• </* Theme Name: Twenty Ten Theme URI: http://wordpress.org/ Description: The 2010 theme for WordPress is stylish, customizable, simple, and readable -- make it yours with a custom menu, header image, and background. Twenty Ten supports six widgetized areas (two in the sidebar, four in the footer) and featured images (thumbnails for gallery posts and custom header images for posts and pages). It includes stylesheets for print and the admin Visual Editor, special styles for posts in the "Asides" and "Gallery" categories, and has an optional one-column page template that removes the sidebar. Author: the WordPress team Version: 1.3 License: GNU General Public License License URI: license.txt Tags: black, blue, white, two-columns, fixed-width, custom-header, custom-background, threaded-comments, sticky-post, translation-ready, microformats, rtl-language-support, editor-style, custom-menu */ /* =Reset default browser CSS. Based on work by Eric Meyer: http://meyerweb.com/eric/tools/css/reset/index.html -------------------------------------------------------------- */ html, body, div, span, applet, object, iframe, h1, h2, h3, h4, h5, h6, p, blockquote, pre, a, abbr, acronym, address, big, cite, code, del, dfn, em, font, img, ins, kbd, q, s, samp, small, strike, strong, sub, sup, tt, var, b, u, i, center, dl, dt, dd, ol, ul, li, fieldset, form, label, legend, table, caption, tbody, tfoot, thead, tr, th, td { background: transparent; border: 0; margin: 0; padding: 0; vertical-align: baseline; } body { line-height: 1; } h1, h2, h3, h4, h5, h6 { clear: both; font-weight: normal; } ol, ul { list-style: none; } blockquote { quotes: none; } blockquote:before, blockquote:after { content: ''; content: none; } del { text-decoration: line-through; } /* tables still need 'cellspacing="0"' in the markup */ table { border-collapse: collapse; border-spacing: 0; } a img { border: none; } /* =Layout -------------------------------------------------------------- */ /* LAYOUT: Two columns DESCRIPTION: Two-column fixed layout with one sidebar right of content */ #container { float: left; margin: 0 -240px 0 0; width: 100%; } #content { margin: 0 280px 0 20px; } #primary, #secondary { float: right; overflow: hidden; width: 220px; } #secondary { clear: right; } #footer { clear: both; width: 100%; } /* LAYOUT: One column, no sidebar DESCRIPTION: One centered column with no sidebar */ .one-column #content { margin: 0 auto; width: 640px; } /* LAYOUT: Full width, no sidebar DESCRIPTION: Full width content with no sidebar; used for attachment pages */ .single-attachment #content { margin: 0 auto; width: 900px; } /* =Fonts -------------------------------------------------------------- */ body, input, textarea, .page-title span, .pingback a.url { font-family: MB Khursheed, Georgia, "Bitstream Charter", serif; } h3#comments-title, h3#reply-title, #access .menu, #access div.menu ul, #cancel-comment-reply-link, .form-allowed-tags, #site-info, #site-title, #wp-calendar, .comment-meta, .comment-body tr th, .comment-body thead th, .entry-content label, .entry-content tr th, .entry-content thead th, .entry-meta, .entry-title, .entry-utility, #respond label, .navigation, .page-title, .pingback p, .reply, .widget-title, .wp-caption-text { font-family: MB Khursheed, "Helvetica Neue", Arial, Helvetica, "Nimbus Sans L", sans-serif; } input[type=submit] { font-family: MB Khursheed, "Helvetica Neue", Arial, Helvetica, "Nimbus Sans L", sans-serif; } pre { font-family: MB Khursheed, "Courier 10 Pitch", Courier, monospace; } code { font-family: MB Khursheed, Monaco, Consolas, "Andale Mono", "DejaVu Sans Mono", monospace; } /* =Structure -------------------------------------------------------------- */ /* The main theme structure */ #access .menu-header, div.menu, #colophon, #branding, #main, #wrapper { margin: 0 auto; width: 940px; } #wrapper { background: #fff; margin-top: 20px; padding: 0 20px; } /* Structure the footer area */ #footer-widget-area { overflow: hidden; } #footer-widget-area .widget-area { float: left; margin-right: 20px; width: 220px; } #footer-widget-area #fourth { margin-right: 0; } #site-info { float: left; font-size: 14px; font-weight: bold; width: 700px; } #site-generator { float: right; width: 220px; } /* =Global Elements -------------------------------------------------------------- */ /* Main global 'theme' and typographic styles */ body { background: #f1f1f1; } body, input, textarea { color: #666; font-size: 12px; line-height: 18px; } hr { background-color: #e7e7e7; border: 0; clear: both; height: 1px; margin-bottom: 18px; } /* Text elements */ p { margin-bottom: 18px; text-align:justify; } ul { list-style: square; margin: 0 0 18px 1.5em; } ol { list-style: decimal; margin: 0 0 18px 1.5em; } ol ol { list-style: upper-alpha; } ol ol ol { list-style: lower-roman; } ol ol ol ol { list-style: lower-alpha; } ul ul, ol ol, ul ol, ol ul { margin-bottom: 0; } dl { margin: 0 0 24px 0; } dt { font-weight: bold; } dd { margin-bottom: 18px; } strong { font-weight: bold; } cite, em, i { font-style: italic; } big { font-size: 131.25%; } ins { background: #ffc; text-decoration: none; } blockquote { font-style: italic; padding: 0 3em; } blockquote cite, blockquote em, blockquote i { font-style: normal; } pre { background: #f7f7f7; color: #222; line-height: 18px; margin-bottom: 18px; overflow: auto; padding: 1.5em; } abbr, acronym { border-bottom: 1px dotted #666; cursor: help; } sup, sub { height: 0; line-height: 1; position: relative; vertical-align: baseline; } sup { bottom: 1ex; } sub { top: .5ex; } input[type="text"], textarea { background: #f9f9f9; border: 1px solid #ccc; box-shadow: inset 1px 1px 1px rgba(0,0,0,0.1); -moz-box-shadow: inset 1px 1px 1px rgba(0,0,0,0.1); -webkit-box-shadow: inset 1px 1px 1px rgba(0,0,0,0.1); padding: 2px; } a:link { color: #0066cc; } a:visited { color: #743399; } a:active, a:hover { color: #ff4b33; } /* Text meant only for screen readers */ .screen-reader-text { position: absolute; left: -9000px; } /* =Header -------------------------------------------------------------- */ #header { padding: 30px 0 0 0; } #site-title { float: left; font-size: 30px; line-height: 36px; margin: 0 0 18px 0; width: 700px; } #site-title a { color: #000; font-weight: bold; text-decoration: none; } #site-description { clear: right; float: right; font-style: italic; margin: 15px 0 18px 0; width: 220px; } /* This is the custom header image */ #branding img { border-top: 4px solid #000; border-bottom: 1px solid #000; display: block; float: left; } /* =Menu -------------------------------------------------------------- */ #access { background: #000; display: block; float: left; margin: 0 auto; width: 940px; } #access .menu-header, div.menu { font-size: 13px; margin-left: 12px; width: 928px; } #access .menu-header ul, div.menu ul { list-style: none; margin: 0; } #access .menu-header li, div.menu li { float: left; position: relative; } #access a { color: #aaa; display: block; line-height: 38px; padding: 0 10px; text-decoration: none; } #access ul ul { box-shadow: 0px 3px 3px rgba(0,0,0,0.2); -moz-box-shadow: 0px 3px 3px rgba(0,0,0,0.2); -webkit-box-shadow: 0px 3px 3px rgba(0,0,0,0.2); display: none; position: absolute; top: 38px; left: 0; float: left; width: 180px; z-index: 99999; } #access ul ul li { min-width: 180px; } #access ul ul ul { left: 100%; top: 0; } #access ul ul a { background: #333; line-height: 1em; padding: 10px; width: 160px; height: auto; } #access li:hover > a, #access ul ul :hover > a { background: #333; color: #fff; } #access ul li:hover > ul { display: block; } #access ul li.current_page_item > a, #access ul li.current-menu-ancestor > a, #access ul li.current-menu-item > a, #access ul li.current-menu-parent > a { color: #fff; } * html #access ul li.current_page_item a, * html #access ul li.current-menu-ancestor a, * html #access ul li.current-menu-item a, * html #access ul li.current-menu-parent a, * html #access ul li a:hover { color: #fff; } /* =Content -------------------------------------------------------------- */ #main { clear: both; overflow: hidden; padding: 40px 0 0 0; } #content { margin-bottom: 36px; } #content, #content input, #content textarea { color: #333; font-size: 16px; line-height: 24px; } #content p, #content ul, #content ol, #content dd, #content pre, #content hr { margin-bottom: 24px; } #content ul ul, #content ol ol, #content ul ol, #content ol ul { margin-bottom: 0; } #content pre, #content kbd, #content tt, #content var { font-size: 15px; line-height: 21px; } #content code { font-size: 13px; } #content dt, #content th { color: #000; } #content h1, #content h2, #content h3, #content h4, #content h5, #content h6 { color: #000; line-height: 1.5em; margin: 0 0 20px 0; } #content table { border: 1px solid #e7e7e7; margin: 0 -1px 24px 0; text-align: left; width: 100%; } #content tr th, #content thead th { color: #888; font-size: 12px; font-weight: bold; line-height: 18px; padding: 9px 24px; } #content tr td { border-top: 1px solid #e7e7e7; padding: 6px 24px; } #content tr.odd td { background: #f2f7fc; } .hentry { margin: 0 0 48px 0; } .home .sticky { background: #f2f7fc; border-top: 4px solid #000; margin-left: -20px; margin-right: -20px; padding: 18px 20px; } .single .hentry { margin: 0 0 36px 0; } .page-title { color: #000; font-size: 14px; font-weight: bold; margin: 0 0 36px 0; } .page-title span { color: #333; font-size: 16px; font-style: italic; font-weight: normal; } .page-title a:link, .page-title a:visited { color: #888; text-decoration: none; } .page-title a:active, .page-title a:hover { color: #ff4b33; } #content .entry-title { color: #000; font-size: 21px; font-weight: bold; line-height: 1.3em; margin-bottom: 0; } .entry-title a:link, .entry-title a:visited { color: #000; text-decoration: none; } .entry-title a:active, .entry-title a:hover { color: #ff4b33; } .entry-meta { color: #888; font-size: 12px; } .entry-meta abbr, .entry-utility abbr { border: none; } .entry-meta abbr:hover, .entry-utility abbr:hover { border-bottom: 1px dotted #666; } .entry-content, .entry-summary { clear: both; padding: 12px 0 0 0; } #content .entry-summary p:last-child { margin-bottom: 12px; } .entry-content fieldset { border: 1px solid #e7e7e7; margin: 0 0 24px 0; padding: 24px; } .entry-content fieldset legend { background: #fff; color: #000; font-weight: bold; padding: 0 24px; } .entry-content input { margin: 0 0 24px 0; } .entry-content input.file, .entry-content input.button { margin-right: 24px; } .entry-content label { color: #888; font-size: 12px; } .entry-content select { margin: 0 0 24px 0; } .entry-content sup, .entry-content sub { font-size: 10px; } .entry-content blockquote.left { float: left; margin-left: 0; margin-right: 24px; text-align: right; width: 33%; } .entry-content blockquote.right { float: right; margin-left: 24px; margin-right: 0; text-align: left; width: 33%; } .page-link { clear: both; color: #000; font-weight: bold; margin: 0 0 22px 0; word-spacing: 0.5em; } .page-link a:link, .page-link a:visited { background: #f1f1f1; color: #333; font-weight: normal; padding: 0.5em 0.75em; text-decoration: none; } .home .sticky .page-link a { background: #d9e8f7; } .page-link a:active, .page-link a:hover { color: #ff4b33; } body.page .edit-link { clear: both; display: block; } #entry-author-info { background: #f2f7fc; border-top: 4px solid #000; clear: both; font-size: 14px; line-height: 20px; margin: 24px 0; overflow: hidden; padding: 18px 20px; } #entry-author-info #author-avatar { background: #fff; border: 1px solid #e7e7e7; float: left; height: 60px; margin: 0 -104px 0 0; padding: 11px; } #entry-author-info #author-description { float: left; margin: 0 0 0 104px; } #entry-author-info h2 { color: #000; font-size: 100%; font-weight: bold; margin-bottom: 0; } .entry-utility { clear: both; color: #888; font-size: 12px; line-height: 18px; } .entry-meta a, .entry-utility a { color: #888; } .entry-meta a:hover, .entry-utility a:hover { color: #ff4b33; } #content .video-player { padding: 0; } /* =Asides -------------------------------------------------------------- */ .home #content .format-aside p, .home #content .category-asides p { font-size: 14px; line-height: 20px; margin-bottom: 10px; margin-top: 0; } .home .hentry.format-aside, .home .hentry.category-asides { padding: 0; } .home #content .format-aside .entry-content, .home #content .category-asides .entry-content { padding-top: 0; } /* =Gallery listing -------------------------------------------------------------- */ .format-gallery .size-thumbnail img, .category-gallery .size-thumbnail img { border: 10px solid #f1f1f1; margin-bottom: 0; } .format-gallery .gallery-thumb, .category-gallery .gallery-thumb { float: left; margin-right: 20px; margin-top: -4px; } .home #content .format-gallery .entry-utility, .home #content .category-gallery .entry-utility { padding-top: 4px; } /* =Attachment pages -------------------------------------------------------------- */ .attachment .entry-content .entry-caption { font-size: 140%; margin-top: 24px; } .attachment .entry-content .nav-previous a:before { content: '\21900a0'; } .attachment .entry-content .nav-next a:after { content: '0a0\2192'; } /* =Images -------------------------------------------------------------- */ /* Resize images to fit the main content area. - Applies only to images uploaded via WordPress by targeting size-* classes. - Other images will be left alone. Use "size-auto" class to apply to other images. */ img.size-auto, img.size-full, img.size-large, img.size-medium, .attachment img { max-width: 100%; /* When images are too wide for containing element, force them to fit. */ height: auto; /* Override height to match resized width for correct aspect ratio. */ } .alignleft, img.alignleft { display: inline; float: left; margin-right: 24px; margin-top: 4px; } .alignright, img.alignright { display: inline; float: right; margin-left: 24px; margin-top: 4px; } .aligncenter, img.aligncenter { clear: both; display: block; margin-left: auto; margin-right: auto; } img.alignleft, img.alignright, img.aligncenter { margin-bottom: 12px; } .wp-caption { background: #f1f1f1; line-height: 18px; margin-bottom: 20px; max-width: 632px !important; /* prevent too-wide images from breaking layout */ padding: 4px; text-align: center; } .wp-caption img { margin: 5px 5px 0; } .wp-caption p.wp-caption-text { color: #888; font-size: 12px; margin: 5px; } .wp-smiley { margin: 0; } .gallery { margin: 0 auto 18px; } .gallery .gallery-item { float: left; margin-top: 0; text-align: center; width: 33%; } .gallery-columns-2 .gallery-item { width: 50%; } .gallery-columns-4 .gallery-item { width: 25%; } .gallery img { border: 2px solid #cfcfcf; } .gallery-columns-2 .attachment-medium { max-width: 92%; height: auto; } .gallery-columns-4 .attachment-thumbnail { max-width: 84%; height: auto; } .gallery .gallery-caption { color: #888; font-size: 12px; margin: 0 0 12px; } .gallery dl { margin: 0; } .gallery img { border: 10px solid #f1f1f1; } .gallery br+br { display: none; } #content .attachment img {/* single attachment images should be centered */ display: block; margin: 0 auto; } /* =Navigation -------------------------------------------------------------- */ .navigation { color: #888; font-size: 12px; line-height: 18px; overflow: hidden; } .navigation a:link, .navigation a:visited { color: #888; text-decoration: none; } .navigation a:active, .navigation a:hover { color: #ff4b33; } .nav-previous { float: left; width: 50%; } .nav-next { float: right; text-align: right; width: 50%; } #nav-above { margin: 0 0 18px 0; } #nav-above { display: none; } .paged #nav-above, .single #nav-above { display: block; } #nav-below { margin: -18px 0 0 0; } /* =Comments -------------------------------------------------------------- */ #comments { clear: both; } #comments .navigation { padding: 0 0 18px 0; } h3#comments-title, h3#reply-title { color: #000; font-size: 20px; font-weight: bold; margin-bottom: 0; } h3#comments-title { padding: 24px 0; } .commentlist { list-style: none; margin: 0; } .commentlist li.comment { border-bottom: 1px solid #e7e7e7; line-height: 24px; margin: 0 0 24px 0; padding: 0 0 0 56px; position: relative; } .commentlist li:last-child { border-bottom: none; margin-bottom: 0; } #comments .comment-body ul, #comments .comment-body ol { margin-bottom: 18px; } #comments .comment-body p:last-child { margin-bottom: 6px; } #comments .comment-body blockquote p:last-child { margin-bottom: 24px; } .commentlist ol { list-style: decimal; } .commentlist .avatar { position: absolute; top: 4px; left: 0; } .comment-author { } .comment-author cite { color: #000; font-style: normal; font-weight: bold; } .comment-author .says { font-style: italic; } .comment-meta { font-size: 12px; margin: 0 0 18px 0; } .comment-meta a:link, .comment-meta a:visited { color: #888; text-decoration: none; } .comment-meta a:active, .comment-meta a:hover { color: #ff4b33; } .commentlist .even { } .commentlist .bypostauthor { } .reply { font-size: 12px; padding: 0 0 24px 0; } .reply a, a.comment-edit-link { color: #888; } .reply a:hover, a.comment-edit-link:hover { color: #ff4b33; } .commentlist .children { list-style: none; margin: 0; } .commentlist .children li { border: none; margin: 0; } .nopassword, .nocomments { display: none; } #comments .pingback { border-bottom: 1px solid #e7e7e7; margin-bottom: 18px; padding-bottom: 18px; } .commentlist li.comment+li.pingback { margin-top: -6px; } #comments .pingback p { color: #888; display: block; font-size: 12px; line-height: 18px; margin: 0; } #comments .pingback .url { font-size: 13px; font-style: italic; } /* Comments form */ input[type=submit] { color: #333; } #respond { border-top: 1px solid #e7e7e7; margin: 24px 0; overflow: hidden; position: relative; } #respond p { margin: 0; } #respond .comment-notes { margin-bottom: 1em; } .form-allowed-tags { line-height: 1em; } .children #respond { margin: 0 48px 0 0; } h3#reply-title { margin: 18px 0; } #comments-list #respond { margin: 0 0 18px 0; } #comments-list ul #respond { margin: 0; } #cancel-comment-reply-link { font-size: 12px; font-weight: normal; line-height: 18px; } #respond .required { color: #ff4b33; font-weight: bold; } #respond label { color: #888; font-size: 12px; } #respond input { margin: 0 0 9px; width: 98%; } #respond textarea { width: 98%; } #respond .form-allowed-tags { color: #888; font-size: 12px; line-height: 18px; } #respond .form-allowed-tags code { font-size: 11px; } #respond .form-submit { margin: 12px 0; } #respond .form-submit input { font-size: 14px; width: auto; } /* =Widget Areas -------------------------------------------------------------- */ .widget-area ul { list-style: none; margin-left: 0; } .widget-area ul ul { list-style: square; margin-left: 1.3em; } .widget-area select { max-width: 100%; } .widget_search #s {/* This keeps the search inputs in line */ width: 60%; } .widget_search label { display: none; } .widget-container { margin: 0 0 18px 0; } .widget-title { color: #222; font-weight: bold; } .widget-area a:link, .widget-area a:visited { text-decoration: none; } .widget-area a:active, .widget-area a:hover { text-decoration: underline; } .widget-area .entry-meta { font-size: 11px; } #wp_tag_cloud div { line-height: 1.6em; } #wp-calendar { width: 100%; } #wp-calendar caption { color: #222; font-size: 14px; font-weight: bold; padding-bottom: 4px; text-align: left; } #wp-calendar thead { font-size: 11px; } #wp-calendar thead th { } #wp-calendar tbody { color: #aaa; } #wp-calendar tbody td { background: #f5f5f5; border: 1px solid #fff; padding: 3px 0 2px; text-align: center; } #wp-calendar tbody .pad { background: none; } #wp-calendar tfoot #next { text-align: right; } .widget_rss a.rsswidget { color: #000; } .widget_rss a.rsswidget:hover { color: #ff4b33; } .widget_rss .widget-title img { width: 11px; height: 11px; } /* Main sidebars */ #main .widget-area ul { margin-left: 0; padding: 0 20px 0 0; } #main .widget-area ul ul { border: none; margin-left: 1.3em; padding: 0; } #primary { } #secondary { } /* Footer widget areas */ #footer-widget-area { } /* =Footer -------------------------------------------------------------- */ #footer { margin-bottom: 20px; } #colophon { border-top: 4px solid #000; margin-top: -4px; overflow: hidden; padding: 18px 0; } #site-info { font-weight: bold; } #site-info a { color: #000; text-decoration: none; } #site-generator { font-style: italic; position: relative; } #site-generator a { background: url(images/wordpress.png) center left no-repeat; color: #666; display: inline-block; line-height: 16px; padding-left: 20px; text-decoration: none; } #site-generator a:hover { text-decoration: underline; } img#wpstats { display: block; margin: 0 auto 10px; } /* =Mobile Safari ( iPad, iPhone and iPod Touch ) -------------------------------------------------------------- */ pre { -webkit-text-size-adjust: 140%; } code { -webkit-text-size-adjust: 160%; } #access, .entry-meta, .entry-utility, .navigation, .widget-area { -webkit-text-size-adjust: 120%; } #site-description { -webkit-text-size-adjust: none; } /* =Print Style -------------------------------------------------------------- */ @media print { body { background: none !important; } #wrapper { clear: both !important; display: block !important; float: none !important; position: relative !important; } #header { border-bottom: 2pt solid #000; padding-bottom: 18pt; } #colophon { border-top: 2pt solid #000; } #site-title, #site-description { float: none; line-height: 1.4em; margin: 0; padding: 0; } #site-title { font-size: 13pt; } .entry-content { font-size: 14pt; line-height: 1.6em; } .entry-title { font-size: 21pt; } #access, #branding img, #respond, .comment-edit-link, .edit-link, .navigation, .page-link, .widget-area { display: none !important; } #container, #header, #footer { margin: 0; width: 100%; } #content, .one-column #content { margin: 24pt 0 0; width: 100%; } .wp-caption p { font-size: 11pt; } #site-info, #site-generator { float: none; width: auto; } #colophon { width: auto; } img#wpstats { display: none; } #site-generator a { margin: 0; padding: 0; } #entry-author-info { border: 1px solid #e7e7e7; } #main { display: inline; } .home .sticky { border: none; } } /* Theme Name: Twenty Ten */ /* RTL Basics */ body { direction:rtl; unicode-bidi:embed; } /* LAYOUT: Two-Column (Right) DESCRIPTION: Two-column fixed layout with one sidebar right of content */ #container { float: right; margin: 0 0 0 -240px; } #content { margin: 0 20px 36px 280px; } #primary, #secondary { float: left; } #secondary { clear: left; } /* =Fonts -------------------------------------------------------------- */ body, input, textarea, .page-title span, .pingback a.url, h3#comments-title, h3#reply-title, #access .menu, #access div.menu ul, #cancel-comment-reply-link, .form-allowed-tags, #site-info, #site-title, #wp-calendar, .comment-meta, .comment-body tr th, .comment-body thead th, .entry-content label, .entry-content tr th, .entry-content thead th, .entry-meta, .entry-title, .entry-utility, #respond label, .navigation, .page-title, .pingback p, .reply, .widget-title, input[type=submit] { font-family: MB Khursheed, Arial, Tahoma, sans-serif; } /* =Structure -------------------------------------------------------------- */ /* The main theme structure */ #footer-widget-area .widget-area { float: right; margin-left: 20px; margin-right: 0; } #footer-widget-area #fourth { margin-left: 0; } #site-info { float: right; } #site-generator { float: left; } /* =Global Elements -------------------------------------------------------------- */ /* Text elements */ ul, ol { margin: 0 1.5em 18px 0; } blockquote { font-style: normal; } /* Text meant only for screen readers */ .screen-reader-text { left: auto; text-indent:-9000px; overflow:hidden; } /* =Header -------------------------------------------------------------- */ #site-title { float: right; } #site-description { clear: left; float: left; font-style: normal; } #branding img { float: right; } /* =Menu -------------------------------------------------------------- */ #access { float:right; } #access .menu-header, div.menu { margin-right: 12px; margin-left: 0; } #access .menu-header li, div.menu li{ float:right; } #access ul ul { left:auto; right:0; float:right; } #access ul ul ul { left:auto; right:100%; } /* =Content -------------------------------------------------------------- */ #content table { text-align: right; margin: 0 0 24px -1px; } .page-title span { font-style:normal; } .entry-title, .entry-meta { clear: right; float: right; margin-left: 68px; margin-right: 0; } .entry-content input.file, .entry-content input.button { margin-left: 24px; margin-right:0; } .entry-content blockquote.left { float: right; margin-right: 0; margin-left: 24px; text-align: left; } .entry-content blockquote.right { float: left; margin-right: 24px; margin-left: 0; text-align: right; } #entry-author-info #author-avatar { float: right; margin: 0 0 0 -104px; } #entry-author-info #author-description { float: right; margin: 0 104px 0 0; } /* Gallery listing -------------------------------------------------------------- */ .category-gallery .gallery-thumb { float: right; margin-left:20px; margin-right:0; } /* Images -------------------------------------------------------------- */ #content .gallery .gallery-caption { margin-right: 0; } #content .gallery .gallery-item { float: right; } /* =Navigation -------------------------------------------------------------- */ .nav-previous { float: right; } .nav-next { float: left; text-align:left; } /* =Comments -------------------------------------------------------------- */ .commentlist li.comment { padding: 0 56px 0 0; } .commentlist .avatar { right: 0; left: auto; } .comment-author .says, #comments .pingback .url { font-style: normal; } /* Comments form */ .children #respond { margin: 0 0 0 48px; } /* =Widget Areas -------------------------------------------------------------- */ .widget-area ul { margin-right: 0; } .widget-area ul ul { margin-right: 1.3em; margin-left: 0; } #wp-calendar caption { text-align: right; } #wp-calendar tfoot #next { text-align: left; } /* Main sidebars */ #main .widget-area ul { margin-right: 0; padding: 0 0 0 20px; } #main .widget-area ul ul { margin-right: 1.3em; margin-left: 0; } /* =Footer -------------------------------------------------------------- */ #site-generator { font-style:normal; } #site-generator a { background-position: right center; padding-right: 20px; padding-left: 0; } .wordpress-hit-counter {direction:ltr;}
  • هڪ ڏينهن اسلاميه ڪاليج سکر جي اسٽاف روم ۾ ويٺي ويٺي سائين امير گل ڪٽوهر چيو ته اخبارن ۾ ڪالم ته ڏاڍا سٺا ٿا اچن پر ڪجھ عرصي کانپوءِ انهن جو نالو نشان نٿو ملي. پڇيومانس ته انٽرنيٽ تي به نٿا ملن . چيائين اتي به وڌ ۾ وڌ هفتي کان پراڻا نٿا ملن. بس اها ڳاله هئي هي بلاگ ٺاهڻ جي. _____ دعاگو : احمد علي مڱريو Website: ahmed.mangrio.com Email: ahmed@mangrio.com
  • صفحا

  • آرڪائوز

  • تازا ليک

  • تازا رايا

    وساريان نه وسرن (5) ڊي سي هاءِ… تي Mohammad Khan Sial
    ڪاوش هائيڊ پارڪ تي heman kumar
    سنڌي ٻولي قومي ٻولي ڇو نه؟ ليک… تي jamila abbassi
    سنڌي ٻولي قومي ٻولي ڇو نه؟ ليک… تي سنڌي ٻولي قومي ٻولي…
    تازي بجيٽ ۽ پسماندگي جي ڏانوڻن… تي Rehman Memon
    هر ڳالهه جي هڪڙي موسم آهي! ليک… تي Munwar ali
    ڏاکڻي پنجاب ۾ دهشتگردن خلاف ام… تي ALLAHDINO BABBAR
    This blog is no more upda… تي Dr Sameena Afghan
    تبديلي ئي آپشن هجڻ گهرجي! ليکڪ… تي Dr Sameena Afghan
    سنڌ مان هندو آبادي جي لڏ پلاڻ… تي Qasim Ali shah
    ايف-آءِ-آر ڪٿي داخل ڪرائجي؟ لي… تي Sunita
    سال 1954 کان وٺي… ليکڪ :… تي Abrar Ali Katpar
    چڪر ڇاهي؟ ليکڪ : ڊاڪٽر ايوب… تي Bilal jan
    چڪر ڇاهي؟ ليکڪ : ڊاڪٽر ايوب… تي Bilal jan
    سنڌ ۾ ايڏي پير پرستي ڇو… تي muntazer soomro
  • بلاگ ڏٺو ويو

    • 20,495 دفعا

بلوچستان- واپسيءَ جي آخري سرحد تي ليکڪ : عاجز جمالي

بلوچستان هڪ دفعو وري ٻري رهيو آهي. بغاوت جو جهنڊو ۽ بندوق کڻي جبلن ۾ لڪل بلوچ هُجن يا سياسي ۽ جمهوري طريقي سان جدوجهد وسيلي حقن جي جنگ وڙهندڙ سياسي ڪارڪن هُجن. پارليامينٽ ۽ اسيمبلين ۾ ويٺل بلوچ هُجن يا جمهوري قدرن تي يقين رکندڙ بلوچ سڀ جو سڀ نئين صورتحال ۾ هڪ دفعو وري به جذباتي هُجڻ سان گڏ پارلياماني نظام مان مايوس پڻ ٿي رهيا آهن، اسيمبلين ۾ وزارتن تان استعيفائن جي ڳالهه ٿي رهي آهي، احتجاج ۽ هڙتال ٿي رهي آهي، مظاهرا ۽ جلوس نڪري رهيا آهن، ڀڃ ڊاهه ٿي رهي آهي، فائرنگ، بم ڌماڪا ۽ حملا پڻ ٿي رهيا آهن. ٿلهي ليکي جيڪو ڪجهه ٿي رهيو آهي اُهو جمهوري نظام خلاف ڳجهين ايجنسين جي بي لغام حرڪتن سبب ٿي رهيو آهي. ٽن بلوچ اڳواڻن جي قتل کانپوءِ نئين صورتحال جنم ورتو آهي. بلوچ نيشنل فرنٽ جي اڳواڻ غلام محمد بلوچ، لالا منير ۽ شير محمد بلوچ جا چٿيل ۽ چچريل لاش هڪ دفعو وري بلوچستان ۾ آپريشن جا ثبوت پاڻ سان گڏ کڻي آيا آهن. هڪ سال کان بلوچ اڳواڻ ان ڳالهه جي نشاندهي ڪندا رهيا ته بلوچستان ۾ آپريشن اڃا ختم ڪو نه ٿيو آهي. حڪومت ۽ گڏيل قوتن کي هڪ طرف هڪ هزار کان وڌيڪ گم ٿيل بلوچن جي لسٽ ڏني وئي هئي. حڪومت گم ٿيل ماڻهن کي ڳولڻ جو يقين ڏياريو، دم دلاسا ۽ تسلي ڏيئي رهي هُئي، ته اوچتو اهڙو واقعو ٿيو، جيڪو شايد چونڊيل حڪومت جي وهم ۽ گمان ۾ به نه هوندو. ان واقعي باغي بلوچ اڳواڻن جي ان ڳالهه جي تصديق ڪئي ته بلوچستان ۾ بلوچ اڄ به اختيارن جو مالڪ ناهي. اختيار ٻين قوتن وٽ آهن، جن کي ”سگهاريون قوتون“ سڏجي ٿو. بلوچستان جي اڳوڻي وڏي وزير ۽ بلوچستان نيشنل پارٽيءَ جي اڳواڻ سردار اختر مينگل چواڻي ”بلوچستان ۾ وڏي وزير کان ايف سي جو آءِ جي وڌيڪ سگهارو آهي“- سندس چواڻي اهڙي صورتحال م سرڪار سان ڳالهيون ڪرڻ ۽ گڏ ويهڻ جو بلوچ عوام کي ڪوبه فائدو ڪونه ٿيندو ۽ نه اسان ڪنهن اهڙي خوش فهميءَ ۾ آهيون. اختر مينگل چواڻي اسان کي ”پوائنٽ آف نو رِٽَرن “ (جتان واپسي نه ٿي سگهي) ڏانهن ڌڪيو پيو وڃي. هنن حالتن ۾ مُلڪ ٽٽي ٿو وڃي ته ذميوار اُهي ئي هوندا جيڪي 1971ع ۾ هُئا. ٽن بلوچ اڳواڻن جي قتل کانپوءِ نه رڳو اختر مينگل پر سڀني بلوچ اڳواڻن کي سخت لهجو اختيار ڪرڻ تي مجبور ڪري ڇڏيو. اڄ جڏهن اسين هي سٽون پڙهي رهيا هونداسين ته سڄي بلوچستان ۾ ڦيٿاروڪ هڙتال هوندي، ممڪن آهي ته ايڪتا طور سنڌ ۾ به احتجاج ٿيندو هُجي. هي سڀ ڪجهه هڪ اهڙي دور ۾ ٿي رهيو آهي، جنهن کي اسين چونڊيل عوامي دور چئون ٿا. هن ڀيري ته بلوچ اڳواڻن جي قتل تي گڏيل قومن ۽ آمريڪا پڻ سخت ردعمل جو اظهار ڪيو آهي، جنهن غلام محمد بلوچ کي بيدرديءَ سان ماريو ويو، اُن ئي غلام محمد بلوچ آمريڪا سان واسطو رکندڙ گڏيل قومن جي اهلڪار ”جان سوليڪي“ جي آزاديءَ ۾ اهم ڪردار ادا ڪيو. تصور ڪريو غلام محمد بلوچ بدران جيڪڏهن اقوام متحده جي اهلڪار جو لاش اچي ها ته عالمي سطح تي اڄ دنيا آڏو سڄو مُلڪ ۽ حڪمران اک کڻڻ جهڙا نه رهن ها پر ڪمال جي ڳالهه آهي ته حڪومت ۽ سڄي مُلڪ کي شرمساريءَ کان بچائيندڙ ماڻهن کي بيدرديءَ سان ماريو ويو، جنهن جي حڪومت به مذمت ڪئي، اقوام متحده ۽ آمريڪا به مذمت ڪئي، خود فوج به مذمت ڪئي. ڀلا آخر پوءِ اُهي ڪير آهن جيڪي ٽن سياسي ڪارڪنن کي هڪ سياسي اڳواڻ ۽ وڪيل جي آفيس مان کنڀي کڻي ٿا وڃن ۽ ڇهن ڏهاڙن کانپوءِ تربت ڀرسان لاش اڇلائي ٿا وڃن ۽ آخر ڇهه ڏهاڙن تائين سرڪار ان ڳالهه کي سنجيده ڇو نه ورتو ته ڪي سياسي اڳواڻ ڏينهن ڏٺي اغوا ٿي ويا. سرڪار جي غير سنجيدگي چئجي يا ڳُجهن ادارن جي حڪمراني، آخر ڪا ڳالهه ته آهي جو هيڏي وڏي واردات ٿي وئي. سڌي ڳالهه آهي ته سرڪار انهن ماڻهن کي سِڌو سِڌو گرفتار ڪري ڪٽهڙي ۾ آڻي. نه رڳو ڄاڻايل ٽنهي بلوچ اڳواڻن پر نواب اڪبر بگٽي ۽ بالاچ مري سميت سمورن بلوچ اڳواڻن جي قاتلن کي ڪٽهڙي ۾ آڻي بلوچن کي اعتماد ۾ وٺي سگهجي ٿو. پر عملي طور تي ڏسجي ته بلوچ اڳواڻن کي قتل ڪندڙ ڌريون ئي نه ٿيون چاهين ته بلوچستان ۾ امن ٿئي ۽ حالتون چونڊيل سرڪار جي ڪنٽرول ۾ اچن. حڪومت کي خبر ناهي ته ڇا ٿو نظر اچي پر مُلڪ جي ساڃاهه وند ماڻهن کي هڪ گهري سازش نظر اچي رهي آهي. مون هڪ گذريل مضمون ۾ به ان ڳالهه جو ذڪر ڪيو هُئو ته ذوالفقار علي ڀٽو کي ڪهڙين حالتن ۾ آڻي مُلڪ ٽوڙايو ويو هُئو. وري بينظير ڀٽو تي ڪيئن جنرل ضياءَ کانپوءِ آندو ويو، لڳ ڀڳ اهڙي صورتحال ۾ اڄ به آصف زرداري يا پيپلز پارٽي حڪومت ڪري رهي آهي. سرحد ۽ بلوچستان ٻنهي جو ڪنٽرول سگهارين ڌرين وٽ آهي. پنجاب نواز ليگ وٽ آهي ۽ اسٽيبلشمينٽ جو مضبوط مورچو آهي. سنڌ ۾ جنرل مشرف جا حامي حڪومت جا اهم اتحادي آهن. باقي پيپلز پارٽيءَ وٽ ڇا هي؟- پيپلز پارٽيءَ وارا هِن سوال جو جواب ڏيڻ کان گهٻرائي رهيا هوندا. پر سچ اِهو آهي ته مُلڪ جي سڄي خرابي ۽ سڄي گند جي ذميواري پيپلز پارٽيءَ جي کاتي ۾ آهي. بلوچستان ۾ هِن موڙ تي حڪومت کي موقعو مليو آهي ته هُو ٽنهي بلوچ اڳواڻن جي قتل ۾ ملوث ماڻهن کي وائکو ڪري کين سزا ڏئي. گرفتار ڪرائي عوام کي اهو ويساهه ڏنو وڃي ته ڪي ڪيڏو به سگهارو هُجي، ان ۾ هٿ وجهي سگهجن ٿا. ٽنڊو بهاول سانحي ۾ ملوث ميجر جي گرفتاري ۽ بعد ۾ انهيءَ کي ڦاهيءَ تي چاڙهڻ سان سنڌ جي ماڻهن ۾ اها راءِ ضرور پيدا ٿي هُئي ته بيگناهه ڳوٺاڻن جي قتل ۾ ملوث ڪو ميجر به ڦاهيءَ تي چڙهي سگهي ٿو. ڦاهي جي سزا حڪومت نه پر عدالت ڏني هُئي، پر اهڙن سگهارن هٿن کي گرفتار ڪرڻ حڪومت جو آهي. هن موڙ تي بلوچن سان ڳالهيون ڪرڻ ۽ ويجهڙائپ رکڻ جو اِهو ئي رستو ئي سگهي ٿو ته بنا دير جي ٽنهي بلوچ اڳواڻن جا قاتل وائکا ٿين، اُن کانپوءِ شايد حالتون ڳالهيون ٻولهيون ڪرڻ لاءِ سازگار ٿي سگهن پر اڄوڪين حالتن ۾ ته خود اُهي بلوچ جيڪي حڪومت ۾ ويٺا آهن، اُهي حڪومت ۾ نڪري بندوق کڻڻ جو رستو اختيار ڪرڻ جو ڏَسُ ڏيئي رهيا آهن. ڇا ٿي سگهي ٿو؟

بلوچستان جي صورتحال کي سُلجهائڻ لاءِ گهڻو ڪجهه ڪري سگهجي، جي نه ڪيو ويو ته پوءِ گهڻو ڪجهه ٿي سگهي ٿو. هِن ڏس ۾ سردار اختر مينگل حڪومت سان ڳالهيون ڪرڻ ڪجهه رستا ٻڌائي ٿو (هن واقعي کان اڳ) سندس خيال هُئو ته سڀ کان پهرين بلوچستان مان فورسز کي هٽايو وڃي. جيڪي ماڻهو تحويل ۾ آهن انهن کي آزاد ڪيو وڃي، جيڪي گُم آهن انهن جي باري ۾ ڪو ٺوس يقين ڏياريو وڃي، جيڪي ماڻهو پهاڙن ۾ روپورش آهن انهن کي هيٺ لاٿو وڃي ۽ انهن جي نمائندن کي پڻ ڳالهين جي ميز تي ويهاريو وڃي. بلوچستان جي حقن جي مڪمل وارثيءَ جو حق بلوچن جي حوالي ڪيو وڃي ته پوءِ ڳالهيون ڪري سگهجن ٿيون. مُلڪ بچائڻ جي قيمت تي هي شرط وڏا ناهن. ڇو ته حڪومت مولانا صوفي محمد ۽ طالبان سان جُرڳا ڪري رهي آهي. انهن سان ڳالهيون ڪري سگهجن ٿيون ته بلوچ باغي اڳواڻن سان ڳالهيون ڪرڻ ۾ ڪهڙي خرابي آهي. فورسز هٽائڻ سان ئي امن ٿي سگهي ٿو. ڇو ته جنگ دوران ماريندڙ هڪ قوت رهندي ته ٻي قوت ڪيئن ماٺ رهندي. اهڙي ريت فورسز جي موجودگي ۾ باغي بلوچن جا حملا نه ختم ٿي سگهندا ۽ نه فورسز ماٺ ويهندي. بلوچ پنهنجي ڌرتيءَ تان هٿ کڻڻ لاءِ تيار ناهن، فورسز کي امن لاءِ آندو ويو هُئو پر امن ته بهرحال قائم نه ٿي سگهيو. حالتون روز بگڙي رهيون آهن. بلوچن جي جنگ هاڻي ڪراچي جي حدن کي ڇُهي رهي آهي. حب ڪراچي سان ڳنڍيل آهي. ساڳي ريت ڪراچي شهر ۾ بلوچن جون وڏيون آباديون آهن. لياري، ملير، گوليمار، لس ٻيلو، گڏاپ ۽ ڪيترائي علائقا آهن، جيڪي بلوچ اڪثريت وارا علائقا آهن. ٽنهي بلوچ اڳواڻن جي قتل کانپوءِ گذريل ٽن ڏينهن کان ڄاڻايل علائقن ۾ شديد ردعمل ڏسجي رهيو آهي. بلوچ اڪثريت وارن علائقن ۾ هنگاما پڻ ٿي رهيا آهن. اهڙي صورت ۾ بلوچن سان ڳالهيون ڪري مسئلي جو حل ڳولي سگهجي ٿو پر هي ڳالهيون هاڻي بابر اعواڻ جي سطح تي شايد ڪامياب نه ٿي سگهن. هِن ڏس ۾ هڪ آل پارٽيز ڪانفرنس پڻ بلوچستان ۾ ڪوٺائي سگهجي ٿي پر سڀ کان اهم مطالبو بهرحال پهريون نقطو ئي رهندو ته فورسز کي هٽايو وڃي. اسان کي ياد آهي ته موجوده حڪومت اچڻ کانپوءِ صدر آصف زرداري بلوچ عوام کان معافي به ورتي هُئي ۽ بلوچستان مان آپريشن ختم ڪرڻ جو پڻ اعلان ڪيو هُئو. بعد ۾ فورسز هٽائڻ جو به اعلان ڪيو هُئو پر بلوچ اڳواڻن جو چوڻ آهي ته موجوده حڪومت کي سال گذري وڃڻ باوجود انهن اعلانن تي ڪو عمل ڪونه ٿيو آهي. هن صورتحال ۾ ته سڀ بلوچ پارلياماني ۽ جمهوري سياست مان تيزيءَ سان مايوس ٿي رهيا آهن. اڳوڻو وڏو وزير اختر مينگل چوي ٿو ته مشرف دور ۾ اسان اسيمبلين تان استعيفائون ڏنيون، بعد ۾ اليڪشن جو حصو ڪونه بڻياسين ۽ مستقبل ۾ به اليڪشن ۾ مسئلن جو حل ڪونه ٿا ڏسون. يعني سياسي ۽ جمهوري قوتون پڻ ”جنگ“ يا ”هٿيارن“ جو رستو اختيار ڪرڻ تي مجبور ٿين پيون. پابندي وڌل ”بلوچستان لبريشن آرمي“ کانپوءِ نواب اڪبر بگٽي جي پوٽي بلوچ ريپبلڪن پارٽي (بي آر پي) جي نالي سان سياست شروع ڪئي پر گذريل ڳچ سالن ۾ اسان ڏٺو ته جنگجو گروپن مان عوام هٿ ڪونه ڪڍيا آهن. گذريل 8 سالن ۾ سوين ماڻهو آپريشن جو نشانو بڻيا. پر پهاڙن جي چوٽين سان اڄ به جنگ جو جهنڊو بلند ڪيو پيو وڃي. سرڪاري ادارن جو خيال آهي ته هِن مامري ۾ غير ملڪي قوتن جو هٿ آهي، اُهي امداد ڏين پيون، ظاهر آهي ته اندروني حالتون جڏهن خراب هونديون اُن مان اوهان جون مخالف پرڏيهي قوتون ئي فائدو کڻنديون. اوهان ته 1971ع ۾ ڀارت خلاف وڙهي رهيا هُئا. جنرل نيازي هٿيار ڦِٽا ڪيا.

حمود الرحمان ڪميشن جي رپورٽ ٻيهر پڙهي وڃي ته بنگلاديش ٺهرائڻ ۾ اسان ڪيڏو عظيم ڪم ڏيکاريو. ڪجهه سال اڳ اسان هڪ بنگالي دانشور خاتون کان انٽرويو ڪيو هُئو جيڪا چئي رهي هُئي ته ”مڪتي باهني“ تحريڪ سؤ سيڪڙو صحيح ٺِهي ڇو ته الشمس ۽ البدر کي منهن ڏيڻ لاءِ اسان وٽ اِهو ئي رستو هُئو. اڄ لڳ ڀڳ بلوچ ساڳي ڳالهه ڪن ٿا. ٽنهي بلوچ اڳواڻن جي قتل خلاف پريس ڪلب آڏو احتجاج ڪندڙ بلوچ عورتون ۽ ننڍڙا ٻارڙا به هي نعرا هڻي رهيا هُئا ته:

بلوچ جو خون آهين

ته مرڻ لاءِ تيار ٿي-

بلوچ جي ماءُ آهين

بلوچ جي ڀيڻ آهين

ته مرڻ لاءِ تيار ٿي-

پنهنجي ننگن ۽ آزاديءَ لاءِ

بلوچ اُٿي پئو

مرڻ لاءِ تيار ٿي-

هن قسم جا نعرا اندازو ڪريو ته ڪهڙي واٽ وٺي رهيا آهن. آزاديءَ لاءِ جيڪڏهن عوام جي اڪثريت اُٿي پوي ٿي ته پوءِ شايد جمهوريت جي ڪمزور سرحد سندس اڳ روڪي نه سگهندي ۽ جيڪو مرڻ لاءِ تيار ٿي وڃي ٿو اُن کي پگهار تي ڪم ڪندڙ سپاهي نٿو روڪي سگهجي. مُلڪ ۾ آپگهاتي بمبارن جو مثال اسان جي سامهون آهي. اُن ڪري مُلڪ جو خير گهرندڙ سمورن ادارن ۽ حڪمرانن کي هِن صورتحال تي اکيون کولڻ گهرجن. وقت هٿن مان نڪري وڃي ٿو ته واپس نٿو اچي- ”پوائنٽ آف نورٽرن“ اچڻ کان اڳ ئي حالتون سنڀالي وٺو.

اajizjamali100@yahoo.com

هڪ ئي وقت طالبان ۽ امريڪا جو طوق ڳچيءَ ۾ آهي ليکڪ : ظفر امام

هيءَ رياست ڪڏهن به مذهبي انتهاپسندي ۽ جنونيت توڻي طالبانيت کي ختم ڪرڻ لاءِ سنجيدگيءَ سان قائل ٿي ئي ڪونهي. هتي مذهبي پيشوائن کي ٿوري گهڻي فرق سان هميشه رياست ۾ نمائندگي ملندي ئي رهي آهي، ۽ کين هتي اِن رکيو ويو آهي. هتان جي ملٽري ۽ اسٽبلشمنٽ جي ”ديرينه“ خواهش اها ئي ته رهي آهي ته ڪنهن نه ڪنهن طريقي سان، ڪنهن نه ڪنهن روپ ۾ ”شريعت“ لاڳو ٿئي. اهو ئي سبب آهي جو اي اين پي ۽ پيپلزپارٽي تي اندران کان وڏو دٻاءُ هيو، ۽ طاقت جي اصلي مالڪن کانئن اهو فيصلو نيٺ مڃرائي ئي ورتو.

انهن جن افغانستان کي فتح ڪري پاڪستان سان ملائڻ جا خواب پئي ڏٺا، ۽ ان مقصد خاطر ايترا سارا سال طالبان جي حمايت ڪندا رهيا، انهن جي محنت رائيگان وئي ڪونهي، انهن جي خواهش اڄڪلهه پاڪستان تي اهڙو رجعتي راڄ قائم ڪرڻ آهي ۽ خيرن سان هو ان ۾ سڦل ٿيندا ئي وڃن پيا.

ان منظم رياستي انتهاپسنديءَ کي منهن ڏيڻ لاءِ  هتي جيڪو ٿورو گهڻو سيڪيولرزم هيو، اهو هتان جي کاٻي ڌر، چند قومپرست پارٽين ۽ پيپلز پارٽي وٽ هو. کاٻي ڌر مذهب خلاف عوام ۾ وڃي اجائي، غير ضروري ۽ يخيءَ تي مشتمل پروپگنڊا ڪئي، جنهن کي درست طريقي سان هينڊل ڪرڻ لاءِ وٽن عوامي حمايت ڪو نه هئي. سوويت يونين جي ڊهڻ کانپوءِ اها به وئي ختم ٿي. اڄ ايڪڙ ٻيڪڙ پراڻا پوڙها اسٽالنسٽ توهان کي هڪٻئي سان مغر ماري ڪندي نظر ايندا ته ايندا نه ته مڙئي خير آهي. قومپرست پارٽين جي به اهڙي ته ڪمال زوال پذيري ٿي آهي جو اڄ اهي ”سامراج“ قومن جي حڪمران طبقن جي ڀاڪرن ۾ ويهي انهن قومن جي مظلوم طبقي کي سڄو ڏينهن گاريون ڏيندي نه ٿا ٿڪجن، ايئن اهي به پنهنجا ٿورا گهڻا عوامي بنياد وڃائي کوکلا ٿي چڪا آهن، يا ته جاگيرداراڻي ۽ مجرماڻي ذهنيت جا حامل ٿي چڪا آهن، يا وري ٽڪي پئسي جي ننڍڙن گروهي مفادن جي ور چڙهي چڪا آهن. انهن وٽ هاڻي توهان کي ويڳاڻپ جو شديد احساس ملندو ۽ مجموعي طور تي سياسي فرسٽريشن ملندي.

جيستائين پيپلز پارٽي جي سيڪيولرزم جو سوال آهي ته اهو به ”آن“ اينڊ ”آف“ ٿيندو رهندو آهي. اقتدار ۾ هوندي پيپلز پارٽي کان ان جو پنهنجو نظرياتي موقف ۽ اسٽينڊ وسري ويندو آهي، ڊيڄوڙي جو شڪار ٿي اها هڪ مٿان ٻيو طوق ڳچيءَ ۾ وجهندي ويندي آهي. جڏهن اپوزيشن ۾ هوندي آهي تڏهن اها سڀ ڪجهه عوامي ڪندي آهي، پر اها ڪيفيت صرف اپوزيشن تائين ئي رهندي آهي. اقتدار ۾ اچي ڪري کانئس سڀ ڪجهه وسري ويندو آهي. ان جي هر ڀيري اقتدار ۾ اچي ڪوشش هوندي آهي ته رجعتين ۽ دشمنن سان مصلحت ڪجي ۽ اهڙي طريقي سان ئي پنهنجي ”پوزيشن مضبوط“ ڪجي، هر ڀيري مصلحت ڪندي به آهي، ۽ هر ڀيري اڳي کان وڏو ڌڪ کائي پٺتي هٽي ويندي آهي. پنهنجي ئي عوام جي طاقت کان خوفزده ٿي ڪري پيپلز پارٽي حڪمران اشرافيه ۽ اسٽيبلشمنٽ سان ڊيل مٿان ڊيل ڪندي آهي ۽ آخر انهن کان ئي چوٽ کائيندي آهي جن سان مصلحت ڪندي آهي. ۽ اها ڪيفيت ايستائين رهندي جيستائين ٻيو ڪو وڏو عوامي متبادل تيار نه ٿو ٿئي.

هن وقت جن ۾ آسرو هيو، انهن ئي پٺتي موٽ کاڌي آهي ۽ طالبانن جي جهوليءَ ۾ وڃي ڪريا آهن. اي اين پي جو ڪردار هن وقت بدترين خصي پڻي جي عڪاسي ڪري رهيو آهي. اها ايتري گيدي ثابت ٿي آهي جو هن اقتدار کانپوءِ اها به پاڻ کي ”آئوٽ“ ئي سمجهي. پيپلز پارٽي جي حڪومت جيتوڻيڪ ”نه نه“ به ڪندي رهي ۽ ڊيل جي منظوري به ڏنائين، پر اها سموري ڪيفيت سندس خوف، مجبوري ۽ علالت کي ظاهر ڪري ٿي. نه صرف اهو، پر اها ڪيفيت سندس نااهليءَ کي ثابت ڪري ٿي. اقتدار توهان کي عوامي ايجنڊا کي اڳتي وڌائڻ لاءِ مليو هيو، نه ڪي عوام مٿان ئي وار ڪري هن رياست جي رجعتي ادارن ۽ ان جي استحصالي نظام کي بچائڻ لاءِ. پر”عوامي“ ۽ ”جمهوري“ پارٽين جي ان حالت کي جيڪڏهن ڪجهه لفظن ۾ سم-اپ ڪجي ته اهي وڃي هينئن بيهندا – اي اين پي ۽ پيپلز پارٽي سميت سڀني لبرل سيڪيولر پارٽين جي اها بزدلي ۽ طالبان آڏو گوڏا کوڙڻ واري حرڪت انهن اندر آيل نظرياتي زوال جي ڪري آهي.

۽ اهڙو نظرياتي زوال خطرناڪ  ڇو آهي، ايترو معنيٰ خير ڇو آهي؟

جيڪڏهن عالمي تناظر ۾ ڏسجي ته ايئن نظر ايندو هڪ حد تائين جيڪي به سوشل ڊيموڪريٽڪ پارٽيون آهن اُهي توهان کي ساڄي ڌر کان وڌيڪ سامراجيت ۽ سرمائيداراڻي نظام جي غلاظتن سان چنڀڙيل نظر اينديون. انهن ۾ هن بدبوءِ دار نظام ۽ ان جي غلاضتن آڏو گوڏا کوڙڻ ۽ غلامي ڪرڻ وارو رجحان (Tendency) توهان کي مڙئي سرس ملندو. گذريل ڏهن سالن کان برطانيه جي سوشل ڊيموڪريسي ڏوهه مٿان ڏوهه ڪندي آئي آهي. برطانوي ليبر پارٽي جي حڪومت عراق جنگ ۾ امريڪا جي اکيون ٻوٽي حمايت ڪئي ۽ ان ئي حڪومت عراق ۾ امريڪا سان ملي وحشت ۽ بربريت جا نوان داستان رقم ڪيا. دهشتگردي خلاف جنگ ۾ ان برطانوي سوشل ڊيموڪريسي امريڪا آڏو ٻڙڪ به نه ڪُڇي ۽ ان جي خطرناڪ گيم ۾ سندس حصيدار بڻي رهي. نه صرف ايترو پر پنهنجي ئي طبقاتي پوزيشن تان هٿ کڻي پنهنجي ئي برطانوي پورهيت طبقي جي معيار زندگي ۽ معاشي حقن تي شديد وارَ ڪندي رهي.

امريڪي ريپبليڪن پارٽي جي حڪومت دنيا کي جن خطرن ۾ ڌڪي ڇڏيو سو ڇڏيو، پر ان کانپوءِ آيل سينٽر – ليفٽ سمجهي ويندڙ ڊيموڪريٽڪ پارٽي (اصل ۾ سوشل ڊيموڪريٽڪ) جنهن طريقي سان بسم الله ڪئي آهي اُن اسان کي ڪيترن ئي خدشن ۾ مبتلا ڪري ڇڏيو آهي. تبديليءَ جو نعرو هڻي ايندڙ باراڪ اوباما جيتوڻيڪ هاڻي عراق مان نڪرڻ چاهي ٿو پر افغانستان سميت باقي سموري دنيا تي ساڳيو ئي امريڪي برانڊ جو امپيريلزم مسلط ڪرڻ چاهي ٿو. اسرائيل جي غزه تي ڪاهه دوران ڊيموڪريٽڪ پارٽيءَ جي مسٽر اوباما جي مجرماڻي ماٺ، هتي اسان واري پاسي حملن ۽ ڪاهن جي وڌي ويل شرح سميت ڪيترائي مثال ڳڻائي سگهجن ٿا. عالمي معاشي ۽ مالياتي بحران، جنهن سرمائيداراڻي نظام کي گوڏن ڀر جهڪائي ڇڏيو آهي، ان جي بچاءَ لاءِ جيترو باراڪ اوباما پريشان آهي ايترو شايد بش به نه هيو. هاڻي جيڪي پاليسيون هيءَ امريڪي سوشل ڊيموڪريسي آڻي رهي آهي، اُهي نه صرف دنيا لاءِ مٺو زهر آهن، پر خاص طور تي امريڪي عوام لاءِ زهرِ قاتل آهن. ڇو ته سرمائيداريءَ کي بچائڻ جي سموري قيمت وري اتان جي عام امريڪي ماڻهو کان وصول ڪرائي ويندي، ۽ ان جي زندگيءَ جي معيار، مراعتن، سهولتن ۽ حقن مٿان اهڙو ته رياستي ڌاڙو هنيو ويندو جو وڃي ٿيندا خير. ساڳيو ئي ڪم هاڻي برطانيه اندر ٽوني بليئر کانپوءِ گورڊن برائون ڪري رهيو آهي، فرانس جو نڪولس سارڪوزي ساڄي ڌر جو هئڻ باوجود ڪيترائي ڀيرا کلي عام سرمائيداري جي ناڪامي جو اعلان ڪري چڪو آهي. مطلب جيڪا ڳالهه ساڄي ڌر کلي عام ڪري سگهي آهي، اُها سوشل ڊيموڪريسي کان نه ٿي سگهي آهي.

نه صرف اهو، پر ماضيءَ ۽ حال جا ڪيترائي مثال ڏئي سگهجن ٿا جن مان واضع ٿيندو ته سوشل ڊيموڪريسي اڪثر سامراج ۽ ان جي هٿڪنڊن آڏو هيڻي ثابت ٿيندي آهي، ۽ ان جي هٿن ۾ کيڏي ويندي آهي، ان جي ٻڌي ٻانهي وڃي ٿيندي آهي. پاڪستان جي پيپلز پارٽي به دنيا جي چند وڏين سوشل ڊيموڪريسيز منجهان آهي. پيپلز پارٽي جي حڪومت ئي هئي جنهن سڀ کان پهريون افغانستان ۾ طالبان جي حڪومت کي تسليم ڪيو هو. هتان تمام گهڻو ناڻو، امدادي سامان ۽ ”هر قسم“ جي مدد موڪلي وئي هئي افغانستان. بعد ۾ پيپلز پارٽي کي به ان تي پڇتاءُ رهيو. پر پاڻي پل هيٺان وهي چڪو. هاڻي مالاڪنڊ ۾ مِني افغانستان ٺاهڻ جي منظوري ڏيڻ وارو ڪارِ خير به هن ئي پارٽي جي حصي ۾ آيو آهي. نه صرف اهو، پر آءِ ايم ايف کان جن شرطن تي اسان قرض کنيو آهي، اُهڙي معاشي غلامي ويجهي تاريخ ۾ نه ملندي. ان سان گڏوگڏ عين برطانوي ۽ امريڪي سوشل ڊيموڪريسي وانگر هتان جي پيپلز پارٽي پنهنجي ئي پورهيت عوام مٿان مهانگائي ۽ معاشي تنگيءَ جا جيڪي وارَ ڪيا آهن، اُهي به نه وساري سگهبا. پهرين 21 ادارن جي نجڪاري جي منظوري ڏني وئي، ۽ هاڻي 10 ادارا وڌائي اُهي 31 ڪيا ويا آهن. ان جو نتيجو پاڪستان اندر بيروزگاري، غربت، معاشي لاچاري ۽ مهانگائي ۾ بي پناهه اضافي جي صورت ۾ نڪرندو. ڏيوالو نڪتل رياست ۽ ان جي نظام کي سرمائيداراڻي بنيادن تي بچائڻ جي قيمت، هڪ ڀيرو ٻيهر، اسان ماڻهن کان اسان جي سوشل ڊيموڪريسي ڀرائي رهي آهي. پر اهو سڀ ڪجهه ناقابلِ برداشت آهي.

ان سموري ڊيگهه ڪرڻ جو مقصد اهو هيو ته بنيادي طور تي سوشل ڊيموڪريٽڪ پارٽيون سموري دنيا اندر پنهنجي ئي عوام کي تين وال ڪرڻ تي ڇو سندرو ٻڌي بيٺيون هونديون آهن؟ منهنجي خيال ۾ سوشل ڊيموڪريسي هميشه سرمائيداراڻي نظام ذريعي ئي عوام کي ڪجهه ڏيڻ چاهيندي آهي. ۽ ان نظام جي حدن اندر رهي ڪري ئي عوامي ڀلائي جا منصوبا جوڙڻ جي ڪوشش ڪندي آهي. پر هاڻي اهو دور نڪري ويو. ماضيءَ ۾ اهو تڏهن ممڪن هيو جڏهن سرمائيداراڻو نظام گوبلائيزيشن ۽ نيولبرل اڪانامي مان نه گذريو هيو. تڏهن ويلفيئر اسٽيٽ يا فلاحي رياست قائم ڪرڻ ۽ ان کي هلائڻ ممڪن هيو. اڄ جڏهن عالمي سرمائيداري رياست کان معيشت کي ڪنٽرول ڪرڻ جا اختيار واپس وٺي رهي آهي ۽ رياست جو معيشت ۾ عمل دخل محدود کان محدود تر ٿي رهيو آهن، تڏهن هڪ فلاحي رياست ٺاهڻ ۽ ان ذريعي هن نظام ۾ رهندي ئي سڌارا آڻڻ ممڪن نه رهيو آهي. اڄ سڀ ڪجهه ملٽي نيشنلز ۽ نجي شعبي جي هٿن ۾ آهي. پر سوشل ڊيموڪريسي سان مسئلو اهو آهي جو اڃا تائين اها سمجهي پئي ته سرمائيداريءَ ۾ رهندي اصلاح پسندي (Reformism) ممڪن آهن، نظرياتي طور تي اڃا تائين ان جو محبوب نظريو سرمائيداري آهي. پر سرمائيداري جي هاڻوڪي معيشت ۽ ان جي ڪيفيت اهڙين اصلاحن جي قطعي اجازت نه ٿي ڏئي.

اهو ئي سبب آهي جو جڏهن اهڙيون پارٽيون عوام سان وڏا واعدا ڪري، ۽ کين خواب ڏيکاري اقتدار ۾ اچن ٿيون، تڏهن ٻه- واٽي تي اچي ڦاسن ٿيون. رياست تي براجمان ٿيڻ کانپوءِ کين خبر پوي ٿي ته انهن جيڪو ڪجهه سوچيو اهو ته ممڪن ئي ڪونهي. پر کين هن نظام سان بغاوت ڪرڻ به نه ٿي آئڙي، تنهنڪري اهڙيون پارٽيون هڪ مٿان ٻي مصلحت، هڪ مٿان ٻي ڊيل، ۽ شڪست مٿان شڪست کائي پنهنجي ئي عوام هٿان خوار خراب ٿين ٿيون. اهڙي ڪيفيتن ۾ سندن دين، ايمان، نظريو ۽ فڪر ”مصلحت“ ۽ ”قومي مصالحت“ جهڙا تصور ٿي پوندا آهن. سوشلزم يا سوشلسٽ منصوبه بند معيشت سندن لاءِ منع ٿيل ميوو ٿي پوندو آهي ۽ هي ان لفظ کان ايئن ڊڄندا آهن جيئن هارر فلمن ۾ ڊريڪولا هميشه صليب واري نشان کان ڊڄندا آهن. دراصل اهو سڀ ڪجهه انهن جي نظرياتي ۽ فڪري سنڍپڻي جو اظهار هوندو آهي.

طالبان سان ڪيل ڊيل، آءِ ايم ايف جا قرض عيوض بدترين شرط مڃڻ، اسٽبلشمنٽ جي بچاءَ ۾ بيان ڏيڻ سميت ڪيتريون ئي ڪمزوريون توهان کي نظر اينديون جيڪي دراصل خوف جي عڪاسي ڪن ٿيون. ساڳي ئي ڳالهه توهان ٿورڙي فرق سان اي اين پي تي به لاڳو ڪري سگهو ٿا. ان جو مطلب وڃي اهو ٿئي ٿو ته هڪ ئي وقت هي ٻئي پارٽيون طالبان ۽ امريڪا ٻنهي جي آڏو وڃي جهڪيون آهن. هڪ ئي وقت ٻنهي جا طوق پنهنجي ڳچيءَ ۾ وڌا اٿائون، تنهنڪري اها ٻٽي غلامي آهي.

پر نه صرف اسان عوام کي، پر انهن پارٽين کي به ان جي قيمت چڪائڻي پوندي. هتي طالبان ۽ دهشتگردي ڪجهه وڌائي چڙهائي ئي پيش ڪئي پئي وڃي، نه ته واضع آهي ته طالبان رياست کان الڳ ۽ ان کان مٿانهين قوت نه آهن، پر اهي به رياست جي هڪ ڌڙي جي هٿ ۾ کيڏندڙ رياست جا اسٽيڪ هولڊرز آهن. بنيادپرستي ۽ دهشتگردي سرمائيداراڻي نظام جي غلاضت زده ٿي وڃڻ کانپوءِ معاشري ۾ ڦهلجندڙ بدبوءِ جو اظهار آهي. اُها هن نظام ۽ ان جي مالياتي مفادن جي چوڌاري ڦري ٿي، کيس خام مال معاشري جي پٺتي پيل طبقن منجهان ملي ٿو. هڪ ڀيرو جي عوامي انقلابي موج اٿندي، تڏهن اها بنيادپرستي ۽ دهشتگردي جَـــرَ تي ڦوٽي وانگر ڦسي پوندي ۽ هوا ۾ تحليل ٿي ويندي. پر، هتان جون محبوب عوامي پارٽيون، اڃا تائين ان نظام سان چنڀڙيل آهن. تنهنڪري انتهاپسندن ۽ دهشتگردن کي شڪست نه ٿيون ڏئي سگهن.

xaphor.emam@gmail.com

سفر نامو: ڇا ڇا کائجي پيئجي ۽ بيمار ٿيڻ کان بچجي. ليکڪ : الطاف شيخ

الطاف شيخ

الطاف شيخ

دهلي جي هوائي اڏي تي فلائيٽ جو انتظار ڪرڻ دوران ڀر ۾ ويٺل انگريز سان خبرون ڪندو رهيس جيڪو ڪجهه ڏينهن دهلي گهمڻ بعد هاڻ باءِ ايئر بمبئي ٿي ويو. هو منهنجي اڳيان بار بار بئگ ٺاهيندو رهيو جنهن ۾ ڪيتريون ئي دوائن جون شيشيون ۽ گوريون هيون.

”توهان هيتريون دوائون کنيون آهن، ڏسڻ ۾ ته توهان بلڪل صحيح ٿا لڳو ؟“ آخر  پڇي ويٺو سانس ٽهڪ ڏيئي وراڻيائين: ”بلڪل صحيح ٿا چئو. هي سڀ دوائون مون احتياط طور کنيون آهن.“ هن ٻڌايو همراهه گهمڻ ڦرڻ جو شوقين ٿي لڳو بلڪ  عادي سياح (مسافر) ٿي لڳو  جنهن کي گهر ۾ سک نه اچي. پنهنجي تجربي بابت دوائن لاءِ ٻڌايائين ته مسافري ۾ کڻڻ ضروري آهن، خاص ڪري ايشيا ۽ آفريڪا جي ملڪن ۾ گهمڻ دوران جتي Hygienic conditions صحيح نه آهن، نه پاڻي صحيح آهي نه هوا، مڇر،منگهڻ ۽  ٻيا ڏنگ هڻڻ وارا ڪيترائي جيت ۽ سرڻا آهن، جتي ڪٿي ڊاڪٽر يا صحيح دوائون نه آهن.

هن جيڪي دوائون کنيون هيون انهن ۾ بخار ۽ سور جي لاءِ ائسپرين ۽ پيرا سٽامول هئي. ٿڌ، زڪام ۽ نڪ بند ٿيڻ جي علاج لاءِ بيناڊرل ۽ ٻيون                    Antihistamiدوائون هيون جن مان جيتن جي چڪن يا ڏنگن کان به فرحت ملي سگهي.ڪجهه Antibioticsهيس جن لاءِ هن ٻڌايو ته پاڪستان ۽ هندستان جهڙن ملڪن ۾ ته کڻي سگهجن ٿيون باقي ملائيشيا، هانگ ڪانگ ۽ جپان جهڙن ملڪن ۾ ڊاڪٽر جي prescription هجڻ ضروري آهي. منهنجي خيال ۾ ساڳيو قانون آمريڪا ۽ يورپ جي ملڪن ۾ به آهي. انهن ملڪن ڏي ويندي يا سعودي عرب ۽ ايران جهڙن ملڪن ۾ ان قسم جون اهم دوائون ضرور کڻي وڃجن جو ٻاهرين ملڪن ۾ دوائون تمام مهانگيون آهن. پر انهن سان گڏ پنهنجي ملڪ مان ڪنهن ڊاڪٽر کان اهو ضرور لکائي وڃجي ته توهان لاءِ اهي دوائون ضروري آهن، نه ته اهي دوائون ڌارين ملڪن جي ايئر پورٽ تي توهان لاءِ مسئلو پيدا ڪري سگهن ٿيون.

ان کان علاوه هن انگريز وٽ دستن Diarrhoea  ۽ الٽي جي علاج  لاءِ stemetil  ۽ مئڪسالان هيون. اسان جي ملڪ ۾ خبر ناهي اهي دوائون آهن يا نه پر Lomotil ته آهي جيڪي گوريون آئون به احتياط طور کڻي آيو آهيان. هن انگريز Antiseptic ۾ پاڻ سان بيٽاڊين  کنئي هئي ۽ ريهئڊريشن مڪسچر پڻ. مڇرن کي ڀڄائڻ لاءِ موسپيل جهڙو لوشن پڻ هوس ۽ پاڻي کي صاف ڪرڻ جون گوريون پڻ. چوڻ لڳو:Number  one rule is be careful of the water and specially ice

شهرن ۾ وري به پاڻي صاف ٿو ٿئي پر ڳوٺن ۾ خيال سان پاڻي پيئجي، گهٽ ۾ گهٽ اوٻاريل پاڻي پيئجي.اهڙين حالتن ۾ ٿي سگهي ته Mineral water وٺجي.

انڊيا ۾ ڪيتريون لوڪل ۽ ولائتي نالن واريون منرل واٽر جون بوتلون ملن ٿيون. انهن مان ڪجهه برانڊ نالا هي آهن: بسليري، انڊيا ڪنگ، آفيسرس چئائس، هني ڊيو ۽ اڪئا سيف وغيره.

” دل ۾ نه ڪرين ته هڪ ڳالهه ٻڌائين،“ انگريز سياح چيو.

انڊيا ۾ توڙي توهان جي ملڪ پاڪستان ۾ اهو سڄو فراڊ جو ڪم آهي. انهن ۾ ڪو به صحيح قسم جو منرل واٽر ناهي. نل جي پاڻي ۾ ڪيميڪل وجهي منرل واٽر جي نالي ۾ پيا پئسو ڪمائين.سندن خرچ فقط پلاسٽڪ جي بوتلن تي آهي جنهن ۾ پاڻي ٿا وجهن ۽  ٻيو اشتهارن تي. اهي بوتلون ٻارهين کان ويهين رپئي دڪانن تي ۽ ويهين کان پنجاهه رپئي توهان جي ملڪ جي فائيو اسٽار هوٽلن ۾ ٿيون وڪامن. مزي جي ڳالهه اها ته انهن مان ڪن بوتلن ۾ ايڏو گندو ۽ پاروٿو پاڻي آهي جو ان کان نلڪن جو پاڻي پيئجي.

انڊيا ۾ ڪنهن زماني ۾ ڌارين ملڪن جا شربت ڪوڪا ڪولا، پيپسي يا سيون اپ جهڙا نه ملندا هئا پر هاڻ اهي سڀ ملن ٿا ۽ ان کان علاوه انڊيا جا مڪاني مشروب به اوترائي سٺا ۽ پاپيولر آهن جهڙوڪ ڪمپوا ڪولا، ٿمس اپ،Limca گولڊڻ اسپاٽ ۽ ڊبل سيون.

هن انگريز سياح کان کاڌي جي شين جو پڇيم ته ڇا کائڻ کپي، خاص ڪري انڊيا، پاڪستان يا بنگلاديش جهڙن ملڪن ۾.

”اسان جي ملڪ جا انگريز هنن ملڪن ۾ حڪومت دوران رهي ويا انهن جي هڪ چوڻي مشهور آهي ته:

If you can cook it, boil it or peel it you can eat it…otherwise forget it….  يعني هر اها شيءِ توهان کائي سگهو ٿا جيڪا رڌي سگهو يا اوٻاري سگهو يا صوف، ناسپتي جهڙو فروٽ جيڪو ڇلي سگهو يعني جنهن جي کل لاهي سگهو. آئيس ڪريم کان ته اصل خبردادر رهجي. خاص ڪري اها جيڪا گهٽين ۾ وڪامي ٿي.“

بهرحال هاڻ اسان انگريزن وانگر ته خبردار رهي نٿا سگهون. اهڙو خبردار رهڻ کان ته بهتر آهي ته گهران ئي نه نڪرجي. منهنجي خيال ۾ هڪ هوٽل تان يا گاڏي واري کان به کاڌو وٺي کائجي جيڪڏهن اهو ڏسڻ ۾ اچي ته اهو کاڌو، ٿانوَ تپا ۽ surrounding صاف سٿري آهي ۽ کاڌو وڪڻڻ وارو به صاف سٿرو آهي.

نوٽ ڪرڻ جهڙيون ڳالهيون ليکڪ : زرار پيرزادو

زرار پيرزادو

زرار پيرزادو

ڪي چوڻ وارا اهو بلڪل به صحيح چون ٿا ته قائداعظم ۽ علامه اقبال وارو هيءُ ملڪ تڏهن ئي ٽٽي چڪو هو جڏهن 1955ع ۾ ون يونٽ مڙهيو ويو هو. اڄ اسان جو هيءُ ملڪ ايئن موجود آهي، جيئن بنا روح جي ڪو وجود هجي. هيءُ ملڪ نه 1940ع واري قرارداد تي ٿو هلي ۽ نه ئي 1973ع جي آئين تي ٿو هلي. نه هتي گڊگورننس جو ڪو وجود آهي نه ئي حڪومتي رٽ ڪا قائم آهي، عوام جي جان، مال ۽ عزت جي تحفظ واري جنهن اٿارٽي کي حڪومت چيو ويندو آهي تنهن جو ڪو نانءُ نشان ئي ناهي، آئين ۽ قانون جي ڪا بالادستي ناهي. هيءُ ملڪ بدي جي طاقتن جي هٿن ۾ يرغمال آهي. بديءَ جون طاقتون جڏهن ۽ جتي چاهين ڪا به ننڍي وڏي ڪارروائي ڪري سگهن ٿيون، سندن نيٽ ورڪ رياست ۽ حڪومت کان به مضبوط آهي، عوام سندن هٿن ۾ يرغمال آهي. هتي انصاف جي اُميد به اڃا پيدا ناهي ٿي، عوام جي نالي ۾ هتي صرف اليڪشن ٿيندي آهي جڏهن ته سليڪشن اسٽيبليشمينٽ ڪندي آهي، هن ملڪ اندر صرف ۽ صرف هڪ وڏو صوبو سک ۾ آهي. جڏهن ته باقي ٽي ننڍا صوبا ويل ۾ آهن. نسلي، لساني ۽ فرقيوار جهڳڙا به هتي، طالبانائيزيشن ۽ انتهاپسندي به هن ملڪ جو مقدر بڻجي چُڪي آهي، هن ملڪ جون پاليسيون ست سمنڊ پار ڪنهن ٻئي ملڪ ۾ طئي ٿين ٿيون، ملڪي ادارا هڪ هڪ ٿي ڪري وڪرو ٿي رهيا آهن، هن ملڪ جا آئيني سياسي، سماجي، انتظامي، عدالتي ۽ حڪومتي بحران ختم ٿيڻ جو نانءُ ئي نٿا وٺن.نوٽ ڪرڻ جي ڳالهه اها آهي ته اهي سڀ نشانيون آهن ناڪام رياست جون ۽ اسان جو ملڪ دنيا جي ڏهن ناڪام رياستن مان هڪ آهي.

ڪئنيڊا ۾ ٻارن جي رياستي ۽ حڪومتي سطح تي وڏي اهميت هوندي آهي. چون ٿا ته جنهن گهر ۾ ٻار هوندا آهن ته ان گهر کي اتان جي سرڪار وڏيون رعايتون ڏيندي آهي. ٻارن جي 16 سالن جي عمر تي پهچڻ تائين سندن تعليم، علاج ۽ ايستائين جو گهر جي ڪرائي تائين جون سهولتون حڪومتون ئي کين ڏينديون آهن. جن بسن ۾ وڏا ٻارن سان گڏ هوندا آهن ته ٻارن ڪري وڏن کان به ڀاڙا ناهن ورتا ويندا. تقريبن هر سڌريل، مهذب ۽ ترقي يافته ملڪن ۾ ٻارن سان اهڙو ورتاءُ ڪيو ويندو آهي پر نوٽ ڪرڻ جي ڳالهه اها آهي ته پنهنجي ملڪ اندر ٻارن پيدا ڪرڻ تي به هاڻي ٽيڪس لڳائڻ تي ويچاريو پيو وڃي.

نوٽ ڪرڻ جهڙيون ڳالهيون ليکڪ : زرار پيرزادو

زرار پيرزادو

زرار پيرزادو

سنڌ ۾ هن وقت مهاجرن کان علاوه به 40 لک جي لڳ ڀڳ ڌاريا ترسيل آهن. سنڌ ۾ ڌارين جي آبادڪاري جو هونئن ئي آزار آهي پر حيرت انگيز طور تي سنڌ حڪومت آپريشن ستايلن کي دعوت ڏئي پاڻ گهرائڻ جو انتظام ڪيو آهي. جيڪي ڌاريا ڪراچي ۾ پهريون ئي ترسيل آهن، اڳ ۾ ئي بار بڻيل آهن ۽ سنڌ جي وسيلن تي قابض آهن سي پاڻ ته پنهنجن صوبن ڏانهن واپس نه ٿا وڃن ويتر اڃان لکين ماڻهن کي سنڌ ڏانهن گهرائي رهيا آهن. اي اين پي سنڌ جو اڳواڻ شاهي سيد ته ايئن ٿو ڳالهائي ڄڻ سنڌ سندس جاگير آهي پر ان کان به وڏي حيرت جي ڳالهه اها آهي ته جيئن هو چئي ٿو تيئن اسان جو وڏو وزير ان تي عمل به ڪري ٿو ڇڏي. هو چئي ته 12 مئي تي عام موڪل ڪيو ته سنڌ سرڪار عام موڪل ڪري ڇڏي ٿي. هو چئي ته آپريشن ستايلن کي سنڌ ۾ آڻيو ته وڏو زوير کين دعوت ڏيڻ ۾ دير ئي نه ٿو ڪري پوءِ به شاهي سيد ناراض آهي ۽ چئي ٿو ته آپريشن متاثرن کي سنڌ ۾ داخل ٿيڻ تي روڪيو ويو ته هو حڪومت کان ٻاهر ٿي ويندا؟ ڄڻ پ پ حڪومت کي چونڊيو ئي اي اين پي وارن آهي. هوڏانهن صدر زرداري هجي يا وزير اعظم يوسف رضا گيلاني سڀ ڪنهن جي زبان تي هڪ ئي وائي آهي ته آپريشن ستايلن کي سنڌ ۾ اچڻ ڏنو وڃي. مولانا فضل الرحمان به صدر زرداري کي فون ڪري شڪايت ڪري ٿو ته آپريشن ستايلن کي سنڌ ۾ داخل ٿيڻ کان روڪيو پيو وڃي. چوڌري شجاعت ۽ پرويز الاهي کي به لڏ پلاڻ ڪندڙن جو وڏو اونو آهي ۽ اهي به متاثرن کي سنڌ ۾ اچڻ کان روڪڻ واري عمل جي مذمت ڪن ٿا سو سڀ ماڻهو چون ٿا ته آپريشن متاثرن کي سنڌ ۾ وڃڻ گهرجي پر نوٽ ڪرڻ جي ڳالهه اها آهي ته آپريشن ستايلن کي پنجاب ۾ آباد ڪرڻ جي ڳالهه ڪير ئي نه ٿو ڪري، پنجاب حڪومت، پنجاب جي سياسي پارٽين ۽ پنجاب جي اڳواڻن ان مسئلي تي ڄڻ ته پنهنجا چپ سبي ڇڏيا آهن.

ڪو زمانو هوندو هو جڏهن سنڌ صوفين، ولين، پيرن، فقيرن، اوليائن ۽ درويشن جي پر امن ڌرتي طور هڪ خوبصورت سڃاڻپ رکندي هئي. تڏهن سنڌ ۾ نفرت، حسد، ڪروڌ، لالچ، لوڀ ۽ قبضي گيري جهڙيون بيماريون نه هونديون هيون، نه ڪو مذهبي ڪٽرپڻو هو نه ئي ڪا انتهاپسندي ۽ جنونيت هئي، نه لينڊ مافيائون هيون، نه دهشتگردي هئي، نه منشيات ۽ نه ئي ڪلاشنڪوف ڪلچر، نه قتل غارت هئي، نه قبيلائي جهڳڙا هئا. تڏهن عورت کي ڪاري ڪري نه ماريو ويندو هو پر ان کي ستن قرآنن جيترو رتبو مليل هو. اصل ۾ ڌارين ئي سنڌ جي جنت کي دوزخ بڻائي ڇڏيو آهي. سو نوٽ ڪرڻ جي ڳالهه اها آهي ته  اڄ سنڌ ۾ جيڪا به درندگي آهي، بربريت آهي يا سفاڪي آهي سا ڌارين ئي پاڻ سان گڏ هتي آندي آهي.

هي سڄي اقتدار ۽ سامراجيت لاءِ ويڙهه آ ليکڪ : لال خان

موجوده سياسي بحران ان خطرناڪ معاشي بيماري جو نتيجو آهي جنهن ۾ هي سڄو معاشرو بري طرح ڦاٿل آهي پاڪستان ۾ سرمائيڪاري تاريخ جي بدترين بحران جو شڪار آهي. ان مان نڪرڻ جو شايد ڪو رستو ئي نه رهيو آهي. 18 آڪٽوبر تي شروع ٿيندڙ تحريڪ ۽ 27 ڊسمبر وارو ائٽم بم جنهن کي ابلاغ جي ذريعن جيترو به سماجي منظر کان لڪائڻ جي ڪوشش ڪئي پر سامراج توڙي حڪمران طبقا ان کان خوف وچان ڪنبڻ لڳا.

ان خوف سبب ئي هنن 18 فيبروري وارين عام چونڊن جي نتيجن کي هڪ منصوبي تحت تيار ڪيو ۽ متضاد سوچ رکندڙ سياسي پارٽين جي هڪ مخلوط حڪومت قائم ڪرڻ جو رستو تيار ڪيو. پر جلدي ئي اهو غير فطري اتحاد وفاق ۾ ٽٽي ويو ۽ باقي سڄي ملڪ ۾ تضاد موجود رهيا نيٺ پنجاب ۾ اهي تضاد ڦاٽي پيا.

جنهن تيزي سان سماج ۾ بدحالي، بک، غربت، مهانگائي ۽ بيروزگاري ۾ اضافو ٿيو ۽ جنهن ڪري پيدا ٿيل بي چيني ۽ انتشار ۾ اهوئي ٿيڻو هو. سوات، باجوڙ، وزيرستان ۽ اولهندي سرحدن تي وڌندڙ خونريزي ۽ قتل و غارت بنيادي طور تي رياستي ادارن جي داخلي تضادن جي خونريز تصادم جي ئي هڪ شڪل هئي. ان خون جي هولي ۾ رت ته معصومن جو ئي وهيو آهي. اها نوان ريزي نه ته بدعنواني تي ٻڌل معاهدن مان ختم ٿي سگهندي ۽ نه ئي فوج ۽ ايجنسين جي وچ ۾ موجود تضاد ان کي ڪنهن نتيجي تائين پهچڻ ڏيندا. سامراجي جارحيت هن باهه ۽ خون جي وحشياڻي راند کي وڌيڪ هوا ڏيندي ۽ ڀڙڪائيندي.

آمريڪا سامراج جا خاص طور تي افغانستان ۾ ڪيترن ئي طالبان گروپن سان مذاڪرات جاري آهن جنهن سبب هي سڄو معاملو انتهائي مشڪل ۽ خوفناڪ صورت اختيار ڪري ويو آهي. رياست جي آمريڪا نواز ۽ مذهبي جنونيت وارن حصن جي وچ ۾ تضادن جو حل موجوده نظام ۾ ممڪن ئي نه آهي. غربت ۽ فلاس جي شڪار معاشري ۾ مالياتي سرمائي جي ڪردار کي ختم ڪرڻ بغير هي گهرو لڙائي (جيڪا هڪ نفعي واري صنعت بڻجي چڪي آهي) ختم نٿي ڪري سگهجي. هتي به اصل مسئلو غربت، بيروزگاري ۽ محرومي جو آهي ۽ انهن زخمن تي وڌيڪ بارود وسايو پيو وڃي پر انهي خطي جي عوام شڪست قبولڻ سکيو ئي نه آهي.

ماضي کانسواءِ حال کي نٿو پرکي سگهجي ۽ نه ئي مستقبل جي ڪا منصوبابندي ڪري سگهجي ٿي. نواز ليگ، ق ليگ، جماعت اسلامي ۽ ساڄي ڌر جون ٻيون پارٽيون ملڪ ۾ آمريت جي تسلسل جي پيداوار آهن. پوءِ هو چاهي ڪيترا به رنگ بدلائين انهن جو ڪردار نٿو بدلجي سگهي. هي ڳالهيون ته جمهوريت، عدليا ۽ انصاف جون ٿا ڪن، پر ساڄي ڌر وٽ انهن مسئلن جو ڪوبه حل موجود نه آهي ڪڏهن اڳ ۾ هو ۽ نه هاڻي هنن وٽ ڪو عوامي پروگرام آهي. اهي فقط اقتدار ۾ پنهنجي حصي پتي لاءِ سرگرم آهن ۽ ان ۾ ناڪامي جي صورت اهي اچڻ واري ڪنهن غير جمهوري قوت سان به هٿ ملائي سگهن ٿا. پر ٻئي پاسي پيپلز پارٽي جيڪا هڪ ڀيرو ٻيهر اٽي، لٽي ۽ اجهي جي نعري تي اقتدار ۾ آئي هئي. ان اهي ئي پاليسيون اختيار ڪيون آهن جيڪي مشرف دور ۾ شروع ڪيون ويون هيون.

سامراجي مالياتي ادارن طرفان ٿوپيل اهي پاليسيون عوام جي لاءِ عذاب بڻجي ويون آهن، جڏهن ته سرمائيداراڻي نظام عالمي سطح تي تباهي ۽ زوال جو شڪار ٿي چڪو آهي. پيپلز پارٽي جو حڪمران طبقو ڀلا ڪهڙي ڀلائي ڪري سگهندو. پر موجوده دور ۾ محنت ڪش ۽ مفلس عوام جنهن انتهائي ذلت جو شڪار آهن سان انهن جي روائتي پارٽي جي جمهوري حڪومت جي دور ۾ ئي کين ملي رهي آهي. ان عمل سان فقط ساڄي ڌر وارين پارٽين جي راهه هموار ٿي رهي آهي. ان جو مطلب اهو هرگز نه آهي ته ساڄي ڌر کي ڪا وڏي عوامي حمايت حاصل آهي. پر اهو ضرور ٿيو آهي ته موجوده پاليسين سبب جيڪا مايوسي پيدا ٿي آهي اها هڪ عارضي سطحي سياسي بي حسي کي جنم ڏئي رهي آهي.

ان آمريڪي نواز لبرل جمهوري نظام سبب جيتري غربت ۽ سماجي بدحالي وڌندي ان سان سماجي تفريق ۾ به اضافو ٿيندو. جنهن سان انتهائي ساڄي ڌر جا مذهبي جنوني به اڀري سگهن ٿا. پر پنهنجي ڪاررواين جي ڪري اهي رجعت پسند قوتون جهڙي طرح بي نقاب ٿيون آهن ۽ عوام ۾ انهن جي ساک ڪري آهي ان ڪري انهن جي برعڪس انقلابي سوشلزم قوتن جي اڀرڻ جا امڪان تمام گهڻو وڌيڪ آهن.

محنت ڪش طبقي جي ڪنهن وڏي تحريڪ اڀرڻ جي نتيجي ۾ اها ڪنهن فيصلائتي انقلابي تبديلي تائين به پهچي سگهي ٿي. محنت ڪش هڪ عجيب ٻڏتر جو شڪار آهن جيڪڏهن هو محرومين، ڏکن ۽ ذلتن کان ڇوٽڪارو حاصل ڪرڻ لاءِ احتجاج ٿا ڪن ته ڇا اهو ان احتجاج جو حصو نه بڻجي ويندا جنهن جو ڍونگ ساڄي ڌر واريون پارٽيون ڪري رهيون آهن.

پر ٻئي پاسي حڪمرانن جي بندربانٽ جي ان راند ۾ پيپلز پارٽي ۾ ويٺل سرمائيدار ۽ جاگيردار پنهنجي مفاد ۽ ُڦرلٽ لاءِ ڪنهن وقت به ڪنهن طرف وڃي سگهن ٿا. موجوده معاشي پاليسيون قطعي کاٻي ڌر واريون پاليسيون نه آهن. ساڄي ڌر واريون پارٽيون ئي اهڙيون پاليسيون رکنديون آهن جيڪي سامراج جي چمچاگيري تي ٻڌل عوام دشمن پاليسيون آهن. انهن حالتن ۾ خاموش تماشائي بڻجي ويهڻ به هڪ ڏوهه آهي. ضرورت ان ڳالهه جي آهي ته پيپلز پارٽي جي اندر ۽ ٻاهر ٽريڊ يونين ۾ موجود منظم ۽ غير منظم مزدورن کي هڪ طبقاتي ڪشمڪش جي پروگرام ۽ تحريڪ ۾ منظم ڪري سرمائيدارانه نظام جي خاتمي لاءِ جدوجهد تيز ڪئي وڃي ۽ پارٽي جي بقا توڙي انهن عذابن کان ڇوٽڪاري حاصل ڪرڻ لاءِ ان طبقاتي جنگ کي هڪ سوشلسٽ شناخت ڏئي تيز ڪرڻ جي ضرورت آهي.

ميڊيا جي سفاڪاڻي ۽ زهريلي پروپيگنڊا ۽ جبر جي باوجود طبقاتي ڪشمڪش کي عوام جي سياسي ۽ شعوري سفر کي اڀارڻ جي ضرورت آهي. اهو مشڪل ضرور ٿو نظر اچي پر ناممڪن نه آهي. سرمائيدارانه نظام جو ٻڏندڙ جهاز ۽ تبديل ٿيندڙ وقت ان کي اڀارڻ ۾ وڌيڪ تقويت بخشيندو. هن تحريڪ کي نه فقط ساڄي ڌر جي خلاف هڪ فيصلي ساز مزاحمت بنجڻو پوندو پر پيپلز پارٽي جي سرمائيدارانه قيادت جي خلاف به پارٽي ۾ طبقاتي جدوجهد کي تيز ڪرڻو پوندو. پارٽي جي حمايت ڪندڙ ڪروڙين عوام اٽي، لٽي ۽ اجهي ۽ پنهنجن ٻين بنيادي ضرورتن لاءِ نسل در نسل پارٽي سان وفا ڪندا اچن پارٽي جي قيادت وري انهن کي مايوس ڪري رهي آهي. ان ڪري پارٽي جي بنيادي سوشلسٽ پروگرام تي ان کي منظم ڪرڻ ضروري به آهي ته اسان جو فرض به آهي. اها طبقاتي جنگ پارٽي جي اندر توڙي ٻاهر وڙهڻي پوندي. محنت ڪش وڏي اڪثريت ۾ آهن. انقلابي بنيادن ۽ مارڪسي نظريات تي انهن جو منظم ٿيڻ ئي بالادست طبقن جي شڪست جي شروعات هوندي ۽ ساڄي ڌر لاءِ منهن ٽوڙ جواب.

حڪمرانن جي وچ ۾ مختلف لڙائيون اصل ۾ اقتدار ۾ پنهنجي حصي جي لڙائي آهي. اسان محنت ڪش انهن لڙائين جو حصو بنجڻ کان انڪاري آهيون اسان جو رستو انقلاب جو رستو آهي. جيڪو غربت، ذلت ۽ استحصال جو خاتمو ڪندو ۽ سامراجي هڪ هٽي، سرمائيداري ۽ جنونيت جي پاڙ پٽي سوشلسٽ سماج کي اڏيندو. آزادي، انصاف، انسانيت، خوشحالي جو ميوو ۽ هر محرومي جو خاتمو صدين جي انهن زنجيرن کي ٽوڙڻ سان ئي ممڪن ٿي سگهي ٿو.

اقتداري ۽ پارٽي مفادن کان مٿانهون ٿي ڪم ڪرڻو پوندو ليکڪ : زرار پيرزادو

انهيءَ ۾ ڪو شڪ ناهي ته ملڪ جي موجوده بحراني سياسي صورتحال جي ذميوار پ پ حڪومت به آهي ته آمريڪا، اسٽيبلشمينٽ ۽ غير جمهوري ڌرين جا ڇاڙتا به آهن ته نواز ليگ، جماعت اسلامي، تحريڪ انصاف، وڪيل برادري ۽ افتخار چوڌري به آهي. اسان کي اهو به سمجهڻ گهرجي ته افتخار چوڌري چيف جسٽس جي حيثيت ۾ ڪو آئيڊيل جج به نه هو ۽ اڄ جيئن ان کي عدليه جي آزادي جي علامت سمجهيو وڃي ٿو تيئن به ناهي. افتخار چوڌري کي جڏهن جنرل پرويز مشرف بحال ڪيو هو ته ان کيس پوءِ به ٻن عهدن هوندي صدارتي اليڪشن وڙهڻ جي اجازت ڏني هئي جڏهن ته بينظير ڀٽو ۽ آصف زرداري جو خيال آهي ته افتخار چوڌري جي موجودگي ۾ به ساڻن انصاف نه ٿيو هو ٻيو ته هن به پي سي او تحت قسم کنيو هو. جڏهن ته ميثاق جمهوريت ۾ آهي ته اڳتي ڪنهن به پي سي او جج کي مقرر نه ڪيو ويندو. سو افتخار چوڌري جي حمايت ان ڪري نه ڪئي وئي هئي جو هو آئيڊيل چيف جسٽس هو پر ان کي مقبوليت انڪري ملي جو هن جنرل مشرف سان مهاڏو اٽڪايو، ان هڪ نقطي تي سڀ پارٽيون ان سان گڏ هيون ۽ جيئن ئي مشرف آئوٽ ٿيو ته ان اشو تي پ پ ۽ نواز ليگ کي به الڳ ٿيڻو پيو.

نواز شريف ۽ شهباز شريف جي حوالي سان مسلم ليگ فنڪشنل جي سربراهه ۽ حرن جي روحاني پيشوا پير پاڳاري جو اهو بيان پڙهجي جنهن ۾ هن نوازشريف جي مستقبل کي Black (ڪارو) ۽ شهباز شريف جي مستقبل کي Bleak (ڌنڌلو) چيو آهي ته پوءِ سوال اهو پئدا ٿئي ٿو ته جڏهن شريف ڀائرن جو ويجهي مستقبل ۾ ڪو اقتداري ڪردار نه هو ته محترمه بينظير ڀٽو نواز ليگ سان ميثاق جمهوريت ڇو ڪيو؟ چوڻ وارا چون ٿا ته ان ميثاق جمهوريت جو مقصد آمريڪا ۽ جنرل پرويز مشرف تي دٻاءُ وجهڻ هو ته جيڪڏهن پ پ کي اڃا اقتدار کان پري رکيو ويو ته اها ملڪ جي ٻي وڏي پارٽي سان معاهدو ڪري سندن مشڪلاتن ۾ اضافو ڪري سگهي ٿي. بهرحال جيڪڏهن بينظير ساڻن داءُ کيڏيو ته انهن به اي پي ڊي ايم ٺاهرائي نوازشريف طرفان ميثاق جمهوريت جي پهرين ڀڃڪڙي ڪرائي وڌي. نواز ليگ پ پ سان ميثاق جمهوريت ڪرڻ باوجود ايم ايم اي سان اي پي ڊي ايم نالي اتحاد قائم ڪرايو جن 17هين ترميم ۽ ايل ايف او جي منظوري ڏني هئي. جنهن ڪري پ پ اي پي ڊي ايم جو حصو نه بڻي ۽ بينظير ڀٽو ان لنڊن ۾ سڏايل آل پارٽيز ڪانفرنس ۾ احتجاج طور حصو نه ورتو هو جنهن ۾ ايم ايم اي جا اڳواڻ شامل هئا. بهرحال چوندا آهن ته سياست ۾ سڀ ڪجهه جائز هوندو آهي. ڪالهه جا دشمن اڄ جا دوست ۽ اڄ جا دوست سڀاڻي جا دشمن ٿي سگهن ٿا پر هتي اها دوستي ۽ دشمني ملڪ، عوام ۽ جمهوريت جي مضبوطي لاءِ نه پر پنهنجن خسيس اقتداري ۽ پارٽي مفادن ڪري ڪئي ويندي آهي.

موجوده ملڪي سياسي صورتحال عوام کي اهو سمجهائڻ ۾ ڪافي حد تائين ڪامياب ٿي وئي آهي ته هتي حڪومت ڪرڻ جي معنيٰ اسٽيبلشمينٽ جي ملازمت ڪرڻ هوندي آهي ۽ ان ملازمت ۾ ظاهر آهي ته باس (اسٽيبلشمينٽ) جي پاليسيءَ تي هلڻو پوندو. اڄ جيڪڏهن پ پ جي جڳهه تي نواز ليگ کي حڪومت ملندي يا ڪنهن به سول يا نان سول حڪمرانن کي حڪومت ملندي ته اهي ڪندا اهو ئي جيڪو ڪجهه اسٽيبلشمينٽ چاهيندي. اهو گاڏو ايئن ئي هلڻو آهي.

اها به دلچسپ ڳالهه آهي ته جيڪڏهن پ پ حڪومت کي افتخار چوڌري بحال نه ڪرڻو هو ته ان مسلم ليگ (ن) سان مري معاهدو ڇو ڪيو ۽ ڊيڊ لائين ڇو ڏني وئي؟ ۽ جيڪڏهن نواز ليگ کي واقعي به افتخار محمد چوڌري بحال ڪرائڻو هو ته پوءِ ان پ پ جي آئيني بل واري طريقڪار تي ڇو نه حامي ڀري، ڇا اها نوازليگ جي غلطي ناهي. نواز ليگ پارليامينٽ اندر آئيني ترميم ذريعي افتخار چوڌري کي بحال ڪرڻ وارو رستو ڇو نه اختيار ڪيو. بهرحال نواز شريف جنهن جارحاڻي انداز سان فوج، عدليه، پارليامينٽ ۽ ملڪ جي صدر خلاف ڳالهائي رهيو آهي. تنهن مان لڳي ٿو ته هن کي واقعي به هاڻي سياسي مستقبل نظر نٿو اچي يا کيس ڪو وڏو دلاسو ڏنو ويو آهي. جيڪڏهن سياست ۾ ڪالهه جا دشمن اڄ جا دوست ۽ اڄ جا دوست سڀاڻي جا دشمن ٿي سگهن ٿا ته پوءِ اهو فلسفو آمريڪا تي به لاڳو رهيو آهي ۽ اهو به پنهنجا دشمن ۽ دوست مٽائيندو رهيو آهي. اها ڳالهه ڪنهن کان به لڪيل ناهي ته آمريڪا جي سفير ٽيون ڏينهن به نواز شريف سان ملاقات ڪئي هئي. چوڻ وارا ته اهو به چون ٿا ته آمريڪا ڊاڪٽر عبدالقدير خان جي آزادي ۽ مقامي طالبان سان حڪومت جي معاهدي تي خوش ناهي.

بهرحال پ پ حڪومت به ڪن غلط فيصلن ڪري پهرين سال ۾ ئي وڏي سياسي بحران ۾ ڦاسي پئي آهي ۽ حالتون سندن لاءِ به مشرف دور جهڙيون ٿي ويون آهن. اها به دلچسپ ڳالهه آهي ته جيڪڏهن افتخار چوڌري واقعي به اسٽيبلشمينٽ لاءِ ايڏو ئي ناقابل قبول آهي ته پوءِ ان کي ايڏو بااثر ڇو بڻايو ويو آهي جو مشرف جي اقتدار جو سر نيئڻ کانپوءِ هاڻي پ پ حڪومت لاءِ خطرو بڻجي ويو آهي.

ڇا هاڻي افتخار چوڌري جي نالي ۾ حڪومتون ٺاهڻ ۽ ڊاهڻ جي روايت وڌي ويئي آهي. بهرحال ڪجهه به هجي لڳي ٿو ته ٿيندو اُهو ئي جيڪو آمريڪا چاهيندو ۽ سندس راضپي بنا ڪجهه به نه ٿيندو.

صدر آصف زرداري يقينن جيڪو ڪجهه ڪندو هوندو سو سندس اعتماد ۾ وٺڻ تحت ڪندو هوندو پر ان کي اها ڳالهه نه وسارڻ گهرجي ته جڏهن پ پ حڪومت سندس مفاد ۾ نه رهندي ته اهو ان کي به گهر ڀيڙو ڪري ڇڏيندو سو حڪومت کي گهرجي ته اها آمريڪا کي خوش ڪرڻ بدران عوام کي خوش ڪري پوءِ ڀلي اهڙي حڪومت پنجن ڏينهن لاءِ ئي هجي. پ پ حڪومت کي اها ڳالهه به سمجهڻي پوندي ته جمهوريت معنيٰ صرف اقتدار ۽ مضبوط اقتدار ناهي پر جمهوريت معنيٰ جمهوري نظام جي مضبوطي، سڀني پارٽين جي مئنڊيٽ جو احترام ڪرڻ هجي ٿو. ٻيو ته پ پ حڪومت کي گهرجي ته اها غير جمهوري طاقتن ۽ انهن جي سازشن سان مقابلي لاءِ حقيقي جمهوري پارٽين سان اتحاد ڪري ۽ انهن جي صلاح مصلحت تي عمل ڪري ۽ اقتدار جي پرواهه بنا جمهوريت جي مضبوطي لاءِ ڪم ڪري ۽ عوام کي وڌ کان وڌ رليف ڏيڻ جي ڪوشش ڪري، حڪومتي رٽ قائم ڪري ته ڪير به هن حڪومت کي ناڪام نه چئي سگهندو پر اهو سڀ سمجهڻ لاءِ حڪومت کي اقتدار جي الوٽ نشي مان نڪرڻو پوندو.

جمهوري روح کي سمجهڻ جو سوال ليکڪ : ذوالفقار راڄپر

اڃان موجوده حڪومت ٻنڌڻن مان نڪري بانبڙا پائڻ مس شروع ڪيا آهن ته ملڪ سياسي، اقتصادي ۽ ٻين پاسن کان تيزي سان بحران جو شڪار ٿي وئي آهي، جنهن جو سبب حڪومت اهو ٿي ٻڌائي ته اهو سڀ پوئين آمريتي دور جون نشانيون آهن جن کي مٽائڻ ۾ وقت لڳندو. عالمي اقتصادي طور معاشي بدحالي جو اثر پاڪستان ۾ آهي. ٻئي طرف عوام ڏسي ٿو ته آمريت جي دور جي نشانين جا سربراه ۽ ماڻهن جو کلون لاهيندڙ حضرات قومي مفاهمت ڪري سزا ۽ جزا کان آزاد ٿي حڪومت وزيرن سان شادين ۽ غمين ۾ گڏجن ٿا ۽ هڪٻئي کي خوش خير آفيت ڪن ٿا، وزيرن، انهن جي پرائيويٽ سيڪريٽرين تي عالمي اقتصادي بحران جو ابتو اثر پيو آهي ۽ هر ڏينهن ڪونه ڪو مخالف ڌر جو اسيمبلي ميمبر ڀائيچاري جي نالي تي وزير ۽ صلاحڪار بڻجي حڪومتي خزاني مان حصو پتي وٺي قومي مفاهمت جي زم زم پاڻي جو ڍڪ ڀري رهيو آهي. عوام جا فرد، ڊگريون ورتل نوجوان پوڙها پوڙهيون، ڪنڌ ڪوٽ، دادو، شڪارپور، گجي، ٺٽي، بدين ۽ ٿر مان قرض وٺي علائقي جي ايم پي اي، وزير ۽ وزيرياڻين جي درن تي ڪشالا ڪڍي پهچڻ بعد وزيرن، وزيرياڻين جي عوامي ڀلائي واري گڏجاڻي ڪري انهن جا پي اي ۽ پي آر او کين ملڻ نٿا ڏين، يا اڪثر ڪري سياڻا عوامي نمائندا يا ته آفيس ۾ نٿا اچن ۽ بنگلن ۾ ضروري ڪم اڪلائي ڇڏين ٿا يا عام ماڻهن لاءِ سيڪريٽريٽ جا در بند ٿيڻ بعد پنهنجن آفيسن ۾ ويهن ٿا ۽ عوام اها به شڪايت ڪري ٿو ته هر نوڪري جو اگهه ان جي ماپ ۽ تور مطابق طئي ٿيل آهي. انٽرويو ۽ اشتهار ته رڪارڊ جو صرف هڪڙو پاسو آهي، 2 رپين واري ماني 5 رپين ۾ نه وٺندڙ عوام وزيرن ۽ صلاحڪارن جي دعوتن ۾ ضايع ٿيندڙ ماني ڏسي اڃان اچرج ۾ آهي ته ملڪ ۾ نواز شريف ۽ شهباز شريف جي نااهلي واري فيصلي ۽ بم ڌماڪن عوام کي خوف ۾ اهڙو ته وڪوڙي ڇڏيو، جو ان خوف جي ردعمل جي خوف ۾ ملڪي مالياتي ادارن ۽ واپارين پئسا هڙ ۾ ٻڌي ڇڏيا. ڪافي روزمره جي ڪم ڪار بند ٿيڻ ڪري روڊن ۽ رستن تي بيروزگارن ۽ لٽيرن جو تعداد وڌي رهيو آهي. ماڻهو اقتصادي ۽ سماجي بک ۾ پاه لڳي پنهنجي ووٽ جي ڏنل پرچي تي پشيمان ٿي ڪا بغاوت جي گندرف جي بوءِ سنگهڻ جي انتظار ۾ رڌل ئي هئا ته حڪومت ۽ نواز ليگ جي وچ ۾ هلندڙ جنگ اگهاڙي روپ ۾ ظاهر ٿي پئي آهي، ڪراچي ۾ قتل ٿيلن جي وارثن جو اهو سوال ته فضا ۾ پڙاڏا بنجي گونجي رهيو آهي ته 86 کان وٺي سال 2008ع جي چونڊن ۽ حڪومت ٺهڻ بعد به جن دهشتگردن کين لاش ڏنا اهي رينجرز ۽ پوليس اسڪواڊ ۾ حڪمران ٿي هلن ٿا، پر عدليه ۽ چيف جسٽس جي بحالي لاءِ وڪيلن طرفان ڏنل لانگ مارچ ۽ نواز ليگ جي سياسي مخالفت ۽ حڪومتي ويڙهه جي نتيجي ۾ حڪومت پنجاب ۽ ملڪ جي ٻين حصن ۾ پوئين اربع کان مخالف سياسي پارٽين جي عهديدارن ۽ ڪارڪنن جي گهرن تي پوليس چڙهائي، احتجاج تي لٺيون ۽ ڳوڙها گئس شروع ٿي وئي آهي.

شهيد بينظير ڀٽو جي قتل ۾الزامن هيٺ آيل، 12 مئي جي قتلن جي پوئواري ڪندڙ، لال مسجد کي رت ۾ وهنجاريندڙ ۽ ٻين 8 سالن جي هو غلط عمل ۽ عوام تي چڙهائي جي الزام ۾ آيل پرويز مشرف جي آواز چرپر کي عوام الناس ڏسي جمهوريت ۽ ووٽ جي پرچي تان اعتبار ڪرڻ ڇڏي ڏيندو ته ان جو ذميوار ڪير هوندو؟ مخالف سياسي ڌرين جي احتجاج تي گرفتاري تي تبصرا ٻڌي بک ۾ پاه ٿيل عوام الناس پرويز مشرف ۽ موجوده حڪومت جي زبان کي هڪ ئي ٻولي ۾ محسوس ڪري ڪا بددعا ڏئي ٿو ته ڪو ٻيو نتيجو اچي ٿو ته ان جي ذميواري ڪنهن جي مٿان ايندي؟ ان لاءِ اڃان وقت آهي ته موجوده حڪومت سياسي مخالفن، وڪيلن جي لانگ مارچ ۽ ٻين مسئلن تي نئين سر غور ڪري پنهنجين پاليسين، ٻولي ۽ حڪمت عملين تي نظرثاني ڪن. وڏي حاڪم کان وٺي ننڍي حاڪم، وڏن وزيرن کان وٺي ننڍن وزيرن ۽ صلاحڪارن تي اهو فرض عائد ٿو ٿئي ته پنهنجي ڪلهه واري جدوجهد، مصيبتن، رياستي ڏاڍاين کي ياد ڪن، 5 سال حڪومت ۾ رهڻ واري آسري تي وزير پنهنجا رويا عوام کان نه مٽائن، تاريخ جي ويجهن سبقن کي ياد ڪن، ڪڏهن ڪڏهن تاريخ جا هڪ اڌ باب پڙهي ٿورڙو تاريخي ادراڪ به رکن جمهوريت ۾ شديد مخالفتن ۽ احتجاجن کي جمهوري انداز ۾ برداشت ڪن، ڪنهن عالمي قوت جي آسري تي هلندڙن اڳواڻن ماڻهن ۽ حڪومتن جون خواريون ۽ تباهيون ياد ڪن، عوام تي اعتبار ۽ محبت جو سبق شروع ڪري حڪومتي ذميواريون ادا ڪيون وڃن.

ڇا پ پ، ق ليگ ٺاهه ماسٽر پلان جو حصو آهي! ليکڪ : گل مورو

جنهن ڳالهه جو امڪان نظر آيو پئي اهوئي ٿيو، جو نيٺ پ پ تخت لاهور جي حاصلات لاءِ شينهن جي پڇ يعني (ن) ليگ ميان نوازشريف سان هٿ ڪڍي قائد ليگ جي چوڌرين جي چوياريءَ ۾ وڃي پناهه ورتي آهي ۽ مفاهمتي مامرن کي ٿڏو هڻي پ پ جي پارليامينٽ جنرل سيڪريٽري آبپاشي بجليءَ جي وزير راجا پرويز اشرف پريس ڪانفرنس ڪندي پ پ ۽ (ن) ليگ سان مفاهمت جون ڪوششون ختم ڪرڻ جو اعلان ڪندي چيو آهي ته هاڻي شريف ڀائرن سان ڳالهايون جيڪي مفاهمت لاءِ ڪيون پئي ويون اهي ختم ٿي چڪيون آهن. جڏهن ته تخت لاهور تي ديرو ڄمائڻ لاءِ پنجاب اندر (ق) ليگ جي چوڌرين سان سرڪار ٺاهڻ ۽ پاور شيئرنگ واري فارمولي يعني حصي پتيءَ تي به اتفاق معنيٰ ته سڌي طرح ايئن چئجي ته راڄوڻي ٺاهه ٿي چڪو آهي. هن نئين سرچاءَ جي تصديق ان ڳالهه مان به ٿئي ٿي جو چوڌري ڀائرن به اهوئي انڪشاف ڪيو آهي ته پنجاب جي گورنر سلمان تاثير ۽ چوڌرين جي وچ ۾ جيڪا ملاقات ٿي آهي، ان ۾ پنجاب اندر ايندڙ حڪومتي ڍانچي متعلق گجرات جي چوڌرين ۽ سلمان تاثير جي وچ ۾ هن ٺاهه کي حتمي شڪل ملي چڪي آهي. هن ٺاهه تحت پنجاب اندر پ پ کي 60 سيڪڙو ۽ (ق) ليگ جي چوڌرين کي 40 سيڪڙو حصو ملندو. هن نئين پيچ پريت مان اهو واضح ٿي چڪو آهي ته اهي مفاهمتي ڳالهيون جيڪي ڪجهه ڏينهن کان اسفنديار ولي ۽ مولانا فضل الرحمان جي سرپئنچيءَ ۾ هلي رهيون هيون. جن اهي ڪوششون پئي ڪيون ته ڪهڙي به طريقي سان پ پ ۽ (ن) ليگ جي وچ ۾ سرچاءُ ٿئي ان ئي سلسلي ۾ اسفنديار ولي ۽ فضل الرحمان ميان نوازشريف، شهباز شريف ۽ آصف علي زرداريءَ سان ملاقاتون پڻ ڪيون ۽ ڪيترائي ڀيرا اهي ڳالهيون به ٿيون ته ان جي باوجود هن وقت ڳالهيون نتيجي انهيءَ تائين وڃي پهتيون آهن ته هاڻي شريف ڀائرن سان ڪنهن به قيمت تي اڳتي هلڻو ئي ناهي جنهن جو واضح ثبوت هن وقت اهو آهي جو پ پ جي راجا پرويز اشرف پنهنجي هن پريس ڪانفرنس ۾ اهو به چيو آهي ته ”نواز ليگ سان مفاهمت لاءِ بي شمار ڳالهيون ڪيون ۽ ٻه مهينا انتظار به ڪيو پر نواز ليگ ماضيءَ مان نه سکي ۽ ٽڪراءَ جي سياست جاري رکي، هاڻي ساڻن ڪا به مفاهمت نه ٿيندي اسان جا رستا الڳ ٿي ويا آهن“. هنن ڳالهين مان هاڻي اهو طئي ٿي چڪو آهي ته اڳتي رائونڊ جي راڻن ميان نوازشريف شهباز شريف ۽ پ پ جي جانشين ۾ مڪمل طور تي وڇوٽيون پئجي چڪيون آهن، جنهن جو اظهار (ن) ليگ جي اڳواڻن احسن اقبال ۽ ٻين به ڪيو آهي ته پ پ اصل چهرو ڏيکاري ڇڏيو آهي ۽ پنجاب جيان ٻين صوبن ۾ حڪومت ختم ٿي سگهي ٿي. جڏهن ته هن تي پنجاب جي راڄڌاني تي جيڪي هن وقت گرما گرم سرگرميون ۽ اندروني ميل ملاقاتون ايتريون ته وڌي ويون آهن جو خبر نٿي پوي ته اڳتي هلي هن سياسي ڪشيدگي جو نتيجو ڪهڙو نڪرندو. ڇو ته هن ئي مامري تي يعني مصالحت عمل تي اسفنديار ولي ۽ فضل الرحمان جيڪي ڪوششون ڪيون پئي اهي به في الحال راجا پرويز اشرف جي پريس ڪانفرنس جي ڪري پاڻي پاڻي ٿي ويون آهن. جڏهن ته هن ئي صورتحال جي ڪري جيڪا گرما گرمي ٿوري گهڻي هنن ڳالهين جي ڪري ٿڌي ٿي رهي هئي. اها به هاڻي نئين انداز سان وڌي سگهي ٿي. ڇو ته (ن) ليگ جيڪو ڊرامائي طور وڪيلن جي مارچ کي هن مارچ ۾ ڪيش ڪرائڻ چاهي پئي ته جيئن حڪومتي ٻوٽيون پنهنجي هٿ ۾ رکي سموري راند کي پنهنجي مفادن تحت کيڏي سگهي. هن سڄي راند ئي يعني پنجاب اندر گورنر راڄ واري مامري تي ڏاڍيون تيزيءَ سان سمورين سياسي ڌرين جون سرگوشيون وڌي رهيون آهن ۽ سياسي نبض شناسن موجب حڪومتي ڪوششون اهي نظر ۾ اچي رهيون آهن ته پنجاب ۾ ڪجهه ڏينهن اندر گورنر راڄ ختم ڪرڻ تي غور ويچار پڻ شروع ٿي ويو آهي. اهو انڪري ته جيئن وڪيلن جي لانگ مارچ جي مارچ مان ڪجهه هوا نڪري سگهي. ڇو ته جيڪڏهن هن مارچ کان اڳي گجرات جي چوڌرين ۽ پ پ جي پنجاب ۾ حڪومت جڙي ٿي وڃي ته پوءِ رائونڊ جي راڻن ۽ ڪارن ڪوٽن ۾ هٿ وجهڻ سولا هوندا. ان ڪري ئي تڙ تڪڙ ۾ پ پ ۽ (ق) ليگ جي وچ ۾ نئين پريم ڪهاڻي ميدان تي آندي وئي آهي. هن نئين رام ڪهاڻيءَ مان اهو محسوس پيو ٿئي ته ملڪي ملائڪ ۽ عالمي قوتون به رائونڊ جي راڻن کي في الحال ڏسڻ لاءِ تيار ناهن. رهيو سوال ته ملڪي صدر آصف علي زرداري هن وقت ڪهڙا پتا کيڏڻ پيو چاهي ته اهو سڀ ڪجهه هن ئي مهيني ۾ واضح ٿي ويندو. ڇو ته ملڪي صدر کي هن ئي مهيني ۾ ملڪ جي اهم مسندن تي اهم مقرريون به ڪرڻيون آهن، جنهن ۾ سپريم ڪورٽ جو چيف جسٽس، ملڪي اليڪشن ڪمشنر، سينيٽ چيئرمين کان وٺي فوج جي اهم عهدن تي ترقيون ۽ مقرريون ٿيڻيون آهن. اهي سڀ هن ئي مهيني ۾ ٿيڻو آهي. سوال اهو آهي ته هن نئين سياسي پيش رفت کي ملڪي وزيراعظم يوسف رضا گيلاني ڪهڙي اک سان ڏسندو ۽ قبوليندو؟ اهو ئي سوال اهم آهي ڇو ته هن وقت تائين اهو ڏٺو ويو آهي ته هن پنجاب واري مامري تي يوسف رضا گيلاني جو گهڻو زور اهو رهيو آهي ته شريف ڀائرن سان ته مفاهمت ٿئي، جنهن جو ذڪر پاڻ به ميڊيا سان ڪيترائي ڀيرا ڪري چڪو آهي. ان سان گڏ ڪجهه وقت کان وٺي عالمي قوتون يعني آمريڪا يورپ توڙي سعودي به انهن ڪوششن ۾ ميان پ پ ۽ نواز ۾ موجوده ڪشيده صورتحال ۾ ڪي چڱيون ناهن، پر سڄي صورتحال پٺيان آخر اهي ڪهڙيون قوتون آهن جيڪي پ پ ۽ (ن) ليگ جي مفاهمت واري عمل کي قبولڻ لاءِ تيار ناهن ته جو تڙ تڪڙ ۾ مفاهمت واري واٽ تان بجلي ۽ پاڻيءَ جي وزير راجا پرويز اشرف کي واپس بند گليءَ طرف موٽڻو پيو. ڇا ان سان اسفنديار ولي ۽ مولانا فضل الرحمان ڏکارا نه ٿيا هوندا جو هنن ٻنهي ڪراڙن سرڪار جي ئي چوڻ تي ڏينهن رات هڪ ڪري ڇڏي هئي ته هن ڪشيده صورتحال ۾ جتي ملڪي حالتون انتهائي خراب هجن، دهشتگردي جو ڀوت هر گهٽي ۽ گام ۾ ڇڙواڳيءَ جيان نُوس نُوس ڪندو وتي. اتي اهڙي ٽڪراءَ واري سياست کي وڌائڻ مان هرڪو سمجهي سگهي ٿو ته نقصان ڪنهن جو ٿيندو. اصل ۾ اها ”مقدس ليگ“ به جڙڻ ان طرف واضح اشارو هو ته هاڻي ڪي قوتون پ پ ۽ (ن) ليگ کي گڏائي هلائڻ نٿيون چاهين.

لازمي آهي ته هن ٽڪراءَ واري صورتحال جا جيڪي اثرات پوندا اهي انتهائي خطرناڪ هوندا ۽ پ پ کي به هن نئين پريت پائڻ سان اڳتي هلي گهڻو نقصان ان ڪري به ٿي سگهي ٿو ته شهيد بينظير ڀٽو جي شهادت وقت هن ئي پ پ قائد ليگ کي قاتل ليگ ڪوٺيو هو. ان ئي قاتل ليگ سان نوان نينهن ۽ نوان پيچ پائڻ کي ملڪي عوام جو ردعمل ڇا هوندو اهو به ڏسڻو آهي.

جڏهن ته هن ملڪي ڪشيده صورتحال ۾ جهڙي طرح پ پ ۽ (ق) ليگ ۾ نئون نڪاح ٿي چڪو آهي، اهڙي طرح سان کوڙ ساريون تبديليون ٿي سگهن ٿيون. ڇو ته اڃان جيڪي عالمي قوتون هن دهشتگردي واري واقعي تي پنهنجون پاليسيون جوڙين پيون اهي به ڏسڻ وٽان هونديون. ڇو ته اڃان سوات ۾ صوفي محمد جا قاضي به اچڻا آهن. بلوچستان ۾ بارسلوڪيءَ جي بازيابيءَ جو به مسئلو آهي. سنڌ جي احساس محرومي جون دانهون آهن. ان سان جنرل مشرف جا پرڏيهي دورا ۽ ان جو اهو چوڻ به ته، ضرورت پئي ته ملڪ جو ٻيهر صدر ٿي سگهان ٿو!

هن سڄي پينڊورا باڪس جي کلڻ کانپوءِ خبر پوندي ته ڪير ڪهڙي واٽ جو راهي ٿئي ٿو. ڇو ته موجوده حالتن تي کوڙ سارا تجزيا ۽ انوکيون ڳالهيون ۽ ڇرڪائيندڙ سوال اڀري رهيا آهن، جيڪي اڳتي هلي پنهنجا جواب پاڻ ئي تلاش ڪندا، پر اهو به سوچڻو آهي ته جنهن ”ماسٽر پلان“ جو ذڪر شيخ رشيد ڪري رهيو آهي، اهو ملڪي صدر آصف علي زرداري وٽ ڪهڙو پلان موجود آهي، پر شيخ رشيد جو اهو چوڻ ته ”پهريون ڀيرو ڪنهن سنڌي ڪنهن پنجابيءَ کي ”ڌوٻيءَ وارو ڦهڪو“ هنيو آهي“. اهي چند جملا وڏا معنيٰ خيز آهن، جنهن تي سوچڻ گهرجي ته هن ڪهڙي طريقي سان ڪهڙيون ڳالهيون ڪيون آهن. ان سان گڏ سينيٽ جي ثمر ڪٺي ٿيڻ کان پوءِ فاروق نائيڪ کي سينيٽ جي چيئرمين جو اعلان به لڳي ٿو ته هن ماسٽر پلان تحت ٿي چڪو آهي، جنهن مان ثابت ٿئي ٿو ته شريف ڀائرن کي ڌوٻيءَ وارو ڦهڪو هڻڻ، گجرات جي چوڌرين سان پيچ پائڻ، مقدس ليگ جو جڙڻ، جنرل مشرف جي روح جو محترڪ ٿيڻ ۽ راجا پرويز اشرف جي پريس ڪانفرنس به ماسٽر پلان جو حصو آهي.

پ پ، نواز ليگ ڇڪتاڻ ۽ آمريڪي ايجنڊا ليکڪ : رفيق احمد سومرو

اوهان کي ياد هوندو ته ملڪ جي اڳوڻي صدر پرويز مشرف ملڪ اندر چونڊن ڪرائڻ ۾ مستقبل جي سياست بابت تقرير ۾ پوءِ اخباري بيانن ۾ واضح لفظن ۾ چيو هو ته ملڪ جي ايندڙ سياست ”مائينس بينظير“ ۽ ”مائينس نواز شريف“ هوندي، بعد  ۾ڏهن مفاهتي آرڊيننس ذريعي بينظير ڀٽو صاحبه وطن پئي وري ته عام راءِ ته اها هئي ته محترمه حڪومت ٺاهيندي پر سنجيده ماڻهو ۽ تجزيه نگار ان وقت ئي اهو خدشو ظاهر پيا ڪن ته جڏهن آمريڪي ايجنڊا تحت صدر مشرف پاڪستاني سياست مان بينظير کي مائين چئي ڇڏيو آهي ته پوءِ اڳتي هلي ڇا ٿيندو؟ وقت ثابت ڪيو ته محترمه کي قتل ڪري هميشه لاءِ سياست کان مائين ڪيو ويو ۽ بعد ۾ (ن) ليگ جي سربراهه نواز شريف لاءِ اهي ڳالهيون هيون ته هينئر هو ئي واحد سياستدان آهي جيڪو ملڪ جون واڳون سنڀاليندو، ليڪن کيس اليڪشن سياست کان ٻاهر ڪڍي نا اهل قرار ڏيئي ڇڏڻ واري عمل پڻ ”مائين نواز شريف“ وارو جُملو عملي طور صحيح ثابت ڪري ڏيکاريو آهي ۽ جئين ئي ٻه ئي سياستدان مائينس ٿيا آهن ته صدر پرويز مشرف به وقت سان گڏ سرگرم ٿي ويو آهي ۽ ملڪ جي صدر ٿيڻ لاءِ پر ساهي رهيو آهي، ڪجهه تجزيه نگارن ته جناب آصف علي زرداري صاحب جي جيل مان آزاد ٿيڻ واري عمل کان اڄ تائين واري تسلسل کي هڪ ڳجهي مفاهمت قرار ڏيئي رهيا آهن، اڄ جي تازي خبر موجب ته پ پ ۽ (ق) ليگ وچ ۾ حڪومتي معاهدو ٿي ويو آهي ۽ (ق) ليگ 8 1  وزارتن عيوض پنجاب ۾ پ پ حڪومت جي مدد ڪندي ۽ ائين (ق) ليگ کي قاتل ليگ چوڻ وارن به آخر (ق) ليگ کي سيني سان لائي ورتو…..

ملڪي سياست عجيب ڪيفيت ۾ مبتلا آهي، لڳي ائين ٿو ته صرف نالو تبديل ٿيو آهي ۽ پاليسيون پراڻيون پيون هلن نواز شريف، چوڌري افتخار، قاضي حسين احمد، عمران خان، اعتزاز احسن، مخدوم جاويد هاشمي اهڙا نالا آهن، جيڪي پرويز مشرف يا ان جي ٽيم ۽ انهن جي پاليسين کي قبول ڪرڻ يا ساڻن ڪنهن به ريت مفاهمت لاءِ تيار نه آهن، ٻي طرف صدر آصف زرداري، الطاف حسين، مولانا فضل ا لرحمٰن، اسفند يار ولي اهڙا نالا آهن، جيڪي هر طرح جي مفاهمتي عمل تي يقين رکن ٿا ۽ سندن آڏو ڪا به شخصيت يا پاليسي سندن پرواز ۾ رڪاوٽ نه آهي، هنن جو چوڻ آهي ته اقتدار ضروري آهي، ان کي مضبوط رکڻو آهي پوءِ ان خاطر ڪهڙي به قرباني ڏيڻي هجي ته ڏجي ٻنهي خيالن جي ليڊرن وٽ پنهنجي پنهنجي موقف کي صحيح ثابت ڪرڻ لاءِ دليل موجود آهن، وقتي طور تي پهريون ذڪر ڪيل گروپ ناڪام نظر اچي ٿو. پر ” لانگ ٽرم پاليٽڪس“ کي سمجهندڙ ماڻهو چون ٿا ته آمريڪي ايجنڊا ۽ پرويز مشر ف جي پاليسين جو مخالفت ڪندڙن کي اڳتي هلي عوامي پذيرائي ملندي ۽ اقتداري سياست کي چاهيندڙن کي عوام اڳتي هلي رد ڪري ڇڏيندو. حڪومت کي مضبوط ڪندڙن جا دليل به مضبوط آهن هو چون ٿا ته اليڪشن جي جمهوري عمل مان گذرڻ کان پوءِ جيڪي به ڌريون چونڊ جي اڳتي آيون آهن، تن کي ملڪ ۾ حڪومت ڪرڻ جو پورو پورو حق حاصل آهي اگر چونڊيل پارليامينٽ تي به ويساهه نه رکجي ۽ عوامي ووٽ جي ذريعي قائم ٿيندڙ حڪومت خلاف به هرو ڀرو کٿا رنبا کڻجن ته پوءِ آخر بهتري جو ڪهڙو فورم آهي…؟؟

قدرتي ڳالهه آهي وقت تبديل ٿيندو رهندڙ آهي، ڪالهه چوڌري شجاعت ۽ پرويز الاهي وارن کي لڪڻ جي جاءِ به نه پئي ملي. اڄ انهن جو وڏو قدر ٿي پيو آهي، جو هو جنهن طرف وڃن ٿا انهن جو پلڙو ڀاري ٿئي ٿو، چوڌرين ڏانهن ڪڏهن به نه واجهائڻ جي ڳالهه ڪندڙ نواز شريف به کين منٿون پيو ڪري ۽ قاتل ليگ چوڻ وارا به کين ايلاز ٿا ڪن هونئين به چوندا آهن ته ”گنج“  ڀاڳ، جي نشاني آهي، چوڌري شجاعت حسين جو ملڪي سياست ۾ وڏو عمل دخل ٿي پيو آهي، سياستدان ۽ حڪمران ته پنهنجا پنهنجا قبلا درست ڪري پنهنجا الو سڌا ڪري رهيا آهن، پر ظلم جي چڪي ۾ پيسجندڙ عوام جو ڪنهن کي به اونو ڪو نه آهي، عوام سياستدانن جي چڪرن مان سخت مايوس ۽ پريشان ٿي ويو آهي، غريب ماڻهو ٻن ويلن جي ماني لاءِ به پريشان آهي، مسڪين جو ٻار بنيادي تعليم کان وانجهيل ۽ بنيادي صحت جي سهولتن کان به محروم آهي، اسان جا حڪمران ۽ بيورو ڪريٽ کي چوويهه ڪلاڪ ئي فڪر پنهنجي پيٽ ڀرڻ جو آهي ملڪي ۽ قومي ڀلائي ۽ ترقي لاءِ کين سوچڻ جو ڪوئي موقعو نه آهي، ملڪي سياست ۾ هر وقت وڏو عمل دخل پاڪ فوج جو رهيو آهي، موجوده چيف آف آرمي اسٽاف جنرل اشفاق پرويز ڪياني هيل تائين هڪ بهترين پيشوا جرنيل ۽ بااصول فوجي ثابت ٿيو آهي، جيڪڏهن اسان جي فوج ائين ئي اصولن جي پاسداري ڪري ملڪ اندر بهتر سياست کي هٿي وٺرائي ته هوند هي مسئلا پيدا نه ٿين…….

2  مهينن جي وچ ۾ هوندي آهي، هي حڪومت ڪيترو مدو ٿي پور ڪري اهو حالت تي ٻڌل آهي پر آمريڪي ايجنڊا پوري ٿي وئي آهي ته پاڪستان سياست مائينس بينظير ۽ مائينس نواز شريف هوندي.