ جي ڪوشش ڪري.“ گهر جا ڀاتي پوڙهي کي ڀائيندا به هئا، هن جي عزت به ڪندا هئا ۽ جيئن پوڙهي چين تيئن ٽيبل گهلي پوڙهي جي کٽ ويجهو ڪري پاڻ ان ڪمري کان پري رهڻ لڳا، جتان ٽائپ رائيٽر جي اکرن جي ٽڪ ٽڪ جو آواز ايندو رهندو هو، جو پوڙهو لڳاتار ٽائپنگ ڪندو رهندو هو. ائين ڏيڍ ٻه سال گذري ويا.

·  آخر اهو ڏينهن آيو، جنهن ڏينهن ان پوڙهي جي ڪمري مان ٽائپنگ جي ٽڪ ٽڪ جو آواز اچڻ بند ٿي ويو ۽ گهر جا سڀيئي ڀاتي پوڙهي جي ڪمري ڏي ڊوڙيا، جتي ڏٺائون ته پوڙهو کٽ تي مئو پيو هو. ٽائپنگ واري ٽيبل، ٽائپ رائيٽر ۽ پنن جا دستا سڀيئي درست حالت ۾ هئا. گهر جي ڀاتين هڪدم اهي پنا کنيا، جيڪي پوڙهي ٽائيپ ڪري کاٻي هٿ طرف رکندو آيو هو. اهي پنا ڏسي گهر جا سڀيئي ڀاتي حيران ٿي ويا، جو انهن پنن مان ڪنهن هڪڙي پني تي به ڪو اکر لکيل نه هو. سڀيئي پنا، جيڪي ان پوڙهي پنهنجي ليکي ٽائيپ ڪيا هئا، بلڪل خالي ۽ ڪورا هئا!

·  ڳالهه ڇا هئي؟ اهو سڀ ڪيئن ٿيو؟ ڳالهه فقط ايتري هئي جو اهو پوڙهو، جنهن جو دماغ به صحيح هو ۽ هن جي هٿن جي آڱرين ۾ سگهه ۽ قوت به هئي، سو اکين کان انڌو/جڏو هئڻ ڪري هي نه ڏسي سگهيو ته ان ٽائيپ رائٽر ۾ ڪاربان ربن هئي ڪا نه! ڪاربان ربن نه هجڻ ڪري ڪو به اکر ڇپجي نه سگهيو! سڀيئي پنا خالي ۽ ڪورا هئا!

haleembrohi@hotmail.com

پاڻي ناهي ڳوڙها پي! ليکڪ : علي اڪبر راهمون

علي اڪبر راهمون

ڪاوش 10 جون 2009ع تي رپورٽ ڪيو آهي ته، ”تعلقي ڇاڇري جي ڳوٺ سمون رند جا 45 رهواسي هڪ ڏينهن ۾ گيسٽرو وگهي بستري ڀيڙا ٿيا، جن مان 7 ڄڻا ڇاڇري جي تعلقي اسپتال ۾ داخل ٿي سگهيا، جڏهن ته باقي ڳوٺاڻا غربت سبب علاج ڪرائڻ کان قاصر آهن ۽ ڪاوش اهو پڻ ڄاڻايو ته ذڪر ڪيل ڳوٺ ۾ سرڪاري ٽيوب ويل ۽ هڪ سماجي اداري طرفان مليل پاڻي صاف ڪرڻ جو پلانٽ واسطيدار اختيارين طرفان ڊيزل نه ملڻ ڪري بند پيل آهي. ساڳيءَ اخبار  22 جون تي رپورٽ ڪيو ته اسلام ڪوٽ ۽ ڇاڇري جي ڳوٺن ڏوٻار ۽ سانڌورو مڱريو جا 100 کان مٿي   ڳوٺاڻا اسپتال داخل آهن، جڏهن ته هڪ معصوم نياڻي حسني هاليپوٽو اسپتال ڏانهن نيئندي رستي ۾ ئي فوت ٿي ويئي، باقي ڳوٺاڻا بي يارو مددگار آهن.

جنهن ٿر ڏٺو آهي ۽ ٿورڙي به ڄاڻ رکي ٿو ته کيس چڱي ريت اندازو هوندو ته ٿر جا ماروئڙا هن جديد دور ۾ به ڪيئن زندگي گهاري رهيا هوندا. ٿر ۽ اهڙن ٻين پٺتي پيل علائقن ۾ رڳو عطائي ڊاڪٽر ئي ڪونه هوندا آهن، پر اتي ته عطائي سياستدان به هوندا آهن ۽ تجربي مان معلوم ٿيو آهي ته عطائي ڊاڪٽر جي ڏنل دوا سان شايد ڪو بچي به وڃي، پر سياستدان جي هڪ فيصلي سان لکين جانيون ڏکن جي اوڙاهه ۾ ڪرنديون آهن ۽ جنهن جا ڪيئي مثال ڏيئي سگهجن ٿا. گهٽ ۾ گهٽ ٿر جي حوالي سان، صاف پاڻي جي فراهمي، ڏڪار ۾ واهر ۽ ٿر لينڊ گرانٽ پاليسي نه هجڻ اهڙا مثال آهن، جنهن جي ڪري لکين ماڻهو عتاب جو شڪار آهن. گذريل سال پڻ برساتون گهٽ پيون ۽ نتيجي ۾ آيل ڏڪار ٿر واسين کي اٽي ۽ لٽي جي الڪي سان گڏ پيئڻ جي صاف پاڻي لاءِ به پريشان ڪري وڌو آهي.ٿر جي زير زمين پاڻي جي quality جا ٻه مسئلا آهن.

لوٺياٺ جي گهڻائي: هڪ کوجنا ڪندڙ اداري جي رپورٽ موجب، ٿر جي زير زمين پاڻي ۾ وڌ کا وڌ ويهه هزار پي پي ايم لوڻياٺ ملي آهي، جڏهن ته صحت جي عالمي اداري (W.H.O) جي مقرر ڪيل حد 1500 پي پي ايم آهي. سڀ کان وڌيڪ کارو پاڻي تعلقي ڇاڇري جي ڳوٺ نارو واريءَ ۾ مليو آهي. جتان جا رهواسي 5 کان 6 ڪلوميٽرن تان پيئڻ جو پاڻي آڻين ٿا. ڄاڻايل سروي موجب ٿر جي ڪل ايراضي جو 50 سيڪڙو حصو اهڙو آهي، جتان جو زير زمين پاڻي پيئڻ جي لائق ناهي.

فلورائيڊ جي گهڻائي: زير زمين موجود ڪئين مرڪب آهن. تحقيق مان پتو پيو آهي ته هتان جي زير زمين پاڻي جو 89 سيڪڙو ڪنهن به صورت ۾ انساني واهپي لائق ناهي، ڇو ته هتان مليل پاڻي ۾ فلورائيڊ 32 ملي گرام في لٽر مليو آهي، جڏهن ته W.H.O جي وڌ کان وڌ حد مقرر ڏيڍ ملي گرام آهي. فلورائيڊ واري پاڻي پيئڻ سان ڏندن جو خراب ٿيڻ، هڏن جو سور ۽ مڙي وڃڻ ۽ 40 سال جي عمر بعد بستري ڀيڙو ٿيڻ يقيني هوندو آهي. ٿر جي ماڻهن جي رنگين ڏندن جو سبب پان کائڻ نه آهي، پر اهو فلورائيڊ جي نشاني آهي.

2000ع واري ڏڪار ۾ به سرڪار چيو پئي ته ٿري ماڻهو وائرل انفيڪشن جي ڪري نه پر بک وگهي مري رهيا آهن ۽ ميڊيا انهيءَ دور ۾ واقعي پاڻ ملهايو هو ۽ پوءِ وقت جي گورنر دائودپوٽي صاحب ۽ پرويز مشرف کي پڻ ٿر جا سفر ڪرڻا پيا هئا. هن سال ڏڪار جي حالت ۾ ٿري مري رهيا آهن. زير زمين پاڻي جي سطح هيٺ ٿي ويئي آهي ۽ ماڻهو معمولي بيمارين وگهي مري رهيا آهن. مٿي ڄاڻايل ڪاوش جون خبرون انهيءَ جو مثال آهن. هن وقت جيڪا ٿر جي صورتحال آهي، سا مجرم لغاري جي سٽن ۾ ئي بيان ڪري سگهجي ٿي.

منهنجي مٺڙي پياري ڌيءَ،

پاڻي ناهي ڳوڙها پي،

مينهن ته پنهنجي مند تي وسندا،

کوهه ويا سڀ کارا ٿي.

انهيءَ منظر جو درد صرف هڪڙو شاعر ئي سمجهي سگهي ٿو ۽ ٻيو ڀوڳيندڙ جيون، جنهن وٽ اظهار ڪرڻ لاءِ لفظ ناهن هوندا، پر انهيءَ جي سڪل چپن ۽ اڻڀن وارن، اگهاڙن پيرن، ڦاٽل ڪپڙن ۽ ڏرا ڏيئي ويل اکين مان سڀ ڪجهه پسي سگهبو آهي، پر شرط اهو آهي ته ڪو جي پرکڻ چاهي! ڪوفي عنان تاريخ ۾ پهريون ڀيرو جڏهن هلندڙ صدي جي آغاز ۾ اهو واضح ڪيو ته ”صاف پاڻي هر انسان جو بنيادي حق آهي“ ته پهرئين دنيا کي ڏندين آڱريون اچي ويون هيون ته واقعي هن دور ۾ به پيئڻ جو صاف پاڻي نٿو ملي ڇا؟ اڄ جڏهن دنيا گهڻو تبديل ٿي چڪي آهي ۽ ٿر عالمي ايجنڊا جي ڦير گهير ڪندڙن جي اوليتن ۾ شامل آهي، انهيءَ وقت ڳالهه مالڪيءَ ڪرڻ جي آهي ۽ جيڪا صرف سياستدان ئي ڪري سگهي ٿو.

سياست جون غير سياسي ڳالهيون! ليکڪ : اشفاق آذر

اشفاق آذر

تازو ئي سرحد جي گورنر اويس غني جو هڪ خانگي ٽي وي تان انٽرويو نشر ٿيو، جنهن ۾ هن ٻين ڳالهين سان گڏ هڪ ڳالهه اها به چئي ته، ”ڪجهه ماڻهو پاڪستان ٽوڙڻ چاهين ٿا ۽ جيڪڏهن آئون گورنر نه هجان ها ته انهن جا نالا ٻڌائي ڇڏيان ها.“ هاڻي ظاهر آهي ته گورنر صاحب جيڪو هيڏي ساري اعليٰ سرڪاري عهدي تي فائز آهي تنهن هوائي فائر ته نه ڪيو هوندو….ضرور وٽس ڪا پڪي پختي ثابتي هوندي! اڇا کيس اها به خبر آهي ته انهي سازش ۾ ڪهڙا ماڻهو ملوث آهن، ته مطلب ٿيو ته ڳالهه ۾ وزن به آهي، پر سندس اها ڳالهه ته  جيڪڏهن هو گورنر نه هجي ها ته انهن جا نالا ضرور ٻڌائي ها، ان سڄي معاملي کي مشڪوڪ ڪري ڇڏي ٿي…گورنر صاحب جيڪڏهن ان سرڪاري عهدي تي هوندي انهن جا نالا نٿو ٻڌائي سگهي ته منهنجي ناقص عقل موجب ان جا هيٺيان سبب ٿي سگهن ٿا…

(1) ان سازش ۾ اهڙا ماڻهو ملوث آهن، جن جا نالا کڻڻ سان قبلي گورنر صاحب کي پنهنجي عهدي وڃڻ جو ڊپ آهي. في الحال هو پنهنجي ”حب الوطني“ جي رڳ کي تيستائين ڦڙڪائڻ نٿو چاهي جيستائين سندس گورنري واري نوڪري برقرار آهي.

(2) ان سازش ۾ اهي ماڻهو ملوث آهن جن جي طفيل گورنر صاحب هن عهدي تائين پهتو آهي ۽ جيئن ته هو انهن ماڻهن جو احسانمند آهي، ان ڪري في الحال پنهنجي ”محسنن“ سان ڦٽائڻ نٿو چاهي.

پر گورنر صاحب پنهنجي انٽرويو ۾ ان ڳالهه جي ضمانت ڪانه ڏني ته هو عهدي تان هٽڻ کانپوءِ ملڪ ٽوڙڻ جي سازش ۾ ملوث ماڻهن جا نالا ٻڌائي ڇڏيندو. جيڪڏهن سندس حب الوطني جي رستي ۾ فقط گورنري رڪاوٽ آهي ته پوءِ وسيع تر ملڪي مفادن ۾ ان کي ڇڏڻ جو خيال گورنر صاحب کي ڇو نٿو اچي؟ وقت سان گڏ مشاهدي ۾ اها شيءِ سامهون آئي آهي ته اسان وٽ ٻن قسمن جون لغتون هجن ٿيون، هڪڙي آهي عوامي لغت ۽ ٻي آهي سرڪاري لغت…عوامي لغت اها آهي جنهن جو اظهار توهان خلق خدا جي چيل ڳالهين جي صورت ۾ نه رڳو ميڊِيا، پر روزاني وهنوار ۾ به ٻڌي سگهو ٿا، سندن ڪنهن به ڳالهه جي معنيٰ ڪا اهڙي ڳوڙهي ۽ منجهائيندڙ نه هوندي آهي جنهن لاءِ توهان کي ڊڪشنري ڏسڻ جي ضرورت پوي. هو صاف ۽ سڌي ڳالهه ڪندا آهن. مهانگائي وڌي وئي، امن امان آهي ڪونه، اسپتالن ۾ دوائون ۽ اسڪولن ۾ استاد غير حاضر، نوڪري پيسن کانسواءِ ملي ڪونه، ڪم رشوت کانسواءِ ٿئي ڪونه…هو توهان کي نالا وٺي وٺي ٻڌائيندا ته فلاڻي صاحب يا ٽيري صاحب جو پي اي يا مٽيري وزير جي منشي کانئس نوڪري عيوض هيترا ڏوڪڙ گهريا آهن…يا هو فلاڻي وزير، مشير، ايم پي اي، ايم اين اي وٽ جتيون گسائي گسائي بيهي رهيا آهن پر سندن ٽڪي جيتري به شنوائي نٿي ٿئي…هو پنهنجي ڳالهه ڪندي ان مصلحت جو ڪڏهن به شڪار ناهن ٿيندا ته سندن ايئن ”پردي نشينن“ جا نالا کڻڻ سان سندن مسئلن جي حل ۾ مشڪلاتون پيش اچي سگهن ٿيون، سندن ٺهندڙ ڪم ڊهي به سگهن ٿا، هو بي ڌڙڪ ۽ بنا ڪنهن رک رکاءَ جي چئي ڏين ٿا جيڪي ڪجهه سندن دل ۽ دماغ ۾ هجي ٿو. ان کان به وڌيڪ جيڪي ڪجهه هو ڀوڳي چڪا هجن ٿا، تن کي ٻاهر ڪڍندي هو ڪنهن جو لحاظ نٿا ڪن، ڇاڪاڻ ته هو اڄ به اهو ئي سمجهن ٿا ته جيڪي ماڻهو سندن ٽيڪس جي پيسن تي پلجن ٿا يا جيڪي ماڻهو سندن ووٽ عيوض ايوانن ۾ اچن ٿا، سي سندن ”خدمتگار“ آهن، سي سندن ”نوڪر“ آهن…پاڻ وٽ حڪمرانن جي خدمتگار  هجڻ جو تصور بلڪل ايئن ئي ناپيد رهيو آهي جيئن جيلن جي اصلاح گهر هجڻ جو تصور، جيئن اسپتالن جي شفا خانن هجڻ جو تصور…جيل ڏوهارين جون فيڪٽريون ته اسپتالون ڪوس گهر آهن. ان عالم ۾ حڪمران خدمتگار ڪيئن ٿا ٿي سگهن؟ جيڪڏهن حڪمران خدمتگار هجن ها ته پوءِ ڇا هن ملڪ جو هر ادارو هڪ مثالي ادارو نه هجي ها!؟ هتي ته حڪمراني جو تصور اهو آهي ته خلق خدا کي پنهنجي جتي هيٺان رکڻ، ڪو ماڻهو گهر جا ڳهه ڳٺا کپائي، قرض کڻي ان آسري تي پنهنجي اولاد کي پڙهائيندو ته کيس ڪا نوڪري ملي پوندي ته عزت سان وقت گذري ويندو پر کين اها خبر تڏهن پوي ٿي جڏهن هو تر جي ڀوتار ٽائيپ انهي ”خدمتگار“ جي گهر  جا چڪر مٿان چڪر ڏيئي بي حال ٿيو پوي ته کيس ان قسم جا جواب ملندا، ”صاحب مصروف آهي، صاحب وٽ مهمان آهن، صاحب ميٽنگ ۾ آهي، صاحب ستو پيو آهي، صاحب اسلام آباد يا ڪراچي ويل آهي…“ اهو صاحب ويندي تيستائين ماڻهن جي منهن نه چڙهندو آهي جيستائين وري ووٽ وٺڻ جي سيزن نٿي اچي. سيزن ڪمائي وري هو پنهنجي ڌنڌي سان لڳي وڃن ٿا.

پاڻ جنهن کي گڊ گورننس چئون ٿا، سا دراصل آهي ئي اها عوام جي خدمت…پر جنهن نموني سان عوام جي نمائندن توڙي ڪامورن پاران عوام جي ٺاهي ”خدمت“ ڪئي پئي وڃي، تنهن مان اهو اندازو لڳائڻ مشڪل ناهي ته کين عوام سان گهٽ، پر پنهنجي عهدن سان وڌيڪ محبت  آهي. هنن کي به گورنر سرحد وانگر عوام جي خدمت جو جذبو تڏهن جاڳي ٿو، جڏهن وٽن ڪو عهدو، ڪا وزارت، ڪا نوڪري نٿي هجي، تڏهن کين ياد اچي ٿو ته خدا جي خلق به وجود رکي ٿي، تنهن جا ڪي مسئلا به آهن، انهن مسئلن جي حل لاءِ وري کين ”ووٽ“ ڏيڻ ضروري آهي! هاڻي اهي همراهه جڏهن ووٽ وٺي اسيمبلين ۾ پهچن ٿا ته اجهو سندن لغت ئي بدلجيو وڃي…سندن دور ۾ نه ته ڪا مهانگائي هوندي آهي، نه ڪو امن امان خراب هوندو آهي، نه هوندي آهي ڪرپشن، نه بدانتظامي، جيلن ۾ کين قيدين سان انصاف نظر ايندو ته اسپتالن ۾ عملي ۽ دوائن جي ڪا کوٽ ڏسڻ ۾ نه ايندي…بجيٽ پيش ڪري ور ور پيا مٿس صدقو ويندا ته اهڙي بجيٽ تاريخ ۾ ڪنهن پيش ئي ڪانه ڪئي آهي…هر حڪمران جي دور ۾ کير ۽ ماکي جون نديون پيون وهنديون آهن ۽ جيڪو ڪنهن مسئلي لاءِ گوڙ ڪندو آهي ته اهو جاهل سڏبو آهي، جنهن کي خبر ناهي هوندي ته حڪومت ڇا هوندي آهي ۽ ڪيئن ڪبي آهي؟ سنڌ ۾ اهڙا ڪيترائي ”جاهل“ آهن، جن کي واقعي به اها خبر ڪانهي ته حڪومت ڇا هوندي آهي ۽ ڪيئن ڪبي آهي، ڇوته هنن کي فقط اها ڄاڻ هوندي آهي ته ”گڊ گورننس“ ڇا هوندي آهي ۽ اها ڪيئن ڪبي آهي!!

توهان هر ايندڙ حڪمران جي ٻولي ٻڌندئو ته توهان کي حيراني ٿيندي ته ڇا آمريت، ڇا نام نهاد جمهوريت ۽ ڇا جمهوريت جي چيمپيئني، جيڪي به ايندا تن جي ٻولي ساڳي هوندي، اجهو توهان ڪجهه جهلڪيون ملاحظه فرمايو….”ملڪي سالميت تي ڪا سوديبازي ڪانه ڪئي ويندي، ڪنهن کي به دهشتگردي جي اجازت نه ڏني ويندي…ملڪ ڏانهن ميري اک سان ڏسندڙن جون اکيون ڪڍي ڇڏينداسين….شرپسند عنصرن سان لوهي هٿن سان منهن ڏينداسين….ملڪ مان بيروزگاري ۽ ڪرپشن جو خاتمو ڪري ڇڏينداسين….ملڪ ۾ ترقي ۽ خوشحالي جو دور اچي ويو آهي….ماڻهن کي سندن درن تائين انصاف پهچايو ويندو…مهانگائي ۽ غربت کي ختم ڪري ڇڏينداسين….ملڪ ۾ مڪمل امن امان آهي، ڪنهن کي به قانون هٿ ۾ کڻڻ جي اجازت نه ڏينداسين….هي ۽ ان جهڙا ڪيترائي جملا آهن جيڪي طوطي وانگر بار بار رٽيا ويندا آهن، ايئن چئي هو اهو فرض ڪري وٺندا آهن ته عام خلق به ايئن ئي سمجهي جيئن هو چئي رهيا آهن، اها ئي حتمي ۽ آخري ڳالهه آهي. جيڪڏهن ڪنهن مرحلي تي کانئن بنڊ کڻڻ ڳرو ٿي ويندو آهي ته پوءِ اهي جملا ٻڌڻ ۾ ايندا آهن ته ملڪ خلاف سازش ٿي رهي آهي، جمهوريت خلاف سازشون ڪيون پيون وڃن، پر اسان اهي سازشون ڪامياب ٿيڻ نه ڏينداسين….ڇا واقعي به هنن جي حڪومت هوندي ڪو ماڻهو ڪا سازش ڪري سگهي ٿو، جيڪڏهن سازش به ڪري ٿو ۽ کين ان جي خبر به هجي ٿي ته پوءِ انهن جا نالا ڇو نٿا سامهون آندا وڃن، انهن کي گرفتار ڪري عدالت ۾ ڇو نٿو پيش ڪيو وڃي، اها ڪهڙي قسم جي سازش هجي ٿي جيڪا ستن پردن ۾ رهندي ڪئي وڃي ٿي !؟ مشرف به پنهنجي دور ۾ اهو چوندو رهيو ته سازشون ٿي رهيون آهن، هلو ان وقت ته هو اختيار ۾ هو، بلڪه خودمختيار هو ته ان صورت ۾ ٻيو ڪير سندس خلاف سازش ڪري پئي سگهيو، پر هن همراهه به  نه بااختيار هوندي انهن سازشين جا نالا کنيا ۽ نه ئي وري اختيار کان محروم ٿيڻ کانپوءِ ڪو اهي نالا زبان تي آندا…مشرف تي ميار ان ڪري به ناهي ته هو خلق خدا منجهان نه هو، نه ئي هو عوامي ماڻهو هو، نه ڪي کيس ووٽ ڏيئي اقتدار ۾ آندو ويو هو، پر جيڪي ماڻهو عوامي نمائندا هجڻ جي دعويٰ ڪن ٿا، عوام کان ووٽ وٺي اسيمبلين ۾ پهچن ٿا ۽ پاڻ کي جمهوري سڏائين ٿا، تن جو ته اهو فرض هجي ٿو ته هو انهن ماڻهن جي نالن کي بي نقاب ڪن، جيڪي صوبي يا ملڪ جو امن تباهه ڪرڻ جي پويان ڏينهن رات لڳل هجن ٿا. ڇا  سنڌ حڪومت جي ارباب اختيار کي اها خبر ڪانهي ته 12 مئي کان ويندي 9 اپريل توڙي روزانو ڪراچي ۾ ٿيندڙ ٽارگيٽ ڪلنگ ۾ ڪهڙي ڌر ملوث آهي؟ ڇا ڪڏهن توهان انهن جا نالا پڌرا ڪرڻ جي زحمت ڪئي آهي!؟ ٻيو ته ٺهيو پر جڏهن خود ملڪ جي صدر ۽ پيپلز پارٽي جي شريڪ چيئرمين اها دعويٰ ڪئي ته ”مونکي خبر آهي ته بي بي جا قاتل ڪير آهن، مون کان سندن نالا پڇا نه ڪريو پر منهنجو ساٿ ڏيو.“ ته پوءِ ان تي وڌيڪ ڪهڙو تبصرو ڪري سگهجي ٿو. جڏهن قاتلن جي خبر به آهي ته پوءِ انهن جا نالا ٻڌائڻ ۾ ڇا جو حجاب آهي؟  جڏهن قاتلن جي خبر به آهي ته پوءِ گڏيل قومن کي لکين ڊالر ڏيئي ان سانحي جي جاچ ڪرائڻ جي به ڪهڙي ضرورت آهي؟ هي اهي مصلحتون هجن ٿيون جيڪي عوام ۽ حڪمرانن کي ٻن الڳ الڳ دنيائن يا ٻن الڳ الڳ انتهائن جا رهواسي بڻائي ڇڏين ٿيون. ٻنهي جو منهن هڪٻئي جي سامهون هجڻ بدران ٻنهي جي هڪٻئي ڏانهن پٺي هجي ٿي، نتيجي ۾ نه خدا جي خلق حڪمرانن جي ڳالهه سمجهي سگهي ٿي، نه ئي حڪمرانن جي ڳالهه عوام جي سمجهه ۾ اچي ٿي.

ٽيل پيس؛

دوکي بازي کي حڪمراني نه چئبو آهي، مصلحت پسندي کي به حڪمراني نه سڏبو آهي، نااهليت يا سياسي رشوت حڪمراني جا ڪي به رهنما اصول ناهن، بلڪ حڪمراني ته ٿيندي ئي ڪانهي، ٿيندي رڳو عوام جي خدمت عوام جي جذبن ۽ خواهشن وٽان آهي. ملڪ جي وسيع تر مفادن کي رڳو ڪنهن عهدي يا نوڪري جي لالچ ۾ پٺي ڏيڻ ڪنهن به ريت عوامي خدمت يا ملڪي محبت يا حب الوطني جي ذمري ۾ نٿو اچي…جيڪڏهن ڪو سازشي آهي ته اهو به پڌرو ٿيڻ گهرجي، ڪو قاتل آهي ته اهو به سامهون اچڻ گهرجي، ڪير نااهل ۽ ڪرپٽ آهي ته اها حقيقت به عوام جي آڏو اچڻ گهرجي، جيڪڏهن ملڪ ٽوڙڻ يا جمهوريت خلاف سازش به ٿئي پئي ته اها به نالا نالا وٺي وٺي ٻڌائڻ گهرجي ته ڪير انهيءَ سازش جو حصو آهي ۽ پوءِ سندن انجام کان به عوام کي آگاهه ڪيو وڃي. عوامي مينڊيٽ هجڻ جو مطلب عوام جي بدران پاڻ فيصلا ڪرڻ نه، پر عوام جي صلاح ۽ مشوري سان فيصلا ڪرڻ هوندو آهي. عوام جي خواهشن ۽ جذبن جي ترجماني ڪري قدم کڻڻ هوندو آهي، پر اسان وٽ هر شيءِ ابتي ٿيندي رهي آهي. اڄ تائين اهو طئي نه ٿي سگهيو آهي ته هن ملڪ ۾ ڪهڙو نظام لاڳو رهيو آهي يا ڪهڙي طرز حڪمراني هجڻ گهرجي. مصلحتن جي ور چڙهيل اسان جي هن سياسي منظرنامي ۾ جڏهن هر ڳالهه جي پويان هڪ سازش هجي ۽ هر سازش کي اهو چئي لڪايو وڃي ته هن وقت هو حڪومت ۾ آهن، تنهنڪري هو سندن نالا نٿا کڻي سگهن ته پوءِ اهي نالا ته حڪومتون وڃڻ کانپوءِ به پڌرا ڪونه ٿيا آهن. هن ملڪ کي ٻه ٽڪرا ڪرڻ جي سازش ڪنهن ڪئي، ڀٽي کي ڦاسي تي چاڙهڻ جي سازش ڪنهن ڪئي، ملڪ مٿان آمريتون مڙهڻ جي سازش ۾ ڪير ملوث رهيا آهن، چونڊيل حڪومتن جا تختا اونڌا ڪرڻ ۾ ڪير ڪير شريڪ رهيو آهي. ويندي هن ملڪ جي اهم سياسي، سماجي شخصيتن کي قتل ڪرڻ تائين جون سازشون ڪنهن رٿيون آهن، انهن سوالن جا جواب ڪڏهن به سامهون اچي نه سگهيا آهن. سبب رڳو هڪڙو آهي ته حڪومت ۾ ايندڙ اڪثر حڪمران هڪ اهڙي مصلحت جو شڪار هوندا آهن جنهن ۾ هو پاڻ کي عوام ڏانهن نه پر انهن قوتن آڏو جوابده سمجهندو آهي، جيڪي سندن حڪمراني وارو دور بنا ڪنهن رڪاوٽ جي هلائڻ ۾ مدد ڏين. مطلب حڪمراني ڪرڻ نه پر ”حڪمراني بچائڻ“ کي اهميت هجي ٿي.

me-azar@hotmail.com

شهيد بينظير ڀٽو جو مشن ۽ سنڌ بجيٽ ليکڪ : شمس الدين

پاڪستان پيپلز پارٽي ملڪ جي واحد عوامي پارٽي آهي، جيڪا پنهنجي قيام کان وٺي هن مهل تائين هميشه عوامي طاقت وسيلي اقتدار تائين پهتي آهي. ۽ مختصر عرصي ۾ ملڪ کي سياسي استحڪام ڏئي معاشي ۽ سماجي ترقي ڏانهن ڀرپور ڌيان ڏئي ڪيترائي پروگرام متعارف ڪرايا پيا وڃن. سنڌ حڪومت جون سموريون پاليسيون شهيد بينظير ڀٽو جي مشن ۽ ڪيل واعدن کي پورو ڪرڻ لاءِ ترتيب ڏنيون ويون آهن. غربت، بدحالي ۽ بيروزگاري جي خاتمي لاءِ ”تبديلي ۽ معيشت جي نئين سر تعمير واري ايجنڊا“ تي عملدرآمد شروع ڪيو ويو آهي ته جيئن صوبي جي عوام جي اميدن تي پورو لهي سگهجي. سنڌ حڪومت طرفان مالي سال 10-2009ع جي ٽيڪس فري بجيٽ پڻ ساڳي ايجنڊا تحت آندي وئي آهي. غربت کي گهٽائڻ، معاشي اوسر ۽ سماجي تحفظ توڙي ترقي لاءِ پيداوار ۾ واڌ جي ذريعي طور بينظير ڀٽو شهيد يوٿ ڊولپمينٽ پروگرام، بي زمين هارين ۾ سرڪاري زمين ورهائڻ، غريب ماڻهن کي اجهو فراهم ڪرڻ، يونين ڪائونسل سطح تي غربت گهٽائڻ جا پروگرام شروع ڪرڻ، گهٽ آمدني وارن شهرين کي گهرن جي اڏاوت لاءِ پلاٽ ڏيڻ، بينظير وومين سپورٽ پروگرام تحت ڪيش گرانٽ ڏيڻ، ٻارڙن جي تحفظ لاءِ قدم کڻڻ، نياڻين ۽ عورتن کي بااختيار بڻائڻ، ڳوٺن کي گيس ۽ بجلي جون سهولتون فراهم ڪرڻ، ڳوٺن ۽ شهرن جي ترقي سميت هر شعبي ۾ ڪيترائي اهڙا اهم پروگرام شروع ڪيا ويا آهن. نئين بجيٽ ۾ روزگار فراهم ڪرڻ کي سڀ کان وڌيڪ اهميت ڏني ويئي آهي. هن وقت ٽيسٽ جي بنياد تي 22 هزار آساميون، ڀريون پيون وڃن، جڏهن ته تعليم، پوليس ۽ ٻين کاتن ۾ وڌيڪ 20 هزار آساميون پيدا ڪيون وينديون. بينظير ڀٽو شهيد يوٿ ڊولپمينٽ پروگرام هيٺ ايندڙ سال 75 هزار نوجوانن کي سکيا فراهم ڪرڻ جو هدف مقرر ڪيو ويو آهي.

سنڌ حڪومت صوبي اندر ترقي ۽ تعمير جي سلسلي کي وڌيڪ تيز ڪرڻ لاءِ سالياني ترقياتي پروگرام جو مجموعي طور تي حجم 113 ارب رپيا ڪيو آهي. گذريل مالي سال ۾ ترقياتي پروگرام 67-ارب رپين جو هو، جنهن کي وڌائي 90-ارب رپيا ڪيو ويو آهي، جڏهن ته ضلعي حڪومتن جو پروگرام 15-ارب رپيا، وفاقي حڪومت پاران سرڪاري شعبي ۾ ترقياتي پروگرام 16.6 ارب رپيا ۽ پرڏيهي امداد سان هلندڙ ترقياتي پروگرام 6.3 ارب رپيا آهي، جيڪو مجموعي طور تي 113 ارب رپين جو ترقياتي پروگرام ٿئي ٿو ۽ ايڏي وڏي رقم پهريون ڀيرو موجوده عوامي حڪومت طرفان رکي ويئي آهي. جنهن سان صوبي اندر ترقي جي هڪ مثالي دور جي شروعات ٿيندي. ميگا پروجيڪٽس ۾ سنڌ سرڪار طرفان ٿر ڪول  پروگرام کي پڻ هٿ ۾ کڻڻ جو اعلان ڪيو ويو آهي. سنڌ حڪومت وفاق کان ٿر جي ڪوئلي تي صوبي جي مالڪي تسليم ڪرائڻ ۾ ڪاميابي ماڻي آهي. موجوده سنڌ حڪومت رولڙي جو شڪار ٿيل هڪ ٻي اهم رٿا سنڌ بئنڪ جي قيام کي به ممڪن بڻايو آهي. هن بئنڪ جو وهنوار ماهرن پاران خالص ڪاروباري اصولن مطابق هلايو ويندو. بئنڪ جي اهم ذميواري مائيڪرو فنانس ۽ زرعي مقصدن لاءِ ٻهراڙين ۾ رهندڙ آبادگارن ۽ شهرن جي پٺتي پيل آبادي کي قرض فراهم ڪرڻ هوندي ۽ ان بئنڪ مان لکين ماڻهو فائدو حاصل ڪري پنهنجي پيرن تي بيهي سگهندا.

موجوده عوامي حڪومت تعليم جي شعبي ڏانهن پڻ خاص ڌيان ڏنو آهي، هن شعبي جي ترقياتي رٿائن لاءِ 6 ارب رپيا رکيا ويا آهن، جيڪا رقم گذريل سال جي ڀيٽ ۾ 27 سيڪڙو وڌيڪ آهي. هلندڙ سال سرڪاري اسڪولن ۾ شاگردن ۾ نصابي ڪتاب مفت ورهائڻ واري سهولت يارهين ۽ ٻارهين ڪلاس تائين وڌائي وئي آهي، جنهن هيٺ اٽڪل 46 لک شاگردن کي فائدو ٿيندو، ڇوڪرين کي ملندڙ سالياني وظيفي کي هڪ هزار مان وڌائي 2400 رپيا ڪيو ويو آهي. اعليٰ تعليم لاءِ اسڪالر شپ فراهم لاءِ فنڊ جي رقم هڪ ارب مان وڌائي 1.25 ارب رپيا ڪئي وئي آهي، خيرپور ۽ لاڙڪاڻي ۾ انجنيئرنگ ڪاليج پڻ قائم ڪيا ويندا. صحت جي شعبي کي پڻ بدستور اوليت ڏني وئي آهي، هن شعبي لاءِ ترقياتي بجيٽ 3.5 ارب رپين مان وڌائي 5.23 ارب رپيا ڪئي وئي آهي، ان رقم ۾ مجموعي طور تي 49 سيڪڙو اضافو ڪيو ويو آهي. اهم اسپتالن ۾ برنس ۽ ٿيليسيميا وارڊ قائم ٿيندا، هيپاٽائيٽس کان پاڪ سنڌ واري پروگرام جي ٻيهر بحال تي وڌيڪ ڪم تيز ٿيندو.

سنڌ ڳوٺ آباد رولز تيار ڪيا ويا آهن ۽ 23 ضلعن ۾ تعلقي سطح تي سروي ڪاميٽيون قائم ڪيون ويون آهن، ڪراچي جي ڪياماڙي، گڏاپ، بن قاسم ٽائون ۾ سروي ڪاميٽين پاران 245 ڳوٺن جو سروي مڪمل ڪيو ويو آهي، جڏهن ته ڪياماڙي ٽائون جي 21 ڳوٺن کي سندون پڻ ڏنيون وينديون، جڏهن ته ڪراچي جي قديم چئن سنڌي وسندين سچل ڳوٺ، ماروئڙا ڳوٺ، شهيد ذوالفقار علي ڀٽو ڳوٺ ۽ ايوب ڳوٺ کي اڳواٽ ئي پڪو ڪيو ويو آهي. ڪراچي ۽ ٻين شهرن ۾ لينڊ مافيا جي خاتمي لاءِ اينٽي انڪروچمينٽ ڊائريڪٽوريٽ قائم ڪئي ويندي، جنهن کي پنهنجي فورس پڻ هوندي.

مجموعي طور تي امن امان لاءِ بجيٽ ۾ 11 سيڪڙو اضافو ڪيو ويو آهي. 10-2009ع بجيٽ جو تخمينو 24.2-ارب رپيا ڪيو ويو آهي، جن 1.2 ارب رپيا گاڏيون خريد ڪرڻ، پوليس چوڪسي جو نظام بهتر بڻائڻ ۽ هٿيار ۽ گوليون وغيره خريد ڪرڻ تي خرچ ڪيا ويندا، پوليس فورس جو تعداد وڌائڻ لاءِ 5000 نيون ڀرتيون ڪيون وينديون، 1000 پوليس اهلڪارن کي سکيا ڏئي ”ريپڊ ريسپانس فورس“ تيار ڪئي ويندي، جيڪا دهشتگردن جي سرگرمين کي روڪيندي. جيل پلٽون ۽ الڳ ڪورٽ پوليس پڻ قائم ڪئي ويندي. قيدين جي کاڌي پيتي لاءِ في قيدي لاءِ روزانو 37 رپيا مقرر ٿيل هئا، جنهن ۾ اضافو ڪري 75 رپيا روزانو ڪيو ويو آهي.  صوبي ۾ انفارميشن ٽيڪنالاجي کي هٿ وٺرائڻ لاءِ ڪيترائي منصوبا شروع ڪيا ويندا. اٽڪل 2000 نوجوانن کي ڪال سينٽر ٽريننگ ڏني وئي آهي ۽ 16 آءِ ٽي رورل ڪميونٽي سينٽرن جو قيام پڻ عمل ۾ آندو ويو آهي. پرنٽ ۽ اليڪٽرانڪ ميڊيا جي ڀلائي لاءِ پڻ قدم کنيا پيا وڃن. ڪراچي ۾ سنڌ ميڊيا سينٽر جي قيام لاءِ فزيبلٽي اسٽڊيز عمل ۾ آڻڻ اهم قدم آهي، جڏهن ته ثقافت ۽ قديمي نوادرات واري شعبي ۾ پڻ وفاقي حڪومت کان واپس ورتل 128 تاريخي ماڳن جي تحفظ جو ڪم شروع ڪيو ويندو.

اها حقيقت آهي ته عالمي معيشت ۾ لاٿ سبب اسان جو ملڪ به متاثر ٿيو ۽ گذريل سال کان ملڪ اندر ناڻي جي ڦهلاءُ ۾ تمام گهڻي واڌ آئي ۽ پرڏيهي اڪائونٽس ۾ لاٿ ٿي، جڏهن ته صنعتي ترقي ۾ پڻ رڪاوٽون آيون، ان جي باوجود سنڌ حڪومت طرفان پنهنجي وسيلن تحت هڪ عوامي بجيٽ پيش ڪري سنڌ جي عوام سان پنهنجي گهري لاڳاپي جو اظهار ڪيو آهي. جيئن ته موجوده سنڌ حڪومت عوام جي چونڊيل حڪومت آهي، تنهن ڪري ان جي ڪوشش به اها ئي آهي ته صوبي جو عوام هر سطح تي مضبوط ٿئي ته جيئن خوشحالي جو خواب ماڻي سگهجي.

بجيٽ تي ٿيل تقريرون ۽ جاگيردارن جي حق ۾ اٿيل آواز! ليکڪ : امتياز چانڊيو

امتياز چانڊيو

شايد اهو پهريون ڀيرو هو جو سنڌ حڪومت جي اهم اتحادي ڌر ايم ڪيو ايم جي ميمبر ۽ صوبائي وزير فيصل سبزواري ايم پي اي نديم ڀٽو جي بجيٽ تقرير تي ردعمل طور اهي لفظ ايوان ۾ چيا ته ”اهڙين تقريرن سان ماڻهو جيئندا گهٽ، پر مرندا وڌيڪ.“ خبر ناهي ان جو مطلب ڪهڙو آهي؟ توڙي جو  پوئين اجلاس ۾ جيڪو ڪجهه ٿيو اهو پنهنجي جاءِ تي پر ڪالهه ٿيل اجلاس ۾ به ڪجهه حڪومتي ڌر جي ميمبرن جيڪي تقريرون ڪيون، اهي پنهنجي جاءِ تي اهميت ضرور رکن ٿيون. جنهن ۾ سوات متاثرين کان ويندي ڪراچي ۾ سنڌي شاگردن جي تعليمي ادارن ۽ سنڌين کي صنعتي ادارن ۾ نوڪريون ڏيڻ تائين، پاڻي جي کوٽ کان وٺي لاڙڪاڻي جيل ۾ قيدي جي تشدد سبب موت تائين نه رڳو ڳالهايو ويو، پر 168 ميمبرن جي ايوان مان اها ڳالهه ظاهر به ٿي ته ڪهڙا ايم پي ايز آهن، جيڪي سنڌ جي مسئلن تي ڳالهائڻ جي ڪوشش به ڪن ٿا. جيئن ئي 2 ڪلاڪ دير سان ڊپٽي اسپيڪر شهلا رضا جي صدارت ۾ اجلاس شروع ٿيو ته مسلم ليگ فنڪسنل جي ايم پي اي ماروي راشدي پوائنٽ آف آرڊر تي لاڙڪاڻي ۾ تشدد سبب فوت ٿيل قيدي منير پٺاڻ جو مامرو اٿاريو ته ”لاڙڪاڻي جيل جي جيلر اعجاز حيدر قيدي جي موت کان پوءِ ڪي ٽي اين نيوز سان جنهن لهجي ۾ ڳالهائي رهيو هو، ان مان لڳو پئي ته هو نشي ۾ ڌت هيو ۽ هو اهو چئي رهيو هو ته ”قبلا، ڪنهن تي تشدد ناهي ڪيو، هن حڪومت ۾ ته قيدين پنهنجي رٽ قائم ڪري ڇڏي آهي، اسان نه پر هو اسان تي تشدد ڪندا آهن، رڳو جسماني نه پر روحاني تشدد به ڪن ٿا.“ ماروي راشدي جڏهن اهو جملو چيو ته، جيڪڏهن ڪنهن سڌريل ملڪ ۾ اهڙا واقعا ٿيندا آهن ته وزير استعيفيٰ ڏئي ڇڏيندا آهن، پر هتي ته ايئن ڪرڻ ممڪن ئي ناهي. جنهن تي پي پي جي عورت ايم پي ايز گوڙ شروع ڪيو، پر گهرو وزير ڊاڪٽر ذوالفقار مرزا ايوان کي اها ڄاڻ ڏيندي تصديق ڪئي ته ”بلڪل مون 11 وڳي رات جو ڪي ٽي اين نيوز جي خبرن ۾ جيلر جي ٻولي ٻڌي، جنهن جو واقعي رويو صحيح نه هو، تنهن ڪري مون فوري طور هوم سيڪريٽري کي چيو ته هو جيلن واري وزير سان ڳالهائي ۽ ان جيلر کي معطل ڪري انڪوائري ڪرائي.

قيدي وارو مامرو هڪ پاسي مس ٿيو ته قمبر مان چونڊيل ايم پي اي نجم الدين ابڙو پوائنٽ آف آرڊر تي پاڻي جو مامرو کڻندي ٺيٺ سنڌي لهجي ۾ چيو ته ”هڪ قيدي جو مسئلو ٿيو ته سڀ اٿيا، پر هتي سڄي سنڌ پئي پاڻي لاءِ سڪي ان جو ڪجهه ڪيو، ماڻهو پيا تڙپن. جنهن تي ڊپٽي اسپيڪر چيو ته ”ڪيا بول رهين هئين؟ ان تي نجم ابڙو ورندي ڏني ته سنڌي سمجهه ۾ نٿي اچي ڇا؟ آئون چوان پيو ته ”پاڻي ناهي، خريف جو فصل تباهه ٿي ويندو. سنڌ بک پئي مري، مهرباني ڪري زرعي فصل لاءِ پاڻي جو بندوبست ڪريو. جيڪڏهن موسم هٿ مان نڪري وئي ته سارين کي پاڻي نه ملندو ۽ ايري 6-چانور نه ٿيندا.“ ساڳيو مسئلو مخالف ڌر جي اڳواڻ ڄام مد علي اٿاريو ته آبپاشي واري وزير سيد مراد علي شاهه اٿي جواب ڏنو ته، ”مون اڳواٽ ئي ٻڌايو ته پاڻي جي کوٽ ٿيڻ واري آهي. اها ڳالهه سنڌ اسيمبلي ۾ به ڪئي ته صدر کي به ٻڌائي. جنهن اجلاس گهرايو آهي.“ سيد مراد علي شاهه جي لهجي ۾ ٿوري تلخي هئي ته هر هر ان مامري کي ايوان ۾ ڇو ٿو اٿاريو وڃي. ڊپٽي اسيپڪر به رولنگ ڏني ته جيڪڏهن تقريرن جي شروعات مبارڪون ڏيڻ کان نه ڪئي وئي ته بجيٽ تقرير 5 منٽن ۾ پوري ٿي سگهي ٿي. نوابشاهه مان چونڊيل ايم پي اي غلام قادر چانڊيو، ڊاڪٽر سڪندر مينڌرو جي لفظن کي ورجائيندي چيو ته حڪومت جي ڪوششن کان انڪار ناهي، پر بيورو ڪريسي رنڊڪون وجهي رهي آهي. بجيٽ ۾ پيسو رکيو وڃي ٿو، پر اها رزلٽ نٿي اچي. ان جو سادو مثال ڪاپي ڪلچر آهي جيڪو ختم ٿيڻ بدران وڌي پيو. تعليم کاتي ۾ ڀرتين لاءِ مارڪن جي جيڪا شرح رکي وئي آهي، اها شهر وارن لاءِ به ساڳي ته ٻهراڙي وارن لاءِ به ساڳي آهي. سڀني کي خبر آهي ته سنڌ جون نياڻيون ڪهڙي ماحول ۾ تعليم حاصل ڪن ٿيون، جيڪي اوتريون مارڪون نه ٿيون کڻي سگهن. تنهنڪري ان تي به ڌيان ڏنو وڃي. سوات متاثرين جي سنڌ اچڻ واري عمل کي روڪڻ جو مطالبو ڪندي هن چيو ته ڌارين جي يلغار پئي ٿئي، اسان سڀ سنڌ جا خيرخواهه آهيون، اسان سڀ بک تي به گذر ڪري وينداسين، ڊونيشن ڪري به سوات وارن جي مدد ڪريون ها، پر انهن کي سرحد ۾ ڪيمپن ۾ رکيو وڃي. سڄي سنڌ احتجاج ۾ بيٺي آهي ۽ اهو سڄي سنڌ جو مطالبو آهي ته سوات وارا نه اچن. مهرباني ڪري ان تي غور ڪيو وڃي. جڏهن ته پ پ جي ٻئي ايم پي اي سيد جاويد شاهه سمورن وزيرن ۽ ايم پي ايز کي مخاطب ٿيندي چيو ته، آئون سڀني کي هٿ ٻڌي عرض ڪندس ته اسان هيءَ حڪومت وڏي قيمت ڏئي حاصل ڪئي آهي، ماڻهو اسان مان اميدون رکن ٿا. سڀ اميدون ته پوريون نه ٿيون ٿي سگهن پر هاڻي هر وزير ۽ ايم پي اي کي پنهنجي اندر ۾ جهاتي پائڻ گهرجي ته هنن کي ڪهڙي ڊيوٽي تي موڪليو ويو آهي؟ هنن ڇا ڪيو ۽ هنن کي ڇا ڪرڻ گهرجي؟ هن وقت ڪرپشن هيٺِن سطح تي پهچي چڪي آهي، اپوزيشن رهي ناهي، هر وزير پنهنجي پنهنجي ماڻهن کي نوازيو آهي. او پي ايس، ڊٽلمينٽ ۽ ڊيپوٽيشن آفيسر مقرر ڪيا پيا وڃن. ڊاڪٽر انجنيئر ٿيو ويٺو آهي، ماستر ايڪسائيز ۾ ويٺو آهي. مهرباني ڪري انهن کي پنهنجن کاتن ۾ موڪليو.  غلام قادر چانڊيو ۽ جاويد شاهه اپوزيشن تي به سخت تنقيد ڪئي ته هو هڪ ٽڪيٽ ۾ 2 مزا پيا وٺن. مسلم ليگ (ف) جي ايم پي اي نصرت سحر عباسي به حڪومت تي سخت تنقيد ڪئي ۽ جذباتي انداز ۾ تقرير ڪندي چيو ته ”ميڊم ڊپٽي اسپيڪر اگر سنڌ بجيٽ سنڌي ۾ پيش ڪي جاتي تو يه اعزاز هوتا.“ جنهن تي مير نادر مگسي ۽ ٻين چيس پاڻ ته ”سنڌي ۾ تقرير ڪر“. جنهن تي هو منجهي پئي، پر هن سنڌيءَ ۾ تقرير ڪندي چيو ته، ”هر پاسي کان مبارڪون مبارڪون پئي ٻڌان، پر آئون ڇاجي مبارڪ ڏيان ته اين ايف سي نه مليو. ڇاجي مبارڪ ڏيان ته 91ع ٺاهه تي عمل نه ٿيو، اها مبارڪ ڏيان ته جن ٻچن کي ماءُ روزگار لاءِ ڪراچي موڪليو، تن جا لاش ڳوٺ پهتا.“ نصرت عباسي ڌارين جي آبادڪاري خلاف ڳالهائيندي چيو ته سنڌ پنهنجو پيٽ ڪٽي 20 ڪروڙ سوات متاثرين لاءِ ڏنا. ان کان وڌيڪ بهتر اهو ٿئي ها ته 20 ڪروڙ رپين مان سنڌ ڪيمپ قائم ڪري کين اتي ترسايو وڃي ها. سنڌ ۾ اڳي 35-لک ڌاريا موجود آهن. جيڪڏهن وڌيڪ اچن ٿا ته انهن کي ڪٿي جاءِ ڏيون؟

ايم ڪيو ايم جي هڪ عورت ايم پي اي جڏهن سنڌ جي جاگيردارن،سردارن ۽ وڏيرن جو ذڪر ڪندي مٿن سخت تنقيد ڪئي ته صوبائي وزير عابد جتوئي، سيد علي نواز شاهه رضوي، عمران ظفر لغاري کان وٺي ڪيترن ئي ان خلاف ڳالهايو، جڏهن ته ڊپٽي اسپيڪر به رولنگ ڏني ته جيڪڏهن ڪو ايم پي اي ڪا ڳالهه ڪري ٿو ته پوءِ ان ڳالهه تي هروڀرو ڳالهائڻ جو سلسلو نه جوڙيو وڃي. سردارن ۽ جاگيردارن جو ذڪر ڇڙڻ تي صوبائي وزير علي نواز شاهه رضوي ايم ڪيو ايم جي ميمبرن کي چيو ته ”هاڻي ته سنڌ ۾ جاگيردار رهيا ئي ناهن، جاگيردار جو مطلب اهو آهي ته ”جاگيردار صبح جو گهوڙي تي چڙهي ۽ سج لهڻ تائين هلندور هي پر سندس جاگير ختم نه ٿئي. هاڻي ته اڌ ڪلاڪ ۾ زمين گهميو ٿا اچون. جاگيردارن کان ته گاڏي کاتي ۾ مانڊڙي وارو وڌيڪ ٿو ڪمائي.“ هن اتحادين سان مخاطب ٿيندي چيو ته، ”جيئن توهان ۾ ڀائي صاحب آهن، تيئن اسان ۾ وڏيرا آهن. اڄ کان توهين وڏيرا ۽ اسين ڀائي صاحب آهيون.“ جنهن تي ٽهڪڙو مچي ويو. شڪارپور مان چونڊجي آيل صوبائي وزير عابد جتوئي به سردارن، وڏيرن ۽ جاگيردارن خلاف ڳالهايل ٻولي تي سخت اعتراض ڪيو. مان سمجهان ٿو ته جيترن ايم پي ايز سنڌ جي سردارن، جاگيردارن ۽ وڏيرن جو تحفظ ڪيو، اوترا سنڌ جي مسئلن تي ڳالهائن ها ۽ سنڌ جي حقن جو تحفظ ڪن ها ته شايد اهو وڏو مثال بڻجي ها.

imtiaz_kawish@yahoo.com

لوڪ ڏاهپ جي ماهرن وٽ وقت جا ماپا ليکڪ : نواز ڪنڀر

نواز ڪنڀر

وقت جنهن کي بادشاهه چيو ٿو وڃي، جنهن کي  نه ڪو روڪي سگهيو آهي، نه ئي هو ڪنهن لاءِ رڪي  ٿو. گهڙي جي ٽڪ ٽڪ سان گڏ ۽ وڌندڙ پاڇي سان گڏ وقت به مسلسل اڳتي وڌندو ٿو رهي.  وقت جيڪو مهربان ٿو هجي ته ٻيڙا پار ڪريو ڇڏي ۽ جڏهن منهن موڙي نامهربان ٿو ٿئي ته ڪناري تي ٻوڙيو ڇڏي. وقت، جنهن جو ڪافي ماڻهن  کي انتظار هوندو آهي، پر ڪافي ماڻهن جو وري  وقت انتظار ڪندو آهي. وقت کي ڏسڻ ۽ جاچڻ جا هر ماڻهو وٽ پنهنجا ماپا هوندا آهن. جيئن  هر ڪم جو وقت مقرر آهي، تئين وري ڪجهه ڪم ڪرڻ جا وقت مقرر آهن. پنهنجي پنهنجي نموني هر ڪنهن وٽ وقت جو ماپو پنهنجو هجي ٿو، انهي حساب سان لوڪ ڏاهپ جي سائنسي  ماهرن وٽ وري  پنهنجي نظر سان وقت کي ڏسن ٿا. گذريل 21 جون تي سال جو سڀ کان وڏو ڏينهن ۽ ننڍي رات ٿي گذريا.

اڳي وقت ڏسڻ لاءِ آسمان جي تارن، ڪُڪڙن جي ٻانگ ۽ سج جي پاڇولي تي انحصار ڪبو هو. دنيا جو سڄو چرخو سج، چنڊ، تارن، ڏينهن رات ۽ موسمن پٺيان ڦري ٿو. وقت کي دم، پل، وِپل، گهڙي، پهر ۽ ڪلاڪ ۾ ورهايو وڃي ٿو، جيڪو اڳتي هلي ڏينهن، مهينن ۽ صدين ۾ تبديل ٿئي ٿو. ان حساب سان وقت جو ننڍي ۾ ننڍو ماپو وِپل آهي، جيڪو اڍائي سيڪنڊن جي برابر آهي، ٻيو ماپو پل آهي جيڪو چوويهه سيڪنڊن جي برابر آهي. ان کان پوءِ گهڙي آهي، جيڪا چوويهه منٽن جي برابر آهي. تنهن بعد پهر، ٽن ڪلاڪن جي برابر آهي. ستارن جي علم جي ماهرن ۽ مقامي ماهرن مطابق ڏينهن رات ۾ اٺ پهر ٿين ٿا. چوويهه ڪلاڪن ۾ سٺ گهڙيون ٿين ٿيون. هڪ ڪلاڪ ۾ اڍائي گهڙيون، هڪ منٽ ۾ اڍائي پل، هڪ سيڪنڊ ۾ اڍائي وِپل ٿيندا آهن. انهيءَ حساب سان انسان هڪ پل ۾ ڇهه ساهه کڻي ۽ ڇڏي ٿو. ان صورت ۾ چوويهه ڪلاڪن ۾ انسان 21600 دم  ته کڻي ٿو. پر  ”ڪي دم دا ڀروسا يا دم آوي نه آوي“.

وقت ڏسڻ جا طريقا

اڳي وقت، پهر جي حساب سان ماپيو ويندو هو. ڏينهن رات ۾ چار چار پهر، ڪل اٺ پهر هوندا هئا. ڏينهن جو وقت پاڇي جي حساب سان ڏٺو ويندو هو ۽ رات جو آسماني نکٽ پهر جو پتو ڏيندا هئا. صبح جو سج ڪاني جي حساب سان ڏسبو هو. هڪ ڪانو ٻه ڪانا ۽ جڏهن پاڇو ڪندو هو ته ٽي پهر ۽ پوءِ سج لٿي چار پهر شمار ڪيا ويندا هئا. جڏهن ڪڪڙ ٻانگ ڏيندو هو ته چار پهر شمار ڪيا ويندا هئا. رات جو ڪَتي اُڀرندي پهرين پهر تي، ٻئي تي ٽيڙو، ٽئين  تي لُڌو ۽ چوٿين  تي سج. سياري ۾ ڪڪڙ، ڪُنڍي اڀرندي، ان تي پهر سنڀالبو هو. چوندا آهن ته ڪُڪڙ پهر پهر تي ٻانگ ڏيندو آهي. ان سان وقت يا پهر ماپڻ ۾ سولائي ٿيندي آهي.

قطب تارو

آسماني اهڃاڻن قطب تارو تمام اهم اهڃاڻ آهي. رات جي وقت رستو ڀُلجي وڃڻ جي صورت ۾ يا مٿو ڦري وڃڻ جي صورت ۾ هي تارو گس ڏيکاريندو آهي. هي چٽو، نور وانگر چمڪندڙ تارو آهي. واٽهڙو کي خبر هوندي آهي ته هلڻ وقت منهنجو منهن ڪهڙي طرف هو. ان حساب سان طرف ڀلجي وڃڻ جي صورت ۾ ڪعبة الله  شريف ڏانهن منهن ڪري بيهبو ته قطب تارو ماڻهو جي ساڄي پاسي ايندو. قطب تارو سامهون هجي ته اهو اُتر طرف ٿيندو ۽ پويان ڏکڻ. ڪي ماڻهو مٿي ڦِرڻ جي صورت ۾ ماڻهو اتي ئي اڌ ڪلاڪ کن اکيون بند ڪري سُمهي رهي ته دماغ جاءِ تي اچي ويندو آهي.

ڏينهن: وقت جڏهن  پل ۽ پهرن مان ٿيندو ڏينهن ۽ رات ۾ بدلجي ٿو ته ان وقت ستارن جي ماهرن وٽ  وري هر ڏينهن جي پنهنجي خاصيت ۽ ان جو رنگ هوندو آهي. ان حساب سان: آچر- بهادر، رستو ڏيکاريندڙ، پر سڀاءُ  ۾ تڪليف ڏيندڙ، رنگ ڳاڙهو.

سومر ٿڌو، سک ۽ آرام ڏيندڙ، عورتاڻا جذبا رکندڙ. رنگ نيرو.

اڱارو بهادر، جهڳڙالو، ۽ جنگجو جذبو رکندڙ رنگ ڳاڙهو.

اربع صلح پسند، عقل، سمجهه ۽ ڄاڻ رکندڙ، رنگ سائو.

خميس فيصلا ڪندڙ، داناءُ، عالم سڀني جو استاد، فضيلت وارو، رنگ پيلو.

جمعو شوقين مزاج- سينگار جو بادشاهه- خوشبو پسند- عورتن ۾ دلچسپي رکندڙ- عاشق مزاج. رنگ سفيد.

ڇنڇر تڪيلف ڏيندڙ- سخت مزاج، رنگ ڪارو.

موسمون: ڏينهن رات مان ٿيندو وقت موسمن ۾ بدلجي ٿو. موسمون عام طور تي سيارو اونهارو، بهار ۽ برسات جون موسمون ڳڻيون وينديون آهن، پر ستارن جا ۽ موسمن جا مقامي ماهر سال ۾ ڇهه موسمون ڳڻيندا آهن ۽ هر مهيني جي پنهنجي خاصيت بيان ڪندا آهن. هن علائقي ۾ ٽن قسمن جا ڪئلينڊر مُروج آهن. هڪ اسلامي، جنهن جا مهينا سال جي مختلف موسمن ۾ ڦرندا گهرندا رهندا آهن. ٻيو انگريزي ڪئلينڊر، جن جي مهينن جون موسمون مقرر ٿيل آهن. پر هاڻ شايد ماحولياتي تبديلين جي ڪري انهن ۾ ڦير گهير محسوس ڪئي وڃي ٿي. ٽيون ڪئلينڊر هندي آهي، جنهن جا مهينا اڄ به گهڻو ڪري موسمن جي مناسبت سان ايندا ويندا آهن. ڳوٺاڻي ماحول ۾ رهندڙ  لوڪ ڏاهپ جا ماهر پنهنجو ڪار وهنوار، شادي مرادي، ميلا ملاکڙا، ويندي فصل پوکڻ يا لڻڻ جو سڄو حساب ڪتاب انهن مهينن ۽ موسمن مطابق ڪندا آهن.

پهرين موسم: پُر ڦارگني، هي موسم 15 فيبروري کان 15 اپريل تائين ڦڳڻ ۽ چيٽ مهينن تي مشمتل هوندي آهي. هن ۾ سياري جا تارا سج لهڻ سان اڀرندا آهن. سيارو ختم ۽ آرهڙ شروع ٿي ويندو آهي. وڻن ۾ ڦوٽهڙو ايندو آهي.  سڀ کان پهرين انب ٻُور جهليندا آهن. هن موسم کي بسنت به چئبو آهي.

ٻي موسم گريشم: معنى تمام گرم. 15 اپريل کان 15 جون تائين ويساک ۽ ڄيٺ جي مهينن تي مشتمل. هن موسم ۾ لُڪون لڳنديون آهن.

ٽين موسم  ورشا: معنى برسات، 15 جون کان 15 آگسٽ تائين، آکاڙ ۽ سانوڻ مهينن تي مشتمل.

چوٿين مسوم سرد: معنى وچولي، نه گرم نه سرد  گهم واري  15 آگسٽ کان 15 آڪٽوبر تائين بڊو ۽ اسو مهينن تي مشتمل.

پنجين موسم هيمن: معنى سيارو شروع. سياري جي شروع وارا ٻه مهينا 15 آڪٽوبر کان 15 ڊسمبر تائين ڪتي ۽ نهري مهينن تي مشتمل.

ڇهين موسم شِشر: معنى تمام سرد. 15 ڊسمبر کان 15 فيبروري تائين پوهه ۽ مانگهه مهينن تي مشتمل.

مهينا، انهن جون خاصيتون ۽ انهن جي باري ۾ چوڻيون

مهينن جي حوالي سان پراڻي زماني جا وهم، اعتقاد ۽ خيال هي آهن:

چيٽ : چيٽ نه چمڪيو ڀلو، جي چيٽ چمڪيو يا وسيو ته ان کي خراب سمجهيو ويندو آهي. هن مهيني ۾ گهر جو بنياد نه رکيو ويندو آهي، جي رکيو ته پريشاني نه ويندي.

ڦڳڻ : ڦڳڻ ڦر ڦلو وڻ ڦوٽ، سيءُ  پيو ته ٻور ڇڻي ويندو، تباهي ۽ ڏُڪر جا آثار.

ويساک:- هن مهيني ۾ برسات پئي ته ٻيڙا پار. بک ڪونه رهندي، مذهبي طرح سان ڀلارو مهينو آهي. خيرات ڪبي آهي.

هر مهيني ۾ ڇهه مخصوص ڏينهن هوندا آهن، جن کي ڪچا ڏينهن چئبو آهي. انهن ڏينهن ۾، ماڻهن جو خيال آهي ته گهر ٺاهبو ته باهه لڳندي، ڪاٺي وڍي ته نقصان ٿيندو، ڍور وٺبو ته مرندو يا چوري ٿيندو. انهن ڏينهن ۾ کٽ به نه واڻجي سفر به نه ڪجي.

چوماسي جا چار مهينا: جن ۾ سانوڻ، بڊو، اسُو ۽ ڪتي شامل آهن. هنن مهينن لاءِ چئبو آهي ته چوويهه ڪلاڪن ۾ هڪ وقت کائجي، کٽ تي نه سمهجي، هيٺ سمهجي، حجامت نه ڪرائجي، ڏاڙهي به نه لاهجي.

اماس رات. نئين چنڊ اڀرڻ کان اڳ واري رات کي، اماس چئبو آهي.

پونم رات. چوڏهين جي رات کي پونم چئبو آهي. هندو ان رات وِرت يا روزو رکندا آهن.

آکاڙ: هن مهيني ۾ برسات پئي ته ٻوڏ ٿيندي نقصان ٿيندو.

بڊو: اڳي ڦٽيون هن مهيني ۾ چونڊبيون هيون، پر هاڻ ڦٽين جون نيون جنسون اچي ويون آهن.

ڪتي: ڪتي جي برسات فصل لاءِ خراب هوندي آهي. جي هن مهيني ۾ ڪا بيماري لڳي ته اها ٽي مهينا هلندي. هن مهيني ۾ گهر صاف رکجي، خيرات ڪجي، سوالي کي خالي هٿين نه ڇڏجي.

پوهه: سخت سياري جو مهينو آهي پوهه کلڙ کوهه. هن ۾ اڪثر بيماري ٿيندي آهي.

اسُو: ڀاڳ وارو مهينو آهي. اڪثر ماڻهو گهر جو بنياد اسو ۾ رکندا آهن.

انهن موسمن کان سواءِ ڪي موسمون اندر جون به هونديون آهن، جن جي لاءِ ڪنهن به  گهربل يا مقرر مهيني جو هجڻ قطعاً ضروري ناهي. اهي ڪڏهن به، ڪٿي به  اچي سگهن ٿيون. اڄوڪي نسل جيڪا گهڙين کان به گهڻو ڪري بي نياز ٿي موبائل تي وقت  ڏسي ٿي ۽ انٽرنيٽ استعمال ڪري ٿي، انهن لاءِ اهي ڳالهيون پڪ سان اوپريون هونديون پر مقامي علاج جي طريقن، سيکاريل ڪتن جي بجاءِ مقامي پيرين تي ڀاڙڻ ۽  جديد آرڪيٽيڪٽ جي نالي تي ساهه منجهائيندڙ گهرن جي بجاءِ  ڏکڻ منهن ۽ منگهن وارن   گهرن جهڙي مقامي لوڪ ڏاهپ  وٽ مقامي طور  وقت ڏسڻ ۽ مختلف ڪمن لاءِ  وقت جا ماپا مختلف هئا، جيڪي هاڻي جنوري جولاءِ ۽ ڊسمبر جي  ور چڙهي ويا آهن.

nawaz_kumbhar@yahoo.com

اربين ورهيه اڳ! ليکڪ : حليم بروهي

حليم بروهي

·  ڪيئي لکين ورهه اڳ جڏهن اڄوڪي سنڌ اڃا بلڪل نئين ٺهي هئي، تڏهن ان ۾ جيڪي ڪجهه هو، سو اڳيئي لکين ورهيه قديم ۽ عظيم هو. انهن عظيم ۽ قديم شين ۾ اهو سڀ ڪجهه اچي ٿي ويو، جن ۾ پاڻ ڳڻپ وقت ڍور ڍڳا، اٺ، گابا، ماڻهو سنڌي ٻولي (سنسڪرت ۽ آريه ٻولين سميت) موهن جو دڙو، ڍڳي گاڏي، سنڌالاجي، بلڊنگون، کوهه، مٽ ۽ ٻيون هزارين لکين شيون هوائي جهازن ۽ راڪيٽن سميت ڳڻيندا آهيون. جيڪي ڪجهه اڄ هن ڪائنات ۾ آهي سو سڀ ڪجهه ان سنڌ ۾ اڳيئي لکين ورهين کان موجود هو، جيڪا سنڌ ڪيئي لکين ورهيه اڳ بلڪل نئين ٺهي هئي. مان لفظ ”لکين ورهيه“ غلطيءَ سان استعمال ڪندو آيو آهيان، اصل لفظ ”ڪروڙين ورهيه“ آهي،  ڇو ته پويتر ڪتابن ۾ به لکيل آهي ته جنهن کي سنڌ ٿا چئو، سا ڪروڙين ورهيه اڳ ٺهي هئي، سنڌي ٻولي ته اڃا به ڪيئي ڪروڙين سال اڳ تيار ٿي چڪي هئي ۽ سنڌي ماڻهو ڪيئي ڪروڙ ورهيه اڳ ئي سڄي ڪائنات ۾ هر هڪ گرهه ۽ سياري تي پنهنجي موجودگي ثابت ڪري چڪا هئا.

·   ها، سو انهيءَ زماني ۾ (ڪيئي ڪروڙين ورهيه اڳ) سنڌ ۾ جيڪي ماڻهو هئا تن وٽ هڪڙا خاص قسم جا الڳ ماڻهو هئا، جن کي دانشور، عقلمند، عقل جو ڀنڊار، ڏاها، عالم، علامه، عاقل وغيره قسم جي شيءِ سمجهيو ويندو هو. انهيءَ خاص قسم جي ماڻهن کي اهڙو مان ڏنو ويندو هو، ماڻهن جي ان خاص گروهه کي الائجي ڇو اهو خيال نه آيو ته پهرين فرشتا ٺهيا يا پهرين سنڌ ٺهي، جيڪڏهن اهو خيال انهن ماڻهن جي گروهه کي ڪيئي ڪروڙ ورهيه اڳ اچي ويو هجي ها ته هي گروهه ان زماني ۾ باقائدي ثابت ڪري چڪو هجي ها ته پهرين سنڌ ٺهي هئي، جنهن ۾ رهندڙ سنڌي سائنسدان پنهنجي سائنسي علم سان باقي سڀ ڪجهه ٺاهيو. مان هن ليک ۾ زمان ماضي پيو استعمال ڪريان، پر اهو گروهه ڪيئي ڪروڙ ورهين کان اڃا تائين باقائده هلندو اچي. ڪٿي به هليا وڃو، جتي  ڏهه ماڻهو گڏ هجن يا جتي ڪا هلڙ بازي يا گوڙ گهمسان هجي، اتي ڊائس يا اسٽيج تي اهو ئي گروهه براجمان ويٺل نظر ايندو ۽ سڀيئي ڄڻا ساڳي ٻولي ۾ بلڪل ساڳين لفظن ۾ اهو ئي چئي رهيا هوندا ته ”عظيم آهي، قديم آهي.“ ڪمال هي آهي ته اهو سڄو گروهه ۽ ان جو هر هڪ فرد ڪروڙين ورهين کان ساڳي شڪل، ساڳي صورت، ساڳين افعالن ۽ ساڳين عادتن جو آهي. هنن سڀني جا ڪن به هڪ ٻئي جهڙا آهن ۽ هنن جا نڪ به هڪ  ٻئي جي نڪ جهڙا آهن. لفاظي به هنن سڀني جي ساڳي آهي، هڪ ٻئي کي محترم ۽ جناب ۽ علم جو سرچشمو جهڙن خطابن کانسواءِ متوجهه ڪرڻ هنن لاءِ ناممڪن آهي. مان هتي فارسي اکر ”جناب“ جي حقيقي فارسي معنيٰ سمجهائيندو هلان. لفظ جناب ۾ جيڪڏهن اوهان ”ج“ مٿان زبر ڏني ته ان لفظ جي معنيٰ ٿيندي محترم، پر جيڪڏهن اوهان ”ج“ جي مٿان پيش جو نشان ڏنو ته ان جناب جو مطلب ٿيو پئي گڏهه. سو جَناب جو مطلب آهي محترم ۽ جُناب جو مطلب آهي گڏهه. سو اوهان ٺيڪ طرح ياد ڪريو ته اوهان جي انهيءَ مخصوص گروهه جي ماڻهن گهڻا ڀيرا جناب (محترم) چيو آهي ۽ گهڻا ڀيرا هڪ ٻئي کي اسٽيج يا ڊائس تي ئي جُناب (گڏهه) چيو آهي. منهنجي فارسي تي اوهان کي اعتبار نه اچي ته ڪنهن فارسي دان کان فون ڪري پڇي وٺو، مان بيوقوفي ته ڪندو آهيان پر غلطي نه ڪندو آهيان.

·  ها. سو لکين ڪروڙين بلڪه اربين ورهيه اڳ جڏهن اڃان ڪجهه نه هو سواءِ منهنجي ۽ منهنجي انهيءَ محبوبا جي، جنهن سان گڏ ويهي ڪائنات جي اڌوري ٺهيل رستي جي ڪناري ڀڳل ٽٽل ڀونگي ۾ ڪنهن ڦاٽل فراسيءَ جي ٽڪر تي ويهي پي رهيا هئاسين، تڏهن سنڌين جي انهيءَ گروهه جي ڪجهه ڀاتين سنسڪرت کي سنڌيءَ  جي ماءُ بنايو ۽ ڪجهه ڄڻن سنڌيءَ کي سنسڪرت جي ماءُ بنايو. ماڻهن جي انهيءَ گروهه مان ڪنهن هڪڙي کي به اها ڄاڻ ناهي ته  دنيا ۾ ڪل ٻوليون ڪيتريون ۽ ڪهڙيون آهن ۽ انهن ٻولين مان هر هڪ ٻولي ڪيتريون ٻوليون پيدا ڪيون ۽ اهي ڪٿي ۽ ڪهڙي ملڪ ۾ آهن ۽ جتي ناهن رهيون، اتي ڪيئن هوريان هوريان ختم ٿي ويون. اوهان جي انهيءَ مخصوص گروهه جي ڪنهن هڪڙي ڀاتي کي به ڄاڻ نه هوندي ته حضرت عيسيٰ عليه  السلام جي گهر ۾ خاندان ۾ جا ٻولي ڳالهائيندي ويندي هئي، تنهن جو نالو ڇا هو ۽ ان جو لهجو ڪهڙو هو؟ آهي.

·   اربين ڪروڙين ورهه اهو ٺڳن جو گروهه دنيا جي تباهيءَ پويان پيل آهي. ميرن وٽ ته گندرف سان ڀرجندڙ چار ڇهه بندوقون هيون ۽ اوهان جي انهن ٽارزنن هوش محمد کي جرنيل بنائي ڇڏيو، بنا سيڪنڊ ليفٽيننٽ ۽ ليفٽننٽ يا ميجر ٿيڻ جي! دنيا جي تباهيءَ جا سبب اوهان جي انهيءَ ارب ورهيه پراڻي ماڻهن جي سوچ آهي. لکڻ لاءِ ته اڃا به گهڻو ڪجهه آهي، پر هاڻ نه. مون  ڏوهه ايترا ڪيا آهن، جن جي معافي جو سوال ئي ناهي، سو مان ياد ان کي ڪندو آهيان جا منهنجو آخري پيالو آهي. اهو پيالو مون کي ڀري ڏي، تار، ڪنارن تائين هي جنم ته ويو نڪري. ٻئي جنم ۾ پاڻ گڏ هونداسين. تون نٿي ڄاڻين، مان اٺن سالن جو هوس تڏهن کان مان توکي ڀائيندو هوس، مذهب مون نه ويڙهايا هئا، ملڪ مون نه ٽوڙيا هئا.

·  محترمه مئڊم سحر مون کان پڇيو ته مان انگريزي ۾ ڇو نٿو لکان ۽ هاڻ ڇو ٿو سنڌي ۾ لکان. مان چئي نه سگهيس ته مون وٽ ڪمپيوٽر ناهي، منهنجو دماغ خيالن سان تمام گهڻو ڀريل آهي، دنيا کي فقط چئن انگريزي سٽن سان ئي لوڏي سگهان ٿو، ٻيو مون کي اچي ڇا ٿو؟ حياتيءَ جا ڪي چيپٽر پاڻيهي بند ڪرڻا پوندا آهن.

·  مون کي جيڪي منهنجي ذهن ۾ ايندو، سو مان لکندس. پر مان ٽرڙو نه آهيان، مون وٽ آهي ڇا جنهن تي آڪڙ ڪريان؟ مان به سنڌ وانگي آهيان، صدين کان پنهنجي ختم ٿيڻ جو انتظار پيو ڪريان، پر ختم نٿو ٿيان. مون هڪڙي مائي ڳولهي لڌي آهي، جنهن کي تمام گهڻا ٻار آهن، ايندڙ جنم ۾ مان هن سان شادي ڪندس، اوهان ڏسجو.

haleembrohi@hotmail.com