• </* Theme Name: Twenty Ten Theme URI: http://wordpress.org/ Description: The 2010 theme for WordPress is stylish, customizable, simple, and readable -- make it yours with a custom menu, header image, and background. Twenty Ten supports six widgetized areas (two in the sidebar, four in the footer) and featured images (thumbnails for gallery posts and custom header images for posts and pages). It includes stylesheets for print and the admin Visual Editor, special styles for posts in the "Asides" and "Gallery" categories, and has an optional one-column page template that removes the sidebar. Author: the WordPress team Version: 1.3 License: GNU General Public License License URI: license.txt Tags: black, blue, white, two-columns, fixed-width, custom-header, custom-background, threaded-comments, sticky-post, translation-ready, microformats, rtl-language-support, editor-style, custom-menu */ /* =Reset default browser CSS. Based on work by Eric Meyer: http://meyerweb.com/eric/tools/css/reset/index.html -------------------------------------------------------------- */ html, body, div, span, applet, object, iframe, h1, h2, h3, h4, h5, h6, p, blockquote, pre, a, abbr, acronym, address, big, cite, code, del, dfn, em, font, img, ins, kbd, q, s, samp, small, strike, strong, sub, sup, tt, var, b, u, i, center, dl, dt, dd, ol, ul, li, fieldset, form, label, legend, table, caption, tbody, tfoot, thead, tr, th, td { background: transparent; border: 0; margin: 0; padding: 0; vertical-align: baseline; } body { line-height: 1; } h1, h2, h3, h4, h5, h6 { clear: both; font-weight: normal; } ol, ul { list-style: none; } blockquote { quotes: none; } blockquote:before, blockquote:after { content: ''; content: none; } del { text-decoration: line-through; } /* tables still need 'cellspacing="0"' in the markup */ table { border-collapse: collapse; border-spacing: 0; } a img { border: none; } /* =Layout -------------------------------------------------------------- */ /* LAYOUT: Two columns DESCRIPTION: Two-column fixed layout with one sidebar right of content */ #container { float: left; margin: 0 -240px 0 0; width: 100%; } #content { margin: 0 280px 0 20px; } #primary, #secondary { float: right; overflow: hidden; width: 220px; } #secondary { clear: right; } #footer { clear: both; width: 100%; } /* LAYOUT: One column, no sidebar DESCRIPTION: One centered column with no sidebar */ .one-column #content { margin: 0 auto; width: 640px; } /* LAYOUT: Full width, no sidebar DESCRIPTION: Full width content with no sidebar; used for attachment pages */ .single-attachment #content { margin: 0 auto; width: 900px; } /* =Fonts -------------------------------------------------------------- */ body, input, textarea, .page-title span, .pingback a.url { font-family: MB Khursheed, Georgia, "Bitstream Charter", serif; } h3#comments-title, h3#reply-title, #access .menu, #access div.menu ul, #cancel-comment-reply-link, .form-allowed-tags, #site-info, #site-title, #wp-calendar, .comment-meta, .comment-body tr th, .comment-body thead th, .entry-content label, .entry-content tr th, .entry-content thead th, .entry-meta, .entry-title, .entry-utility, #respond label, .navigation, .page-title, .pingback p, .reply, .widget-title, .wp-caption-text { font-family: MB Khursheed, "Helvetica Neue", Arial, Helvetica, "Nimbus Sans L", sans-serif; } input[type=submit] { font-family: MB Khursheed, "Helvetica Neue", Arial, Helvetica, "Nimbus Sans L", sans-serif; } pre { font-family: MB Khursheed, "Courier 10 Pitch", Courier, monospace; } code { font-family: MB Khursheed, Monaco, Consolas, "Andale Mono", "DejaVu Sans Mono", monospace; } /* =Structure -------------------------------------------------------------- */ /* The main theme structure */ #access .menu-header, div.menu, #colophon, #branding, #main, #wrapper { margin: 0 auto; width: 940px; } #wrapper { background: #fff; margin-top: 20px; padding: 0 20px; } /* Structure the footer area */ #footer-widget-area { overflow: hidden; } #footer-widget-area .widget-area { float: left; margin-right: 20px; width: 220px; } #footer-widget-area #fourth { margin-right: 0; } #site-info { float: left; font-size: 14px; font-weight: bold; width: 700px; } #site-generator { float: right; width: 220px; } /* =Global Elements -------------------------------------------------------------- */ /* Main global 'theme' and typographic styles */ body { background: #f1f1f1; } body, input, textarea { color: #666; font-size: 12px; line-height: 18px; } hr { background-color: #e7e7e7; border: 0; clear: both; height: 1px; margin-bottom: 18px; } /* Text elements */ p { margin-bottom: 18px; text-align:justify; } ul { list-style: square; margin: 0 0 18px 1.5em; } ol { list-style: decimal; margin: 0 0 18px 1.5em; } ol ol { list-style: upper-alpha; } ol ol ol { list-style: lower-roman; } ol ol ol ol { list-style: lower-alpha; } ul ul, ol ol, ul ol, ol ul { margin-bottom: 0; } dl { margin: 0 0 24px 0; } dt { font-weight: bold; } dd { margin-bottom: 18px; } strong { font-weight: bold; } cite, em, i { font-style: italic; } big { font-size: 131.25%; } ins { background: #ffc; text-decoration: none; } blockquote { font-style: italic; padding: 0 3em; } blockquote cite, blockquote em, blockquote i { font-style: normal; } pre { background: #f7f7f7; color: #222; line-height: 18px; margin-bottom: 18px; overflow: auto; padding: 1.5em; } abbr, acronym { border-bottom: 1px dotted #666; cursor: help; } sup, sub { height: 0; line-height: 1; position: relative; vertical-align: baseline; } sup { bottom: 1ex; } sub { top: .5ex; } input[type="text"], textarea { background: #f9f9f9; border: 1px solid #ccc; box-shadow: inset 1px 1px 1px rgba(0,0,0,0.1); -moz-box-shadow: inset 1px 1px 1px rgba(0,0,0,0.1); -webkit-box-shadow: inset 1px 1px 1px rgba(0,0,0,0.1); padding: 2px; } a:link { color: #0066cc; } a:visited { color: #743399; } a:active, a:hover { color: #ff4b33; } /* Text meant only for screen readers */ .screen-reader-text { position: absolute; left: -9000px; } /* =Header -------------------------------------------------------------- */ #header { padding: 30px 0 0 0; } #site-title { float: left; font-size: 30px; line-height: 36px; margin: 0 0 18px 0; width: 700px; } #site-title a { color: #000; font-weight: bold; text-decoration: none; } #site-description { clear: right; float: right; font-style: italic; margin: 15px 0 18px 0; width: 220px; } /* This is the custom header image */ #branding img { border-top: 4px solid #000; border-bottom: 1px solid #000; display: block; float: left; } /* =Menu -------------------------------------------------------------- */ #access { background: #000; display: block; float: left; margin: 0 auto; width: 940px; } #access .menu-header, div.menu { font-size: 13px; margin-left: 12px; width: 928px; } #access .menu-header ul, div.menu ul { list-style: none; margin: 0; } #access .menu-header li, div.menu li { float: left; position: relative; } #access a { color: #aaa; display: block; line-height: 38px; padding: 0 10px; text-decoration: none; } #access ul ul { box-shadow: 0px 3px 3px rgba(0,0,0,0.2); -moz-box-shadow: 0px 3px 3px rgba(0,0,0,0.2); -webkit-box-shadow: 0px 3px 3px rgba(0,0,0,0.2); display: none; position: absolute; top: 38px; left: 0; float: left; width: 180px; z-index: 99999; } #access ul ul li { min-width: 180px; } #access ul ul ul { left: 100%; top: 0; } #access ul ul a { background: #333; line-height: 1em; padding: 10px; width: 160px; height: auto; } #access li:hover > a, #access ul ul :hover > a { background: #333; color: #fff; } #access ul li:hover > ul { display: block; } #access ul li.current_page_item > a, #access ul li.current-menu-ancestor > a, #access ul li.current-menu-item > a, #access ul li.current-menu-parent > a { color: #fff; } * html #access ul li.current_page_item a, * html #access ul li.current-menu-ancestor a, * html #access ul li.current-menu-item a, * html #access ul li.current-menu-parent a, * html #access ul li a:hover { color: #fff; } /* =Content -------------------------------------------------------------- */ #main { clear: both; overflow: hidden; padding: 40px 0 0 0; } #content { margin-bottom: 36px; } #content, #content input, #content textarea { color: #333; font-size: 16px; line-height: 24px; } #content p, #content ul, #content ol, #content dd, #content pre, #content hr { margin-bottom: 24px; } #content ul ul, #content ol ol, #content ul ol, #content ol ul { margin-bottom: 0; } #content pre, #content kbd, #content tt, #content var { font-size: 15px; line-height: 21px; } #content code { font-size: 13px; } #content dt, #content th { color: #000; } #content h1, #content h2, #content h3, #content h4, #content h5, #content h6 { color: #000; line-height: 1.5em; margin: 0 0 20px 0; } #content table { border: 1px solid #e7e7e7; margin: 0 -1px 24px 0; text-align: left; width: 100%; } #content tr th, #content thead th { color: #888; font-size: 12px; font-weight: bold; line-height: 18px; padding: 9px 24px; } #content tr td { border-top: 1px solid #e7e7e7; padding: 6px 24px; } #content tr.odd td { background: #f2f7fc; } .hentry { margin: 0 0 48px 0; } .home .sticky { background: #f2f7fc; border-top: 4px solid #000; margin-left: -20px; margin-right: -20px; padding: 18px 20px; } .single .hentry { margin: 0 0 36px 0; } .page-title { color: #000; font-size: 14px; font-weight: bold; margin: 0 0 36px 0; } .page-title span { color: #333; font-size: 16px; font-style: italic; font-weight: normal; } .page-title a:link, .page-title a:visited { color: #888; text-decoration: none; } .page-title a:active, .page-title a:hover { color: #ff4b33; } #content .entry-title { color: #000; font-size: 21px; font-weight: bold; line-height: 1.3em; margin-bottom: 0; } .entry-title a:link, .entry-title a:visited { color: #000; text-decoration: none; } .entry-title a:active, .entry-title a:hover { color: #ff4b33; } .entry-meta { color: #888; font-size: 12px; } .entry-meta abbr, .entry-utility abbr { border: none; } .entry-meta abbr:hover, .entry-utility abbr:hover { border-bottom: 1px dotted #666; } .entry-content, .entry-summary { clear: both; padding: 12px 0 0 0; } #content .entry-summary p:last-child { margin-bottom: 12px; } .entry-content fieldset { border: 1px solid #e7e7e7; margin: 0 0 24px 0; padding: 24px; } .entry-content fieldset legend { background: #fff; color: #000; font-weight: bold; padding: 0 24px; } .entry-content input { margin: 0 0 24px 0; } .entry-content input.file, .entry-content input.button { margin-right: 24px; } .entry-content label { color: #888; font-size: 12px; } .entry-content select { margin: 0 0 24px 0; } .entry-content sup, .entry-content sub { font-size: 10px; } .entry-content blockquote.left { float: left; margin-left: 0; margin-right: 24px; text-align: right; width: 33%; } .entry-content blockquote.right { float: right; margin-left: 24px; margin-right: 0; text-align: left; width: 33%; } .page-link { clear: both; color: #000; font-weight: bold; margin: 0 0 22px 0; word-spacing: 0.5em; } .page-link a:link, .page-link a:visited { background: #f1f1f1; color: #333; font-weight: normal; padding: 0.5em 0.75em; text-decoration: none; } .home .sticky .page-link a { background: #d9e8f7; } .page-link a:active, .page-link a:hover { color: #ff4b33; } body.page .edit-link { clear: both; display: block; } #entry-author-info { background: #f2f7fc; border-top: 4px solid #000; clear: both; font-size: 14px; line-height: 20px; margin: 24px 0; overflow: hidden; padding: 18px 20px; } #entry-author-info #author-avatar { background: #fff; border: 1px solid #e7e7e7; float: left; height: 60px; margin: 0 -104px 0 0; padding: 11px; } #entry-author-info #author-description { float: left; margin: 0 0 0 104px; } #entry-author-info h2 { color: #000; font-size: 100%; font-weight: bold; margin-bottom: 0; } .entry-utility { clear: both; color: #888; font-size: 12px; line-height: 18px; } .entry-meta a, .entry-utility a { color: #888; } .entry-meta a:hover, .entry-utility a:hover { color: #ff4b33; } #content .video-player { padding: 0; } /* =Asides -------------------------------------------------------------- */ .home #content .format-aside p, .home #content .category-asides p { font-size: 14px; line-height: 20px; margin-bottom: 10px; margin-top: 0; } .home .hentry.format-aside, .home .hentry.category-asides { padding: 0; } .home #content .format-aside .entry-content, .home #content .category-asides .entry-content { padding-top: 0; } /* =Gallery listing -------------------------------------------------------------- */ .format-gallery .size-thumbnail img, .category-gallery .size-thumbnail img { border: 10px solid #f1f1f1; margin-bottom: 0; } .format-gallery .gallery-thumb, .category-gallery .gallery-thumb { float: left; margin-right: 20px; margin-top: -4px; } .home #content .format-gallery .entry-utility, .home #content .category-gallery .entry-utility { padding-top: 4px; } /* =Attachment pages -------------------------------------------------------------- */ .attachment .entry-content .entry-caption { font-size: 140%; margin-top: 24px; } .attachment .entry-content .nav-previous a:before { content: '\21900a0'; } .attachment .entry-content .nav-next a:after { content: '0a0\2192'; } /* =Images -------------------------------------------------------------- */ /* Resize images to fit the main content area. - Applies only to images uploaded via WordPress by targeting size-* classes. - Other images will be left alone. Use "size-auto" class to apply to other images. */ img.size-auto, img.size-full, img.size-large, img.size-medium, .attachment img { max-width: 100%; /* When images are too wide for containing element, force them to fit. */ height: auto; /* Override height to match resized width for correct aspect ratio. */ } .alignleft, img.alignleft { display: inline; float: left; margin-right: 24px; margin-top: 4px; } .alignright, img.alignright { display: inline; float: right; margin-left: 24px; margin-top: 4px; } .aligncenter, img.aligncenter { clear: both; display: block; margin-left: auto; margin-right: auto; } img.alignleft, img.alignright, img.aligncenter { margin-bottom: 12px; } .wp-caption { background: #f1f1f1; line-height: 18px; margin-bottom: 20px; max-width: 632px !important; /* prevent too-wide images from breaking layout */ padding: 4px; text-align: center; } .wp-caption img { margin: 5px 5px 0; } .wp-caption p.wp-caption-text { color: #888; font-size: 12px; margin: 5px; } .wp-smiley { margin: 0; } .gallery { margin: 0 auto 18px; } .gallery .gallery-item { float: left; margin-top: 0; text-align: center; width: 33%; } .gallery-columns-2 .gallery-item { width: 50%; } .gallery-columns-4 .gallery-item { width: 25%; } .gallery img { border: 2px solid #cfcfcf; } .gallery-columns-2 .attachment-medium { max-width: 92%; height: auto; } .gallery-columns-4 .attachment-thumbnail { max-width: 84%; height: auto; } .gallery .gallery-caption { color: #888; font-size: 12px; margin: 0 0 12px; } .gallery dl { margin: 0; } .gallery img { border: 10px solid #f1f1f1; } .gallery br+br { display: none; } #content .attachment img {/* single attachment images should be centered */ display: block; margin: 0 auto; } /* =Navigation -------------------------------------------------------------- */ .navigation { color: #888; font-size: 12px; line-height: 18px; overflow: hidden; } .navigation a:link, .navigation a:visited { color: #888; text-decoration: none; } .navigation a:active, .navigation a:hover { color: #ff4b33; } .nav-previous { float: left; width: 50%; } .nav-next { float: right; text-align: right; width: 50%; } #nav-above { margin: 0 0 18px 0; } #nav-above { display: none; } .paged #nav-above, .single #nav-above { display: block; } #nav-below { margin: -18px 0 0 0; } /* =Comments -------------------------------------------------------------- */ #comments { clear: both; } #comments .navigation { padding: 0 0 18px 0; } h3#comments-title, h3#reply-title { color: #000; font-size: 20px; font-weight: bold; margin-bottom: 0; } h3#comments-title { padding: 24px 0; } .commentlist { list-style: none; margin: 0; } .commentlist li.comment { border-bottom: 1px solid #e7e7e7; line-height: 24px; margin: 0 0 24px 0; padding: 0 0 0 56px; position: relative; } .commentlist li:last-child { border-bottom: none; margin-bottom: 0; } #comments .comment-body ul, #comments .comment-body ol { margin-bottom: 18px; } #comments .comment-body p:last-child { margin-bottom: 6px; } #comments .comment-body blockquote p:last-child { margin-bottom: 24px; } .commentlist ol { list-style: decimal; } .commentlist .avatar { position: absolute; top: 4px; left: 0; } .comment-author { } .comment-author cite { color: #000; font-style: normal; font-weight: bold; } .comment-author .says { font-style: italic; } .comment-meta { font-size: 12px; margin: 0 0 18px 0; } .comment-meta a:link, .comment-meta a:visited { color: #888; text-decoration: none; } .comment-meta a:active, .comment-meta a:hover { color: #ff4b33; } .commentlist .even { } .commentlist .bypostauthor { } .reply { font-size: 12px; padding: 0 0 24px 0; } .reply a, a.comment-edit-link { color: #888; } .reply a:hover, a.comment-edit-link:hover { color: #ff4b33; } .commentlist .children { list-style: none; margin: 0; } .commentlist .children li { border: none; margin: 0; } .nopassword, .nocomments { display: none; } #comments .pingback { border-bottom: 1px solid #e7e7e7; margin-bottom: 18px; padding-bottom: 18px; } .commentlist li.comment+li.pingback { margin-top: -6px; } #comments .pingback p { color: #888; display: block; font-size: 12px; line-height: 18px; margin: 0; } #comments .pingback .url { font-size: 13px; font-style: italic; } /* Comments form */ input[type=submit] { color: #333; } #respond { border-top: 1px solid #e7e7e7; margin: 24px 0; overflow: hidden; position: relative; } #respond p { margin: 0; } #respond .comment-notes { margin-bottom: 1em; } .form-allowed-tags { line-height: 1em; } .children #respond { margin: 0 48px 0 0; } h3#reply-title { margin: 18px 0; } #comments-list #respond { margin: 0 0 18px 0; } #comments-list ul #respond { margin: 0; } #cancel-comment-reply-link { font-size: 12px; font-weight: normal; line-height: 18px; } #respond .required { color: #ff4b33; font-weight: bold; } #respond label { color: #888; font-size: 12px; } #respond input { margin: 0 0 9px; width: 98%; } #respond textarea { width: 98%; } #respond .form-allowed-tags { color: #888; font-size: 12px; line-height: 18px; } #respond .form-allowed-tags code { font-size: 11px; } #respond .form-submit { margin: 12px 0; } #respond .form-submit input { font-size: 14px; width: auto; } /* =Widget Areas -------------------------------------------------------------- */ .widget-area ul { list-style: none; margin-left: 0; } .widget-area ul ul { list-style: square; margin-left: 1.3em; } .widget-area select { max-width: 100%; } .widget_search #s {/* This keeps the search inputs in line */ width: 60%; } .widget_search label { display: none; } .widget-container { margin: 0 0 18px 0; } .widget-title { color: #222; font-weight: bold; } .widget-area a:link, .widget-area a:visited { text-decoration: none; } .widget-area a:active, .widget-area a:hover { text-decoration: underline; } .widget-area .entry-meta { font-size: 11px; } #wp_tag_cloud div { line-height: 1.6em; } #wp-calendar { width: 100%; } #wp-calendar caption { color: #222; font-size: 14px; font-weight: bold; padding-bottom: 4px; text-align: left; } #wp-calendar thead { font-size: 11px; } #wp-calendar thead th { } #wp-calendar tbody { color: #aaa; } #wp-calendar tbody td { background: #f5f5f5; border: 1px solid #fff; padding: 3px 0 2px; text-align: center; } #wp-calendar tbody .pad { background: none; } #wp-calendar tfoot #next { text-align: right; } .widget_rss a.rsswidget { color: #000; } .widget_rss a.rsswidget:hover { color: #ff4b33; } .widget_rss .widget-title img { width: 11px; height: 11px; } /* Main sidebars */ #main .widget-area ul { margin-left: 0; padding: 0 20px 0 0; } #main .widget-area ul ul { border: none; margin-left: 1.3em; padding: 0; } #primary { } #secondary { } /* Footer widget areas */ #footer-widget-area { } /* =Footer -------------------------------------------------------------- */ #footer { margin-bottom: 20px; } #colophon { border-top: 4px solid #000; margin-top: -4px; overflow: hidden; padding: 18px 0; } #site-info { font-weight: bold; } #site-info a { color: #000; text-decoration: none; } #site-generator { font-style: italic; position: relative; } #site-generator a { background: url(images/wordpress.png) center left no-repeat; color: #666; display: inline-block; line-height: 16px; padding-left: 20px; text-decoration: none; } #site-generator a:hover { text-decoration: underline; } img#wpstats { display: block; margin: 0 auto 10px; } /* =Mobile Safari ( iPad, iPhone and iPod Touch ) -------------------------------------------------------------- */ pre { -webkit-text-size-adjust: 140%; } code { -webkit-text-size-adjust: 160%; } #access, .entry-meta, .entry-utility, .navigation, .widget-area { -webkit-text-size-adjust: 120%; } #site-description { -webkit-text-size-adjust: none; } /* =Print Style -------------------------------------------------------------- */ @media print { body { background: none !important; } #wrapper { clear: both !important; display: block !important; float: none !important; position: relative !important; } #header { border-bottom: 2pt solid #000; padding-bottom: 18pt; } #colophon { border-top: 2pt solid #000; } #site-title, #site-description { float: none; line-height: 1.4em; margin: 0; padding: 0; } #site-title { font-size: 13pt; } .entry-content { font-size: 14pt; line-height: 1.6em; } .entry-title { font-size: 21pt; } #access, #branding img, #respond, .comment-edit-link, .edit-link, .navigation, .page-link, .widget-area { display: none !important; } #container, #header, #footer { margin: 0; width: 100%; } #content, .one-column #content { margin: 24pt 0 0; width: 100%; } .wp-caption p { font-size: 11pt; } #site-info, #site-generator { float: none; width: auto; } #colophon { width: auto; } img#wpstats { display: none; } #site-generator a { margin: 0; padding: 0; } #entry-author-info { border: 1px solid #e7e7e7; } #main { display: inline; } .home .sticky { border: none; } } /* Theme Name: Twenty Ten */ /* RTL Basics */ body { direction:rtl; unicode-bidi:embed; } /* LAYOUT: Two-Column (Right) DESCRIPTION: Two-column fixed layout with one sidebar right of content */ #container { float: right; margin: 0 0 0 -240px; } #content { margin: 0 20px 36px 280px; } #primary, #secondary { float: left; } #secondary { clear: left; } /* =Fonts -------------------------------------------------------------- */ body, input, textarea, .page-title span, .pingback a.url, h3#comments-title, h3#reply-title, #access .menu, #access div.menu ul, #cancel-comment-reply-link, .form-allowed-tags, #site-info, #site-title, #wp-calendar, .comment-meta, .comment-body tr th, .comment-body thead th, .entry-content label, .entry-content tr th, .entry-content thead th, .entry-meta, .entry-title, .entry-utility, #respond label, .navigation, .page-title, .pingback p, .reply, .widget-title, input[type=submit] { font-family: MB Khursheed, Arial, Tahoma, sans-serif; } /* =Structure -------------------------------------------------------------- */ /* The main theme structure */ #footer-widget-area .widget-area { float: right; margin-left: 20px; margin-right: 0; } #footer-widget-area #fourth { margin-left: 0; } #site-info { float: right; } #site-generator { float: left; } /* =Global Elements -------------------------------------------------------------- */ /* Text elements */ ul, ol { margin: 0 1.5em 18px 0; } blockquote { font-style: normal; } /* Text meant only for screen readers */ .screen-reader-text { left: auto; text-indent:-9000px; overflow:hidden; } /* =Header -------------------------------------------------------------- */ #site-title { float: right; } #site-description { clear: left; float: left; font-style: normal; } #branding img { float: right; } /* =Menu -------------------------------------------------------------- */ #access { float:right; } #access .menu-header, div.menu { margin-right: 12px; margin-left: 0; } #access .menu-header li, div.menu li{ float:right; } #access ul ul { left:auto; right:0; float:right; } #access ul ul ul { left:auto; right:100%; } /* =Content -------------------------------------------------------------- */ #content table { text-align: right; margin: 0 0 24px -1px; } .page-title span { font-style:normal; } .entry-title, .entry-meta { clear: right; float: right; margin-left: 68px; margin-right: 0; } .entry-content input.file, .entry-content input.button { margin-left: 24px; margin-right:0; } .entry-content blockquote.left { float: right; margin-right: 0; margin-left: 24px; text-align: left; } .entry-content blockquote.right { float: left; margin-right: 24px; margin-left: 0; text-align: right; } #entry-author-info #author-avatar { float: right; margin: 0 0 0 -104px; } #entry-author-info #author-description { float: right; margin: 0 104px 0 0; } /* Gallery listing -------------------------------------------------------------- */ .category-gallery .gallery-thumb { float: right; margin-left:20px; margin-right:0; } /* Images -------------------------------------------------------------- */ #content .gallery .gallery-caption { margin-right: 0; } #content .gallery .gallery-item { float: right; } /* =Navigation -------------------------------------------------------------- */ .nav-previous { float: right; } .nav-next { float: left; text-align:left; } /* =Comments -------------------------------------------------------------- */ .commentlist li.comment { padding: 0 56px 0 0; } .commentlist .avatar { right: 0; left: auto; } .comment-author .says, #comments .pingback .url { font-style: normal; } /* Comments form */ .children #respond { margin: 0 0 0 48px; } /* =Widget Areas -------------------------------------------------------------- */ .widget-area ul { margin-right: 0; } .widget-area ul ul { margin-right: 1.3em; margin-left: 0; } #wp-calendar caption { text-align: right; } #wp-calendar tfoot #next { text-align: left; } /* Main sidebars */ #main .widget-area ul { margin-right: 0; padding: 0 0 0 20px; } #main .widget-area ul ul { margin-right: 1.3em; margin-left: 0; } /* =Footer -------------------------------------------------------------- */ #site-generator { font-style:normal; } #site-generator a { background-position: right center; padding-right: 20px; padding-left: 0; } .wordpress-hit-counter {direction:ltr;}
  • هڪ ڏينهن اسلاميه ڪاليج سکر جي اسٽاف روم ۾ ويٺي ويٺي سائين امير گل ڪٽوهر چيو ته اخبارن ۾ ڪالم ته ڏاڍا سٺا ٿا اچن پر ڪجھ عرصي کانپوءِ انهن جو نالو نشان نٿو ملي. پڇيومانس ته انٽرنيٽ تي به نٿا ملن . چيائين اتي به وڌ ۾ وڌ هفتي کان پراڻا نٿا ملن. بس اها ڳاله هئي هي بلاگ ٺاهڻ جي. _____ دعاگو : احمد علي مڱريو Website: ahmed.mangrio.com Email: ahmed@mangrio.com
  • صفحا

  • آرڪائوز

  • تازا ليک

  • تازا رايا

    وساريان نه وسرن (5) ڊي سي هاءِ… تي Mohammad Khan Sial
    ڪاوش هائيڊ پارڪ تي heman kumar
    سنڌي ٻولي قومي ٻولي ڇو نه؟ ليک… تي jamila abbassi
    سنڌي ٻولي قومي ٻولي ڇو نه؟ ليک… تي سنڌي ٻولي قومي ٻولي…
    تازي بجيٽ ۽ پسماندگي جي ڏانوڻن… تي Rehman Memon
    هر ڳالهه جي هڪڙي موسم آهي! ليک… تي Munwar ali
    ڏاکڻي پنجاب ۾ دهشتگردن خلاف ام… تي ALLAHDINO BABBAR
    This blog is no more upda… تي Dr Sameena Afghan
    تبديلي ئي آپشن هجڻ گهرجي! ليکڪ… تي Dr Sameena Afghan
    سنڌ مان هندو آبادي جي لڏ پلاڻ… تي Qasim Ali shah
    ايف-آءِ-آر ڪٿي داخل ڪرائجي؟ لي… تي Sunita
    سال 1954 کان وٺي… ليکڪ :… تي Abrar Ali Katpar
    چڪر ڇاهي؟ ليکڪ : ڊاڪٽر ايوب… تي Bilal jan
    چڪر ڇاهي؟ ليکڪ : ڊاڪٽر ايوب… تي Bilal jan
    سنڌ ۾ ايڏي پير پرستي ڇو… تي muntazer soomro
  • بلاگ ڏٺو ويو

    • 20,902 دفعا

تبديلي ئي آپشن هجڻ گهرجي! ليکڪ : علي قاضي

علي قاضي

علي قاضي

گڊ گورننس ۽ حڪومتي ڪاروهنوار کي ذاتي معاملا ڪري هلائڻ واري حوالي سان مختلف الزامن هيٺ آيل هاڻوڪي حڪومت جي آئيني مدي کان اڳ رخصتي جو تجزيو ڪندڙن سان اختلاف ڪندڙ سياسي پنڊتن وٽ وڏي ۾ وڏو دليل اهو آهي ته هاڻوڪي سيٽ اپ جو سولين متبادل رڳو ميان نواز شريف آهي، جنهن جي شخصيت ۽ روين بابت واشنگٽن ۽ راولپنڊي ٻنهي کي تحفظات آهن، سو هاڻوڪي حڪومتي سيٽ اپ جي رخصت نه ٿيڻ جو وڏو سبب متبادل نه هجڻ آهي. اهڙي ئي راءِ رکندڙ ڪنهن (ظاهري طرح) غير جانبدار سياسي پنڊت سان ڪچهري دوران پڇيم: نواز شريف جي حق ۾ واشنگٽن ۽ پنڊي ڇو ناهن؟

چيائين: ميان صاحب لاءِ تاثر اهو آهي ته هو شخصي طرح تمام ضدي به آهي ۽ خاص طور پنجاب ۾ حاصل تمام گهڻي سپورٽ هجڻ ڪري منجهس هڪ آمراڻو انداز اچي ويو آهي.

پڇيم: ضدي ۽ آمراڻي روش ته ميان صاحب ۾ اڳ ۾ به هئي هاڻي ڪهڙي نئين ڳالهه ٿي آهي؟

چيائين: اڳ نواز شريف جو والد ميان شريف جيئرو هيو، جيڪو اهم فيصلا نواز شريف کان مڃرائي وٺندو هو، هاڻي هو به حيات ڪونهي ۽ ٻي ڳالهه ته 90ع جي ڏهاڪي ۽ اڄوڪين حالتن ۾ ڏينهن رات جو فرق آهي. هاڻي اتي واشنگٽن جي مفادن ۽ اسٽيبلشمينٽ جي بقا جي جنگ پئي هلي ۽ خدشو اهو آهي ته ميان نواز شريف اقتدار ۾ اچڻ کانپوءِ هر ننڍي وڏي معاملي ۾ پنهنجي مرضي هلائڻ چاهيندو، جيڪو واشنگٽن ۽ پنڊيءَ لاءِ مونجهاري جو سبب بڻجي سگهي ٿو.

پڇيم: ڇا اسان جي ملڪ ۾ فوج جي سڌي اقتدار ۾ اچڻ وارو سدا بهار آپشن متبادل طور استعمال ٿي سگهي ٿو؟

چيائين: ان آپشن بابت پير ٻڌي ڪجهه به چوڻ دانشمندي نه هوندي، پر سوات ۽ هاڻ وزيرستان ۾ دهشتگرديءَ خلاف هلندڙ ويڙهه توڙي بلوچستان جي حالتن سوڌو سال ڏيڍ اڳ اقتدار مان ويل فوج کي تڪڙ ۾ واپس اقتدار ۾ آڻڻ شايد فوج کي به في الحال بحيثيت اداري جي موزون نه لڳي ۽ واشنگٽن ۽ لنڊن کي به پاڪستان ۾ ڪنهن غير جمهوري حڪومت سان سهڪار ڪرڻ ۾ ٿوري ڦڪائي ٿيندي، تنهن ڪري ان آپشن جا به امڪان گهٽ آهن.

هڪ رٽائرڊ پر باخبر ڪاموري کان ساڳي موضوع تي ڪچهري ۾ کائنس پڇيم: خبرون گردش ۾ آهن ته ميان صاحب واشنگٽن ۽ لنڊن کي راضي ڪرڻ ۾ رڌل آهي ۽ کيس آسرو به مليو آهي ته ٿورو انتظار ڪريو؟

چيائين: ها، اهي ڳالهيون سياسي مارڪيٽ ۾ هلندڙ آهن ۽  چيو پيو وڃي ته اولهه جي قوتن جي ”فرمائش“ تي ئي ميان صاحب في الوقت حڪومت تي هٿ هلڪو ڪيو آهي ۽ ميان صاحب عملن اهو ثابت ڪري پيو ڏيکاري ته ظاهري طرح ڀلي سندس ڏيک گهڻو سخت گير هجي پر هو ”اهم معاملن“ ۾ ”سنگت جي صلاح“  کان ٻاهر نه ويندو.

پڇيم: ڇا ساڳيءَ ريت مالاڪنڊ آپريشن کانپوءِ اسان جي اسٽيبلشمينٽ ۽ واشنگٽن وچ ۾ موجود اعتماد جو فقدان گهٽ ناهي ٿيو؟

چيائين: يقينن، جنهن مڪمل ڪمٽمينٽ سان اهو آپريشن ٿيو آهي، ان سان واشنگٽن خوش به آهي ۽ کيس اها به خبر آهي ته ان جو ڪريڊٽ سڌي ريت پاڪستان جي اسٽيبلشمينٽ کي وڃي ٿو، نه ڪي ڪنهن ٻئي کي.

مٿي ٻن مختلف انداز ۾ سوچيندڙ همراهن جا خيال صرف ٻن همراهن جا نه، پر مختلف حلقن ۾ موجود ٻه رايا آهن. اچو ته پاڻ تجزيو ڪرڻ جي ڪوشش ڪريون ته آخر ٻنهي راين ۾ وڌيڪ وزن ڪنهن ۾ آهي؟ پر اهو سمجهڻ لاءِ ان بنيادي سوال جو جواب ڳولهڻو پوندو ته آخر هن حڪومت اهڙو ڇا ڪيو آهي، جو ان جي رخصت ٿيڻ بابت بحث شروع ٿي ويو آهي؟ ان جا چار جواب ٿي سگهن ٿا.

(i) خراب گورننس (i i) مالي بي قائدگين جا الزام (i i i) سياسي معاملن جي خراب مينجمينٽ (i v) يا سازشي عناصرن پاران هروڀرو جي افواهه سازي. اسان جي اقتداري سياست جي تاريخ ٻڌائي ٿي ته اهي سبب ڪنهن حڪومت کي هٽائڻ کان اڳ جا مرحلا هوندا آهن ۽ حڪومت ڊاهڻ لاءِ Cause of Action (عمل جو سبب) ڪو ٻيو ٺهندو آهي، پر مٿي بيان ڪيل ڳالهين سان ماحول جڙڻ جي شروعات ٿيندي آهي، راءِ عامه جڙندي آهي عوام ۾ حڪومت لاءِ بيزارگي ۽ مخالفت جڙندي آهي، پوءِ ڪو اهڙو واقعو، حادثو يا ٽڪراءُ جنم وٺندو آهي، جنهن جو نتيجو حڪومتن جي رخصتي جو ڪارڻ بڻجندو آهي. اتي گهڻو کلي لکڻ کان پاسو ڪندي صرف اهو چئي سگهجي ٿو ته ايندڙ 4  کان  6 مهينا حڪومت لاءِ انتهائي اهم آهن ۽ ڇاڪاڻ ته پيٽرول جي مهانگي ٿيڻ سوڌو مجموعي طور مهانگائي، لوڊشيڊنگ، خراب گورننس ۽ ٻين انيڪ سببن جي ڪري عوام خفا آهي ۽ حڪومت خلاف ماحول جڙيل آهي، تنهن ڪري ايندڙ مهينن ۾ ادارن جي ٽڪراءَ يا وڏن اسڪينڊلز جي ميڊيا تي اچڻ، سترهين ترميم جي خاتمي تي ڪنهن تڪرار جي اڀري اچڻ سوڌو (خدا نه ڪري) ڪنهن ٻئي وڏي هاڃي ٿيڻ جي صورت ۾ حڪومت لاءِ مشڪل صورتحال پيدا ٿي سگهي ٿي. جيڪڏهن حڪومت روايتي انداز ۾ ”جڏهن مسئلو آيو، تڏهن ڏسنداسين“ واري روش برقرار رکي ته پوءِ حڪومت جي حق ۾ موجود (جيڪڏهن آهي ته) اهو جواز ته ”ٻيو ڪو متبادل آپشن ناهي“ ڪارگر نه رهندو، ڇاڪاڻ ته جڏهن حالتون بنهه خراب ٿي وڃن ته پوءِ تبديلي لاءِ ڪنهن آپشن جي ڳولا بدران خود تبديلي (پوءِ ڪهڙي به هجي) خود آپشن بڻجي وڃي ٿي.

هر جمهوري ذهن رکندڙ ڀلي هو حڪومتي پاليسين جو وڏو نقاد هجي، پر سندس خواهش اها ئي هوندي ته سول حڪومت پنهنجو آئيني مدو پورو ڪري پر اقتداري سياست جا اصول وڏا بي رحم هجن ٿا ۽ حڪومتن ۾ اچڻ، حڪومتن جي برقرار رهڻ ۽ حڪومتن جي وقت کان اڳ رخصت ٿيڻ پويان حڪمرانن جون غلطيون، ڊگهي مدي واري حڪمت عملي نه هجڻ، مخالفن جون سازشون وغيره اهم فيڪٽر هجن ٿا، جنهن آڏو ڪنهن جي ۽ ڪا به خواهش ڪا اهميت نٿي رکي. ڪنهن به حڪمران کي پنهنجي حڪمراني جي آخري ڏينهن تائين ان ڳالهه تي يقين نه اچي رهيو هوندو آهي ته هو اقتدار مان فارغ ٿيڻ وارو آهي ۽ انهيءَ لاءِ هو عجيب و غريب فيصلا ڪندي نظر اچي ٿو. هاڻوڪي حڪومت جا تازا ٽي فيصلا انتهائي عجيب نوعيت جا سامهون آيا آهن، هڪ سپريم ڪورٽ پاران ڪاربن ٽيڪس کي ختم ڪرڻ واري فيصلي کانپوءِ يڪدم هڪ آرڊيننس ذريعي نئون ٽيڪس هڻي ٻيهر پيٽرول جو اگهه وڌايو ويو. جيڪڏهن سپريم ڪورٽ ان نئين حڪومتي قدم کي به رد ڪري ڇڏيو ته پوءِ حڪومت ڇا ڪندي؟ ٻيو حڪومتي فيصلو ايندڙ بلدياتي چونڊون ملڪي حالتن جي  خراب هجڻ جو جواز ڄاڻائي ملتوي ڪرڻ ۽ پوءِ جڏهن به اهي ٿيون انهن کي غير جماعتي بنيادن تي ڪرائڻ جو اعلان ڪيو آهي. اهو غير سياسي قسم جو فيصلو ائين نه ٿئي جو سڀاڻي حڪومت جي پنهنجي سامهون اچي وڃي، ڇاڪاڻ ته ماضيءَ ۾ ”ملڪي حالتن“ کي جواز بڻائي غير سولين حڪمران چونڊون ملتوي ڪندا آيا آهن ۽  اهو پهريون ڀيرو ڪا سولين حڪومت ڪري پئي. ساڳيءَ ريت اليڪشن هڪ سياسي عمل هجي ٿو، سو ان سياسي عمل کي غير جماعتي قرار ڏئي غير سياسي عمل قرار ڏيڻ جي خواهش ماضي ۾ فوجي حڪمرانن وٽ هجڻ ته سمجهه جوڳي ڳالهه هئي پر هڪ سياسي جماعت جي سياسي حڪومت پاران اليڪشن جي عمل کي غير سياسي بڻائڻ جي خواهش منطق کان وانجهيل نظر اچي ٿي ۽ اها ڳالهه به مستقبل ۾ انهن آڏو هڪ مهڻي طور اچي سگهي ٿي. حڪومت پاران تازو ڪيل اهو فيصلو به عجيب ۽ کل جوڳو آهي ته موبائيل فون تي ملڪ جي سولين قيادت خلاف ”غير مهذب“ ايس ايم ايس يا انٽرنيٽ تي منفي پروپيگنڊا وغيره تي ٻڌل اي ميلز ڪرڻ تي حڪومت سخت قدم کڻڻ جو ارادو ڪيو آهي!! سوچيان ٿو ته ان حڪومتي فيصلي تي دلچسپ تبصرو ڇا پيو ٿي سگهي؟ پر وري سوچيان ٿو ته اهو فيصلو پاڻ ايترو دلچسپ آهي جو ان تي ڪو ٻيو تبصرو ڪري ان جو مزو وڃائڻ نه گهرجي.

ملڪي سطح کان هيٺ لهي سنڌ سطح تي اقتداري دنيا ۾ جهاتي پايون ٿا ته اتي به مستقبل جي اقتداري سياست جي حوالي سان مختلف بحث ۽ سرگرميون ٿيندي نظر اچن پيون. پ پ قيادت وٽ اها خواهش نما سوچ موجود نظر اچي ٿي ته سنڌ حڪومت ۾ اتحادي ڌرين سان سندس اتحاد جنم جنم تائين قائم رهي ۽ ايندڙ چونڊون جڏهن به ٿين ته پ پ، ايم ڪيو ايم، فنڪشنل ليگ، اي اين پي، وغيره هڪ ٻئي سامهون نه پر هڪ گڏيل اتحاد طور چونڊ وڙهن. اها خواهش اڄ ته ٺيڪ، پر ڪهڙي خبر چونڊون ڪهڙي ماحول ۾ ٿين ٿيون ۽ سڀاڻي اسٽيبلشمينٽ اهڙي ڪنهن چونڊ اتحاد جي ڪيتري حق ۾ هوندي، سو سڀاڻي ڪنهن ڏٺي آهي؟ ٻئي طرف پ پ منجهه ڪنڊائتا ٿيل حضرات انتظار پيا ڪن ته ڪڏهن ٿي حڪومت رخصت ٿئي ۽ هو به پارٽي مان رخصت ٿين، سو انهن حضرات جي به پاڻ ۾ صلاح مشاورت مستقبل جي حوالي سان جاري آهي. هوڏانهن مسلم ليگ (ق) جي دٻلي ۾ هڪ ٻئي دٻلي بلڪه، ٻه ٻيون دٻليون بڻجي ويون آهن. جنهن مان هڪ جي سنڌ ۾ قيادت ارباب رحيم ۽ ٻئي جي اڳواڻي غوث بخش مهر ڪري رهيا آهن، پر اڃا ق ليگ جي ٽين دٻلي ۾ اهي صاحبان گڏ آهن، جيڪي مرڳو ق ليگ مان ئي جند ڇڏائڻ جي چڪر ۾ آهن، جيڪي سٺو اگهه لڳڻ جي صورت ۾ گڏيل گروپ طور پ پ ۾ به وڃڻ لاءِ تيار رهيا آهن، ۽ گڏوگڏ نواز ليگ ۾ شموليت لاءِ به ليگي قيادت سان رابطا رکيو ويٺا آهن. توهان سوچيندا هوندا ته ان سڄي اقتداري ميلي ۾ عام ماڻهو لاءِ ڇا بدلبو ته جواب بنهه سولو آهي ته عام ماڻهو لاءِ ڪجهه به نه بدلبو؟ ان  اقتداري ميلي ۾ عام ماڻهو لاءِ پ پ وٽ سوچ اها آهي ته سنڌي ماڻهو وٽ پي پي کانسواءِ ٻيو ڪو آپشن ئي ڪونهي تنهن ڪري هو ٻيو ڪيڏانهن ويندو؟ جڏهن ته اڳ ۾ پاڻ اقتدار ۾ هوندي عام ماڻهن کي ”وڏي پڳ“ ٻڌرائيندڙ ڀوتارن جو خيال آهي ته پي پي حڪومت عوام کي مايوس ڪيو آهي، تنهن ڪري هو (ماڻهو) هاڻ پي پي بدران کين ووٽ ڏيندا!!

ڪنهن زماني ۾ انقلاب جي ڳالهه ڪندڙ ڪامريڊ چوندا هئا ته ”مهانڊا نه پر نظام مٽجڻ گهرجي“ پر سنڌ ۾ حقيقي تبديلي اچڻ ته ڇڏيو پر تياري ان ڳالهه جي ٿئي پئي ته هروڀرو مهانڊا به  ڇو بدلجن!؟ ڪا حقيقي تبديلي آڻڻ جي حوالي سان ٿيندڙ بحثن ۾ جڏهن اهو چوان ٿو ته حقيقي تبديلي تيستائين ممڪن ناهي، جيستائين ووڪل ڪلاس جا ماڻهو پاڻ مڙسي نه ڪندا ته اڪثر دوست مون سان بحث ۾ اٽڪي پون ٿا ۽ چون ٿا ته اهو ڪيئن ممڪن آهي ته ماڻهو پاڻمرادو تبديلي آڻي وٺن. ان لاءِ ڪو ليڊر يا پارٽي ئي ڪجهه ڪري سگهي ٿي. ان ڏس ۾ هڪ دفعو ٻيهر ان اميد تي عرض رکان ٿو ته شايد تبديلي آڻڻ بابت منهنجو خيال چٽو ٿي سمجهه ۾ اچي سگهي. (ان ۾ ڪجهه ڳالهين جو ورجاءُ به هوندو، ڇاڪاڻ ته مختلف لفظن ۾ اهي ڳالهيون اڳ ۾ به ڪري چڪو آهيان) نقطو اهو سمجهڻ ضروري آهي ته سماج ۾ ڪا وڏي ۽ حقيقي تبديلي صرف اقتدار ۾ اچي ئي ٿي سگهي ٿي ۽ دنيا ۾ اقتدار ۾ اچڻ جا رڳو ٻه ئي رستا هجن ٿا، هڪ خوني يا فوجي انقلاب ۽ ٻيو رستو ووٽ ذريعي ۽ اسان وٽ في الحال ووٽ وارو ئي رستو ممڪن آهي ۽ ووٽ وٺڻ لاءِ هڪ سگهاري اليڪشن مشينري گهربل هجي ٿي. هن مهل هر تڪ ۾ يا ڪنهن پارٽي جي روايتي اميدوارن وٽ اها مشينري آهي يا انهن جي روايتي مخالف ڀوتارن وٽ اهڙي سگهاري مشينري آهي؟ سو يا ته ڏهاڪن کان ڪڏهن هڪڙي کي ۽ ڪڏهن ٻئي کي ووٽ ڏيڻ وارو سلسلو جاري رکجي يا پوءِ انهن ٻنهي جي مدِ مقابل هڪ ٽئين اليڪشنري مشنري وجود ۾ اچي. ظاهر آهي ته گهٽ وسيلن ۽ گهٽ تجربي تي ٻڌل ڪا ٽئين اليڪشنري مشينري اڳ ۾ ئي موجود سگهاري اليڪشن ٽيم کي ڪيئن ٿي مات ڏئي سگهي؟ ان جو صرف هڪ ئي جواب آهي ته تڪ جا ماڻهو ان اليڪشن ٽيم ۾ ڀرپور بهرو وٺن ۽ بهرو وٺڻ صرف نالي ماتر نه هجي، بلڪه تبديلي جا خواهشمند ماڻهو پنهنجي پوري سگهه ۽ ڀرپور جذبي سان جڏهن ميدان ۾ لهندا ته اها ٽئين اليڪشني ٽيم اڳ ۾ ئي موجود اليڪشني ٽيمن کي هارائي سگهندي. سو جڏهن چوان ٿو ته هر ووڪل ڪلاس جو ماڻهو جيستائين پاڻ مڙسي نه ڪندو تيستائين تبديلي نه ايندي ته ان جو مطلب اهو ئي هجي ٿو ته تبديلي اقتدار ذريعي اچي سگهي ٿي ۽ اقتدار ووٽ ذريعي حاصل ٿي سگهي ٿو ۽ ووٽ وٺڻ لاءِ روايتي ڀوتارن کي صرف عوامي سگهه سان ئي منهن ڏئي سگهجي ٿو. سو جيڪڏهن هاڻ بحث رڳو ان ڳالهه  تي جاري رکڻو آهي ته دنيا ۾ ”بيضو پهرين آيو هيو يا مرغي“ يعني تبديلي لاءِ سياسي پارٽي پهرين ٺهي يا ووڪل ڪلاس جا ماڻهو تبديلي جي عمل ۾ بهرو وٺڻ لاءِ ذهني ۽ جسماني طرح پهرين تيار ٿين ته ڀلي اهو بحث ڪير ڪندو رهي، پر جيڪا ڳالهه پڌري پٽ پئي آهي اها هيءَ ته جيڪڏهن ماڻهو تبديلي لاءِ پاڻ عملي طور حصو نه وٺندا ته هڪ بدران ڏهه پارٽيون ٺهي وڃن، ڪو خاص فرق نه پوندو ۽ جيڪڏهن ماڻهو تيار آهن ته به کين پاڻ منجهان هڪ باصلاحيت قيادت ۽ پارٽي ٺاهڻي پوندي. جيڪا تبديلي جي خواب کي منزل تائين پهچائي سگهي.

feedback_kawish@yahoo.com

لاهور ۾ ڄامشوري جي ياد! ليکڪ : امداد علي سومرو

خبر ناهي لاهور جي موسم کي ڇا ٿي ويو آهي. گُهٽ، ٻُوسٽ ۽ لڪن واري هن موسم ۾ اڄڪلهه لاهور ۾ هر شام ٿڌڙي هير سان شروع ٿئي ٿي ۽ سومهڻي بعد رات ٺري لاڙ جي ٿڌڙي رات جهڙي بنجي وڃي ٿي. عام طور تي هن مند ۾ وڻن سان سٿيل لاهور جي گهٽين تي لڳل قدآور وڻ ڪنهن جامد تصوير جهڙو منظر پيش ڪندا آهن پر هيلوڪي اونهاري ۾ صبح هجي يا منجهند، شام هجي يا رات تيز هوا سان وڻن جي پنن مان پيدا ٿيندڙ رڌم کڻي وڃي ڄامشوري جي شامن ۽ راتين ۾ ڦٽو ڪري ٿو . اونهاري جي سخت ترين گرمي جي حوالي سان بدنام لاهور هن ڀيري مٽيل مٽيل آهي، موسم ۾ هيل خبر ناهي ڪٿان رومانس ڀرجي آيو آهي. لاهور ۾ گذاريل گذريل نو سالن جي اونهارن کان هي اونهارو بلڪل مٽيل مٽيل آهي، لاهور جي موسم جي ان خوشگوار  تبديلي تنگ ڪرڻ شروع ڪري ڇڏيو آهي. ڄامشوري جي هوائن جهڙي اهڙي ئي هڪ سانجهه بنا ڪجهه سوچڻ سمجهڻ جي گاڏي ڪڍي لاهور جي روڊن تي نڪري پيس. خبر ئي نه هئي ته ڪيڏانهن وڃڻو آهي يا ڪيڏانهن وڃڻ گهرجي، دل آواره گردي لاءِ اڪسايو جو ڪيترن ئي ڪلاڪن تائين ڪنهن گهڙي پنڌ ۽ ڪنهن گهڙي گاڏي ۾ لاهور جي روڊن تي رلندو رهيس. تيز هوا جو هڪ هڪ جهوٽو ڄامشوري ۾ گذاريل هڪ هڪ پل ياد ڏياري دل کي اداس ڪري رهيو هو. ڪنهن جهونڪي تي عشق جي بخار ۾ ورتل پنهنجو يار امتياز منگي ياد اچي رهيو هو ته ڪنهن جهوٽي سان هر دم منهن تي مرڪ کڻي هلندڙ واسو مل جي ياد ستائي رهي هئي، هوا جي رخ سان هيڏانهن هوڏانهن اڏامندڙ بڙ ۽ پپرن جي وڻن جا پتا اسلم ميراڻي جي ڪئمپس ۾ اجائي ڀڄ ڊڪ وانگر لڳي رهيا هئا. هوا جو هر جهوٽو سنڌ يونيورسٽي جي سڀني يارن جي ياد ڏياري رهيو هو. آئون ڪيترن ئي ڪلاڪن تائين هوا جي زور تي هيڏانهن هوڏانهن رلڻ بعد گهر واپس موٽي آيس. رات جو دير تائين انهن دوستن ۽ الوداعي پارٽي ۾ سڄي سنگت سان ٿيل آخري ملاقات ۾ هڪ ڇوڪريءَ جي پڇيل سوالن جي پس منظر ۾ دوستن جي ان مستقبل جي خوابن بابت سوچڻ لڳس.

منهنجي اها ڪلاس فيلو  ڇوڪريءَ، جنهن جا ٽهڪ فضا ۾ گهنگهرو جي ڇڻڪار وانگر گونجندا هئا پر ان رات اها انتهائي اداس هئي، ڇاڪاڻ ته اها الوداعي رات هئي. ڀٽائي جي سٽ ”ڳاهي ڳاهه فراق جي ڪيا ڌارئون ڌار“ مثل وڇوڙي جي رات هئي، ان ڪري هوءَ اداس هئي. هوءَ چئن سالن دوران ڪڏهن به اسان ڇوڪرن جي ٽولي ۾ اچي نه ويٺي هئي، پر ان رات هو ڀنل اکين سان اسان سان گڏ اچي ويهي رهي هئي. کوڙ وقت تائين هيڏانهن هوڏانهن جون ڳالهيون ڪرڻ بعد مون کي ڇڏي هن اسان جي ٽيبل تي ويٺل سڀني ڪلاس فيلوز کان پڇيو هو ته ”هو مستقبل ۾ ڇا ڪندا؟“ سڀني دوستن پنهنجي روشن مستقبل بابت پنهنجي حڪمت عملي ۽ ان رات بعد نوڪري لاءِ شروع ٿيندڙ ان جدوجهد جي حوالي سان پنهنجا پنهنجا خيال ٻڌايا هئا، پر منهنجي انهن يارن جي اڪثريت جا خواب اسان جي ملڪ جي ناهموار سماج سبب ساڀيان نه ٿي سگهيا. مون کي اڄ کان پنج سال کن اڳ دادو واري بس اسٽاپ تي يونيورسٽي جي هڪ دوست سان ٿيل اها ملاقات به ياد آئي. اسلم ميراڻي اوچتو مون سان ٻکين پئجي ويو هو. منهنجو اهو نوابشاهي دوست يونيورسٽي ۾ پهريون شاگرد هو، جنهن هاسٽل ۾ لسٽ ڏسندي مون سان سڃاڻپ ڪئي هئي ۽ جڏهن هن کي خبر پئي هئي ته مان به سوشيالاجي ۾ داخل ٿيو آهيان ته هن منهنجي هر قسم جي مدد ڪئي هئي. تعارف بعد اسلم مون کي هاسٽل جي ڪمري تائين وٺي آيو. اسلم کي ڪير ڪم چوندو هو يا نه هو هر ڪنهن جي خدا ڪارڻ مدد ڪرڻ لاءِ پهچي ويندو هو ۽ خبر ناهي حالتن ان کي ڪٿي پهچايو آهي، پر دعا آهي ته هو اڄ به ائين ئي هجي. پاڪستان کي جنهن مفاهمت جي ضرورت آهي، ان مفاهمت جو جيئرو جاڳندو نمونو منهنجو دوست واسومل آهي، جيڪو ايم اي ڪرڻ بعد سرڪاري نوڪري جو ڪو آسرو نه هجڻ سبب پنهنجي شهر شهدادپور واپس هليو ويو ۽ اڄڪلهه اتي ئي ڪاروبار ۾ جنبيل آهي. واسو مل معاملا حل ڪرڻ ۽ خواهش ٿيڻ تي معاملا خراب ڪرڻ جو به ماهر هو. اڪثر ڳوٺان يونيورسٽي ايندي ٿيلهو پاپڙن سان ڀري ايندو هو ۽ پوءِ واسو جا پاپڙ ۽ دوست هوندا هئا. ڪجهه وقت اڳ جڏهن ان سان فون تي ڳالهايم ته ان جي زبان ادب آداب سان ڀرپور هئي. مون کي ائين لڳي رهيو هو ڄڻ هو لکنو مان ”آپ جناب“ جي خاص سکيا وٺي آيو هجي. واسو هڪدم تبديل ٿي ويو، شايد گهرداري جي بار واسو کي تبديل ڪري ڇڏيو هجي. رکيل عرف اقبال سومري جي خبر ناهي هو ڪٿي آهي؟ بلاڪ هاسٽل جي ڪڙڪ چانهن پيئڻ لاءِ اڪثر رکيل سومري وٽ وڃڻو پوندو هو ۽ يونيورسٽي جي اها آخري رات به رکيل جي ڪري ئي يادگار رات ٿي وئي، جڏهن سڀ دوست گڏجي هاسٽلن کان ٻاهر نڪتا هئاسين ۽ يونيورسٽي جي روڊن تي رلندا رکيل جي سرن ۾ سر ملائيندا  ”رميه وتا ويا، مين ني دل تجهه ڪو ديا “ وارو ڀارتي گيت ڳائي يونيورسٽي جي لکيل هوائن ۾ الوداعي رات گذاري رهيا هئاسين. اڄ به جڏهن ڪٿي ان گيت جا سر گونجندا آهن ته دل ۽ دماغ ٻارنهن سال پٺتي سنڌ يونيورسٽي جي ان رات ڏانهن ڇڪجي ويندا آهن.

سنڌ يونيورسٽي مان سوشالاجي ۾ ماسٽرس ڪندڙ منهنجي ڪلاس جي ٽيهارو کن دوستن کي ڊگري ڪندي اڄ 12 سال کان وڌيڪ وقت گذري وڃڻ باوجود اڪثريت کي سرڪاري نوڪري نه ملي سگهي آهي. شايد ڪو خوش نصيب ڪنهن سرڪاري نوڪري ۾ لڳي ويو هجي، پر مون کي جن جن جي خبر آهي، اهي سڀ ڪو نه ڪو ٻيو ڌنڌو ڌاڙي يا نوڪري ڪري گذران ڪري رهيا آهن. سدائين رومانوي ڪيفيت ۾ رهندڙ امتياز منگي به ڪوٽڙي ۾ ڪاروبار ۾ پنهنجي والد جو هٿ ونڊائي رهيو آهي. علم ادب سان چاهه رکندڙ امتياز منگي کي ته يونيورسٽي ۾ عشق ڪنهن ڪم جو نه ڇڏيو هو، پر هو ايترو ويل به نه هو، جو ان کان سرڪاري شعبي ۾ ڪي خدمتون نه وٺي سگهجن ها. انتهائي سنجيده رهندي ٻارڙن جهڙيون حرڪتون ڪندڙ امتياز منگي خبر ناهي ته بدليو آهي يا نه؟ ان سان به 12 سال ٿيا ڪا ملاقات ناهي ٿي سگهي. مون کي انهن يارن ۽ ڄامشوري جي هوائن جي سڪ اڳ ڪڏهن به ايڏو نه ستايو هو جيترو اڄڪلهه لاهور جي موسم ۾ آيل خوشگوار تبديلي سبب ستائي رهي آهي.

ali-180@hotmail.com

ٿر جو ڪوئلو، محترمه بينظير صاحبه جو خواب ۽ سنڌ حڪومت جي ذميواري ليکڪ : حميرا علواڻي

ٿر ۾ موجود ڪوئلي جا ذخيرا دنيا جي چند وڏن ذخيرن مان هڪ آهن، ڪوئلي جو اهو ذخيرو ٿرپارڪر ضلعي جي 19100 اسڪوائر ميٽرن تي مشتمل آهي، جيڪو ملڪي ڪوئلي جي ذخيرن جو 98 سيڪڙو آهي، جنهن جو تقريبن 175 بلين ٽن کان وڌيڪ کاٿو لڳل آهي. ٿر جيڪو سنڌ جي اوڀر ڏکڻ ۾ چار تعلقن ڇاڇرو، مٺي، ڏيپلو ۽ ننگر پارڪر تي مشتمل آهي، سرڪاري رڪارڊ موجب 19637 اسڪوائر ڪلوميٽر يعني 4791089  ايڪڙن تي مشتمل آهي، هن ضلعي جي آبادي 10 لک  آهي. ٿر جي ڪوئلي کي استعمال ۾ آڻڻ جو خواب 1993ع ۾ شهيد محترمه بينظير ڀٽو ڏٺو هو، جنهن جو مقصد ٿر جي ڪوئلي تي بجلي گهر لڳائي، ملڪ جي بجلي جي ضرورتن کي پورو ڪرڻ سان گڏ ملڪي صنعتن جي لاءِ انتهائي سستي قيمت تي بجلي مهيا ڪرڻ به هو، ان خواب پٺيان اصل ۾ ملڪ کي صنعتي ترقي طرف وٺي وڃڻ جي خواهش هئي.

شهيد بينظير ڀٽو پنهنجي ٻئي دور حڪومت ۾ ملڪ جي وڌندڙ بجلي جي ضرورتن کي مدنظر رکندي، ٿرڪول پروجيڪٽ ۽ ڪيٽي بندر رٿا شروع ڪرڻ جو اعلان ڪيو هو، ڪيٽي بندر تي بين الاقوامي بندرگاهه اڏڻ ۽ اتي ڪوئلي تي هلندڙ بجلي گهر قائم ڪرڻ لاءِ سروي ۽ فزيبلٽي رپورٽ  پڻ تيار ڪرائي وئي ۽ وڏي پيماني تي غير ملڪي سرماياڪاري لاءِ انٽرنيشنل بزنس مين ۽ بجلي پيدا ڪندڙ ڪمپنين سان معاهدا پڻ ٿيا هئا، پر افسوس جو 1996ع ۾ شهيد بي بي جي حڪومت ختم ڪئي وئي ۽ ايندڙ حڪومت ان اهم رٿا کي ختم ڪري ڇڏيو. 1993ع واري فزيبلٽي رپورٽ ۾ ڄاڻايو ويو هو ته، ڪيٽي بندر رٿا 3 کان 4 سالن ۾ مڪمل ٿي ويندي، اها بندرگاهه 7 ڪلوميٽر اندر اونهي سمنڊ ۾ ٺهي ها. جنهن جي ذريعي سينٽرل ايشيائي ملڪن، ايران ۽ چائنا سان گڏوگڏ روس جي 14 رياستن سان سامونڊي رستي ڳنڍجڻ جو امڪان هو، جنهن سان تجارت جا نوان رستا کلن ها.

دنيا ۾ 40 فيصد بجلي ڪوئلي مان پيدا ٿئي ٿي، جڏهن ته انڊيا ۾ 60 سيڪڙو ۽ چائنا ۾ 65 سيڪڙو بجلي ڪوئلي مان پيدا ٿئي ٿي، ٻئي طرف پاڪستان فقط هڪ فيصد بجلي ڪوئلي مان پيدا ڪري ٿو. انڊيا، چائنا، آمريڪا، يورپ کان علاوه سائوٿ آفريڪا ۽ ٻيا ڪيترائي ملڪ، ڪوئلي سان گئس ۽ fuel تيل به پيدا ڪري رهيا آهن. جديد ٽيڪنالاجي ذريعي ڪوئلي کي زيرِ زمين ساڙي ان کي liquid gas ۾ تبديل ڪري هزارين فيڪٽرين ۽ ڪارخانن جون ضرورتون پڻ پوريون ڪري سگهجن ٿيون. چائنا تازو ڪوئلي مانfuel ٻارڻ پيدا ڪري جيٽ جهاز هلائڻ جا ڪامياب تجربه ڪرڻ کانپوءِ باقائده ان جو استعمال شروع ڪيو آهي، ياد رهي ته چائنا پنهنجي تيل جي ضرورتن لاءِ پيٽرول برآمد نٿو ڪري، بلڪه مختلف ٽيڪنالاجين سان تيل حاصل ڪري پنهنجي ملڪي ضروريات کي پورو ڪرڻ سان گڏوگڏ دنيا جو وڏي مان وڏو مينيوفيڪچرر پڻ آهي.

سنڌ ٿر ڪول اٿارٽي پاران جاري ڪيل انگ اکرن موجب ٿر جي ڪوئلي مان 3 بلين بهترين ڪوائلٽي جو ڪوئلو اسلام ڪوٽ جي ويجهو چار بلاڪن ۾ موجود آهي، ٿر جو سڄو ڪوئلو ايترو وڌيڪ آهي جو پاڪستان گهٽ ۾ گهٽ 100 سالن تائين پنهنجي بجلي ۽ گئس جي ضرورتون پوريون ڪري سگهي ٿو. جيڪڏهن صحيح طريقي سان منصوبابندي ۽ حڪمت عملي ڪئي وڃي ته ٿر وڏو صنعتي زون ٿي سگهي ٿو، جنهن سان هڪڙي پاسي لکين ماڻهن کي روزگار، ته ٻئي پاسي صنعتي زون قرار ڏئي وڏي پيماني تي صنعتڪارن کان سرمايه ڪاري ڪرائي ننڍيون وڏيون صنعتون لڳائي سگهجن ٿيون، جنهن سان ٿر جهڙي پوئتي پيل علائقي ۾ ڪاروبار ۽ خوشحالي واريون سرگرميون شروع ٿينديون.

جان بائڊ نالي آمريڪي ڪمپني پنهنجي 1994ع واري سروي رپورٽ ۾ ٻڌايو آهي ته اگر ٿر ۾ 7 ملين ٽن سالانه پيداوار مان 300 ميگاواٽ جا بجلي گهر لڳايا وڃن ته بجلي جي قيمت 6.5 سينٽ في يونٽ هوندي. 2001ع جي سنڌ ۾ ڪيل سروي موجب ڪوئلي جي کاڻين ۾ 40 هزار ماڻهو ڪم ڪن پيا، اڃا تائين پاڪستان ۾ کاڻين جي ڪم ۾ مشينن بجاءِ ماڻهن کان ڪم ورتو وڃي پيو. لاکڙا ۽ ملڪ جي ٻين 1600 کاڻين مان هن وقت 500 ٽن روزانه پيداوار ٿي رهي آهي. ٿر جي ڪوئلي وارو پروجيڪٽ ملڪ جي وڏن منصوبن مان هڪ هوندو، ان لاءِ سنڌ حڪومت کي تربيت لاءِ ضروري اپائن جي پڻ ضرورت پوندي، جيئن اليڪٽريڪل، مڪينيڪل، ڪيميڪل انجنيئرنگ، ٽيڪنيشن، ڊگري يا ڊپلوما هولڊر پروفيشنلز جي ضرورت پوندي، ماڻهن کي تربيت ڏيڻ جي حوالي سان مٺي (ٿرپارڪر) جي مونو ٽيڪنيڪل انسٽيٽيوٽ کي اپ گريڊ ڪري پولي ٽيڪنيڪل انسٽيٽيوٽ جو درجو ڏئي، ٿري ماڻهن کي تربيت ڏني وڃي ۽ هاڻ کان ئي 2، 3 سالن جي ڊگري ۽ ڊپلوما ڪورسز شروع ڪيا وڃن ۽ پاور انجنيئرنگ ۽ مائننگ ٽيڪنالاجي ۽ جديد انجنيئرنگ سان منسلڪ ماڻهن کي اسپيشلائيزيشن لاءِ چائنا يا ٻئي ڪنهن ملڪ موڪليو وڃي ته جيئن اسان وٽ پنهنجو  تربيت يافتا ماڻهو هجي، ڪوئلي جي کاڻين جي کوٽائي لاءِ هيٺين  شين کي پڻ مدنظر رکڻو پوندو.

1.روڊ، رستا، عمارتون، پاڻي ۽ بجلي جو انتظام

2.بجلي گهر هلائڻ لاءِ وڏي سرمايه ڪاري، تجزياڪار ماڻهو ۽ ليبر وغيره.

3.غير ملڪي سرمايه ڪاري جي حوصله افزائي لاءِ اسپيشل ٽاسڪ فورس جو هجڻ ضروري آهي، جنهن سان ٻاهرين سرمائيڪارن کي قائل ڪري سگھجي.

4.ملڪي سرمايه دارن کي هن طرف راغب ڪرڻ لاءِ ٽيڪس فري زون قرار ڏيڻ، خام مال تي ٽيڪسن جي ڇوٽ ۽ سبسڊي وغيره.

ڪوئلي جي کوٽائي سان ٿر جي مقامي ماڻهن جي لڏپلاڻ، ماحوليات جو خراب ٿيڻ، زير زمين پاڻي جي سطح گهٽ ٿيڻ زرعي يا مال چارڻ واري زمين تي ڪوئلي جي کاڻين جي کوٽائي سبب ماڻهن جي عام زندگي متاثر ٿيڻ، ان کان علاوه اتي بجلي گهر اڏڻ سان ماحولياتي آلودگي وڌندي ۽ ماڻهن کي ساهه، دم، دل ۽ اکين جي بيمارين جا مسئلا پڻ پيدا ٿيندا. ٿر جي ڪوئلي جي ذخيرن جي کوٽائي سان سڄي سنڌ بلڪه سڄي ملڪ ۾ سستي بجلي پيدا ٿيڻ سان خوشحالي، ترقي ٿيندي، پر ٻئي پاسي ٿري ماڻهن کي پنهنجا اباڻا ڪک، جگهيون، پنهنجي ديس جو قدرتي حُسن سڀ ڪجهه ڇڏڻو پوندو، پر ان سڄي قرباني عيوض انهن ٿري ماڻهن کي پنهنجي ملڪيتن ۽ زمينن جو صحيح معاوضو پڻ ملڻ کپي. ملڪي ترقي عيوض اهي اٻوجهه مسڪين ٿري پنهنجي ڌرتي ماءُ کي ڇڏي لڏپلاڻ ڪندا، انهن کي پنهنجي ڌرتي جو ۽ ان اندر لڪيل ڪاري سون جو معاوضو،  انهن جي مالڪي جو حق، اتي پيدا ٿيندڙ روزگار تي پهريون انهن جو حق ڏيڻ پڻ سنڌ حڪومت جي ذميداري هوندي، نئين سر اجها اڏڻ جو حق ڏيڻ پڻ حڪومت جو اولين فرض هوندو، هن وقت جنهن زمين هيٺ هي ڪارو خزانو موجود آهي، اهو ٿري ماڻهن جي ذاتي ملڪيت آهي ۽ باقي رهيل زمين پڻ اتي جي غريب، ڪڙمي، مال چاريندڙن جي آهي، ٿر جيڪو پهرين کان ئي ملڪ جو پوئتي پيل علائقو آهي، تنهنڪري اتان جي ماڻهن کي حڪومت فائدي جي چڪر ۾ نجي ڪمپنين، ٺيڪيدارن ۽ صنعتڪارن جي رحم و ڪرم تي نه ڇڏي. محترمه جي هن خواب جي ساڀيان هاڻ پ پ پ جي موجوده حڪومت جو نصب العين آهي، ته جيئن ٿر جي ڪوئلي سان ملڪ ۾ وڌند بجلي کوٽ کي منهن ڏئي سگهجي. 26 جولاءِ 2008ع تي وزير اعظم پاڪستان ۽ وزير اعليٰ سنڌ وفد سان گڏجي واشنگٽن ۾ پاڪستان ۾ خصوصن ٿر جي ڪوئلي تي سيڙپڪاري لاءِ دعوت پڻ ڏني هئي. سنڌ حڪومت ٿر جي هن ڪاري سون کي ڪڍڻ  جو مڪمل عزم ڪيو آهي ته جيئن هن سنڌ جي خزاني سان ملڪ ۾ جاري توانائي جي بحران تي قابو پائي سگهجي ته ٻئي طرف سنڌ جي مجموعي معاشي ترقي پڻ هن سان ڳنڍيل آهي! ته شهيد محترمه مشن پڻ!

alwani@cyber.net.pk

ٽارگيٽ ڪلنگ ۽ رينجرز کي ڏنل اختيار! : ڪاوش ايڊيٽوريل

سنڌ جي گاديءَ واري شهر ڪراچيءَ ۾ ڪيتري ئي عرصي کان ”ٽارگيٽ ڪلنگ“ جي مشق جاري رهي آهي. 80ع واري ڏهاڪي کان روشنين جي ان شهر ۾ شروع ٿيل اهڙيون ڪارروائيون توڙي جو ڳچ عرصو ٺاپر ۾ به رهنديون آيون آهن، پر رکي رکي وري ايئن شروع ٿي وڃن ٿيون، جو هفتن جي اندر سوين جانيون هليون ٿيون وڃن. ان ڏس ۾ گهرو کاتي جو وفاقي وزير رحمان ملڪ ڪراچيءَ پهتو، وزير اعليٰ هائوس تي اتحادي ڌرين سان گڏجاڻي ٿي، ۽ فيصلو اهو ڪيو ويو ته، ڪراچيءَ ۾ رينجرز وٽ گرفتارين ۽ تلاشيءَ جا اختيار هوندا. اهڙي فيصلي کان پوءِ گهرو کاتي جي وفاقي وزير اهو سڌو جملو ڳالهايو ته، ”ٽارگيٽ ڪلنگ کي اڄ کان ختم سمجهيو وڃي.“

ڪراچيءَ جي جسم تي بدامني هڪ اهڙي زخم وانگر آهي، جيڪو سڪي وڃڻ کان پوءِ وري وري اکڙجي پئي ٿو. اها سٺي ڳالهه آهي، جو وفاقي توڙي سنڌ سرڪار اتي جي امن امان لاءِ صلاح مشورا ڪيا آهن، اتحادين کي به اعتماد ۾ ورتو آهي. ان ڳالهه جي شايد ئي ڪو ذي شعور ماڻهو مخالفت ڪري ته ڪراچيءَ ۾ امن ٿيڻ گهرجي، پر جيڪڏهن رينجرز کي اختيار ڏيڻ واري فيصلي جي حوالي سان ڏسجي ته ڪراچيءَ ۾ هونءَ به رينجرز جي مقرريءَ جو سبب اتي امن امان قائم ڪرڻ ئي آهي. ڏهاڪو کن سال پهرين جڏهن ڪراچيءَ ۾ رينجرز مقرر ڪرڻ جو فيصلو ٿيو هو، تڏهن اهو به فيصلو ڪيو ويو هو ته ان جي خرچ جو وڏو حصو سنڌ ڀريندي. اها به حيران ڪندڙ ڳالهه هئي ته هڪ وفاقي ادارو، پر ان جا خرچ هڪ صوبي کي ڀرڻا پوندا. تڏهن کان رينجرز ڪراچيءَ ۾ آهي، پر رينجرز جي هوندي دهشتگردي پنهنجي حساب سان هلندي رهي آهي. خرچ ڀرڻ باوجود بدامنيءَ جي زخمن جو اهو علاج ناهي ٿي سگهيو، جيڪو ٿيڻ کپي ها. هاڻي جڏهن دهشتگرديءَ ۽ ٽارگيٽ ڪلنگ جي تازي لهر کان پوءِ وفاقي وزير چئي ٿو ته اڄ کان پوءِ ٽارگيٽ ڪلنگ کي ختم سمجهو ته ان جو ڇا مطلب آهي؟ ان جو مطلب ته بدامني کي ختم ڪرڻ ممڪن آهي، پر اها ان ڪري ٿيندي رهي آهي، جو ان جي خاتمي جا ڪي به سنجيده اپاءَ ناهن ورتا ويا. جيڪڏهن ان سان نبرڻ جا واقعي به ڪي اپاءَ ورتا وڃن ته ان جو خاتمو هڪ ڏينهن جي گڏجاڻي ۽ هڪ ئي ڏينهن ۾ ڪيل فيصلي سان ڪري سگهجي ٿو. جيڪڏهن رينجرز مقرر ئي ڪراچيءَ ۾ امن امان لاءِ ڪئي وئي آهي، ۽ جڏهن هيءُ صوبو ان جا خرچ به ان مقصد لاءِ برداشت ڪري رهيو آهي ته پوءِ ان کي اتي امن ڪرائڻ واري ذميداري نڀائڻ گهرجي. هونءَ ته پوليس کاتي ۾ ئي ايتري نفري آهي، جو جيڪڏهن ان کي موثر نموني استعمال ڪجي ته وڏي پيماني تي مثبت نتيجا وٺي سگهجن ٿا، ڇاڪاڻ ته پوليس کان سواءِ ڪنهن ٻئي فورس کي مقرر ڪري اختيار ڏيڻ کي ڪافي حوالن سان سٺو ناهي سمجهيو ويندو، پر جيڪڏهن اسان جي صوبائي حڪومت ان نفريءَ کي ان قابل نٿي سمجهي، ۽ امن لاءِ اضافي خرچ به ڀري ٿي ته پوءِ ان سموري ڪشٽ جا ڪي مثبت نتيجا به اچڻ گهرجن. ڪراچيءَ ۾ امن ڪرائڻ هڪ اهڙو معاملو آهي، جنهن ۾ ڪنهن به قسم جي مصلحت جي ڪا گنجائش نٿي بچي، جو هيءُ شهر متاثر ٿيڻ سان سموري ملڪ جي معيشت متاثر ٿيڻ اڻٽر هجي ٿو. هيءُ شهر ڪو رڳو هڪ روايتي شهر ڪونهي، پر هڪ اهڙو شهر آهي، جنهن سان ملڪ جا ٻيا ڪيترائي شهر معاشي حوالي سان ڳنڍيل آهن. اسان وفاقي حڪومت ۽ سنڌ سرڪار جي انهيءَ سرگرميءَ کي ساراهيون ٿا، جو انهن هڪ هنڌ ويهي ڪراچيءَ ۾ امن قائم ڪرائڻ لاءِ ڪي فيصلا ڪيا آهن، پر جڏهن امن امان جي ڳالهه ڪجي ٿي، تڏهن چئلينج رڳو ڪراچي ناهي، پر سنڌ جا ٻيا به ڪيترائي شهر آهن، جيڪي بدامنيءَ جي ور چڙهيل آهن، جتي جا ماڻهو به چاهين ٿا ته انهن کي اغوا ٿيڻ کان بچايو وڃي، ڌاڙن ڦرن کان بچايو وڃي. جيڪڏهن هو ڪنهن واپار يا ڪم سانگي گهرن کان ٻاهر نڪرن ته کين اهو خوف نه هجي ته ڪير ايندو ۽ کين اغوا ڪري يا ڦر ڪري هليو ويندو. اهو هڪ اهڙو احساس آهي، جنهن جي ڪري سنڌ جي ڪيترن هنڌن تي ننڍا ننڍا شهر توڙي ٻهراڙيون شام کان پوءِ ويران ٿي وڃن ٿيون. اغوا يا ڦرن ۽ ڌاڙن واري ڪلچر  جو رڳو اهو نقصان ڪونهي ته ماڻهو عدم تحفظ جو شڪار ٿي نفسياتي دٻاءَ ۾ زندگي گذارين ٿا، پر ان ڪلچر سان ٻيا ڪيترائي ڪلچر به دم ٽوڙي ٿا ويهن. مثال طور اڳي سنڌ جي ٻهراڙين ۾ شام جو نوجوان ڪيتريون ئي رانديون ڪرڻ لاءِ ميدان سينگاريندا هئا، جيڪا هڪ صحتمند سرگرمي هوندي هئي، ڪيترا ماڻهو تفريح لاءِ سينيمائن تي ويندا هئا، پر هاڻي اهي ڪلچر آهستي آهستي ختم ٿي ويا آهن. خود ڪراچيءَ جو حال ڏسجي ته اتان جا سينيما هال ان خوف کان ويران هجن ٿا ته متان هجوم ۾ ڪا دهشتگرد ڪارروائي ٿي پئي.

اسان سنڌ حڪومت ۽ وفاقي سرڪار پاران ڪراچيءَ جي امن امان لاءِ ڪيل فيصلن جي آجيان ڪريون ٿا، پر اهو به چئون ٿا ته پوليس کان سواءِ جڏهن ڪو اضافي فورس سيڙائي ان کي بااختيار ڪرڻ سان گڏ مٿس خرچ به ڪريون ٿا ته اهو ڪي مثبت نتيجا ڏيڻ لاءِ هجي. هونءَ رينجرز جي مقرري ۽ ان کي اختيار ڏيڻ پوليس فورس تي بي اعتماديءَ جو اظهار آهي، پر جيڪڏهن ان عمل سان امن قائم ٿي وڃي ٿو ته اها ڳالهه به درگذر ٿي ويندي. پر شرط وري به اهو آهي ته ماڻهو پنهنجي اکين سان امن قائم ٿيندي ڏسن. جيڪڏهن ايئن نٿو ٿئي ته پوءِ هڪ اضافي فورس تي پئسا خرچ ڪرڻ جو ڪهڙو فائدو، ان کي اختيار ڏيڻ جو ڪهڙو فائدو ٿيندو؟ رينجرز کي به اهو سوچڻ گهرجي ته وفاقي وزير اهو چئي ڇڏيو آهي ته ”اڄ کان پوءِ ٽارگيٽ ڪلنگ ختم سمجهو.“ ڏسجي ته ايئن واقعي به ٿئي ٿو!

ڪاوش هائيڊ پارڪ

قبائلي تڪرارن مان آخر ڪڏهن جان ڇٽندي؟

گهوٽڪي ضلعو صنعت ۽ زراعت جي حوالي سان هڪ خوشحال ضلعو آهي، جيڪو قبيلائي تڪرارن جي ڪري تباهه ٿي ويو آهي، قبيلائي تڪرارن غريبن جو جيئڻ جنجال ڪري ڇڏيو آهي، تازو ئي ٻارنهن جولاءِ تي لنڊ ۽ بوزدار برادري ۾ شروع ٿيل تڪرار ۾ چار جانيون هليون ويون، جڏهن ته ٻئي طرف وري ڪوش ۽ سولنگي تڪرار پڻ ٻيهر ڀڙڪو کاڌو آهي، جنهن سبب علائقي ۾ ڏهڪاءُ پکڙيل آهي، انهن جهيڙن جي ڪري هتان جا علائقا نوگو ايريا بڻجي ويا آهن، ٻاهر نڪرڻ موت کي سڏ ڪرڻ جي برابر بڻجي ويو آهي. حقيقت ۾ ڏٺو وڃي ته هنن جهيڙن ۾ قبيلائي  با اثر ماڻهن جو وڏو هٿ آهي، جيڪي خوني جهيڙن کي هٿي ڏيئي رهيا آهي. هتان جو عوام هاڻ اهو ئي سوچي رهيو آهي ته آخر گهوٽڪي ۾ ٻريل اها باهه ڪير اجهائيندو؟ اسان چيف جسٽس افتخار محمد چوڌري کي اپيل ٿا ڪريون ته گھوٽڪي ۾ هلندڙ قبائلي تڪرارن ۾ ملوث بااثر ماڻهن خلاف ڪارروائي ڪري جهيڙن جو انت آندو وڃي ته جيئن هتان جا غريب ماڻهو سک جو ساهه کڻن.

ظفر علي بوزدار

جروار (گھوٽڪي)

سنڌ يونيورسٽي جو لا ڊپارٽمينٽ ۽ انتظاميا تي ٿيل اجائي تنقيد

ڪجهه ڏينهن اڳ اسلم لغاري پنهنجي لکيل خط، جيڪو ڪاوش هائيڊ پارڪ ۾ شايع ٿيو آهي، لکيو آهي ته، کين اهي خواب ڏيکاريا ويا هئا ته هو خوش نصيب آهن، جو کين پنج سال ايل ايل بي پروگرام ۾ داخلا ملي آهي، آئون سمجهان ٿو ته اهي واقعي خوش نصيب آهن جو اٽڪل 350 شاگردن مان صرف 93 شاگردن کي ميرٽ تي داخلا ملي، ان مان ڪافي شاگرد ۽ شاگردياڻيون صوبي جي مختلف ضلعن مان آيل آهن ۽ اهو ئي ان پنج سال ايل ايل بي پروگرام جي اهميت جو ثبوت آهي. 23 فيبروري کان 13 جون تائين باقاعده ڪلاس هليا آهن، ڪلاس صبح جو 9 وڳي کان هڪ وڳي تائين هلندا آهن، نهايت خوشي جي ڳالهه آهي ته، 82 سيڪڙو شاگردن جي حاضري رڪارڊ ڪئي وئي آهي، جڏهن ته اها ڳالهه رڪارڊ تي آهي ته سنڌ جي شام وارن ”لا ڪاليجن“ ۾ حاضري 20 سيڪڙو کان وڌيڪ نه هوندي آهي. هن وقت تائين انسٽيٽيوٽ آف لا ۾ ايل ايل بي جي پهرئين سيمسٽر جا 260 پيرڊ ٿي چڪا آهن، جڏهن ته اداري جا شاگرد نصاب کان آگاهه آهن، ايل ايل بي جو 5 سالن جو نصاب نه فقط يونيورسٽي جي اڪيڊمڪ ڪائونسل، پر هاير ايجوڪيشن ڪميشن ۽ نيشنل لا يونيورسٽي کان به منظور ٿيل آهي. انسٽيٽيوٽ آف لا ۾ پڙهائي جي معيار جو اعتراف خط لکندڙ شاگرد پنهنجن ئي لفظن ۾ ڪري چڪو آهي ته سبجيڪٽ ”ليگل سسٽم“ ٽي استاد پڙهائين ٿا، ٽن استادن پاران هڪ ئي سبجيڪٽ پڙهائڻ جو مقصد شاگردن جي قابليت وڌائڻ آهي، ان سبجيڪٽ جي نصاب طور هڪ استاد پاران 3 ، ٻئي استاد پاران 6 ۽ ٽئين استاد پاران 20 ڪتاب تجويز ڪرڻ واري ڳالهه غلط فهمي تي مبني آهي. هن انسٽيٽيوٽ ۾ هن وقت تمام سينيئر ۽ تجربيڪار قانوني ماهر پڙهائي رهيا آهن، جن کي وزيٽنگ پروفيسر جو درجو حاصل آهي، انهن سڀني کي يونيورسٽي طرفان معاوضو ڏنو ويندو آهي. اسان وٽ جمهوري طريقي سان شاگردن طرفان چونڊيل ٻه نمائندا (Class Representative) موجود آهن، جن جي طرفان ڪيل ڪنهن به شڪايت کي بروقت حل ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي ويندي آهي، جيستائين لائبريري جي ڳالهه آهي ته انسٽيٽيوٽ اندر هڪ شاندار ايئرڪنڊيشنڊ لائبريري موجود آهي، جنهن ۾ ايل ايل بي ۽ ايل ايل ايم سميت قانون سان لاڳاپيل ڪيترائي ڪتاب موجود آهن، جيڪي پي ايڇ ڊي ۽ ريسرچ لاءِ پڻ مطالعو ڪري سگهجن ٿا، لائبريري ڪلاس هلڻ وقت بند ۽ ڪلاس ختم ٿيڻ کانپوءِ کليل رهندي آهي ۽ شاگرد جيستائين چاهيندا آهن، بنا رنڊڪ مطالعو ڪندا رهندا آهن، انسٽيٽيوٽ آف لا جي لائبريري کانسواءِ هر شاگرد کي سنڌ يونيورسٽي جي سينٽرل لائبريري جي ميمبر شپ پڻ مليل آهي، جتي ٻين شاگردن وانگر لا انسٽيٽيوٽ جا شاگرد به فيضياب ٿي سگهن ٿا، ان کان علاوه سبجيڪٽن جا انٽرنيٽ تي مڪمل نصاب ۽ استادن پاران ڏنل ليڪچر موجود آهن، جيڪو هن اداري جو پهريون ۽ ساراهه جوڳو قدم آهي، جنهن جو مثال ٻئي ڪنهن اداري ۾ نٿو ملي، جيستائين ميٺارام هاسٽل جي بلڊنگ ۾ ڪلاس هلائڻ جو تعلق آهي ته ميٺارام بلڊنگ جي مرمت جو ڪم ڪافي حد تائين مڪمل ٿي چڪو آهي ۽ جلد اتي ڪلاسن جو آغاز ڪيو ويندو. ڊائريڪٽر انسٽيٽيوٽ آف لا محمد يوسف لغاري نه صرف هن انسٽيٽيوٽ جو پهريون ڊائريڪٽر آهي، بلڪه هن انسٽيٽيوٽ ٺاهڻ ۾ سندس بنيادي ڪردار پڻ آهي، ڊائريڪٽر جو ڪم تدريسي عمل سان گڏ انتظامي وڌيڪ هوندو آهي، ڊائريڪٽر يوسف لغاري اداري ۾ وقت بوقت ايندو ۽ استادن سان گڏجاڻي ڪري، انهن کان معلومات وٺندو رهندو آهي. جيتوڻيڪ مڊ ٽرم امتحان وٺڻ ضروري ناهي هوندو، تنهن هوندي به ٻن سبجيڪٽن جو ورتل مڊ ٽرم امتحان حتمي امتحان جو حصو نه بڻائڻ لاءِ شاگردن منٿون ڪيون، ڇاڪاڻ ته ان امتحان ۾ اڪثر شاگردن جا نتيجا بهتر نه هئا ۽ اهي وڌيڪ تياري لاءِ وقت چاهين پيا، جنهن بعد ان امتحان کي حتمي امتحان جو حصو نه بڻائيندي ٽيسٽ قرار ڏنو ويو، اهو پڻ واضح ڪرڻ ضروري آهي ته ادارو ڪلارڪ حوالي ناهي، پر يونيورسٽي انتظاميا طرفان آفيس سپريڊنٽ مقرر ڪيل آهي، جنهن جو ڪم صرف انتظامي آهي.

مير ضامن حسين ٽالپر ايڊووڪيٽ/حيدرآباد

ڪميونيڪيشن جي وصف ۽ لوڪ ڏاهپ

ڪاوش جي ايڊيٽوريل پيج تي ڪجهه ڏينهن اڳ مضمون نويس نواز ڪنڀر جو ”تاڙي پکيءَ“ بابت هڪ ڄاڻ ڀريو مضمون ڇپيو آهي، ان ڏس ۾ ڪميونيڪيشن جي هڪ شاگرد جي حيثيت ۾ مناسب ٿو سمجهان ته پنهنجي راءِ جو اظهار ڪريان. مضمون ۾ ليکڪ اهو اهم سوال پڻ اٿاريو آهي ته سنڌي ٻوليءَ ۾ ڪميونيڪيشن لفظ جو مفهوم چٽو ڪندڙ ڪو موزون لفظ هينئر تائين سامهون نه آيو آهي، ان لاءِ ٻوليءَ جي ماهرن کي گذارش ڪبي ته هو سنجيدگيءَ سان هن لفظ بابت غور فڪر ڪري سنڌيءَ ۾ ڪو موزون لفظ جوڙين، نه ته اهو لفظ ساڳئي روپ ۾ ٽيڪنالاجي ۽ سائنس جي ٻين اصطلاحن وانگر سنڌي ٻوليءَ جو حصو بڻجي ويندو، اهو سوچڻ ان ڪري به ضروري آهي جو پڪ سان هن لفظ جو استعمال اسان جي زندگيءَ ۾آئنده دور ۾ گهڻو وڌي ويندو، ان ڏس ۾ رهنمائي لاءِ  اصل ۾ لاطيني ٻوليءَ جي لفظ communicare جي معنيٰ طور لفظن جو جيڪو ڳٽڪو موجود آهي، ان ۾ حصيداري/ڀاڱي ڀائيواري، اشتراڪ (Sharing) وغيره موجود آهن، جن لاءِ انگريزيءَ ۾ ڪامن، ڪميون (commune) ۽ ڪميونزم جهڙا لفظ استعمال ۾ اچن ٿا، ان ڏس ۾ ڪميونيڪيشن بابت هڪ بنيادي ڪانسيپٽ/وصف ڪجهه هن ريت آهي ته، ڪميونيڪيشن در اصل هڪ هنڌ/شخص کان ٻئي هنڌ/شخص تائين منتقلي، (شخص لاءِ خيالن/ تصورات يعني آئيڊياز جي) جو عمل آهي“. ڪميونيڪيشن جي شعبي ۾ ماهرن ڪائنات ۾ موجود ڪيترن ئي عملن کي ڪميونيڪيشن جي مختلف قسمن ۾ ورهايو آهي، جيئن هٿن سان پيغام پهچائڻ کي مينيوئل ڪميونيڪيشن، جانورن ۾ پيغام رساني جي عمل کي اينيمل ڪميونيڪيشن ۽ ٻئي جاندار مادي ۾ پيغام رساني کي communication in organismچيو وڃي ٿو، اهڙي طرح نواز ڪنڀر پنهنجي مضمون ۾ تاڙي پکيءَ جي برسات بابت اڳواٽ اطلاع ڏيڻ جي عمل لاءِ روايتي ڪميونيڪشن ۽ قدرتي ڪميونيڪيشن جا اصطلاح استعمال ڪندي دراصل لوڪ ڏاهپ جي سائنسي انداز ۾ تشريح ڪرڻ جي ڪوشش ڪري ڪميونيڪيشن جي ماهرن لاءِ سوچ جي هڪ نئين واٽ کولي آهي، جنهن لاءِ هو بجا طور جس لهڻي.

سريش ماکيجاڻي

سنڌ يونيورسٽي

سرڪاري ادارن جي ٻيڙي ڪير پيو ٻوڙي؟

هاڻوڪي سرڪار ”پنهنجا نوازڻ“ جا اهڙا اچرج ۾ وجهندڙ ڪارناما سر انجام ڏنا آهن، جيڪي اڳ ايترو ٻڌڻ ۾ نه ايندا هئا، آخرڪار اهي ڪهڙا مقصد ۽ سبب آهن، جو رٽائرڊ آفيسرن کي ٻيهر وڏيون پوسٽون نوازيون ٿيون وڃن ۽ آفيسرن کي مختلف کاتن ۾ بدلي ڪيو ٿو وڃي؟ اهڙي قسم جي اقربا پروري جو خبر ناهي ته سرڪار پاران نوٽيس ڇو نٿو ورتو وڃي؟ اهڙين ادارن کي تباهه ڪندڙ سرگرمين جا مستقبل ۾ پيپلز پارٽي تي خراب اثر پئجي سگهن ٿا، اهڙي افسوسناڪ صورتحال ۾ جمهوري حڪومت کي صلاح ڏجي ٿي ته اهڙيون مقرريون، بدليون ۽ رٽائرڊ آفيسر کي ڪانٽريڪٽ تي ملازمتون ڏيڻ جا سلسلا بند ۽ واپس وٺڻ جا حڪم جاري ڪيا وڃن ته جيئن ادارن کي وڌيڪ تباهه ٿيڻ کان بچائي سگهجي، ان لاءِ رٽائرڊ ڪامورن مان جان ڇڏائي، ٻين کي به سينيارٽي تحت ترقين جا موقعا فراهم ڪيا وڃن، اهڙي طرح جيڪي آفيسر مختلف کاتن ۾ مقرر ڪيا ويا آهن، تن کي جلد کان جلد پنهنجن پنهنجن کاتن ۾ رپورٽ ڪرڻ جا آرڊر جاري ڪيا وڃن ته جيئن ادارا تباهه ٿيڻ کان بچي پون.

منظور ڪالرو/قاسم آباد

يوٿ پروگرام جي نوجوانن ۾ وڌندڙ مايوسي!

اسان هن وقت شهيد بينظير ڀٽو يوٿ ڊولپمينٽ پروگرام تحت سول ڊپلومه ۾ ٽريننگ ڪري رهيا آهيون، ڪيترائي نوجوان سڄي سنڌ ۾ ورڪس اينڊ سروس ڊپارٽمينٽ ۾ سب انجنيئر طور 25 آگسٽ 2008ع کان ٽريننگ ڪري رهيا آهن، پر ان بابت ٻڌڻ ۾ آيو آهي ته هن پروگرام ۾ تربيت حاصل ڪندڙ نوجوانن کي صرف هڪ سال جي ٽريننگ ڏئي گهر ڀيڙو ڪيو ويندو، پوءِ نوجوانن کي ٽريننگ ڏيڻ جو ڪهڙو فائدو ٿيو ۽ ٽريننگ ڪندڙ هزارين بيروزگار آخر ڪيڏانهن ويندا؟ اسان سنڌ جي وڏي وزير قائم علي شاهه کي اپيل ٿا ڪريون ته شهيد بينظير ڀٽو يوٿ ڊولپمينٽ پروگرام تحت تربيت حاصل ڪندڙ نوجوانن کي ورڪس اينڊ سروسز کاتي ۾ روزگار سان لڳايو وڃي يا کين ملڪ کان ٻاهر موڪليو وڃي ته جيئن نوجوان مايوسي جو شڪار نه ٿين.

خالد حسين چنا/ڪنڊيارو

هر ڀيري ايئن ڇو ٿو ٿئي؟

ملڪ جي اڳوڻي صدر پرويز مشرف جي دور حڪومت ۾ ضلعي حڪومتون ٺاهي، هر ان ڀوتار يا شهر جي چڱي مڙس کي تخت تي ويهاريو ويو، جيڪو جتي جو ڏاڍو مڙس آهي، پر ان مان عوام کي ڪو به رليف نه مليو، ٻيڻي سزا ملي ڇو ته ناظم صاحب پنهنجن آفيسن ۾ گهٽ ڪراچي ۾ گهڻو ويهڻ پسند ڪندا آهن، انهيءَ نظام کي وڏو عرصو گذرڻ باوجود ٻهراڙين جي زندگي ۾ ڪابه بهتري نه اچي سگھي، نه ئي ڪو شهر ترقي ڪري سگهيو ، بس ڪجهه ڪم، مثال طور روڊ جا پٿر لٿا هڪڙي سال، پر مڪمل وري ٽئين سال ۾ ٿيو، باقي بجيٽ رستي ۾ ئي گم! اگر ائين ئي ڪرڻو آهي ته پوءِ ڏيکاءُ ڇا جو؟ سرعام بجيٽ وڏيرن ۽ ڀوتارن کي ڏيو! ڪڏهن ڪنهن بجيٽ مان عوام کي ڪو رليف مليو آهي؟ هيل به صرف سرڪاري ملازمن جون پگهارون وڌيون، پر مسڪين ماڻهو ته ويتر عذاب ۾ اچي ويا آهن، آخر هر ڀيري ائين ڇو ٿو ٿئي؟

رياض احمد/گولاڙچي

کنڊرات جو ڏيک ڏيندڙ ٺٽو شگر ملز!

ٺٽو شگر ملز جنهن جو بنياد شهيد ذوالفقار علي ڀٽي وڌو، پر افسوس جو اها فيڪٽري اڄ کنڊرات جو ڏيک ڏئي رهي آهي. ٺٽو شگر ملز شهيد ذوالفقار علي ڀٽي جو ٺٽي ضلعي جي عوام لاءِ هڪ اهڙو تحفو هو، جنهن کي ٺٽي جو عوام ڪڏهن به وساري نه سگهندو، ڪنهن زماني ۾ ٺٽو شگر ملز کي نجي شعبي حوالي ڪيو ويو، پر محترمه بينظير ڀٽو شهيد جي دور حڪومت ۾ واپس ٺٽي شگر ملز کي سرڪاري تحويل ۾ ورتو ويو، پر افسوس سان چوڻو ٿو پوي ته شهيد ڀٽو جي اها نشاني هن وقت تباهه ٿي چڪي آهي ۽ مل مان تمام مشينري چوري ٿي چڪي آهي. وزير اعليٰ سنڌ سيد قائم علي شاهه واعدو ڪيو هو ته ٺٽو شگر ملز کي ٻيهر هلايو ويندو، پر اهو واعدو اڃا تائين وفا ٿي ناهي سگھيو، هينئر ته پيپلز پارٽي جي حڪومت آهي، پوءِ ٺٽو شگر ملز کنڊرن جو ڏيک ڇو ٿي ڏئي؟ منهنجي صدر آصف علي زرداري کي گذارش آهي ته شهيد ڀٽو جي هن نشاني کي ٻيهر هلايو وڃي.

محمد ابراهيم سنگهار/ٺٽو

نادرا وارن کي ڪير سمجھائي؟

نادرا آفيسون سڄي ملڪ ۾ ان مقصد لاءِ جڙيل آهن ته جيئن ملڪ جي رهواسين کي شناختي ڪارڊ ٺاهي ڏنا وڃن، ليڪن هتي بلڪل ان جي ابتڙ پيو ٿئي، تعلقي ڪنري، ضلعي عمرڪوٽ ۾ به هڪ نادرا آفيس قائم ٿيل آهي، هن آفيس جي آفيسرن جو ڪم اهو آهي ته پنهنجن من پسند ۽ سفارشي ماڻهن کي  ترت ئي فارم ڀريو ڏين، شناختي ڪارڊ ٺاهيو ڏين، پر جيڪي غريب آهن، انهن کي مختلف بهانن سان ڏاڍو تنگ ڪيو وڃي ٿو. اسان واسطيدار اعليٰ اختيارين کان پرزور مطالبو ٿا ڪريون ته هن مسئلي جو نوٽيس وٺي، تعلقي ڪنري جي نادرا عملي کي شناختي ڪارڊ وقت سر ٺاهڻ جو پابند بڻايو وڃي.

جواهر لال ڀيل/نبي سر روڊ

با اثر ماڻهو!

اڪثر ڪري اخبارن ۾ لکيل هوندو آهي ته، ”با اثر ماڻهوءَ پاران ڳوٺاڻن کي لڏائڻ جون ڌمڪيون يا بااثر ماڻهو جون صحافين کي ڌمڪيون يا بااثر وڏيري ڳوٺ ٻوڙائي ڇڏيو!“ اهي با اثر ماڻهو هر دور ۾ هوندا آهن ۽ هر پارٽي ۾ هوندا آهن، پر انهن جو ڪم هڪجهڙو هوندو آهي. جيتوڻيڪ با اثر ماڻهن جي هر ڪنهن کي خبر هوندي آهي، پر پوءِ به ان بااثر ڀوتار جو ڪنهن مصلحت سبب نالو نه ورتو ويندو آهي. اهڙا با اثر ماڻهو جيڪڏهن پاڻي چوري ڪندي پڪڙجي به پون ته به ڪيس وري به سندس ڪڙمي يا ڪمدار تي داخل ٿيندو ۽ اهو با اثر ماڻهو پنهنجو اثر ڏيکاري بچي ويندو آهي. با اثر ماڻهو ظاهر ۾ ڀلي ڪنهن به پارٽي سان تعلق رکندو هجي، پر ان جو اثر هر دور ۾ ڪم ڏيکاريندو آهي، پنهنجي پارٽي جي حڪومت نه به هجي، پر هو ٻي پارٽي جي با اثر ماڻهن سان رابطا رکندو آهي، رشتيداريون ۽ دوستيون رکندو آهي، ان ڪري هو هميشه با اثر رهندو آهي، اهي با اثر ماڻهو قبائلي تڪرارن جي آڙ ۾ روز نوجوان پيا مارائن، پر اڄ تائين ڪوبه با اثر ايڏي خونريزي باوجود گرفتار نه ٿيو آهي، اڄ به اهي با اثر آزاد پيا گهمن، انهن با اثر ماڻهن کي وڌيڪ سگهه اسان جي سفارش ۽ رشوت ۾ ڦاٿل ڪامورا شاهي ڏئي ٿي. جيستائين با اثر ماڻهن جو اثر ختم نه ٿيندو، تيستائين شايد انصاف جي حاصلات لاءِ جاکوڙيندڙ ماڻهن جي ڪاميابي ممڪن نه بڻبي.

ممتاز بوزدار/کپرو

ڪاري ڪامڻ کان بچاءَ لاءِ عملي قدم کڻڻ جي ضرورت

سنڌ حڪومت پاران ڪاري ڪامڻ جي بيماري جي خاتمي لاءِ کنيل قدم ساراهه جوڳا آهن، پر انهيءَ بيماريءَ کي مڪمل طور ختم ڪرڻ انتهائي مشڪل آهي، پر ڪجهه توجهه طلب ڳالهين تي ڌيان ڏيڻ سان انهيءَ بيماري کي وڌيڪ ڦهلجڻ کان روڪي سگهجي ٿو، ڪجهه غور طلب تجويزون هن ريت آهن، (1) عام ماڻهن کي باقائده معلومات فراهم ڪئي وڃي ۽ پرائمري سطح تي باقائده معلوماتي سبق ڪورس ۾ شامل ڪرايا وڃن. (2) صحت ۽ صفائي جي حوالي سان يونين، ٽائون ۽ ضلعي سطح تي عملي مهم هلائي وڃي. (3) پيئڻ جي صاف پاڻيءَ کي يقيني بڻايو وڃي ۽ صنعتي ڪيميائي مادو دريائن ۾ نه ڇڏيو وڃي. (4) عطائي ڊاڪٽرن تي پابندي مڙهي، تعليم يافته ۽ ڊگري يافته ڊاڪٽرن کي ٻهراڙين ۾ مقرر ڪيو وڃي. (5) تعلقي ۽ ضلعي اسپتالن ۾ مريضن کي رت جي منتقلي کان پهرين مڪمل Blood screening ڪئي وڃي ۽ بلڊ بيگس کي محفوظ ڪرڻ لاءِ ريفريجريٽر مهيا ڪيا وڃن، جيڪڏهن مٿين تجويزن تي عمل ڪيو وڃي ته ايندڙ نسلن کي هن موذي مرض کان بچائي سگهجي ٿو.

ڊاڪٽر پيار علي خواجه/سجاول

موجوده سرڪار ۽ عوام جي داد رسي جو سوال

اهڙو ڪو هفتو خالي ناهي، جنهن ۾ اهڙيون خبرون ٻڌڻ ۽ پڙهڻ لاءِ نه مليون هجن ته فلاڻي ضلعي ۾ پ پ اندر ڌڙا بندي ٿي وئي آهي، هوڏانهن سنڌ جو عوام به دانهون پيو ڪري ته ڪجهه هڙ حاصل نه ٿيو! ايندڙ اليڪشن ۾ الله سائين ڪري ته سرسي ٿئي، پر اها ڳالهه يقين سان چئي سگهجي ٿي ته اهڙي ڪاميابي ڪانه ٿيندي، جهڙي گذريل مارچ تي ٿي، هينئر جيڪو لوچيندو سو لهندو، باقي سکڻن نعرن تي ڪم نه هلندو! حڪومت کي جيڪي ڪجهه به عوام کي ڏيڻو آهي، سو ضلعي جي صدر جي معرفت ڏيڻ گهرجي ۽ هنن کي پابند ڪيو وڃي ته هر مهيني پارٽي جي سيڪريٽريٽ ۾ رپورٽون موڪلين ۽ کين هر نئين مهيني گهرائي روبرو به هدايتون ڏنيون وڃن، ته جيئن خلق خدا جي داد رسي ٿي سگھي.

ايڊووڪيٽ محمد عباس سومرو

سانگهڙ

ڪراچي ۾ وڌندڙ ٽارگيٽ ڪلنگ ۽ حڪومت جو جوڙيل هنگامي پلان : عبرت ايڊيٽوريل

وفاقي ۽ سنڌ سرڪار ڪراچي ۾ ٽارگيٽ ڪلنگ روڪڻ لاءِ رينجرز کي سرچ آپريشن جي اختيار ڏيڻ ۽ انهن جو انگ وڌائڻ جو فيصلو ڪيو آهي. گهرو وزير رحمان ملڪ ۽ سنڌ جي وڏي وزير سيد قائم علي شاهه، گورنر ڊاڪٽر عشرت العباد، گهرو وزير ڊاڪٽر ذوالفقار مرزا، ڊي جي رينجرز ۽ آءِ جي پوليس وچ ۾ ٿيل اهم گڏجاڻي کانپوءِ اهڙي قسم جو فيصلو ڪيو ويو آهي. گهرو وزير چيو آهي ته رتوڇاڻ جي سياست هلڻ نه ڏينداسين. اڄ کانپوءِ ڪراچي ۾ ٽارگيٽ ڪلنگ جو ڪوبه واقعو پيش آيو ته پوءِ ڏسو ته حڪومت انهن ماڻهن جو ڪهڙو حشر ٿي ڪري. سنڌ جي وڏي وزير سيد قائم علي شاهه چيو آهي ته ٽارگيٽ ڪلنگ ۾ ڪهڙي به سياسي پارٽي جو ماڻهو ملوث هوندو ان خلاف ڪارروائي ڪئي ويندي.

جنهن ڏينهن ڪراچي ۾ هي اهم اجلاس ٿيو ان ئي ڏينهن ٽارگيٽ ڪلنگ ۾ وڌيڪ 3 ماڻهو قتل ٿيا. هي صورتحال حالتن جي سنگيني کي ظاهر ڪري رهي آهي. گذريل ڪافي ڏينهن کان ڪراچي ۾ هلندڙ ٽارگيٽ ڪلنگ جي هن سلسلي ۾ هينئر تائين درجنين ماڻهو مارجي چڪا آهن. هنن واقعن کي روڪڻ لاءِ حڪومت طرفان اهڙي قسم جا اعلان اڳ ۾ به ڪافي ڀيرا ٻڌا ويا آهن پر هنن واقعن ۾ گهٽتائي نه اچڻ مان ثابت ٿي رهيو آهي ته هن صورتحال کي منهن ڏيڻ لاءِ جنهن سطح جا اپاءَ وٺڻ گهرجن اهي نه ورتا ويا. هينئر جڏهن ڪراچي ۾ امن امان جي هنگامي پلان جي منظوري ڏيندي اتي رينجرز جو سڌارو وڌائڻ ۽ ڳجهين ايجنسين کي وڌيڪ ذميواريون ڏيڻ جو فيصلو سامهون آيو آهي ته اسان چاهيون ٿا ته هي معاملو رڳو ڳالهين تائين محدود نه هجڻ گهرجي پر ان سلسلي ۾ عملي طور تي اڳڀرائي به ڪئي وڃي.

ڪراچي ۾ ٽارگيٽ ڪلنگ جا واقعا ڪير ڪري رهيو آهي ۽ ان جو ان پٺيان ڪهڙو مقصد آهي اسان نه ٿا سمجهون ته اسان جون اعليٰ اختياريون ان کان ناواقف هونديون پر خبر ناهي ڪهڙين سياسي مصلحتن جي ڪري هن وقت تائين خاموشي اختيار ڪئي وئي آهي. سنڌ جي وڏي وزير جو چوڻ آهي ته هي ٽارگيٽ ڪلنگ ٻن گروپن جو پاڻ ۾ مسئلو آهي، ڪنهن پارٽي جو نالو نه وٺندس. اصل ۾ معاملن ڏانهن اهڙي قسم جو رويو انهن ۾ اضافي جو ڪارڻ بڻجي ٿو. ماڻهو مارڻ وارو مسئلو ٻن ڌرين جو هجي يا سڀني ماڻهن جو پر قانون ڪنهن کي به اهڙي قسم جي اجازت نه ٿو ڏئي. جيڪڏهن ان ويڙهه ۾ ملوث پارٽين جو نالو وٺڻ به ڏکي ڳالهه آهي ته پوءِ انهن خلاف ڪارروائي ڪيئن ممڪن ٿي سگهندي. حڪومت کي گهٽ ۾ گهٽ امن امان واري معاملي ۾ ڪنهن به مصلحت کان ڪم نه وٺڻ گهرجي.بغير ڪنهن رک رکاءُ جي هنن واقعن ۾ ملوث عنصرن خلاف ڪارروائي ڪرڻ گهرجي.

جيڪڏهن هنن واقعن کي سختي سان نه روڪيو ويو ته حالتون وڌيڪ خراب ٿي سگهن ٿيون. اسين حڪومت طرفان ڪراچي جي امن لاءِ جوڙيل هنگامي پلان جي آجيان ڪندي اميد ڪريون ٿا ته ان سان ٽارگيٽ ڪلنگ جي واقعن کي روڪڻ ۾ مدد ملي سگهندي.

عبرت پوسٽ

اپيل

بخدمت جناب چيف جسٽس صاحب عرض آهي ته قمبر شهدادڪوٽ ضلعي جي هڪ شاگرد کي چانڊڪا ميڊيڪل ۾ ميرٽ تي داخلا نه ملڻ تي ان لاڙڪاڻي هاءِ ڪورٽ ۾ چانڊڪا جي شاگردن جي خلاف هڪ ڪوڙو ڪيس نمبر D-142 داخل ڪرايو آهي انهن شاگردن جي خلاف جيڪي پنهنجي محنت سان ميرٽ تي داخل ٿيا آهن. هن ڪوڙي ڪيس جي ڪري چانڊڪا ميڊيڪل ڪاليج لاڙڪاڻي جا شاگرد سخت پريشان ۽ ذهني دٻاءُ ۾ آهن. مهرباني ڪري هن ڪوڙي ڪيس کي ختم ڪرائي ان شاگرد تي ڏنڊ هڻي اسان جو خرچ ڀرائي ڏنو وڃي ۽ اسان کي پريشاني کان بچايو وڃي.

شاگرد چانڊڪا ميڊيڪل ڪاليج/لاڙڪاڻو

هيپاٽائيٽس بي ۽ سي جو وڌندڙ مرض، ٻيون بيماريون ۽ يوناني علاج

ملڪ ۾ خاص ڪري صوبي سنڌ ۾ خطرناڪ وبائي صورت اختيار ڪندڙ بيماري مان ڪاري ڪامڻ جنهن کي هيپاٽائٽس بي ۽ سي تشخيص بعد ڪوٺيو پيو وڃي، ان مرض جي علاج لاءِ حڪومت پاران تمام مهانگيون ويڪسين اليوپيٿي دوائن ذريعي مريضن جو علاج ٿئي ٿو انهن انگريزي دوائن جي رقم غريب مسڪين ماڻهن جي پهچ کان تمام ڳري آهي. انهن علاجن ۾ هيپاٽائيٽس بي ۽ سي (ڪاري ڪامڻ) جو علاج موجود آهي. ان ڏس ۾ موتي چوڪ عمرڪوٽ جو ماهر حڪيم مولوي حافظ علي محمد عرف بدرالعالم سميجو صاحب ٻڌايو ته يوناني علاج جو ڪوبه اهڙو مرض نه آهي جنهن جي دوا موجود نه هجي. هن چيو ته ڪاري ڪامڻ جو اصل ئي علاج يوناني دوائن ۾ آهي. اليو پيٿي دوائن ۾ ايترا هاڪاري نتيجا نٿا ملن جيترو يوناني علاج ۾ مريض کي ڇوٽڪارو ملي ٿو. هونءَ به ميڊيڪل سائنس جي ايجاد کان اڳ ۾ وڏيون وڏيون وبائي بيماريون مختلف موقعن تي انسان ذات لاءِ خطرناڪ صورت ۾ اينديون هيون جن جو علاج طب يونان ۾ ئي ٿيندو هيو ۽ لاعلاج مريض يوناني دوائن ذريعي صحتياب ٿي پنهنجي زندگي کي خوشگوار گذاريندا آهن. هيپاٽائيٽس بي ۽ سي کانسواءِ فالج، دم، پٿري، نامردي، دماغ، خارش، سور، وزن گهٽ وڌ، بيروني، ڪينسر، نارمل سائي، تلي، غدود، بواسير خوني اهو به علاج ڪيو وڃي ٿو ۽ مريض صحتياب ٿين ٿا. قدرت طرفان ٿر وارن علائقن ۾ اهڙيون ٻوٽيون پيدا ڪيون آهن جن مان اهي علاج ٿين ٿا. آئون هن خط ذريعي مختلف بيمارين جي علاج لاءِ مريضن کي اهو مشورو ڏيڻ مناسب ٿو سمجهان ته هو طب يونان جي علاج کي اپنائن ۽ مختلف بيمارين جو علاج منهنجي يوناني دوا خاني عمرڪوٽ ۾ اچي ڪرائين ۽ صحتياب ٿين.

آزاد نارائڻ مالهي

عمرڪوٽ

آئون توهان کي، محترم مظهرالحق صديقي جي نئين مدي لاءِ بطور وائيس چانسلر مقرري لاءِ پنهنجا اختيار انصاف ۽ گهربل طريقه ڪار سان استعمال ڪرڻ تي مبارڪباد پيش ڪريان ٿو.

حقيقت اها آهي ته يونيورسٽيءَ جي وائيس چانسلر ۽ ڪنهن ڪاليج جي پرنسپال جي مقرري ۾ صدر يا وزيراعظم جي چونڊ يا پاڪستان جي چيف جسٽس جي مقرري جي ڀيٽ ۾ اهم معاملو آهي. انهيءَ عهدي وارو ماڻهو نسلن جي آبياري ڪري ٿو، تعليم ڏيئي ٿو ۽ والدين کان وڌيڪ شاگردن جي شخصيت کي اڀاري قوم کي بهترين ذهن ڏيئي ٿو.

آئون پنهنجي باري ۾ ٻڌايان ته مون زندگي جا 60 سال وڪالت ڪئي آهي، 40 سالن کان وڌيڪ قانون پڙهائڻ جو استاد رهيو آهيان ۽ گڏوگڏ هڪ وڏي تعداد ۾ قانون، عدل ۽ انصاف جي تعلق سان قانون سان لاڳاپيل لٽريچر جي حوالي سان خدمت ڪئي آهي. مون کي هن 82 سالن جي عمر ۾ به چڱي طرح ياد آهن محترم چترجي بطور پرنسپال، محترم بنرجي انگريزي جو پروفيسر، محترم مڪرجي حسابن جو پروفيسر، محترم سنها قانون جو پروفيسر، محرم مڪرجي حسابن جو پروفيسر، محترم سنها قانون جو پروفيسر جيڪي منهنجا آئيڊيل هئا جن جي عظيم خوبين نوجوانن جي دلين ۽ دماغن تي سندن زندگين جي بهتر مستقبل لاءِ هڪ وڏو پر اثر ڪردار ادا ڪيو آهي. آئون محترم مظهرالحق صديقي کي اٽڪل گذريل پنجاهه سالن کان سڃاڻان ٿو. ان وقت کان جڏهن هن پاڪستان ٽيڪسيشن سروس ۾ پهريون قدم رکيو هو جتي هن ايمانداري ۽ ميرٽ کي اوليت ڏيندي پنهنجي اپائن ۽ فيصلن سبب اعليٰ ڪردار سان اوچو مقام حاصل ڪيو.

پر پوءِ هن سنڌ حڪومت ۾ وڃڻ کي ترجيح ڏني ۽ سندس ڪيل فيصلن ۽ بلند ڪردار جي ڪري اسان هميشه سندس کوٽ محسوس ڪئي. ايمانداري ۽ ميرٽ کي اوليت ڏيڻ وارين خوبين جي ڪري هو سنڌ حڪومت ۾ مختلف اهم پوزيشن تي برقرار رهيو ۽ ڪم ڪندو رهيو ۽ پوءِ هن صحيح معنيٰ ۾ ڪم لاءِ سنڌ يونيورسٽي جي وائيس چانسلر جو مقام حاصل ڪيو جيڪو صحيح معنيٰ ۾ ئي هن جي خدمت جو شعبو هو. منهنجي ڄاڻ موجب ۽ منهنجو اهو پختو يقين آهي ته هن سنڌ يونيورسٽي جي ترقيءَ لاءِ وڏي محنت ڪئي آهي ۽ اڳوڻن وائيس چانسلرن جي ڀيٽ ۾ انهن کان وڌيڪ نه ته انهن جيترو پر تمام بهتر ۽ ٻين يونيورسٽي جي وائيس چانسلرن کان يقينن وڌيڪ ته ڪم ڪيو ئي ڪيو آهي.

جناب گورنر صاحب توهان پنهنجي ذمي وارو فرضو احسن نموني نڀايو آهي ۽ سنڌ جي نوجوانن جي شخصيتن جي تعمير ۽ سندن بهتر مستقبل لاءِ هڪ بهترين رهنما ۽ قرباني جي جذبي سان سرشار ۽ قربان ٿيندڙ هڪ شخصيت مهيا ڪئي آهي.

آئون سدائين سندن وڏي ڄمار، چڱڀلائي، سندس ڪاميابي لاءِ نيڪ خواهشون ٿو رکان ۽ منهنجو اهو ايمان آهي ته محترم مظهرالحق صديقي پنهنجي ايمانداري ۽ ميرٽ وارن اصولن تحت هن مادر علمي، هن صوبي ۽ اسان جي نوجوانن جيڪي اسان جو حقيقي مستقبل آهي جي تعمير لاءِ هميشه وانگر هاڻ به هڪ نئين ڀرپور جذبي سان خدمت ڪندو رهندو.

وڪيل مسعود احمد عباسي پروفيسر ۽ ڊائريڪٽر

(ايل ايل ايم پروگرام)

سنڌ گورنمينٽ لا ڪاليج ڪراچي

ٺٽي جي زمين کي سامونڊي زهر کان بچايو : عبرت ايڊيٽوريل

ڪالهه واري اخبار ۾ رپورٽ ٿيو آهي ته ڪوٽڙي بئراج جي لهواري پاسي سنڌو ۾ مسلسل پاڻي جي کوٽ، شاخن ۾ وارابندي ۽ سمنڊ جي وڌڻ سبب لک ايڪڙن جي ايراضي تي ٻڌل ٺٽي ضلعي جي ٽن حصن تي ٻڌل سامونڊي، بئراجي ۽ ڪوهستاني علائقن جي لکين ايڪڙ زمين بنجر بڻجي وئي آهي. سمنڊ ۾ پاڻي جو ڇوڙ نه ٿيڻ سبب ساڍا 6 لک ايراضي تي بيٺل تمر جا ٻيلا به تباهه ٿي ويا آهن، جنهن سبب سمنڊ بنا روڪ ٽوڪ جي زمين کي کائڻ لڳو آهي. رپورٽ مطابق ضلعي جي 9 تعلقن ۾ صرف 2 لک 39 هزار 6 سؤ 48 ايڪڙ زمين آبادي لاءِ بچي آهي جڏهن ته 28 لک 30 هزار ست سؤ 69 ايڪڙ زمين غير آباد بڻجي وئي آهي.

ٺٽي ضلعي ۾ سامونڊي زهر وڌڻ جون دانهون ته گذريل ڪيتري ئي عرصي کان جاري آهن پر افسوس جو اختيار ڌڻين کي هن اهم معاملي جي اڃا تائين ڪابه ڳڻتي محسوس نه ٿي آهي. ڪوٽڙي ڊائون اسٽريم وٽان پاڻي جو ڇوڙ نه ٿيڻ ڪري هي جيڪو ايڏو وڏو نقصان ٺٽي جي آبادگارن جي ڳچي ۾ پيو آهي ان جو ازالو ڪيئن ٿيندو؟ ان جي ڪابه خبر ڪونهي، هن صورتحال جي ڪري آبادگار طبقو جنهن معاشي بدحالي جي ور چڙهي ويو آهي اسان چاهيون ٿا ته ان جي سار لڌي وڃي ۽ ان کي وڌيڪ تباهي کان بچايو وڃي. ڪوٽڙي ڊائون اسٽريم ۾ ڇڏي سامونڊي يلغار کي روڪيو وڃي. جيڪڏهن هن ساحل سان اهو ساڳيو ئي بي ڌياني وارو رويو رکيو ويو ته باقي بچيل زمين به تباهه برباد ٿي ويندي. ان ڪري هن صورتحال ۾ تڪڙا اپاءُ ورتا وڃن. هي تباهي ڪا معمولي ناهي جنهن کي نظرانداز ڪري ڇڏجي. هي انساني جياپي جو مسئلو آهي، جنهن ڏانهن سنجيدگي سان ڌيان ڏنو وڃي.

(آئون توسان ڪيڏو ته پيار ڪريان ٿي) ليکڪ : الطاف شيخ

محترمه رشيده حجاب ٻڌايو ته هن زبيده ڪاليج مان B.SC ڪرڻ بعد سنڌ يونيورسٽي مان باٽني ۾ Ph.D ڪئي. پاڻ پهرين ڇوڪري هئي جنهن هن سبجيڪٽ ۾ ڊاڪٽوريٽ ڪئي ۽ گولڊ ميڊلسٽ رهي. ان بعد پاڻ سڄي عمر درس و تدريس جي شعبي ۾ رهي. پاڻ ڪيترن ئي ڪاليجن ۾ ٽيچنگ ڪيائين جهڙوڪ زبيده ڪاليج حيدرآٻاد ۾ ان بعد ان ئي ڪاليج جي پرنسپال به ٿي رهي. ان کان علاوه سکر ڪاليج، نزهت ڪاليج حيدرآباد، وومين ڪاليج ڪراچي جي پڻ پرنسپال ٿي رهي. ان بعد ڪاليجن جي ڊائريڪٽر ۽ پوءِ سنڌ حڪومت ۾ ڊائريڪٽر جنرل ٿي رهي. 2002ع ۾ رٽائرمينٽ ورتائين. ادي رشيده حجاب جي شادي 1969ع ۾ جناب انور علي راڄپر سان ٿي. کيس چار ڌيئون آهن. وڏي ڌيءَ انيتا زخرف اعليٰ تعليم ڪئناڊا مان حاصل ڪئي ۽ اتي ئي پنهنجي مڙس نويد پيرزادو سان گڏ رهي ٿي. کين ٻه ٻار معروف مجتبيٰ ۽ روز علي شاهه آهن. ٻي ڌيءَ عينا سعديه پڻ ڪئناڊا ۾ رهي ٿي جتي هن جو مڙس علي رضا مهراڻ يونيورسٽي مان B.E ڪرڻ بعد هاڻ ڪئناڊا ۾ ME ڪري رهيو آهي. هن کي به ٻه ٻار آهن. حسين علي ۽ عائشه لنتا.

آپا جي ٽي ڌيءَ ڊاڪٽر امير پارس ڄامشوري مان MBBS ڪئي ۽ سندس مڙس محمد عالم نوناري انجنيئر آهي. کين به ٻه ٻار آهن: مريم فاطمه ۽ سعد- آپا جي ننڍي ڌيءَ ثنا آغا خان ڪاليج مانMBBS ڪرڻ بعد هاڻ اتي ئي پوسٽ گريجوئيشن ڪري رهي آهي. سندس گهوٽ جو نالو حيدر علي آهي.

رشيده حجاب ادبي دنيا ۾ هڪ مٿاهون نالو آهي. لڳي ٿو ته نوڪري ۽ ٻارن ۾ بزي ٿي وڃڻ ڪري هن بعد ۾ لکڻ ڇڏي ڏنو يا گهٽائي ڇڏيو. نه ته سٺ ۽ ستر واري ڏهي ۾ سندس ڪهاڻيون مهراڻ، روح رهاڻ، مارئي، نئين زندگي، سهڻي ۽ هلال پاڪستان جهڙن رسالن ۽ اخبارن ۾ اينديون رهيون ٿي. ڪي ڪهاڻيون ته تمام گهڻيون پسند ڪيون ويون، جهڙوڪ:

چڻنگ

ڪنڊن جي سيڄ

ديوي ۽ ديوتا

مَ ڪِ روء مَ ڪي رڙ، وغيره

بهرحال هي سڀ پراڻيون ڳالهيون ان ڏينهن حيدرآٻاد ۾ هلندر سنڌي ادبي سنگت جي ايوارڊ ڏيڻ واري فنڪشن دوران ياد اچي ويون. فنڪشن جي ڪارروائي جو تفصيل هتي نه ڏنو اٿم جو اهو ٻئي ڏينهن سڀني اخبارن ۾ اچي ويو. ان ڏينهن ڪيترين ئي اخبارن ۽ ٽي وي چئنلن جا نمائندا ۽ فوٽو گرافر نظر اچي رهيا هئا.KTN ۽ مهراڻ ٽي وي وارن مون کان به انٽرويو اچي ورتو. ڪراچي ۾ رهندڙ سنڌي KTN گهڻو ڏسن ٿا پر هاڻ هنن ۾ ’مهراڻ‘ وڌيڪ پاپولر ٿيندي وڃي. ٿوري ئي عرصي ۾ لڳي ٿو ته هنن وڏي محنت ڪئي آهي. آئون اڄ ڪلهه عبرت اخبار ۾ ڪالم لکان ٿو. سو ٻئي ڏينهن ان خبر جي ڪٽنگ پاڻ وٽ محفوظ رکڻ لاءِ ته سنڌي ادبي سنگت اسان چڱن مڙسن جي ادبي خدمتن جي مڃوتي ۾ اسان کي ايوارڊ سان نوازيو، عبرت اخبار ئي خريد ڪيم. عبرت اخبار پڙهي افسوس ٿيو ته ان ۾ نه اسان کي ايوارڊ ملڻ جي خبر ۽ نه تصوير- آخر ڪاوش اخبار گهرايم ۽ پوءِ خبر پئي ته عوامي آواز، هلال پاڪستان ويندي سوڀ اخبار به اها خبر نه فقط تفصيل سان ڏني آهي پر فوٽو به ڏنو آهي. هن عمر ۾ مون لاءِ فوٽو يا ڪا خبر اچڻ ڪا اهم ڳالهه ناهي پر عبرت اخبار جي انهن افعالن تي افسوس ضرور ٿيو. هونءَ به عبرت اخبار وارا ڪڏهن ڪالم جو اڌ کائي ويندا ته ڪڏهن وري سڄو ڪالم گم ڪري ڇڏيندا. مالڪ لک عزتون ڏيندا پر سندن اخبار جو ڪم هلائيندڙ، هر ڳالهه کي Casual پيا وٺندا. اخبار جي نيوز ايڊيٽر کي فون ڪري ان ڳالهه ڏي ڌيان ڇڪايم.

”سائين مونکي خبر ناهي رات جي نيوز واري ايڊيٽر جو ڏوهه آهي.“

وري رات واري نيوز ايڊيٽر کي فون ڪيم ته وراڻيائين: ”سائين فوٽو گرافر نئون هو. ان کي خبر ئي نه هئي ته توهان عبرت اخبار لاءِ ڪالم لکو ٿا.“ جواب مليو.

وراڻيومانس ”ته پوءِ ڪاوش اخبار ۽ ٻين اخباروارن کي شاباس هجي جو هنن جي اخبارن ۾ نه لکڻ جي باوجود به هنن اسان جي تصوير ڏني آهي.“

بهرحال عبرت اخبار وارن سان ڪڏهن ڪالم گم ڪرڻ تي، ڪڏهن ڪالم کي صحيح جاءِ نه ڏيڻ تي، ڪڏهن پروفن جي چُڪن تي شڪوه شڪايتون لڳيون رهن ٿيون. عبرت اخبار جي آفيس ۾ جنهن سان به کڻي ڳالهاءِ ته آخر ۾ چوندو ”سائين توهان سوچي نٿا سگهو ته اسان توهان جو ڪالم ڪيڏي خيال سان ٿا ڇپيون. توهان سوچي به نٿا سگهو ته توهان جي ڪالم اچڻ جو اسان کي ڪيڏو انتظار ٿو رهي….“

۽ اهي ساڳيون شڪايتون ۽ عبرت اخبار وارن طرفان ساڳيا جواب، مون جهڙن ٻين ڪالم لکڻ وارن کي به ملندا رهندا هوندا. عبرت جي انهن افعالن تان هڪ بنگالي ڇوڪري ياد ٿي اچي جيڪا اڄ کان 47 سال اڳ جڏهن بنگلاديش جي شهر چٽگانگ ۾ مئرين انجنيئرنگ پڙهڻ دوران، منهنجي بنگالي روم ميٽ کي خط لکندي هئي. هوءَ هميشه خط ۾ اهو جملو لکندي هئي ته:

”تمي وشئس ڪوتي پارونا، اَمِي تُماڪي ڪوتو ڀالي ڀاشي.“

(تون اندازو نٿو ڪري سگهين ته آئون توسان ڪيڏو پيار ڪريان ٿي.)

جواب ۾ منهنجي روم ميٽ لکيس ته جنهن ردي اخبار جي ڪنڊ تي اهو جملو لکي مون ڏي موڪلين ٿي مونکي ان مان ئي اندازو ٿيو وڃي ته تون مون سان ڪيڏو پيار ڪرين ٿي.“

سو عبرت اخبار وارا به هر وقت اهو ضرور چوندا رهن ٿا ته هنن کي اسان جا ڪالم وڻن ٿا، پر رکي رکي جيڪي جُٺيون ڪن ٿا، ان مان اندازو ٿيو وڃي ته هو اسان جهڙن ليکڪن کي ۽ انهن جي ڪالمن کي ڪيڏو پسند ڪن ٿا.

بهرحال ردي اخبار جي ڪنڊ تي خط لکڻ جي باوجود منهنجي بنگالي ڪلاس ميٽ کي پنهنجي هم زبان دوشيزه جون ٻيون ادائون پسند اچي ويون ۽ هن سان شادي ڪري اڄ ڏينهن تائين خوش آهي. گذريل سال سلهٽ سندن گهر ويو هوس ته ”اَمي تُماڪي ڪوتو ڀالو ڀاشي“ لکڻ واري ڇوڪري اسان وانگر ناني ڏاڏي ٿيو ويٺي هئي.

سو عبرت اخبار جي باوجود ڪوتاهين جي ڪي ڪي ادائون اهڙيون آهن جو اسان جهڙن ڪيترن ليکڪن جو ساٿ ساڻن قائم دائم آهي. عبرت اخباروارن جي اها ڳالهه پڻ تعريف جوڳي آهي ته اها صبح ساڻ نيٽ تي اچيو وڃي ۽ ولايت ۾ رهندڙ سنڌي اڄ ڪلهه گهڻي کان گهڻا عبرت اخبار ئي پڙهن ٿا. ايتري قدر جو ڪراچيءَ ۾ جيسين اخبار وارو اخبار اڇلائي وڃي، ان کان اڳ منهنجي ڇپيل ڪالم بابتComments جو، ڪڏهن ڪوالانمپور کان غلام علي سولنگي جو ته ڪڏهن شاهه عالم کان ڊاڪٽر شفيع محمد نظاماڻيءَ جو ته ڪڏهن وري ترنگانو کان مير الهداد ٽالپر جو فون يا اي ميل پهچيو وڃي.

(نوٽ: ڪوالالمپور، شاهه عالم ۽ ترنگانو ملائيشيا جا شهر آهن جتي اسان کان چار ڪلاڪ اڳ سج اُڀري ٿو.)

altafshaikh2005@gmail.com

altafshaikh2004@yahoo.co.uk

ماحولياتي توازن جو بگاڙ ۽ اسان جي ذميواري ليکڪ : زاهده حنا

ماحول جي بگڙجندڙ صورتحال جي سبب اسان جو ملڪ، شهر ۽ ڳوٺ مسئلن ۽ سنگين بحرانن جو شڪار آهن، اُن جو اندازو خوشحال يا امير ماڻهن کي نه ٿيندو آهي. اِن جو بنيادي سبب اِهو آهي ته ٻيلن جي واڍيءَ ڪري موسم جيڪڏهن وڌيڪ گرم ٿي وڃي، بجلي ڏينهن ۾ 10 ڀيرا هلي وڃي، پيئڻ ۽ روزمره ضرورتن لاءِ پاڻي دستياب نه هجي، مهانگائي بيشمار ماڻهن کي ٽن وقتن مان ٻن وقتن ۽ ڪجهه حالتن ۾ هڪ وقت تائين کائڻ تي مجبور ڪري ڇڏيو هُجي ته اُن جي خبر اسان جي خوشحال ماڻهن کي نه ٿيندي آهي.

ڪو گهراڻو خوشحال يا امير آهي ته پنهنجي گهر جي لاءِ بجلي پيدا ڪرڻ، موسم جي سختيءَ کي برداشت ڪرڻ لاءِ گهر کي ٿڌو يا گرم ڪرڻ، خوش ذائقه ٿڌي پاڻيءَ جي هر وقت فراهميءَ جي لاءِ ڊسپينسر لڳائڻ، کائڻ پيئڻ جو بلند معيار رکڻ ۽ هفتي ۾ ڪيترائي ڀيرا بهترين هوٽلن ۽ ريسٽورنٽس تي چڪر لڳائڻ، اُن جي لاءِ هڪ عام ڳالهه آهي. ماحوليات جي خرابي جي پهرين ته اُن هن کي خبر ناهي هوندي ۽ اڪثر اِهو به ٿيندو آهي ته هي ماڻهو اُنهن ئي ادارن مان وڏيون پگهارون به کڻندا آهن ۽ انهن جي مفادن جو تحفظ ڪندا آهن، جيڪي دنيا جوماحولياتي توازن بگاڙڻ ۾ بنيادي ڪردار ادا ڪري رهيا آهن. انهن ادارن ۾ هلڪو ۽ وڏو اصلحو بڻائڻ واريون فيڪٽريون، نهايت خطرناڪ ڪيميائي جزا تيار ڪرڻ وارا ڪارخانا، ٽمبر مافيا جيڪا دنيا مان هزارين ايڪڙ ٻيلن کي ڪٽي دولت ڪمائي رهي آهي ۽ دنيا کي بنجر بڻائڻ، ماحولياتي توازن بگاڙڻ ۽ زمين جو گرمي پڌ وڌائڻ ۾ پنهنجو ڪردار ادا ڪري رهي آهي، ائٽمي ڌماڪا ۽ هٿيار بڻائڻ وارين ڪمپنين جي وچ ۾ مقابلي جي ڊوڙ اُنهن تي منحصر آهي. انهن امير ماڻهن مان اڪثر انهن ادارن جا مالڪ، ڊائريڪٽر يا اعليٰ عهدن تي ملازم هوندا آهن. انهن ماڻهن مان اِها توقع رکڻ بيڪار آهي ته اُهي گلوبلائزيشن جي نالي تي دنيا جي غريبن جا وسيلا هڙپ ڪرڻ يا هضم ڪرڻ کان سواءِ ٻيو به ڪجهه ڪندا!

هي اُهو سنگين ماحولياتي، مالياتي، معاشي ۽ سياسي بحران آهي جنهن سان اڄ سموري دنيا غريب ۽ پسمانده آهي. ان باري ۾ پهرين دنيا جي ڪجهه باشعور ۽ باضمير دانشورن ۾ به تڙپ نظر اچي ٿي ۽ پهرين دنيا جا فرد هئڻ جي باوجود هو پنهنجو رشتو سموري دنيا جي انسانن سان جوڙيو بيٺا آهن. انهن مان ئي هڪ ڊيوڊ سي ڪورٽن آهي. ملٽي نيشنل ۽ ٽرانس نيشنل ڪمپنيون دنيا تي جهڙي طرح حڪمراني ڪري رهيون آهن، اُن باري ۾هن جو هڪ ڪتاب شايع ٿيو آهي جنهن کي تمام گهڻي مشهوري ملي آهي.

ڪورٽن هڪ گورو آمريڪي آهي. هُن جي زندگيءَ جو آغاز اهڙي انداز ۾ ٿيو هو، جهڙي طرح وچولي طبقي جو هڪ عام امريڪي نوجوان پنهنجي زندگي شروع ڪندو آهي. هُن اعليٰ تعليم حاصل ڪئي، مختلف آمريڪي يونيورسٽين ۾ پڙهايو، يو ايس ايڊ ۾ ملازمت ڪئي ۽ اُتي ئي هن جو نقطه نظر بدلجڻ شروع ٿيو. آهستي آهستي هو آمريڪي شهريءَ جي بجاءِ دنيا جو شهري ٿي ويو. هُن مختلف ملڪن جو سير سفر ڪيو ۽ سفر جي دوران کيس اِن ڳالهه جو احساس ٿيو ته دنيا جي غريب ملڪن ۾ ئي نه پر آمريڪا ۾ به ماڻهن جو مستقبل مايوسيءَ جو شڪار آهي، هُو خوف ۽ سياسي ويڳاڻپ ۾ مبتلا آهن ۽ پاڻ کان وڌيڪ پنهنجي مستقبل لاءِ پريشان آهن. ڊيوڊ ڪورٽن اِن جي باري ۾ سوچڻ شروع ڪيو. پهريون عملي تجربي مان گذري ڪري هُو اِن نتيجي تي پهتو ته صارفيت يعني (Consumerism) دنيا جي نظام کي اونڌو سنئون ڪري ڇڏيو آهي.

دنيا ماحولياتي بحران ۾ مبتلا ٿي چُڪي آهي، اُن جو جائزو وٺندي ڪورٽن لکيو آهي ته اِها ڳالهه عام طور نوٽ ڪئي وئي آهي ته 80 سيڪڙو ماحولياتي نقصان جو سبب دنيا جي هڪ ارب کان وڌيڪ تمام گهڻو خرچ ڪرڻ وارا ماڻهو آهن. هُن ايلن ڊرننگ جو حوالو ڏنو، جنهن پنهنجي ڪتاب ”ڪيترو ڪجهه ڪافي آهي؟“ ۾ لکيو آهي ته هي ماڻهو دنيا جي آباديءَ جو تقريبن 30 سيڪڙو آهن، جن جي زندگي ڪارُن، گوشت تي مشتمل غذائن ۽ پيڪ ٿيل استعمال کان پوءِ ڦٽي ڪري ڇڏڻ وارين شين جي چوڌاري گُهمي ٿي. ٻي طرف دنيا جي 20 سيڪڙو آباديءَ جا ماڻهو انتهائي محروميءَ جي حالت ۾ زنده آهن، اُن جي باوجود به هن وقت دنيا جا تقريبن 60 سيڪڙو ماڻهو اڄ به پنهنجون اڪثر بنيادي ضرورتون پائدار طريقن سان پوريون ڪري رهيا آهن. دنيا جي پائداري برقرار رکڻ وارن شعبن جي رُڪن جي حيثيت سان سائيڪلون يا عوامي ٽرانسپورٽ سفر لاءِ استعمال ڪن ٿا. داليون، سبزيون ۽ ڪجهه گوشت تي مشتمل صحتمند خوراڪ کائن ٿا. دٻن ۾ بند شيون تمام گهٽ خريد ڪن ٿا ۽ پنهنجي استعمال ڪيل شين کي ٻيهر استعمال ڪرڻ جي قابل بڻائين ٿا. جيتوڻيڪ اُنهن جو اِهو طرزِ زندگي اسان جي صارفاڻي“Consumeristic”  عياشي جي تصور کي پورو نٿو ڪري پر هي تمام گهڻي مشڪلاتن واري طرزِ زندگي به نه آهي. 50 سال جي معاشي ترقي ۽ قومي ترقي جو الميو اِن حقيقت ۾ پوشيده آهي. اهڙا معاشرا تعمير ڪرڻ جي بجاءِ، جيڪي پائداري برقرار رکڻ وارن فردن کي بهتر زندگي مهيا ڪن ۽ محروم ماڻهن کي پائدار طبقي ۾ آڻڻ جي ڪوشش ڪن، اسان تمام گهڻو خرچ ڪرڻ وارن فردن جي حوصلا افزائي ڪئي ته جيئن هو پنهنجي خرچ ۾ اڃا وڌيڪ اضافو ڪن ۽ پائدار طبقي جا ڪيترائي ماڻهو هيٺ ڌڪي محروم طبقي ۾ شامل ڪري ڇڏياسين. اِن عمل جي دوران اسان پائدار طبقي جي ماڻهن جي زندگي کي وڌيڪ ڏکيو بڻايو، ڇو ته اسان پيداوار جا اُهي پراڻا طريقا تبديل ڪري ڇڏيا جيڪي ڪڏهن انهن جون ضرورتون پوريون ڪندا هئا. ڊيوڊ ڪورٽن ۽ هُن جي وني جڏهن نيويارڪ شهر ۾ رهائش اختيار ڪئي ته ڪجهه گهٻرايل هئا. ڇو ته هُو ڄاڻن پيا ته نيويارڪ شهر ڏوهن، غربت ۽ جديد معاشي زندگيءَ جي شديد نابرابريءَ جي ور چڙهيل آهي، پر اُنهن جو چوڻ آهي ته اسان کي ان سرد، غير شخصي شهر سان واسطو نه پيو، جنهن جي اسان توقع ڪري رهيا هئاسين، اُن جي بجاءِ اسان کي نسلي طور تي پٺ تي ڌڪيل مقامي آبادين ۽ خاندانن جي فردن جي انتظام هيٺ ننڍن دڪانن تي مشتمل شهر مليو، جنهن ۾ انساني توانائي ۽ زندگيءَ جي  اُها ئي ڌڙڪن موجود هئي، جيڪا اسان ٻين جڳهين تي ڏٺي هئي. نيويارڪ کي ڪهڙي به طرح پائدار طرز زندگيءَ جو نمونو قرار نٿو ڏئي سگهجي ۽ هن شهر ۾ اهڙو گهڻو ڪجهه آهي جيڪو زندگيءَ جي معيار کي بُري طرح متاثر ڪندو آهي. پر نيويارڪ ۾ رهي ڪري مون کي اهڙا امڪان نظر آيا، جن کي عمومي طور تي نظر انداز ڪيو ويندو آهي.

هُن جو چوڻ آهي ته 40 سالن ۾ پهريون ڀيرو اِئين ٿيو هو جو مون وٽ ۽ فاران وٽ ڪار نه هُئي. منهنجي آفيس اپارٽمينٽ ۾ ئي آهي ۽ فاران پنهنجي آفيس اچڻ وڃڻ جي لاءِ سب وي (زمين هيٺان ريل) جو سفر ڪندي آهي. اسان جي 90 سيڪڙو کان وڌيڪ خريداريءَ جون ضرورتون اسان جي اپارٽمينٽ جي ٽن بلاڪن جي اندر ئي پوريون ٿينديون آهن. فارميسي، هارڊويئر، اليڪٽرونڪس، ڪتاب، سودو سيدو، ڪپڙا، گهر جي استعمال جون شيون، اُنهن سڀني مان چونڊ ڪرڻ جي وڏي گنجائش موجود آهي. منهنجي آفيس جون ضرورتون پوريون ڪرڻ جي لاءِ روڊ جي هُن طرف هڪ دڪان موجود آهي. هڪ سافٽ ويئر اسٽور ڳليءَ جي ڪُنڊ تي آهي ۽ آفيس جي سامان جا دڪان سڏ پنڌ تي موجود آهن. هُو چوي ٿو ته اسان جي گهر پيادل يا سب وي جي ذريعي هر ريسٽورنٽ، جاز ڪلب، ٿيٽر، اوپيرا، رقص گهر، آرٽ گئلريون، ميوزم، فري پبلڪ ڪنسرٽ ۽ هيلٿ ڪلب تائين پهچي سگهجي ٿو. پارڪن جو هڪ غير معمولي نظام جيڪو شهر جي سرحدن جي اندر ئي آهي، اُن فطرت تائين پهچ کي آسان بڻائي ڇڏيو آهي. جڏهن اسان کي شهر کان ٻاهر نڪرڻ جي ضرورت محسوس ٿيندي آهي ته اسان ٽرين ذريعي سفر ڪندا آهيون يا  پاڙي مان رينٽ اي ڪار کڻندا آهيون. پنهنجي ڪار نه هجڻ سان محرومي محسوس ٿيڻ جو ڇا سوال آهي؟ اسان کي ته اُن ۾ آزاديءَ جو احساس ٿئي ٿو. تمام گهڻي ٽريفڪ ۾ سفر ڪرڻ کان، پارڪنگ جي مسئلن کان، انشورنس جي ڏکيائين ۽ ڪار جي مرمتن کان آزادي! اهڙي طرح سان هر سال جيڪي هزارين ڊالر بچايون ٿا، اُن سان اسان لاءِ اِهو ممڪن ٿي پوي ٿو ته پنهنجي پسند جا ڪم ڪري سگهون. مثال هڪ ڪتاب لکڻ.

اسان کي يونين اسڪوائر تي لڳندڙ هارين جي بازار ۾ خاص لطف ايندو آهي، جو اسان جي گهر کان صرف اڌ بلاڪ جي فاصلي تي آهي. اُهي ماڻهو جيڪي آس پاس ۾ فارم، ڊيري ۽ ڪچن بيڪريون هلائيندا آهن هتي هفتي ۾ چار ڏينهن پنهنجو مال وڪڻڻ ايندا آهن. انڊا ۽ مرغيءَ جو گوشت، اهڙي ڳئون جو گوشت جنهن کي هارمون جو انجيڪشن نه لڳايو ويو آهي، فطري طور تي پوکيل گُل ۽ سبزيون، تازو گوشت ۽ مڇي جيڪا مصنوعي هارمونز کان بلڪل پاڪ هوندي آهي. مان سال جي اڪثر ڏينهن ۾ پنهنجو کاڌو اُنهن ئي شين سان تيار ڪندو آهيان، جيڪي اُن بازار ۾ ملنديون آهن. غذائيت ۽ ذائقي سان ڀرپور خوشبودار ۽ ڪئميڪلز کان پاڪ غذائون کائي ڪري اسان پاڻ کي وڌيڪ صحتمند ۽ توانو محسوس ڪندا آهيون. سٺي ننڊ سمهندا آهيون ۽ وڌيڪ صاف ذهن سان سوچيندا آهيون. اسان کي هارين سان واقفيت پيدا ڪرڻ ۾ مزو ايندو آهي ۽ اِن علم سان سڪون محسوس ٿيندو آهي ته اسان جون غذائون ماحولياتي اعتبار سان ذميداراڻن طريقن سان تيار ڪيون وڃن ٿيون. پنهنجي ٺاهيل ٿيلن ۾ کائڻ جون کليل شيون وٺي اچڻ جو مطلب هي آهي ته اسان وٽ پئڪنگ جو ڪچرو تمام گهٽ نڪرندو آهي. شهر ۾ ٽين، گلاس، پلاسٽڪ ۽ اخبارن جي ردي جي ذريعي ٻيهر استعمال جون شيون بڻايون وينديون آهن. ڇنڇر ۽ آچر بازار ۾ هڪ مقامي رضاڪار تنظيم نامياتي گدلاڻ جمع ڪندي آهي، جنهن کي قدرتي ڀاڻ بڻائڻ جي لاءِ استعمال ڪيو ويندو آهي. سچ ته هي آهي ته دنيا جو ماحولياتي نظام اِن لاءِ درهم برهم ٿيو آهي جو اسان تمام گهڻيون ڪارون ۽ هوائي جهاز استعمال ڪيا آهن. اهڙيون غير صحتمند غذائون کاڌيون آهن، جيڪي زمين کي تباهه ڪرڻ وارن طريقن سان تيار ڪيو وينديون آهن، جن سان اُنهن ۾ زهريلا جزا باقي رهجي ويندا آهن ۽ اهڙيون شيون استعمال ڪندا آهيون جن جي غير ضروري پئڪنگ استعمال کان پوءِ اُڇلائي ويندي آهي. ڇا اهڙي قسم جي شين کي ترڪ ڪرڻ واقعي ئي مشڪل آهي؟ ڊيوڊ ڪورٽن اُنهن فوجي سرگرمين جي باري ۾ به سوال اُٿاري ٿو، جيڪي دنيا ۾ ٿيندڙ ماحولياتي تباهيءَ جي 30 سيڪڙو جون ذميدار آهن. ڇا اِهو تمام گهڻو مشڪل آهي ته اسان پنهنجا جهڳڙا غير فوجي طريقن سان حل ڪيون؟ ۽ اصلحو ٺاهڻ وارين فيڪٽرين جي تعداد ۽ اُنهن مان نڪرندڙ اصلحي جي مقدار کي گهٽ ڪيون. ڊيوڊ پنهنجي ڪتاب ۾ اهڙا ڪيترائي سوال اُٿاريا آهن، جن تي اسان کي به غور ڪرڻ جي ضرورت آهي.

zahedahina@hotmail.com