• </* Theme Name: Twenty Ten Theme URI: http://wordpress.org/ Description: The 2010 theme for WordPress is stylish, customizable, simple, and readable -- make it yours with a custom menu, header image, and background. Twenty Ten supports six widgetized areas (two in the sidebar, four in the footer) and featured images (thumbnails for gallery posts and custom header images for posts and pages). It includes stylesheets for print and the admin Visual Editor, special styles for posts in the "Asides" and "Gallery" categories, and has an optional one-column page template that removes the sidebar. Author: the WordPress team Version: 1.3 License: GNU General Public License License URI: license.txt Tags: black, blue, white, two-columns, fixed-width, custom-header, custom-background, threaded-comments, sticky-post, translation-ready, microformats, rtl-language-support, editor-style, custom-menu */ /* =Reset default browser CSS. Based on work by Eric Meyer: http://meyerweb.com/eric/tools/css/reset/index.html -------------------------------------------------------------- */ html, body, div, span, applet, object, iframe, h1, h2, h3, h4, h5, h6, p, blockquote, pre, a, abbr, acronym, address, big, cite, code, del, dfn, em, font, img, ins, kbd, q, s, samp, small, strike, strong, sub, sup, tt, var, b, u, i, center, dl, dt, dd, ol, ul, li, fieldset, form, label, legend, table, caption, tbody, tfoot, thead, tr, th, td { background: transparent; border: 0; margin: 0; padding: 0; vertical-align: baseline; } body { line-height: 1; } h1, h2, h3, h4, h5, h6 { clear: both; font-weight: normal; } ol, ul { list-style: none; } blockquote { quotes: none; } blockquote:before, blockquote:after { content: ''; content: none; } del { text-decoration: line-through; } /* tables still need 'cellspacing="0"' in the markup */ table { border-collapse: collapse; border-spacing: 0; } a img { border: none; } /* =Layout -------------------------------------------------------------- */ /* LAYOUT: Two columns DESCRIPTION: Two-column fixed layout with one sidebar right of content */ #container { float: left; margin: 0 -240px 0 0; width: 100%; } #content { margin: 0 280px 0 20px; } #primary, #secondary { float: right; overflow: hidden; width: 220px; } #secondary { clear: right; } #footer { clear: both; width: 100%; } /* LAYOUT: One column, no sidebar DESCRIPTION: One centered column with no sidebar */ .one-column #content { margin: 0 auto; width: 640px; } /* LAYOUT: Full width, no sidebar DESCRIPTION: Full width content with no sidebar; used for attachment pages */ .single-attachment #content { margin: 0 auto; width: 900px; } /* =Fonts -------------------------------------------------------------- */ body, input, textarea, .page-title span, .pingback a.url { font-family: MB Khursheed, Georgia, "Bitstream Charter", serif; } h3#comments-title, h3#reply-title, #access .menu, #access div.menu ul, #cancel-comment-reply-link, .form-allowed-tags, #site-info, #site-title, #wp-calendar, .comment-meta, .comment-body tr th, .comment-body thead th, .entry-content label, .entry-content tr th, .entry-content thead th, .entry-meta, .entry-title, .entry-utility, #respond label, .navigation, .page-title, .pingback p, .reply, .widget-title, .wp-caption-text { font-family: MB Khursheed, "Helvetica Neue", Arial, Helvetica, "Nimbus Sans L", sans-serif; } input[type=submit] { font-family: MB Khursheed, "Helvetica Neue", Arial, Helvetica, "Nimbus Sans L", sans-serif; } pre { font-family: MB Khursheed, "Courier 10 Pitch", Courier, monospace; } code { font-family: MB Khursheed, Monaco, Consolas, "Andale Mono", "DejaVu Sans Mono", monospace; } /* =Structure -------------------------------------------------------------- */ /* The main theme structure */ #access .menu-header, div.menu, #colophon, #branding, #main, #wrapper { margin: 0 auto; width: 940px; } #wrapper { background: #fff; margin-top: 20px; padding: 0 20px; } /* Structure the footer area */ #footer-widget-area { overflow: hidden; } #footer-widget-area .widget-area { float: left; margin-right: 20px; width: 220px; } #footer-widget-area #fourth { margin-right: 0; } #site-info { float: left; font-size: 14px; font-weight: bold; width: 700px; } #site-generator { float: right; width: 220px; } /* =Global Elements -------------------------------------------------------------- */ /* Main global 'theme' and typographic styles */ body { background: #f1f1f1; } body, input, textarea { color: #666; font-size: 12px; line-height: 18px; } hr { background-color: #e7e7e7; border: 0; clear: both; height: 1px; margin-bottom: 18px; } /* Text elements */ p { margin-bottom: 18px; text-align:justify; } ul { list-style: square; margin: 0 0 18px 1.5em; } ol { list-style: decimal; margin: 0 0 18px 1.5em; } ol ol { list-style: upper-alpha; } ol ol ol { list-style: lower-roman; } ol ol ol ol { list-style: lower-alpha; } ul ul, ol ol, ul ol, ol ul { margin-bottom: 0; } dl { margin: 0 0 24px 0; } dt { font-weight: bold; } dd { margin-bottom: 18px; } strong { font-weight: bold; } cite, em, i { font-style: italic; } big { font-size: 131.25%; } ins { background: #ffc; text-decoration: none; } blockquote { font-style: italic; padding: 0 3em; } blockquote cite, blockquote em, blockquote i { font-style: normal; } pre { background: #f7f7f7; color: #222; line-height: 18px; margin-bottom: 18px; overflow: auto; padding: 1.5em; } abbr, acronym { border-bottom: 1px dotted #666; cursor: help; } sup, sub { height: 0; line-height: 1; position: relative; vertical-align: baseline; } sup { bottom: 1ex; } sub { top: .5ex; } input[type="text"], textarea { background: #f9f9f9; border: 1px solid #ccc; box-shadow: inset 1px 1px 1px rgba(0,0,0,0.1); -moz-box-shadow: inset 1px 1px 1px rgba(0,0,0,0.1); -webkit-box-shadow: inset 1px 1px 1px rgba(0,0,0,0.1); padding: 2px; } a:link { color: #0066cc; } a:visited { color: #743399; } a:active, a:hover { color: #ff4b33; } /* Text meant only for screen readers */ .screen-reader-text { position: absolute; left: -9000px; } /* =Header -------------------------------------------------------------- */ #header { padding: 30px 0 0 0; } #site-title { float: left; font-size: 30px; line-height: 36px; margin: 0 0 18px 0; width: 700px; } #site-title a { color: #000; font-weight: bold; text-decoration: none; } #site-description { clear: right; float: right; font-style: italic; margin: 15px 0 18px 0; width: 220px; } /* This is the custom header image */ #branding img { border-top: 4px solid #000; border-bottom: 1px solid #000; display: block; float: left; } /* =Menu -------------------------------------------------------------- */ #access { background: #000; display: block; float: left; margin: 0 auto; width: 940px; } #access .menu-header, div.menu { font-size: 13px; margin-left: 12px; width: 928px; } #access .menu-header ul, div.menu ul { list-style: none; margin: 0; } #access .menu-header li, div.menu li { float: left; position: relative; } #access a { color: #aaa; display: block; line-height: 38px; padding: 0 10px; text-decoration: none; } #access ul ul { box-shadow: 0px 3px 3px rgba(0,0,0,0.2); -moz-box-shadow: 0px 3px 3px rgba(0,0,0,0.2); -webkit-box-shadow: 0px 3px 3px rgba(0,0,0,0.2); display: none; position: absolute; top: 38px; left: 0; float: left; width: 180px; z-index: 99999; } #access ul ul li { min-width: 180px; } #access ul ul ul { left: 100%; top: 0; } #access ul ul a { background: #333; line-height: 1em; padding: 10px; width: 160px; height: auto; } #access li:hover > a, #access ul ul :hover > a { background: #333; color: #fff; } #access ul li:hover > ul { display: block; } #access ul li.current_page_item > a, #access ul li.current-menu-ancestor > a, #access ul li.current-menu-item > a, #access ul li.current-menu-parent > a { color: #fff; } * html #access ul li.current_page_item a, * html #access ul li.current-menu-ancestor a, * html #access ul li.current-menu-item a, * html #access ul li.current-menu-parent a, * html #access ul li a:hover { color: #fff; } /* =Content -------------------------------------------------------------- */ #main { clear: both; overflow: hidden; padding: 40px 0 0 0; } #content { margin-bottom: 36px; } #content, #content input, #content textarea { color: #333; font-size: 16px; line-height: 24px; } #content p, #content ul, #content ol, #content dd, #content pre, #content hr { margin-bottom: 24px; } #content ul ul, #content ol ol, #content ul ol, #content ol ul { margin-bottom: 0; } #content pre, #content kbd, #content tt, #content var { font-size: 15px; line-height: 21px; } #content code { font-size: 13px; } #content dt, #content th { color: #000; } #content h1, #content h2, #content h3, #content h4, #content h5, #content h6 { color: #000; line-height: 1.5em; margin: 0 0 20px 0; } #content table { border: 1px solid #e7e7e7; margin: 0 -1px 24px 0; text-align: left; width: 100%; } #content tr th, #content thead th { color: #888; font-size: 12px; font-weight: bold; line-height: 18px; padding: 9px 24px; } #content tr td { border-top: 1px solid #e7e7e7; padding: 6px 24px; } #content tr.odd td { background: #f2f7fc; } .hentry { margin: 0 0 48px 0; } .home .sticky { background: #f2f7fc; border-top: 4px solid #000; margin-left: -20px; margin-right: -20px; padding: 18px 20px; } .single .hentry { margin: 0 0 36px 0; } .page-title { color: #000; font-size: 14px; font-weight: bold; margin: 0 0 36px 0; } .page-title span { color: #333; font-size: 16px; font-style: italic; font-weight: normal; } .page-title a:link, .page-title a:visited { color: #888; text-decoration: none; } .page-title a:active, .page-title a:hover { color: #ff4b33; } #content .entry-title { color: #000; font-size: 21px; font-weight: bold; line-height: 1.3em; margin-bottom: 0; } .entry-title a:link, .entry-title a:visited { color: #000; text-decoration: none; } .entry-title a:active, .entry-title a:hover { color: #ff4b33; } .entry-meta { color: #888; font-size: 12px; } .entry-meta abbr, .entry-utility abbr { border: none; } .entry-meta abbr:hover, .entry-utility abbr:hover { border-bottom: 1px dotted #666; } .entry-content, .entry-summary { clear: both; padding: 12px 0 0 0; } #content .entry-summary p:last-child { margin-bottom: 12px; } .entry-content fieldset { border: 1px solid #e7e7e7; margin: 0 0 24px 0; padding: 24px; } .entry-content fieldset legend { background: #fff; color: #000; font-weight: bold; padding: 0 24px; } .entry-content input { margin: 0 0 24px 0; } .entry-content input.file, .entry-content input.button { margin-right: 24px; } .entry-content label { color: #888; font-size: 12px; } .entry-content select { margin: 0 0 24px 0; } .entry-content sup, .entry-content sub { font-size: 10px; } .entry-content blockquote.left { float: left; margin-left: 0; margin-right: 24px; text-align: right; width: 33%; } .entry-content blockquote.right { float: right; margin-left: 24px; margin-right: 0; text-align: left; width: 33%; } .page-link { clear: both; color: #000; font-weight: bold; margin: 0 0 22px 0; word-spacing: 0.5em; } .page-link a:link, .page-link a:visited { background: #f1f1f1; color: #333; font-weight: normal; padding: 0.5em 0.75em; text-decoration: none; } .home .sticky .page-link a { background: #d9e8f7; } .page-link a:active, .page-link a:hover { color: #ff4b33; } body.page .edit-link { clear: both; display: block; } #entry-author-info { background: #f2f7fc; border-top: 4px solid #000; clear: both; font-size: 14px; line-height: 20px; margin: 24px 0; overflow: hidden; padding: 18px 20px; } #entry-author-info #author-avatar { background: #fff; border: 1px solid #e7e7e7; float: left; height: 60px; margin: 0 -104px 0 0; padding: 11px; } #entry-author-info #author-description { float: left; margin: 0 0 0 104px; } #entry-author-info h2 { color: #000; font-size: 100%; font-weight: bold; margin-bottom: 0; } .entry-utility { clear: both; color: #888; font-size: 12px; line-height: 18px; } .entry-meta a, .entry-utility a { color: #888; } .entry-meta a:hover, .entry-utility a:hover { color: #ff4b33; } #content .video-player { padding: 0; } /* =Asides -------------------------------------------------------------- */ .home #content .format-aside p, .home #content .category-asides p { font-size: 14px; line-height: 20px; margin-bottom: 10px; margin-top: 0; } .home .hentry.format-aside, .home .hentry.category-asides { padding: 0; } .home #content .format-aside .entry-content, .home #content .category-asides .entry-content { padding-top: 0; } /* =Gallery listing -------------------------------------------------------------- */ .format-gallery .size-thumbnail img, .category-gallery .size-thumbnail img { border: 10px solid #f1f1f1; margin-bottom: 0; } .format-gallery .gallery-thumb, .category-gallery .gallery-thumb { float: left; margin-right: 20px; margin-top: -4px; } .home #content .format-gallery .entry-utility, .home #content .category-gallery .entry-utility { padding-top: 4px; } /* =Attachment pages -------------------------------------------------------------- */ .attachment .entry-content .entry-caption { font-size: 140%; margin-top: 24px; } .attachment .entry-content .nav-previous a:before { content: '\21900a0'; } .attachment .entry-content .nav-next a:after { content: '0a0\2192'; } /* =Images -------------------------------------------------------------- */ /* Resize images to fit the main content area. - Applies only to images uploaded via WordPress by targeting size-* classes. - Other images will be left alone. Use "size-auto" class to apply to other images. */ img.size-auto, img.size-full, img.size-large, img.size-medium, .attachment img { max-width: 100%; /* When images are too wide for containing element, force them to fit. */ height: auto; /* Override height to match resized width for correct aspect ratio. */ } .alignleft, img.alignleft { display: inline; float: left; margin-right: 24px; margin-top: 4px; } .alignright, img.alignright { display: inline; float: right; margin-left: 24px; margin-top: 4px; } .aligncenter, img.aligncenter { clear: both; display: block; margin-left: auto; margin-right: auto; } img.alignleft, img.alignright, img.aligncenter { margin-bottom: 12px; } .wp-caption { background: #f1f1f1; line-height: 18px; margin-bottom: 20px; max-width: 632px !important; /* prevent too-wide images from breaking layout */ padding: 4px; text-align: center; } .wp-caption img { margin: 5px 5px 0; } .wp-caption p.wp-caption-text { color: #888; font-size: 12px; margin: 5px; } .wp-smiley { margin: 0; } .gallery { margin: 0 auto 18px; } .gallery .gallery-item { float: left; margin-top: 0; text-align: center; width: 33%; } .gallery-columns-2 .gallery-item { width: 50%; } .gallery-columns-4 .gallery-item { width: 25%; } .gallery img { border: 2px solid #cfcfcf; } .gallery-columns-2 .attachment-medium { max-width: 92%; height: auto; } .gallery-columns-4 .attachment-thumbnail { max-width: 84%; height: auto; } .gallery .gallery-caption { color: #888; font-size: 12px; margin: 0 0 12px; } .gallery dl { margin: 0; } .gallery img { border: 10px solid #f1f1f1; } .gallery br+br { display: none; } #content .attachment img {/* single attachment images should be centered */ display: block; margin: 0 auto; } /* =Navigation -------------------------------------------------------------- */ .navigation { color: #888; font-size: 12px; line-height: 18px; overflow: hidden; } .navigation a:link, .navigation a:visited { color: #888; text-decoration: none; } .navigation a:active, .navigation a:hover { color: #ff4b33; } .nav-previous { float: left; width: 50%; } .nav-next { float: right; text-align: right; width: 50%; } #nav-above { margin: 0 0 18px 0; } #nav-above { display: none; } .paged #nav-above, .single #nav-above { display: block; } #nav-below { margin: -18px 0 0 0; } /* =Comments -------------------------------------------------------------- */ #comments { clear: both; } #comments .navigation { padding: 0 0 18px 0; } h3#comments-title, h3#reply-title { color: #000; font-size: 20px; font-weight: bold; margin-bottom: 0; } h3#comments-title { padding: 24px 0; } .commentlist { list-style: none; margin: 0; } .commentlist li.comment { border-bottom: 1px solid #e7e7e7; line-height: 24px; margin: 0 0 24px 0; padding: 0 0 0 56px; position: relative; } .commentlist li:last-child { border-bottom: none; margin-bottom: 0; } #comments .comment-body ul, #comments .comment-body ol { margin-bottom: 18px; } #comments .comment-body p:last-child { margin-bottom: 6px; } #comments .comment-body blockquote p:last-child { margin-bottom: 24px; } .commentlist ol { list-style: decimal; } .commentlist .avatar { position: absolute; top: 4px; left: 0; } .comment-author { } .comment-author cite { color: #000; font-style: normal; font-weight: bold; } .comment-author .says { font-style: italic; } .comment-meta { font-size: 12px; margin: 0 0 18px 0; } .comment-meta a:link, .comment-meta a:visited { color: #888; text-decoration: none; } .comment-meta a:active, .comment-meta a:hover { color: #ff4b33; } .commentlist .even { } .commentlist .bypostauthor { } .reply { font-size: 12px; padding: 0 0 24px 0; } .reply a, a.comment-edit-link { color: #888; } .reply a:hover, a.comment-edit-link:hover { color: #ff4b33; } .commentlist .children { list-style: none; margin: 0; } .commentlist .children li { border: none; margin: 0; } .nopassword, .nocomments { display: none; } #comments .pingback { border-bottom: 1px solid #e7e7e7; margin-bottom: 18px; padding-bottom: 18px; } .commentlist li.comment+li.pingback { margin-top: -6px; } #comments .pingback p { color: #888; display: block; font-size: 12px; line-height: 18px; margin: 0; } #comments .pingback .url { font-size: 13px; font-style: italic; } /* Comments form */ input[type=submit] { color: #333; } #respond { border-top: 1px solid #e7e7e7; margin: 24px 0; overflow: hidden; position: relative; } #respond p { margin: 0; } #respond .comment-notes { margin-bottom: 1em; } .form-allowed-tags { line-height: 1em; } .children #respond { margin: 0 48px 0 0; } h3#reply-title { margin: 18px 0; } #comments-list #respond { margin: 0 0 18px 0; } #comments-list ul #respond { margin: 0; } #cancel-comment-reply-link { font-size: 12px; font-weight: normal; line-height: 18px; } #respond .required { color: #ff4b33; font-weight: bold; } #respond label { color: #888; font-size: 12px; } #respond input { margin: 0 0 9px; width: 98%; } #respond textarea { width: 98%; } #respond .form-allowed-tags { color: #888; font-size: 12px; line-height: 18px; } #respond .form-allowed-tags code { font-size: 11px; } #respond .form-submit { margin: 12px 0; } #respond .form-submit input { font-size: 14px; width: auto; } /* =Widget Areas -------------------------------------------------------------- */ .widget-area ul { list-style: none; margin-left: 0; } .widget-area ul ul { list-style: square; margin-left: 1.3em; } .widget-area select { max-width: 100%; } .widget_search #s {/* This keeps the search inputs in line */ width: 60%; } .widget_search label { display: none; } .widget-container { margin: 0 0 18px 0; } .widget-title { color: #222; font-weight: bold; } .widget-area a:link, .widget-area a:visited { text-decoration: none; } .widget-area a:active, .widget-area a:hover { text-decoration: underline; } .widget-area .entry-meta { font-size: 11px; } #wp_tag_cloud div { line-height: 1.6em; } #wp-calendar { width: 100%; } #wp-calendar caption { color: #222; font-size: 14px; font-weight: bold; padding-bottom: 4px; text-align: left; } #wp-calendar thead { font-size: 11px; } #wp-calendar thead th { } #wp-calendar tbody { color: #aaa; } #wp-calendar tbody td { background: #f5f5f5; border: 1px solid #fff; padding: 3px 0 2px; text-align: center; } #wp-calendar tbody .pad { background: none; } #wp-calendar tfoot #next { text-align: right; } .widget_rss a.rsswidget { color: #000; } .widget_rss a.rsswidget:hover { color: #ff4b33; } .widget_rss .widget-title img { width: 11px; height: 11px; } /* Main sidebars */ #main .widget-area ul { margin-left: 0; padding: 0 20px 0 0; } #main .widget-area ul ul { border: none; margin-left: 1.3em; padding: 0; } #primary { } #secondary { } /* Footer widget areas */ #footer-widget-area { } /* =Footer -------------------------------------------------------------- */ #footer { margin-bottom: 20px; } #colophon { border-top: 4px solid #000; margin-top: -4px; overflow: hidden; padding: 18px 0; } #site-info { font-weight: bold; } #site-info a { color: #000; text-decoration: none; } #site-generator { font-style: italic; position: relative; } #site-generator a { background: url(images/wordpress.png) center left no-repeat; color: #666; display: inline-block; line-height: 16px; padding-left: 20px; text-decoration: none; } #site-generator a:hover { text-decoration: underline; } img#wpstats { display: block; margin: 0 auto 10px; } /* =Mobile Safari ( iPad, iPhone and iPod Touch ) -------------------------------------------------------------- */ pre { -webkit-text-size-adjust: 140%; } code { -webkit-text-size-adjust: 160%; } #access, .entry-meta, .entry-utility, .navigation, .widget-area { -webkit-text-size-adjust: 120%; } #site-description { -webkit-text-size-adjust: none; } /* =Print Style -------------------------------------------------------------- */ @media print { body { background: none !important; } #wrapper { clear: both !important; display: block !important; float: none !important; position: relative !important; } #header { border-bottom: 2pt solid #000; padding-bottom: 18pt; } #colophon { border-top: 2pt solid #000; } #site-title, #site-description { float: none; line-height: 1.4em; margin: 0; padding: 0; } #site-title { font-size: 13pt; } .entry-content { font-size: 14pt; line-height: 1.6em; } .entry-title { font-size: 21pt; } #access, #branding img, #respond, .comment-edit-link, .edit-link, .navigation, .page-link, .widget-area { display: none !important; } #container, #header, #footer { margin: 0; width: 100%; } #content, .one-column #content { margin: 24pt 0 0; width: 100%; } .wp-caption p { font-size: 11pt; } #site-info, #site-generator { float: none; width: auto; } #colophon { width: auto; } img#wpstats { display: none; } #site-generator a { margin: 0; padding: 0; } #entry-author-info { border: 1px solid #e7e7e7; } #main { display: inline; } .home .sticky { border: none; } } /* Theme Name: Twenty Ten */ /* RTL Basics */ body { direction:rtl; unicode-bidi:embed; } /* LAYOUT: Two-Column (Right) DESCRIPTION: Two-column fixed layout with one sidebar right of content */ #container { float: right; margin: 0 0 0 -240px; } #content { margin: 0 20px 36px 280px; } #primary, #secondary { float: left; } #secondary { clear: left; } /* =Fonts -------------------------------------------------------------- */ body, input, textarea, .page-title span, .pingback a.url, h3#comments-title, h3#reply-title, #access .menu, #access div.menu ul, #cancel-comment-reply-link, .form-allowed-tags, #site-info, #site-title, #wp-calendar, .comment-meta, .comment-body tr th, .comment-body thead th, .entry-content label, .entry-content tr th, .entry-content thead th, .entry-meta, .entry-title, .entry-utility, #respond label, .navigation, .page-title, .pingback p, .reply, .widget-title, input[type=submit] { font-family: MB Khursheed, Arial, Tahoma, sans-serif; } /* =Structure -------------------------------------------------------------- */ /* The main theme structure */ #footer-widget-area .widget-area { float: right; margin-left: 20px; margin-right: 0; } #footer-widget-area #fourth { margin-left: 0; } #site-info { float: right; } #site-generator { float: left; } /* =Global Elements -------------------------------------------------------------- */ /* Text elements */ ul, ol { margin: 0 1.5em 18px 0; } blockquote { font-style: normal; } /* Text meant only for screen readers */ .screen-reader-text { left: auto; text-indent:-9000px; overflow:hidden; } /* =Header -------------------------------------------------------------- */ #site-title { float: right; } #site-description { clear: left; float: left; font-style: normal; } #branding img { float: right; } /* =Menu -------------------------------------------------------------- */ #access { float:right; } #access .menu-header, div.menu { margin-right: 12px; margin-left: 0; } #access .menu-header li, div.menu li{ float:right; } #access ul ul { left:auto; right:0; float:right; } #access ul ul ul { left:auto; right:100%; } /* =Content -------------------------------------------------------------- */ #content table { text-align: right; margin: 0 0 24px -1px; } .page-title span { font-style:normal; } .entry-title, .entry-meta { clear: right; float: right; margin-left: 68px; margin-right: 0; } .entry-content input.file, .entry-content input.button { margin-left: 24px; margin-right:0; } .entry-content blockquote.left { float: right; margin-right: 0; margin-left: 24px; text-align: left; } .entry-content blockquote.right { float: left; margin-right: 24px; margin-left: 0; text-align: right; } #entry-author-info #author-avatar { float: right; margin: 0 0 0 -104px; } #entry-author-info #author-description { float: right; margin: 0 104px 0 0; } /* Gallery listing -------------------------------------------------------------- */ .category-gallery .gallery-thumb { float: right; margin-left:20px; margin-right:0; } /* Images -------------------------------------------------------------- */ #content .gallery .gallery-caption { margin-right: 0; } #content .gallery .gallery-item { float: right; } /* =Navigation -------------------------------------------------------------- */ .nav-previous { float: right; } .nav-next { float: left; text-align:left; } /* =Comments -------------------------------------------------------------- */ .commentlist li.comment { padding: 0 56px 0 0; } .commentlist .avatar { right: 0; left: auto; } .comment-author .says, #comments .pingback .url { font-style: normal; } /* Comments form */ .children #respond { margin: 0 0 0 48px; } /* =Widget Areas -------------------------------------------------------------- */ .widget-area ul { margin-right: 0; } .widget-area ul ul { margin-right: 1.3em; margin-left: 0; } #wp-calendar caption { text-align: right; } #wp-calendar tfoot #next { text-align: left; } /* Main sidebars */ #main .widget-area ul { margin-right: 0; padding: 0 0 0 20px; } #main .widget-area ul ul { margin-right: 1.3em; margin-left: 0; } /* =Footer -------------------------------------------------------------- */ #site-generator { font-style:normal; } #site-generator a { background-position: right center; padding-right: 20px; padding-left: 0; } .wordpress-hit-counter {direction:ltr;}
  • هڪ ڏينهن اسلاميه ڪاليج سکر جي اسٽاف روم ۾ ويٺي ويٺي سائين امير گل ڪٽوهر چيو ته اخبارن ۾ ڪالم ته ڏاڍا سٺا ٿا اچن پر ڪجھ عرصي کانپوءِ انهن جو نالو نشان نٿو ملي. پڇيومانس ته انٽرنيٽ تي به نٿا ملن . چيائين اتي به وڌ ۾ وڌ هفتي کان پراڻا نٿا ملن. بس اها ڳاله هئي هي بلاگ ٺاهڻ جي. _____ دعاگو : احمد علي مڱريو Website: ahmed.mangrio.com Email: ahmed@mangrio.com
  • صفحا

  • آرڪائوز

  • تازا ليک

  • تازا رايا

    وساريان نه وسرن (5) ڊي سي هاءِ… تي Mohammad Khan Sial
    ڪاوش هائيڊ پارڪ تي heman kumar
    سنڌي ٻولي قومي ٻولي ڇو نه؟ ليک… تي jamila abbassi
    سنڌي ٻولي قومي ٻولي ڇو نه؟ ليک… تي سنڌي ٻولي قومي ٻولي…
    تازي بجيٽ ۽ پسماندگي جي ڏانوڻن… تي Rehman Memon
    هر ڳالهه جي هڪڙي موسم آهي! ليک… تي Munwar ali
    ڏاکڻي پنجاب ۾ دهشتگردن خلاف ام… تي ALLAHDINO BABBAR
    This blog is no more upda… تي Dr Sameena Afghan
    تبديلي ئي آپشن هجڻ گهرجي! ليکڪ… تي Dr Sameena Afghan
    سنڌ مان هندو آبادي جي لڏ پلاڻ… تي Qasim Ali shah
    ايف-آءِ-آر ڪٿي داخل ڪرائجي؟ لي… تي Sunita
    سال 1954 کان وٺي… ليکڪ :… تي Abrar Ali Katpar
    چڪر ڇاهي؟ ليکڪ : ڊاڪٽر ايوب… تي Bilal jan
    چڪر ڇاهي؟ ليکڪ : ڊاڪٽر ايوب… تي Bilal jan
    سنڌ ۾ ايڏي پير پرستي ڇو… تي muntazer soomro
  • بلاگ ڏٺو ويو

    • 20,495 دفعا

ٽارگيٽ ڪلنگ جي روپ ۾ رچايل دهشتگردي آخر مقصد ڇاهي؟ ليکڪ : گل مورو

ڪراچيءَ ۾ ٽارگيٽ ڪلنگ جي سمورن واقعن جي عدالت جاچ ڪرائڻ سان گڏ سنڌ سرڪار ڪراچيءَ ۾ رينجرز کي گرفتارين ۽ تلاشيءَ جا اختيار ڏئي ڇڏيا آهن، جنهن بابت سنڌ جي وڏي وزير، سنڌ جي گهرو وزير ۽ وفاقي وزير داخلا رحمان ملڪ مورڙي جي ماڳ ڪراچيءَ ۾ گڏيل پريس ڪانفرنس ڪندي اهو چيو ته ايئن سمجهيو وڃي ته اڄ کان ٽارگيٽ ڪلنگ جو ڪو به واقعو نه ٿيندو. جيڪڏهن ڪو واقعو ٿيو ته سخت ايڪشن ورتو ويندو. هن ميڊيا بريفنگ ۾ اهو به ميڊيا کي ٻڌايو ويو ته ڊي آءِ جي جي سربراهيءَ ۾ ٽارگيٽ ڪلنگ جي روڪٿام لاءِ ڪرائيمز مينجمينٽ يونٽ پڻ قائم ڪيو ويو آهي. هن يونٽ ذريعي ڏوهارين ۽ دهشتگرد ڪاررواين ڪندڙن تي نظر رکي ويندي ۽ هٿيارن جي روڪٿام لاءِ پڻ ڪوششون ورتيون وينديون. جڏهن ته ٽارگيٽ ڪلنگ واقعن جي تحقيقات به متحده جي قتل ٿي ويل ڪارڪن کان شروع ڪرڻ جو اعلان ڪيو ويو آهي. ڇو ته جنهن ڏينهن مورڙي جي ماڳ ڪراچي ۾ رحمان ملڪ جي روح کي راحت سان سنڌ سرڪار جي وڏڙن سان ميڊيا سامهون ٻوليون، ٻوليون پئي ويون. ان وقت اليڪٽرانڪ ميڊيا جي بريڪنگ نيوز هلي رهي هئي ته ڪراچيءَ جي گارڊن واري علائقي ۾ ٽارگيٽ ڪلنگ دوران متحده جو ڪائونسلر هيلمٽ پاتل ۽ ٻٽ ٻڌل ٽن هٿياربندن سراج کي گوليون هڻي قتل ڪري ڇڏيو. جڏهن ته متحده جي ٻن ٻين ڪارڪنن کي به انهيءَ ئي ڏينهن نشانو بڻايو ويو، جنهن کان پوءِ رينجرس کي اختيار ڏيڻ ۽ عدالتي جاچ جي شروعات به هنن متحده جي ٽن ڪارڪنن جي قتل واري واقعي کان ڪرائڻ جو اعلان ڪيو ويو آهي. هونئن به ڪراچي ۾ ٽارگيٽ ڪلنگ جا واقعا ايترا ته وڌي چڪا آهن جو ڪو به ڏينهن يا پهر خالي ناهي جو ڪو واقعو نه ٿيندو هجي. ڏٺو وڃي ته هن مخصوص ۽ معنيٰ خيز ٽارگيٽ ڪلنگ جي انوکن واقعن ۾ هن وقت تائين هڪ سئو کان وڌيڪ سياسي ڪارڪن قتل ٿي چڪا آهن، جنهن ۾ سنڌ اندر سمورين سياسي ڌرين جي ڪارڪنن کي نشانو بڻايو ويو آهي، جنهن ۾ پ پ، متحده، حقيقي، اي اين پي کان وٺي قومپرست پارٽين جي ڪارڪنن کي پڻ وڏي پلاننگ تحت نشانو بڻايو ويو. اهو ٽارگيٽ ڪلنگ وارو سلسلو اڃان جاري آهي. وڏي ڳالهه هڪ سئو کان وڌيڪ ڪارڪن قتل ٿيڻ کانپوءِ به اڃان تائين ملڪي ايجنسيون ڪنهن به واقعي جا مک سبب نه ڳولي سگهي آهي ته اهي ڪهڙيون قوتون آهن جيڪي ڄاڻي واڻي هڪ وڏي راند تحت سڀني سياسي پارٽين جي سياسي ڪارڪنن کي نشانو بڻائي رهيون آهن. لازمي آ ته ان پٺيان ڪا سوچيل ڳجهارت هوندي جنهن تحت هي ڪارروايون ڪراچيءَ ۾ ڪيتري وقت کان ٿي رهيون آهن جو سياسي ڪارڪنن کي پنهنجن گهرن، آفيسن ۽ روڊن رستن تي نشانو بڻايو پيو وڃي. ان مان ثابت ٿئي ٿو ته ڪي مخصوص قوتون ڪراچيءَ ۾ ايندڙ وقت اندر ڪا وڏي راند کيڏڻ پيون چاهين، انهيءَ پسمنظر ۾ ئي هي دهشتگردي جيڪا ٽارگيٽ ڪلنگ جي روپ ۾ ٿي رهي آهي جنهن متعلق ملڪي وزير داخلا رحمان ملڪ جي انهن لفظن مان ئي هنن واقعن جو ڀانڊو کلي پوي ٿو، جنهن چيو آهي ته ٽارگيٽ ڪلنگ ۽ دهشتگردي واقعن ۾ هڪجهڙائي آهي ۽ دهشتگردي ڏاج ۾ مليل آهي! سو هيءَ ڏاج ۾ مليل دهشتگردي جو ئي نتيجو آهي جو اڄ سياسي پارٽين جي ڪارڪنن جي مٿي تي هر وقت موت راڪاس گهمي رهيو آهي.

ان جو مک سبب اهو آهي جو ڪراچيءَ ۾ ٻاهرين لوڌ کي آڻي، شهر جو امن ۽ سُڪون برباد ڪيو ويو ۽ هي سڄو عذاب ڪراچي جي ڌرتي ڌڻين کي ان وقت ڀوڳڻو پيو جڏهن جنرل ضياءَ جي دور حڪومت ۾ سوويت افغان جنگ دوران افغاني پناهگيرن جا رُخ ملڪي مفاد جي نالي ۾ ڪراچيءَ جو رُخ ڪرايو ويو. هنن ئي افغاني پناهگيرن هتي اچي جيڪو هٿيارن ۽ منشيات جو وڏي کان وڏو ڪاروبار شروع ڪيو، ان جي ڪري ڪراچيءَ جو امن داءَ تي لڳڻ شروع ٿيو. ان جو ئي نتيجو نڪتو جو هاڻي ڪراچيءَ اندر هٿيارن جا انبار ايترا ته ڪٺي ٿي چڪا آهن جو سمجهه ۾ ڪا به ڳالهه نٿي اچي ته اهي لکن جي تعداد ۾ غيرقانوني هٿيار جيڪي غيرقانوني طور وڏي منصوبابنديءَ سان آندا ويا. اهي هٿ ڪرڻ لاءِ ڪا لاڀائتي جستجو ڇو نه ڪئي وئي. يارن جا ڪي ٻيا مقصد آهن! لازمي آ ته هنن هٿيارن کي آڻڻ ۾ به ڪي قوتون ملوث هونديون. انهن قوتن کي وائکو ڪرڻ سان ئي اصل حقيقتن جي ڄاڻ پوندي ته اهي ڪهڙا چهرا هيا جن پنهنجي مخصوص مفادن جي ڪري سنڌ جي روشنين واري شهر ڪراچيءَ جي دنيا جهان جي يتيمن جو گهر ڇو بڻايو ۽ دنيا جهان جي بارود کي هتي ڇو آندو ويو. اهي ئي سوال هن وقت به جواب طلبين ٿا. ڇو ته جيڪڏهن سوويت افغان جنگ وقت افغاني پناهگيرن کي لکن جي تعداد ۾ آڻي بارود جا انبار نه ڪٺي ڪيا وڃن ها ته اڄ ڪراچيءَ جي ههڙي صورتحال نه هجي ها جو هن وقت هر گهٽي کان وٺي هر خدا جي بستيءَ تائين پارا چنار جو ڏيک ڏئي رهي آهي ۽ هر دور حڪومت ۾ ڪراچيءَ ۾ امن امان جو سبب ڄاڻائي رينجرس کي مالي معاونت سان گڏ اختيار به ملندا رهيا. ان جي باوجود اڄ ڏينهن تائين ڪراچي هٿيارن ۽ ڌارين جي آبادڪاري کان پاڪ شهر نه ٿي سگهيو. جڏهن ته هر سال سنڌ سرڪار جيڪا به آئي اها امن جي نالي ۾ رينجرس کي سنڌ جي وسيلن مان پالندي ته رهي پر امن ڪڏهن به نه ٿي سگهيو. هن وقت جڏهن هنن ٽارگيٽ ڪلنگ جي واقعي تي عدالتي تحقيقات جو فيصلو ٿيو آهي ته ان جي سمورن رُخن کي سامهون رکي جاچ ٿيڻ گهرجي ۽ جن جن پارٽين جا سياسي ڪارڪن نشانو بڻيا آهن انهن جي وارثن کان وٺي سياسي قيادتن جا بيان به رڪارڊ ٿيڻ گهرجن ته جيئن اهو معلوم ٿي سگهي ته اهڙي ڪهڙيون قوتون ۽ منحوس چهرا آهن جن مورڙي جي ماڳ ڪراچيءَ جو سڪون ئي ڦٽائي ڇڏيو آهي، جنهن جي ڪري هن وقت سموريون سياسي ڌريون پڻ خوف ۾ مبتلا آهن. ڇو ته سياسي پارٽيون ئي سماج جي بهتري لاءِ سوچينديون ۽ فيصلا ڪنديون آهن. سو هن دهشتگرديءَ واري دور ۾ سنڌ جي سياسي ڪارڪنن کي نشانو بڻائن ڪنهن نه ڪنهن ڳجهي راند جي منصوبابندي نظر اچي ٿي. ٿي سگهي ٿو ته وري ڪراچي جو سڪون ڦٽايو وڃي. ان لاءِ ٽارگيٽ ڪلنگ جي روپ ۾ رچالي دهشتگرديءَ جو انت آڻڻ لاءِ غير جانبداراڻي عدالتي تحقيقات ٿيڻ گهرجي ته اهو واضح ٿيڻ گهرجي ته ٽارگيٽ ڪلنگ جي روپ ۾ دهشتگردي ڪهڙا مخصوص چهرا رچائي رهيو آهي ۽ انهن جو مقصد ڪهڙو آهي!

ميان چنونءَ جيان کچڻي گهڻن جا گهر اجاڙيندي! ليکڪ : گل مورو

ميان چنونءَ جي ماستر رياض جي گهر  ۾ ٿيل ڌماڪي ملڪي وزيراعظم يوسف رضا گيلانيءَ جي انهيءَ بيان کي سچ ثابت ڪري ڇڏيو آهي ته واقعي به ملڪ هاڻي کچڻي بڻجي چڪو آهي جو ڪو به پتو نه پيو پوي ته چند منٽن کانپوءِ ڇا ٿيڻو آهي ۽ ڇا نه ٿيڻو آهي. اهڙي ڀوائتي صورتحال ان ڪري به چئي سگهجي ٿو جو اهي مدرسا يا معلم جيڪي ماضيءَ ۾ امن ۽ آشتيءَ جو درس ڏيندا هئا. اڄ انهن ئي ديني درسگاهن ۾ بارود جا ڍير ڪٺي ڪيا وڃن ٿا. جتي انسانيت جي تباهيءَ جو سامان تيار ڪيو وڃي ٿو ۽ معصوم ٻارڙن جي ذهنن ۾ نفرتن جو ٻج ڇٽي اهڙو ته انهن ٻاررن کي باغي بڻايو وڃي ٿو جو اهي ڪنهن به ماڻهوءَ کي بخشڻ لاءِ تيار ناهن. ڇا علم، اسلام اهو ئي ٿو درس ڏئي؟ ته مدرسن ۾ بارود ڪٺي ڪري اتي کٿابين کي اهو درس ڏنو وڃي ته اوهان کي علم حاصل ڪرڻ بجاءِ پنهنجي پيٽ سان بم ٻڌي وڃي ڪنهن مسڪين جو جهڳو جهڻ ڪرڻ گهرجي؟ جيڪڏهن ايئن ناهي ته پوءِ هي ميان چنونءَ جي مدرسي ۾ جيڪا خونخوار کچڻي بارودي باهه جي صورت ۾ پچائي وئي. اها انسانيت سو دهشتگردي ڇو رچائي وئي، جو هن دهشتگرديءَ سبب ميان چنونءَ جي مدرسي سان گڏ ڏيڍ سئو گهرن کان وڌيڪ اوڙي پاڙي جا گهرڙا معصوم ٻارڙا، عورتون، مردن سان گڏ 40 کان وڌيڪ مدرسي جا کٿابي به زمين بوس بڻجي ويا. وڏي ڳالهه ته جنهن گهر ۾ مدرسي ڀرسان هي خونخوار واقعو ٿيو آهي، اهو گهر به قرآن جي حافظ رياض جو آهي. جتي پنجاب جي وزير قانون موجب جنهن گهر ۾ ڌماڪو ٿيو آهي. ان گهر ۾ ڌماڪيدار مادو ٺاهيو ويندو هو ۽ ان سان گڏ مدرسي جي کٿابين کي دهشتگرديءَ جي ٽريننگ ڏني ويندي هئي. ان کان علاوه هن تي واقعي متعلق حڪومتي ذريعن دعويٰ ڪئي آهي ته هن ئي واقعي جا به ملوث دهشتگرد جن ۾ عبيدالله ۽ اويس کي گرفتار ڪيو ويو آهي، جن جو تعلق تحريڪ طالبان سان ڄاڻايو پيو وڃي. جڏهن ته جنهن گهر ۾ ڌماڪو ٿيو آهي. ڌماڪو ايترو ته زوردار هو جو پنجاهه فوٽ هم چورس اونهو کڏو پئجي ويو آهي. جتي چيو پيو وڃي ته وڏي تعداد ۾ دهشتگردي وڇائڻ لاءِ زمين ۾ بارود کي رکيو ويو هو، جنهن جي ڦاٽڻ سان اهڙي ته دهشتگردي ۽ تباهي مچي وئي جو ڪا به ڪنڊ اهڙي ناهي جتي تباهي ۽ برباديءَ جو منظر نه هجي جنهن جي ڪري ميان چنونءَ کان وٺي خانيوال تائين سموريون اسپتالون سوين زخمين سان ڀرجي ويون آهن ۽ هن بي رحم دهشتگرديءَ سبب ڪيترائي درجن بي گناهه ماڻهو موت جي ور چڙهي ويا. سو هن سرائيڪي علائقي ۾ هن وقت هيڏي وڏي دهشتگردي جي وادات نيٺ ڇا سمجهڻ گهرجي يا هاڻ هن کچڻيءَ جو ٻيو محاذ سرائيڪي پٽيءَ ۾ کلڻ وارو آهي! اهو ئي سوال هن وقت جواب طلبي پيو ته جنهن انداز سان هيءَ انوکي واردات ميان چنون جي چمن کي اجاڙي برباد ڪري ڇڏيو آهي. ان مان اهو به اشارو پيو ملي ته انتهاپسند قوتون جن سوات مالاڪنڊ جي سونهن ۽ سڀيتا کي بارودي باهه جي نظر ڪيو. اهي ئي انتهاپسند قوتون هن علائقي ۾ بربادي جو بارود ڪٺي ڪري رهيون آهن. ڇو ته سوال اهو به اڀري پيو ته مدرسي ۽ ان جي معلم جي گهر ۾ هي موتمار بارود آخر ڪهڙي مقد ڪاڻ ڪٺي ڪيو پئي ويو. اهي ميزائيل ۽ خودڪش جيڪيٽون ڇو رکيون ويون ۽ هنن ئي چند ڳالهين تي جيڪڏهن ويهي سوچجي ته ازخود کوڙ ساريون حقيقتون پڌريون ٿي سگهن ٿيون ته هي انتهاپسند قوتون جيڪي ماضيءَ کان وٺي ملڪي اسٽيبلشمينٽ جي نور نظر رهيون آهن اتي ئي قوتون هن وقت مٿي جو سور بڻجي پيون آهن، جن جو علاج به ٿي سگهندو الائي نه! ڇو ته جنهن صورتحال جي نشاندهي ملڪي وزيراعظم يوسف رضا گيلاني ڪندي اهو چيو آهي ته ملڪ ۾ نه صدارتي نه وري پارلياماني نظام آهي، بس کچڻي پڪل آهي! سو ميان چنون جو واقعو هجي يا ملڪ جي ٻين علائقن ۾ متل دهشتگردي جون وارداتون يا وري صوبن وفاق ۽ ادارن ۾ ٽڪراءَ جي صورتحال هجي. اهو سڀ ڪجهه هن کچڻيءَ جو ڪمال آهي جو اڄ ڏينهن تائين ڪو به ادارو اهڙو ناهي رهيو جنهن جي ڪا ڄنگهه ٻانهن اڌ رنگ رنگي کان خالي هجي. اصل ۾ هي سڀ ماضيءَ جون کچڻيون آهن. هي انهن جو نتيجو آهي جو من موهن به پري رهڻ ۾ پنهنجو ڀلو پيو سمجهي. هونئن به ٻريل باهه کان هرڪو ٽارو ڪندو آهي.اهوئي سبب آهي جو هن ماضيءَ جي کچڻيءَ جي نتيجي ۾ اڃان تائين ڪو به ادارو پاڻ ڀرو نه ٿي سگهيو نه وري اهڙيون غيرجانبدار پاليسيون جڙي سگهيون جنهن سان ملڪي حالتن کي ڪنهن سڌي دڳ لائي.

هاڻي ته چوطرف خطرن جون گهٽيون، ملڪ جي ڪنڊ ڪڙڇ ۾ دهشتگردي جون وارداتون ۽ هر ادارو بحران جي ور اهڙو چڙهي چڪو آهي جو ان کي جوڙڻ ۽ بهتر ڪرڻ لاءِ به هاڻي صديون گهرجن، تڏهن ئي ڪو ماڻهپي وارو نظام اچي سگهي ٿو جنهن سان ملڪي حالتون به درست ٿي سگهن ٿيون پر ان لاءِ موجوده سسٽم جو خاتمو ئي ان جو علاج آهي. جڏهن ته ملڪي تاريخ جي سياهه باب کان هرڪو واقف آهي ته ملڪي اسٽيبلمينٽ هن کچڻي پچائڻ خاطر وقت به وقت اهڙا ڪڌا ڪم ڪندي رهي جنهن جي ڪري ملڪ ۾ نه صحيح طور صدارتي نظام اچي سگهيو نه وري پارلياماني جمهوري سسٽم پنهنجون پاڙون پختيون ڪري سگهيو، البته ملڪي اسٽيبلشمينٽ جن به مارشل لائي توڙي مخصوص چهرن کي اقتدار جي مسند تي آڻيندي رهي، انهن عالمي آقائن جي فرمان تي ملڪ ۾ مذهبي منافرت ۽ انتهاپسنديءَ اهڙي ته کچڻي پچائي جو سڄو ملڪ هن وقت دهشتگردي، انتهاپسندي کان وٺي معاشي بحران تائين روزانو ڪو نه ڪو نئون بحران آهي ئي آهي. هن بحران مان ڪڏهن جان آجي ٿيندي، اها به سمجهه ۾ ڳالهه نٿي اچي، ڇو ته هي سڀئي حالتون ۽ مسئلا جيڪي کچڻيءَ جي صورت ۾ ڳچيءَ ۾ پيل آهن. اهو جهجهنٽ ڳچيءَ مان تڏهن نڪرندو جڏهن ملڪ ۽ رياست جي عوام جي راءِ مطابق پاليسيون جڙنديون ۽ استعمال ٿينديون. هت ته هميشه هميشه پرڏيهي قوتن جي آشيرواد جي ذريعي حڪومتون ڊهنديون ۽ جڙنديون رهيون. ايتريقدر جو عالمي امدادن جي آسري تي هڻي ملڪ جي ادارن جي ڀينگ ڪئي وئي. هاڻي ته نه ناڻو ۽ نه راڻو آهي. هاڻي جنهن ڪاڪ تي اجڙيل آهي ته پوءِ اتي اڃان به ملڪي اسٽيبلشمينٽ جي عوام دشمن فيصلن کي عوام تي مڙهڻ مانس سمجهي سگهجي ٿو ته ملڪي حالتون ڪهڙي ڀنور ۾ ڦاٿل آهن. سو ملڪ اندر هن کچڻيءَ جي صورت ۾ جيڪي معلم ۽ مدرسا سامراجي ايجنڊا لاءِ جوڙيا ويا هئا. اهي ئي اڄ ميان چنون جي موت مار واردات مان ظاهر ٿئي ٿو ته هتي هاڻي انتهاپسند قوتون ايتريون ته مضبوط ٿي چڪيون آهن، جيڪي ڪا وڏي تباهي به آڻي سگهن ٿيون. حيرت ته ان ڳالهه تي ٿئي ٿي جو جنهن سوات جي سونهن سڀيتا کي اجاڙيو، وري انهيءَ صوفي محمد سان حڪومتي ڳالهيون به هلي رهيون آهن. سو هيءَ کچڻي ميان چنونءَ جيان گهڻن جا گهر اجاڙيندي.

موجوده ملڪي حالتون ۽ عوام دشمن فيصلا ليکڪ : گل مورو

ملڪي حالتون جنهن نموني سان ڳنڀير بڻجنديون پيون وڃن ان حالتن مان ڪنهن کي به سمجهه ۾ نه پيو اچي ته ڪهڙو مسئلو ڪيئڻ حل ٿي سگهندو. ڇو ته هاڻ ڪو هڪ مسئلو هجي ته ان تي ويهي مٿي ماري ڪجي ۽ چئجي ته مسئلو ٿورن گهڻن ڏينهن ۾ حل ٿي ويندو پر هت ته سڄو ملڪ ايترن سارن مسئلن ۾ گهريل نظر پيو اچي، جو هر گهڙي ڪونه ڪو نئون بحران ڪر کنيو بيٺو آهي. اڃان دهشتگردي واري بحران مان جان آجي ئي نه ٿي آهي ته وري نئين نظام واري مامري تي وڏي پئماني سان وٺ وٺان ٿي چڪي آهي. هن وقت نئين نظام واري مامري تي چند ڏينهن اڳ ويزيراعظم گيلاني جي نگراني ۾ اهو فيصلو ٿي چڪو ته ناظمن جي جاءِ تي سياسي نه پر 65 سالن تائين ملڪ تي راڄ ڪندڙ سرڪار جي سرڪاري پرزن يعني آفسر شاهي کي ايڊمنسٽريٽر مقرر ڪيو ويندو. اڃان ان فيصلي کي ڪي گهڻا ڏينهن ته ڇا چند ڪلاڪ مس گذريا ته متحده جي منصوبي سازن گوڙ ڪرڻ شروع ڪيو ته متحده جا ماڻهون ڪراچي، حيدرآباد، سکر  ۽ ميرپورخاص ۾ ايڊمنسٽريٽر مقرر ڪيا وڃن. ميڊيا جي زريعن مطابق هن وقت تائين متحده ۽ پ پ وچ ۾ مڪاني نظام جي خاتمي ۽ ايڊمنسٽريٽرن جي مقرري واري مامري تي اختلاف کلي طور سامهون اچي چڪا آهن. هاڻي ئي پسمنظر ۾ سنڌ جو گورنر عشرت العباد الطاب ڀائي ڏانهن لنڊن روانو ٿي چڪو آهي. جڏهن ته ميڊيا ئي ذريعن ۾ اهي انڪشاف به ٿيڻ لڳا آهن ته سنڌ جي گورنر جي تبديلي لاءِ به مٿي سوچيو پيو وڃي. ان ڳالهه ۾ ڪيتري صداقت آهي. ان جو به پتو چند ڏينهن ۾ پئجي ويندو. پر هن نئين نظام جي جاءِ تي ڪهڙو نظام هجي ان تي به هن وقت ڏاڍ يا زور سان بحث هلي رهيو آهي ۽ هنن سمورين منظرنامن تي وزيراعظم گيلاني ميڊيا سان اظهار ڪندي چيو آهي ته مڪاني چونڊون ڪرائڻ يا ايڊمنسٽريٽر مقرر ڪرڻ صوبن جو اختيار آهي. صدر جو ان سان اوسطو ناهي، جڏهن ته هن نئين نظام واري مامري جي خاتمي وارين ڳالهين کانپوءِ ناظمن جون به ننڊون به حرام ٿي ويون آهن. ڇو ته کين جنرل مشرف جي معاونت سان ملڪ جي هر ضلعي جو بي تاج بادشاهه بڻايو ويو هيو، جڏهن سندن قسمت جا ڪچا ڌاڳا ٽٽي رهيا آهن ته اڌ منو سال ڏنو وڃي، جو متحده جو  اصلي معامرو به اهو آهي يا ته

نئين نظام کي هڪ سال وڌايو وڃي يا وري انهن جي جاءِ تي ايڊمنسٽريٽر سندن ئي هجن! اهو ئي سبب آهي جو متحده ان ڳالهه تي نه ڪري رهي آهي. انهي سبب جي ڪري پ پ سرڪار لاءِ رڳي ڏکيائون سنڌ ۾ نه پر پنجاب ۾ درپيش نظر اچي رهيون آهن. جو هڪ طرف ميان شهباز شريف اتي هن نئين نظام جي جاءِ تي پراڻي دوغل نظام ۽ ڪمشنري نظام کي بحال ڪرڻ جو عمل تيز ڪري ڇڏيو آهي. جڏهن ته ميان نواز شريف هن نئين نظام کي آمريتي نظام قرار ڏيندي چيو آهي ته جنرل مشرف جي آمريتي نظام کي ڪڏهن به قبول نه ڪيو ويندو. پر ان جي برعڪس پنجاب جي 13 ضلعي ناظمن پاران ايڊمنسٽريٽر مقرر ڪرڻ خلاف ملڪي عدالت سپريم ڪورٽ ۾ درخواست داخل ڪندي اهم موقف اختيار ڪيو آهي ته ايڊمنسٽريٽر مقرر ڪرڻ وارو فيصلو غير آئيني آهي. مڪاني ادارن يا ناظمن کي ان وقت تائين نه ٿو هٽائي سگهجي، جيستائين نوان نمائندا نه ٿا چونڊجي اچن! سو هنن جي ڳالهين مان واضح ٿي وڃي ٿو ته هن نئين نظام جي صورت ۾ نئون جهيڙو شروع ٿي چڪو آهي. اهو ايڏو آسان ڪونهي جو هڪدم حل ٿي وڃي پر جهيڙي سان ملڪي حالتون مسئلن جي اوڙاهه ۾ گهيريل آهن. ان مان لڳي پيو ته اڃان ڪي نيون رانديون شروع ٿيڻ واريون آهن. جنهن جو مسئلو هن وقت ملڪي ايوانن ۾ ترميمن جي صورت ۽ تيل واري مسئلي تي اوگرا کي عدالتي اکيون ڏيکارڻ وري اوگرا جي پاسداري ڪندي ملڪي صدر آصف علي زرداري پاران راتو رات پئٽروليم ڊولپمينٽ ڊيوٽي ٽئڪس جو آرڊينينس جاري ڪرڻ مان اهو ئي انومان ظاهر ٿئي پيو ته جو ڳالهيون هتي ئي ڇيد ڪونه ڪنديون ڇو ته انهي صدارتي نيو آرڊيننس کي به ملڪي عدالت ۾ چئلينج ڪيو ويو آهي ٿي سگهي ٿو ته ان تي به عدالت ڪو نئون حڪم جاري ڪري هن سڄي مامري  مان نتيجو اهو پيو نڪري ته ايندڙ وقت ۾ تڪراري صورتحال به جنم وٺي سگهي ٿي. جنهن جو اظهار پ پ جي اعتزاز احسن ڪندي اهو چيو آهي ته هن صدارتي آرڊيننس آڻڻ سان پ پ جو گراف ڪريو آهي. ان لاءِ پ پ کي تڪرار واري صورتحال ڪنهن وڏي مونجهاري ۾ وجهي سگهي ٿي. ان ڪري سوچي سمجهي قدم کنيو وڃي ۽ اها حقيقت به آهي ڇو ته ميان برادران جنهن انداز سان هن وقت پنجاب جي راڄڌاني ۾ راند جا پتا اڇلائي رهيا آهن،  ان مان به واضح طور تي اهو ئي پ پ لاءِ پيغام آهي ته پنهنجا پير سنڀالي ورنا ڪيڏي مهل به رائونڊ جا راڻا ٻي راهه وٺي سگهن ٿا. ان سان گڏ جيڪڏهن سمورين حالتن جو اڀياس ڪجي ته ان مان اهو ئي نتيجو عڪس ڪري سگهجي ٿو ته ملڪي اسٽيبلشمينٽ پ پ جي سرڪار کان اهڙا ڪم ڪرائي رهي آهي. جيڪي عوامي مفادن جي ابتڙ ٿي رهيا آهن ۽ عوام ۾ هن وقت جيڪا ڪاوڙ سرڪار لاءِ وڌندي پئي وڃي. اهو ڪم سرڪاري لاءِ سٺو سنوڻ به ڪونهي، ڇو ته ماڻهن کي رليف گهرجي. اهو ان ڪري به جو خاص طورتي ملڪ جي غريب عوام ۽ ننڍن صوبن جنهن انداز سان پ پ کي آڻڻ ۾ مدد ڪئي هئي انهي ڪري اميدون ۽ آسرا به هيا ته عوامي حڪومت اچڻ سان سندن ڦٽن تي پها رکيا ويندا. پر ڏٺو وڃي ته هن وقت تائين سواءِ ڦڏن ۽ جڏن ڪمن کانسواءِ ڪوبه اهڙو ڪم نه پيو ٿئي جنهن سان عوام جي دلين تي ڪو ٿڌو ڇنڊو پوي. ان صورتحال ۾ هر ماڻهون اهو ئي سوچي پيو ته آخر هن ملڪ ۾ ڇا ٿيڻ وارو آهي. جو مسئلن پٺيان مسئلا کٽڻ بجاءِ وڌندا پيا وڃن ۽ اندروني طورتي جيڪي حالتون بگڙجنديون پيون وڃن. انهن جو تدارڪ ٿيڻ کانسواءِ نه ڪو نظام بدلجي سگهي ٿو نه وري عوام جون دليون کٽي سگهجن ٿيون. ڇو ته عوام جي خواش به ماضي کان وٺي اڄ تائين اها ئي رهي آهي ته ڪو اهڙو هجي جو دردن جو درمان ڪري، ٻن ويلن جو ڳڀو مهيا ڪري، قومن ۽ تهذيبن جو  ڀرم رکي، ڪوبه ڪنهن ڌرتي ڌڻي کي نه ڏکائي، امن ۽ شانتي هجي. اهائي هن بدنصيب ملڪ جي بدنصيب عوام جي تمنا رهي آهي جيڪو هاڻي ته پنهنجي زخمن دردن ۽ سورن کي ڏسي رت جا ڳوڙها ڳاڙي رهيو آهي ۽ خاموشيءَ سان ملڪي اسٽيبلشمينٽ جي هلندڙ منيءَ صديءَ کان ڊرامي بازي ڏسي رهيو آهي. ايئن نه ٿئي جو هي خاموش عوام محلن ۾ ويٺل مالڪن کي لوڏي ڇڏي. ان لاءِ درست ڳالهه اها ٿيندي ته عوام جي قدرن ۽ جذبن کي سمجهي عوام جي مفاد ۾ فيصلا ڪيا وڃن. ڇو ته عوام دشمن فيصلا ته آمريتن ۾ ٿيندا آهن، جڏهن ته جمهوري راڄ جو راڳ ڳايو وڃي ٿو ته عوامي فيصلا ٿيڻ گهرجن. ڇو ته آمريڪا ۽ آمر قوتون اڃا به زندهه آهن. ان لاءِ دانائي جي ضرورت آهي.

عدليه جي فيصلي اوگرا جون اکيون ئي ڪڍي ڇڏيون آهن ليکڪ : گل مورو

اوگرا جي اُگري فيصلي کي ملڪي عدالت معطل ڪندي تيل جون قيمتون 30 جون واريون بحال ڪري ڇڏيون آهن. حقيقت ۾ ته هن عدالتي فيصلي غريبن جي هانءُ تي اهڙو ته ٿڌو ڇنڊو آهي جو هڙني جا هانءَ ئي ٺري پيا آهن. ڇو ته تيل جون قيمتون جهڙي ريت هر حڪومتي دور ۾ تيزيءَ سان وڌنديون رهيون آهن. انهن قيمتن وڌڻ جو عذاب ۽ اثر مسڪين ماڻهن تي پيو آهي. ڇو ته اڳي ئي غربت ايتري وڌي چڪي آهي جو ماڻهو غربت سبب پنهنجي پاپي پيٽ کي ڀرڻ جي اجرت ۾ آهن. جڏهن ته امير طبقو جيئن پوءِ تيئن امير ٿيندو پيو وڃي ۽ مسڪين جا ٻارنهن ئي مهينا آنڊا  اُس پيا سڙن! اهڙين حالتن هوندي هر حڪومتي دور ۾ جيڪي قيمتون اهي کڻي عام واهپي جون شيون ڇو نه هجن، جڏهن به حڪمران وڌائيندا آهن ته هڪڙو ئي سبب بيان ڪيو ويندو آهي ته ملڪي مفادن لاءِ عوام کي قرباني ڏيڻي پوندي. ملڪي تاريخ ان ڳالهه جي شاهد آهي ته قربانيون عوام ايتريون ته ڏئي چڪو آهي ته هاڻي نه عوامي جي جسم ۾ رت رهيو آهي نه وري ست رهيو آهي جو وڌيڪ ڪي قربانيون ڏئي سگهي، حقيقت هاڻي ملڪي رياست، انهن جي ڪارندن ۽ اميرن کي قرباني ڏيڻ گهرجي ڇو ته ڪڏهن به ڪنهن به امير ڪا قرباني ڪا نه ڏني آهي جو چئجي ته هنن ڪي وڏيون قربانيون عوام جي احساسن ۽ جذبن کي نظر ۾ رکندي ڏنيون آهن. سو ملڪي سپريم ڪورٽ پاڪستان پيٽروليم جي مصنوعات تي لاڳو ڪيل ڪارين سرچارج ٽيڪس جنهن عارضي فيصلي تحت معطل ڪندي پراڻين قيمتن يعني 30 جون وارين قيمتن جي هدايت ڪئي آهي. ان فيصلي سان عوام جي خشڪ لبن تي ٿوري گهڻي مُرڪ به آئي آهي ته ڪو اهڙو ادارو ڪو اهڙو ماڻهو به ٿي سگهي ٿو جيڪو غريبن جي دردن، سورن ۽ ڏکن کي سمجهي سگهي ٿو، ان جو نوٽيس به وٺي سگهي ٿو. اصل ۾ انصاف ئي سماج مان اڻبرابري ۽ ناانصافي کي روڪي سگهي ٿو. جيڪڏهن ايئن ملڪ جي هر اداري تي انصاف جون اکيون هجن ته ڪو به ادارو توڙي حڪمران اهڙي ڇڙواڳي جيان پنهنجا عوام دشمن فيصلا عوام جي مٿي ۾ مڙهي نٿو سگهي. سو اوگرا جي اُٻهري فيصلي خلاف جنهن جرتن سان پ پ جي سينيٽر رخسانه زبيري ۽ (ن) ليگ جي سيڪريٽري جنرل اقبال ظفر جهڳڙا عدالت جو رُخ ڪيو. اهو قدم به ساراهه جوڳو چئجي جو هن اهم مامري تي انصاف جي التجا ڪيائون ۽ کين سوڀ به نصيب ٿي، پر اها الڳ ڳالهه آهي هن فيصلي کانپوءِ ملڪي حڪمران ۽ اوگرا جي ”اُگرا باشندا“ هن فيصلي تي عمل ڪرائين ٿا يا نه!؟

اهو هڪ اهم سوال آهي، جنهن جو پتو به چند ڏينهن ۾ ئي پئجي ويندو. هن ئي فيصلي تي ريمارڪس ڏيندي ملڪي چيف جسٽس چيو ته پئسو عوام جي کيسي مان وڃي رهيو آهي. حڪومت تي ڪهڙو اثر پوندو، اٽارني جنرل ٻڌائي ته ڪاربن سرچارج لڳائڻ لاءِ ڪنهن چيو؟ جنهن تي اٽارني جنرل عدالت کي ٻڌايو ته ڪاربن ٽيڪس جي ڪابينا منظوري ڏني هئي ۽ اهو فنانس بل ۾ شامل ڪيو ويو آهي، جنهن تي ٻيهر چيف جسٽس اٽارني جنرل کان سوال ڪيو ته جڏهن ان فيصلي کي ڪابينا منظور ۽ فنانس بل ۾ به شامل ڪيو پر ان جي فيصلي جو ڪو بنياد ته هجي جنهن کانپوءِ ملڪي چيف جسٽس ناراضگي جو اظهار ڪندي ريمارڪس ڏيندي اهو چيو ته ڪاربن سرچارج به لڳايو ويو آهي. سيلز ٽيڪس به وٺو ٿا، ٽيڪس مٿان ٽيڪس لڳايو ويو آهي، اوهان کي ڪو غريب عوام جو احساس ئي ڪونهي، وڏي ڳالهه ته عدالت ۾ پيٽروليم جي سيڪريٽري پڻ اهو اعتراف ڪيو ته پيٽرول جي 80 سيڪڙو پيداوار ملڪ ۾ ٿئي ٿي ۽ 70 سيڪڙو ڊيزل ٻاهرين ملڪن مان اچي ٿو. سوال اهو آهي ته جڏهن هيڏي وڏي مقدار ۾ پيٽرول ملڪ اندر دستياب آهي ته پوءِ به روزانو ٽيڪس مٿان ٽيڪس مڙهڻ واري حڪومتي عمل کي ڪهڙو نانءُ ڏجي.

حقيقت ۾ ته هن آيل فيصلي ۾ جن اهم سوالن ۽ مسئلن جي نشاندهي عدليه جي ججن ڪئي آهي. اهي ئي سوال هن وقت به انصاف جي اوسيئڙي ۾ آهن. اهڙي ئي تناظر ۾ سرڪار جي ڪارندن ۽ اوگرا جي اُگرن چهرن کان اهوئي سوال ڪيو ته پيٽروليم جي مد ۾ ڪمايل پئسو ڪيڏانهن ويو؟ جنهن تي پنهنجي جند ڇڏائڻ لاءِ اٽارني جنرل اهو چيو ته سڀ خرچ نظر ۾ رکڻا هوندا آهن. هيءَ خساري واري بجيٽ آهي، بجلي ريلوي ۽ ڪڻڪ تي سبسڊي ڏئي رهيا آهيون جنهن تي ملڪي چيف جسٽس اهو چيو ته ڪڻڪ تي سبسڊي نه پيا ڏيون! اهڙا ئي ريمارڪس ڏيندي جسٽس اعجاز چوڌري چيو ته جڏهن 70 سيڪڙو آبادي زراعت تي ڀاڙي ٿي، اُنهن کي ڪهڙو رليف ڏنو اٿوَ. 62 سالن ۾ عوام کي رليف نه ڏنو ويو آهي. اها ڳالهه درست به آهي ته 62 سالن تائين عوام کي ڪو به رليف نه ملي سگهيو آهي. جڏهن ته پيٽروليم جي وزارت اهو قبول ڪري ٿي ته 80 سيڪڙو پيٽرول ملڪي پيداوار آهي ته پوءِ ايترو تيل مهانگي ڪرڻ جي ضرورت ڪهڙي آهي. اصل ۾ غيرملڪي ادارن جي مفادن تحت جيڪي مانيءَ کان وٺي هن وقت تائين فيصلا ٿيندا رهيا آهن. ان جو ئي نتيجو آهي جو هن وقت ڪو به ملڪي ادارو پنهنجي وس ۾ ناهي، نه وري پنهنجن وسيلن تحت ملڪي بجيٽون جوڙيون ويون، جنهن جي ڪري ماضي کان وٺي هن وقت تائين ڪا به ملڪي بجيٽ بچت واري نه اچي سگهي. سدائين خسارو ئي خسارو عوام جي ڪرمن ۾ لڳندو رهيو. في الحال ته هن فيصلي اچڻ کانپوءِ اوگرا کي تيل جون قيمتون 30 جون واريون آڻڻ لاءِ نوٽيفڪيشن جاري ڪرڻ جون هدايتون جاري ڪيون ويون آهن پر پيٽروليم سرڪار جي صلاحڪار فيصلي اچڻ کانپوءِ جيڪا ميڊيا ۾ ڀُون ڀُون ڪندي اهو چيو آهي ته تيل تي ڪارين ٽيڪس معطل ڪرڻ بعد بجيٽ ٻيهر جوڙڻي پوندي. هن فيصلي سان حڪومت 122 ارب رپين کان محروم ٿي وئي آهي. هن اهو به چيو ته آءِ ايم ايف جي معاهدن تي فرق پئجي سگهي ٿو! هن سرڪاري صلاحڪار جي ڳالهين ۽ ملڪي وزيراعظم جي ڪيل اظهار ته عدالت ۾ پنهنجو موقف پيش ڪنداسين. ان مان لڳي پيو ته هي مامرو  هتي رنگ ناهي ٿيڻو، پر هن فيصلي دوران جيڪي حڪومتي ڪارندن جن جن ڳالهين جو ذڪر ڪيو آهي جيڪڏهن انهن تي ڳالهين تي غور ويچار ٿئي ۽ ان جو تدارڪ ٿئي ۽ هر اداري جي عدليه جي نگراني ۾ تحقيقات ٿئي ان سان گڏ حڪومت جي عوام دشمن فيصلن تي ايئن نظر رکي وڃي ته کوڙ سارا مامرا حل ٿي سگهن ٿا. ڇو ته جڏهن پيٽرول کان وٺي کاڌ خوراڪ ملڪ ۾ ئي جهجهي انداز ۾ پيدا ٿئي ٿي ته پوءِ اهي ديسي شيون ايڏيون مهانگيون ڇو؟ جنهن جي ڪري عوام جو هن مهانگائي جي ڪري جيئڻ ئي حرام ٿي ويو آهي. اصل ۾ سڀ ملڪ جي پاليسي ساز قوتن جون ڪڙيون گوريون آهن، جيڪي عوام کي هر ڏينهن کائڻيون پيون پون. ڇو ته ملڪ جي مسڪين عوام لاءِ اٽو آهي نه اجهو آهي نه لٽو آهي! اڳي جيڪو جهريل جهوپڙين ۾ انڌو ڪانوُ بجليءَ جو بلب ٻرندو هو. هاڻي اهو به نه پيو ٻري ۽ حڪمرانن جي افعالن ڪري سڄو ملڪ اوندهه ئي اوندهه آهي! اصل ۾ هي سڀ نااهليون جيڪي عوام جي مٿي ۾ مڙجهنديون رهيون آهن، انهن سمورين ناانصافين جي ذميوار ملڪي اسٽيبلشمينٽ جا اهي مک مهرا آهن، جن جي ڪري هن وقت دنيا جي ڪرپٽ ملڪن جي هٽ لسٽ ۾ 10 ڏينهن نمبر تي آهي. رڳو اهو نه پر عالمي بئنڪ جيڪا تازي بجليءَ جي حوالي سان رپورٽ جاري ڪئي آهي. ان ۾ ڄاڻايو آهي ته پاڪستان بجلي ڀارت کان 60 سيڪڙو ۽ بنگلاديش کان 40 سيڪڙو مهانگي آهي ۽ بجليءَ جو نئون ڏيڻ واري مامري تي عالمي بئنڪ وڌيڪ ڄاڻايو آهي ته بجليءَ جي ڪنيڪشن جي حوالي سان مصر کان به وڌيڪ بدترين ملڪ پاڪستان آهي ۽ نيپرا ۾ رٽائرڊ فوجي اسٽيبلشمينٽ جو ڳڙهه بڻجي وئي آهي جن تي ساليانه ڪروڙين رپيا الهه دين جو چراغ سمجهي لٽايا وڃن ٿا. سو انصاف ئي معاشري جي سڌاري ۾ اهم ڪردار ادا ڪندو آهي. جهڙي طرح ملڪي عدليه هن وقت عوام جي مفادن کي سامهون رکي عوام جي ڦٽن تي پها رکڻ جي ڪوشش ڪري پئي. جيڪڏهن ايئن هر اداري جي ڪن مهٽ ٿيندي رهي ته ڪو به فيصلو عوام جي مفادن خلاف ڪا به حڪومت نٿي ڪري سگهي. اهو ڀلائي وارو ڪم هن وقت صرف ٻه ادارا ئي ڪري سگهن ٿا. ڪنهن ملڪي عدليه ۽ ملڪي ميڊيا گهڻن مخصوص چهرن کي وائکو ڪري سگهن ٿا. ڇو ته اسان وٽ برطانيا مثال ئي ڪافي آهي جڏهن ٻين عالمي جنگ کانپوءِ چرچل جي زماني ۾ سڄو برطانيا جو عوام زخمن ۽ جنگي تباهيءَ جي ور چڙهيل هيو ته اتي ئي چرچل جنهن خود تباهي آندي ان فيصلو ڪيو ته عوام جي راءِ پڇي پوءِ ئي فيصلو ڪرڻ گهرجي ته برطانيا جي تعمير ڪيئن ڪجي! جڏهن چرچل برطانيا جي بازارن جو رُخ ڪيو ته هڪ بازار جي ڪنب ۾ هڪ زخمي جهور ڪراڙو پنهنجي بي بيءَ جا ڳوڙها ڳاڙي رهيو هو. ان کان چرچل پڇيو ته هيءَ تباهي ڪنهن آندي آهي جنهن تي جهور ڪراڙو چوڻ لڳو ڏائڻ سڄي ڏيهه کي بارود جي باهه ۾ ڌڪي ڇڏيو آهي جنهن تي چرچل وري ڪراڙي کان سوال ڪيو ته هاڻي ڇا ٿيڻ گهرجي جنهن تي ڪراڙي چيو….انصاف! ان کان پوءِ چرچل انصاف ڏيڻ جو وچن ڪيو. اهوئي برطانيا اڄ سڄي يورپ ڇا سڄي دنيا جي سرواڻي پيو ڪري. التبه اها ڳالهه به درست آهي ته اتي ته انصاف امن، ۽ خوشحالي ته آهي پر ٽين دنيا جي ڏٻرن ملڪن خاص طور تي جيڪي ملڪ سندن بيٺڪيتون رهيا اتي اڃان تائين انصاف اوپرو آهي. سو جنهن انصاف قانون جي اکين تي خاص طور تي پاڪستان اندر آمريتي توڙي جمهوري چوائيندڙ حڪومتن ڪاريون پٽيون ٻڌيون، انهن ڪارڪين پٽين جي خاتمي سان عوام جو جياپو ٿي سگهي ٿو. سو هن عدليه واري فيصلي نه رڳو اوگرا پر ملڪي اسٽيبلشمينٽ جون پڻ ننڊون ڦٽائي ڇڏيون آهن.

ٻي نه ٻوليون پاڻ ڪا ٻولي، سنڌي ٻولي قومي ٻولي ليکڪ : گل مورو

گل مورو

گل مورو

دنيا جهان جا محقق ان ڳالهه تي متفق آهي ته ٻولين جي تاريخ قومن، تهذيبن ۽ انسان جي جنم سان جڙيل آهي. ٻوليءَ جي تاريخ خود انسان جي تاريخ آهي. ڇو ته جڏهن انسان جنم ورتو ۽ ڪائنات جي تخليق ٿي، ان ڏينهن کان ئي ٻولي وجود ۾ آئي، اها هڪ فطري حقيقت آهي ته ٻولي انسان جي ازلي ماءُ آهي، جنهن پنهنجي تهذيب تمدن کي سمجهڻ ۽ ڪائنات جي گولي تي قومن جي روپ ۾ جيئڻ جو دڳ ڏنو. ايئن ئي سنڌ جي تاريخ، تهذيب ٻولي به هڪ قديمي ورثو رکي ٿو. جڏهن ته ننڍي کنڊ ۾ ٻولي دور کي ٽن دورن ۾ ياد ڪيو وڃي ٿو، جنهن ۾ 500 ق م کان 1500  ق م تائين سنسڪرت ۽ ان جي همعصر ٻولين جو دور 510 کان 600 ق م پراڪرتي ۽ همعصر ٻولين جو دور جڏهن ته ٽيون دور 600 کان موجود عيسوي سن تائين چيو وڃي ٿو. قديم هندي ۽ دنيا جي ٻين قديمي ٻولين جيان سنڌي ٻولي به پنهنجي الڳ تهذيب ۽ سڃاڻپ رکي ٿي. سنڌ&1676;يءَ ٻوليءَ بابت ٻولي ماهر رچرڊ برٽن لکيو هو ته ”سنڌي هڪ خاص جدا زبان آهي“.

جڏهن ته ويهين صديءَ جي ٻئي ڏهاڪي ۾ سرجان مارشل جي اين منجدار، ايم ٽي وهيلر سنڌ جي قديمي ورثي موهن جي دڙي جي کوٽائي ڪرائي ته ان تحقيق ڪيترائي سوال ڇڏيا، جنهن تي ڊاڪٽر ٽرمپ گريرسن راءِ ڏني ته سنڌي قديم زبان آهي جيڪا سنسڪرت کان به اڳي جي آهي ۽ سنڌ جا محقق جنهن ۾ علامه دائود پوٽو، محمد ابراهيم جويو کان سراج ۽ انور پيرزادي تائين اهو چيو ته سنڌي ٻولي قديمي ٻولي آهي، اها ڀٽائي جي ٻولي آهي. ڏيهه توڙي پرڏيهه جا ڏاها ان ڳالهه تي متفق آهن ته سنڌي زبان دنيا جي سڌريل ۽ اوسر ڪيل زبانن مان هڪ قديمي زبان آهي جنهن جي گهٽ ۾ گهٽ ڏهن هزارن ورهين جي ڊگهي تاريخ آهي. سنڌي زبان هن ئي ماتر ڀوميءَ مان جنم ورتو، جنهن جا آثار ۽ علامتون اڄ به موهن جي دڙي جي مُهرن تي موجود آهن. اصل ۾ ٻولي انسان جي سوچن، خيالن، نظرين، امنگن، جذبن ۽ احساسن جي تاريخ ۽ تهذيبي ڪارڪردگيءَ جو آئينو هوندي آهي.

نوجوان محقق الطاف جوکيو ٻوليءَ بابت لکي ٿو ته 1853 ۾ سنڌي ٻولي جي رسم الخط جيڪا جوڙي وئي. ان جو سهور ابوالحس ٺٽوي ڏانهن وڃي ٿو پر موجوده دور ۾ عربي سنڌي آيوٽيا جنهن کي ايلس جي نالي سان ياد ڪيو وڃي ٿو. اها هارون لوهار جي ترتيب ڏنل آهي، جن جي وسرڳن جي ڳاڻيٽي جو تعداد ڏهه آهي.

جولاءِ 1853 ۾ ايلس واري ڪاميٽيءَ 1854 ۾ مئن هائوس جي هارون لوهار طرفان چارٽ ذريعي عام ڪئي وئي. ان ئي ٻوليءَ ۾ 1866 ۾ ڊاڪٽر ٽرمپ لبيا جرمنيءَ مان ڀٽائي جو رسالو ڇپائي ڪم ۾ آندي، اهو سنڌي قوم مٿان ڊاڪٽر ٽرمپ جو احسان آهي. جو هن ڀونءِ کي ڀٽائي ڳولي ڏنو.

جڏهن 1700ع ۾ ابوالحسن ٺٽوي رسم الخط سنڌي ۾ جوڙي هئي، اڃان سنڌي ٻولي ڌارين جي گهٽ ٻوسٽ مان ساهه مس کنيو هو ته جنگ مياني ۽ جنگ دوابي جي نتيجي ۾ سنڌ انگريزن جي قبضي هيٺ اچي وئي، پر انگريز سرڪار جو اهو ٿورو چئجي يا سندن مفاد جو، انگريز بمبئي سرڪار هڪ نوٽيفڪيشن نمبر 1852 تاريخ 6 سيپٽمبر 1851 تحت سنڌي ٻولي کي سرڪاري قومي ٻولي جو درجو ڏنو. ان وقت 1852 ۾ سنڌ جو انگريز ڪمشنر بڻيو. ان جي اڳواڻيءَ ۾ اٺن ڄڻن جي ڪاميٽي جوڙي وئي ته جيئن رسم الخط جوڙي سگهجي. انهن ۾ راءِ بهادر نارائڻ جگن ناٿ، ديوان نندي رام، ديوان پرڀوداس، ديوان آدهو رام، مرزا صادق علي بيگ، ميان محمد صاحب، قاضي غلام علي ٺٽوي، ميان غلام حسين ٺٽوي هئا. هن جوڙيل ڪاميٽيءَ مخدوم ابوالحسن ٺٽوي ۽ ضياءُالدين جي سنڌي کي سامهون رکي سنڌي رسم الخط جوڙي. ايلس جي هن ڪاميٽيءَ سنڌي زبان جي ڄڻ ته راهه هموار ڪري ڇڏي. ان بعد جان جيڪب 1888 ۾ ڇپائي لاءِ تجويزون پيش ڪيون، جيڪي به عام آمد ٿيون، جڏهن ته پريٽ رائن اسٽرڪ سنڌي زبان جو گرامر جوڙيو ۽ ان کانپوءِ مرزا قليچ بيگ اصلاحون ڪيون.

جيڪڏهن سنڌي لغت سازي تي نظر وجهبي ته ٽالپور دور 1842 کان ملي ٿي. سنڌ جي اديب تاج جويو جي مرتب ڪيل فهرست موجب 1843 کان 1988ع تائين 90 سنڌي لغتون شايع ٿي چڪيون آهن پر ڌارين جو سنڌ ڏانهن جيڪو سلسلو تيزيءَ سان جاري آهي. انهيءَ سنڌي ٻوليءَ کي خطري ۾ وجهي ڇڏيو آهي. اهڙي ئي خطري جو گهاءُ سنڌ کان وڇڙي ويل شاعر پرسرام ضيا کان پنهنجي ممتا ۽ پوهو ماءُ کان ٻولي کي ورتي ته پوهو ماءُ پٽون ۽ پاراتا ڏيندي رهي!

اها پوهو ماءُ ٻاروتن جي ٻوليءَ لاءِ ٻاڪاريندي رهي، ڇو ته ٻوليون قومن ۽ تهذيبن جي سڃاڻپ هونديون آهن. ڪيتريون ئي ٻوليون پنهنجون وجود وڃائي ويٺيون ۽ ڪيترن ٻولين جو وجود هن وقت به خطري هيٺ آهي. آخر انهن قديم ٻولين جو ڇا ٿيندو جن سان ماٽيلي ماءُ وارو سلوڪ ڪيو پيو وڃي. اهو ماٽيلي ماءُ وارو سلوڪ سنڌي ٻوليءَ سان 47 کان روا رکيو ويو. ايتريقدر جو جڏهن ڪراچيءَ ۾ 1948 ۾ ريڊيو اسٽيشن کولي وئي ته ان جي شروعات به اردو ۽ انگريزيءَ سان ڪئي وئي. گهڻي جدوجهد کان پوءِ 1951ع ۾ شام جو اڌ منو ڪلاڪ سنڌي ڳائڻن کي ڏنو ويو. جڏهن 1956 ۾ سنڌ اسيمبليءَ جي فلور تي سائين جي ايم سيد ٻوليءَ جي مسئلي تي تقرير ڪندي گهر ڪئي ته دنيا ۾ سنڌ ۽ ان جي ڌرتي ڌڻين جي هڪ تمام قديم ۽ تاريخي تهذيب آهي. اسان جي ٻولي به ان تهذيب سان موجود آهي. هن اسيمبليءَ ۾ سنڌي ٻوليءَ کي قومي ٻوليءَ جو درجو ڏنو وڃي. ان جي باوجود مادري ٻولين کي مڃڻ کان ئي انڪار ڪيو ويو. اصل ۾ بنگال جو ورهاڱو به ٻوليءَ کي تسليم نه ڪرڻ جو ورهاڱو هو. ملڪي اسٽيبلشمينٽ ون يونٽ لاڳو ڪري مسلم قوميت جو راڳ ڳائڻس شروع ڪيو. سنڌ جي صوبائي سرڪار 72ع ۾ ٻولي ائڪٽ به پاس ڪيو پر ان تي اڄ ڏينهن تائين عمل نه ڪرايو ويو. 1969ع ۾ سنڌ جي شاگردن، اديبن، عالمن، شاعرن، استادن سڄاڻ ڌرين جي 56 اهم سڄڻن صحيحون ڪري ملڪي راڄڌاني کان گهر ڪئي ته ٻوليءَ واري مامري تي ”آل پاڪستان ٻولي ڪميشن جوڙي وڃي. ڇو ته ٻولي اهو وسيلو آهي جنهن کي جانور/پکي ٻوليندا آهن ۽ انسان ڳالهائيندا آهن. ٻولڻ ۽ ڳالهائڻ ۾ بنيادي فرق ”شعور“ جو آهي. هاڻي ٻوليءَ کانسواءِ ڪنهن به انساني سماج جو تصور ڪرڻ به ممڪن ڪونهي پوءِ به نابري!

جڏهن ته سائين محمد ابراهيم جويو ۽ عبدالحڪيم ارشد به اهي ئي ٻوليون ٻوليندا رهيا ته ”ماڻهن جي هر تهذيب جي ابتدا به ذهن جي انهيءَ معجزي سان ٿئي ٿي، جنهن کي ٻولي چئجي ٿو“. ٻوليون قومن جي روح جا، انهن جي آدرشن جا، انهن جي هئڻ جي احساسن جا سڀ کان سڌا ۽ چٽا اظهار آهن. اهي اظهار اهي احساس ۽ اهي جذبات کڻي جڏهن ڀٽائي جي ڪراڙ ڍنڍ جي ڪپ تي ستل اياز ٻوليءَ جي جياپي لاءِ هي سٽون چيون ته:

پنهنجي ٻوليءَ ۾ ميان، جڏهن چوندين ماءُ،

توکي اهڙو ساءُ، توکي ڏيندي ٻي ٻولي ڪٿي. (اياز)

اياز جو اهو آواز ٻڌي نارائڻ شيام چوڻ لڳو ته:

الا ايئن مَ هوءِ جو ڪتابن ۾ پڙهجي،

هئي سنڌ ۽ سنڌ وارن جي ٻولي. (نارائڻ شيام)

انهيءَ لمحي کي سامهون رکندي سنڌ جي ساڃاهه وندن جيان هند جي سنڌي ساڃاهه وندن اتان جي ساڃاهه وند وزير رام داس اياز سان آواز ۾ آواز ملايو ته ”سنڌي ٻولي قومي ٻولي“ هن ٻولي تحريڪ جي نتيجي ۾ 1951ع ۾ ڀارت جي وزيراعظم نهرو سنڌي ٻوليءَ کي ٻين ٻولين جي برابر تسليم ڪيو. نيٺ 10 اپريل 1967ع تي وزيراعظم اندرا گانڌي سنڌي ٻوليءَ کي ڀارتي آئين جي اٺين شيڊول ۾ قومي ٻوليءَ جو درجو ڏنو، جنهن جي نتيجي ۾ ممبئي يونيورسٽي، اجمير يونيورسٽي ۽ دهلي يونيورسٽين ۾ 15 جون 74ع کان سنڌي شعبا قائم ڪيا ويا. جتي هن وقت به ايم اي، پي ايڇ ڊي، ڊپلوما ۽ سنڌيءَ جا ٻيا ڪورس سنڌيءَ ۾ پڙهايا وڃن ٿا. جڏهن ته پاڻ واري پنجاب يونيورسٽي ۾ هڪ استاد به سنڌي ڪونهي نه وري ڪو سنڌي شعبو آهي. ڪيڏي نه حيرت آهي جو پاڪستان ۾ هنن ڏکين حالتن هوندي به قومي وحدتن جي قديمي تهذيبن ۽ بدلين کي اڃان تائين ڪا به سرڪار قومي تشخص ڏيڻ ۽ قبولڻ لاءِ تيار ناهي، پر ڀارت ۾ اڄ به 22 ٻولين کي قومي ٻولي تسليم ڪيو ويو آهي، جنهن ۾ آسامي، بنگالي، بورو، هندي، گجراتي، ڪنڙ، ڪشميري، ڪونڪتي، مليالم، مينپوري، مراٺي، نيپالي، اُڙيسه، ميتي/تيلگو، ڊوگري، سنڌي، سنسڪرت، پنجابي، تامل، ميثالي ۽ اردو شامل آهن، پر پنهنجي اصلوڪي وطن سنڌ ۾ سنڌي ٻولي اڄ به قومي ٻوليءَ جو درجو ماڻڻ کان محروم آهي. اڄ عالمي ٻولين جي ڏهاڙي تي ملڪي حڪمرانن کي به سوچڻ گهرجي ته هن ايڪيهين صديءَ جي تبديليءَ واري دور ۾ قديمي قومن، جي تهذيب ۽ ٻوليءَ کي تسليم نه ڪرڻ اها دانشمندي چئجي يا ناداني!؟

سنڌ جي ساڃاهه وندن کي سوچڻ، سمجهڻ ۽ جدوجهد ڪرڻ جو اڄ وقت پڪاري پيو اچو ته وچن ڪيون ته ٻوليءَ جي جدوجهد ۾ پنهنجا من صاف ڪري سنڌ جي قديمي ٻوليءَ کي بچائڻ لاءِ جدوجهد ڪنداسين ۽ اياز جون هي سٽون جهر جهنگ ورجايون پنهنجي ٻوليءَ ۾ ميان جڏهن چوندين ماءُ، توکي اهڙو ساءُ ڏيندي ٻي ٻولي ڪٿي! سو ٻي نه ٻوليون پاڻ ڪا ٻولي، سنڌي ٻولي قومي ٻولي.

ڏسجي ته ملڪ ۾ ڪهڙي ٿي تبديلي اچي! ليکڪ : گل مورو

گل مورو

گل مورو

ڇا ملڪ ۾ ڪي اهم سياسي تبديليون اچڻ واريون آهن؟ جن جو پسمنظر هنن ٽن ڳالهين، سرائيڪي صوبي جو وڌندڙ بحث، سنڌ ۾ تبديليءَ جي نالي ۾ وڏڙن جي نشاني برقرار رکجي يا نه! ميان نوازشريف ۽ پ پ وچ ۾ وڌندڙ ويڇا ۽ تحفظات ثابت پيا ڪن ته ڪي اندروني ڪنهن نه ڪنهن صورت ۾ منظرعام تي تبديليون اچڻيون آهن، جنهن جي ڪري هن وقت هر مامري تي ڳالهه مان ڳالهوڙو پيدا ٿيندو پيو وڃي. ان لاءِ ايئن چئي سگهجي ٿو ته ڪنهن نئين روپ ۾ نئين ڊرامي کي پيش ڪرڻ لاءِ مارگلائي مالڪن هاڻي کان ئي پنهنجو ڪم شروع ڪري ڇڏيو آهي ۽ ٿي سگهي ٿو ته هن نئين ڊرامي کي نئين پوشاڪ پارائي پاڪ سرزمين شادباد جي شادماني سان عوام آڏو آندو وڃي، جنهن جا امڪان واضح طور تي نظر به اچي رهيا آهن. سو نئين صوبي جي بحث پٺيان ڪو نه ڪو راز ضرور لڪل آهي، جنهن تي ملڪي ايوانن توڙي ڏيهي ۽ پرڏيهي ميڊيا ۾ ڏينهون ڏينهن بحث وڌندو پيو وڃي. پنجاب جي راڄڌاني پنجاب اسيمبليءَ ۾ سرائيڪي ڳالهائيندڙ اسميبلي ميمبرن جو سرائيڪي صوبي لاءِ اٿي پوڻ، تخت لاهور کي سمورين زيادتين جو ذميوار قرار ڏيڻ مان اهو واضح پيغام آهي ته سرائيڪي به پنهنجي وجود کي بچائڻ لاءِ هاڻي سنجيده بڻجي چڪا آهن. ڇو ته سرائيڪي صوبي جون ڳالهيون ته اڳي به تاج محمد لانگاهه کان وٺي حمد اصغر ۽ اختر ڪانجو به ڪندا پئي آيا پر انهن جي مطالبي کي جنهن انداز سان پنجاب جي راڄڌاني سرائيڪي پٽيءَ مان چونڊجي آيل سينيٽ، قومي توڙي صوبائي اسيمبليءَ جي ميمبرن ايوان ۾ آندو آهي. حقيقت ۾ ته اها انهن ئي ماڻهن جي سوڀ آهي. جن مني صديءَ کان  اهو مطالبو ڪيو پئي ته سرائيڪي قوم جي بنياد تي سندن وجود تسليم ڪيو وڃي. انهيءَ تناظر ۾ ملڪي وزيراعظم جيڪو خود سرائيڪي پٽيءَ سان واسطو رکي ٿو، ان به هن وڌندڙ بحث تي چپ چوريندي اهو چيو آهي ته نئين صوبي لاءِ آئيني ترميم ڪرڻي پوندي. هن وقت اها ڳالهه ملڪ کي وڌيڪ ڪمزور ڪرڻ برابر ۽ پ پ جي سوچ توڙي منشور خلاف آهي. ان لاءِ نئين صوبي جي ڪا ضرورت ناهي. جڏهن ته دفاعي پيداوار جي مملڪتي وزير ۽ پ پ اڳواڻ عبدالقيوم جتوئي اعلان ڪيو آهي ته 14 آگسٽ کان سرائيڪي صوبي جي تحريڪ جو آغاز ڪيو ويندو. هن کان اڳ ڏٺو وڃي ته سرائيڪي صوبي جي حاصلات لاءِ سرائيڪي پارلياماني ميمبرن ڪنوينر کان وٺي منشور تائين معنيٰ ته سڀ تياريون ڪري چڪا آهن جنهن مان لڳي پيو ته ايندڙ وقت ۾ ڪو وڏو دنگل ٿيڻ وارو آهي. هن وڌندڙ بحث مباحثي کي هن وقت پنڊيءَ کان وٺي لاهور ۽ گجرات جي راڻن چوڌرين جنهن انداز سان سازش قرار ڏنو آهي ان مان اهو محسوس پيو ٿئي ته ڪي معنيٰ خيز مالڪ تبديلي جي موڊ ۾ نظر اچي رهيا آهن. ڇو ته جيڪڏهن معنيٰ خيز مالڪن جو هن مامري پٺيان هٿ نه هجي ها ته ايئن هي سمورا وقت به وقت وفاق سان واڳيل سرائيڪي ٻولي ٻوليندڙ ميمبر ايترو اڳتي نڪري نروار نه ٿين ها. سو هنن جو نڪري نروار ٿيڻ، ايوانن ۾ آواز اٿارڻ مان بخوبي اهو اندازو به لڳائي سگهجي ٿو ته نئين صوبي جو مطالبو رڳو هوا ۾ ڇڏيو ڦوڪڻو ڪونهي جو چند منٽن ۾ هوا ۾ ئي ڦاٽي پوي! ضرور هن پٺيان ڪي معنيٰ خيز ڳالهيون آهن. ڇو ته هن مامري تي هڪ ٻيو سوال به خاص طور تي سنڌ ۾ اٿي رهيو آهي ته جيڪا انتظامي يونٽ يعني صوبي جي ڳالهه ڪئي پئي وڃي ان جو پسمنظر ٻين جي وجود تي وار ڪرڻ به ٿي سگهي ٿو؟ جنهن تي سنڌ جون قومي ڌريون خدشن جو اظهار به ڪري رهيون آهن، پر جيڪڏهن انتظامي يونٽ بجاءِ ٻولي ۽ قومي بنياد تي ٻين تي وار ڪرڻ بجاءِ سرائيڪين جي بنيادي ۽ فطري حق کي تسليم ڪري کين صوبي جو حق ڏنو وڃي ٿو ته ان تي نه سنڌ جي سڄڻن کي اعتراض هوندو نه وري ملڪ جي ٻين فطري قومن سواءِ پنجاب جي! ڇو ته جيڪڏهن فطري بنياد تي سرائيڪي جڙي ٿو ته ان سان پنجاب جي ٽن ڊويزنن پنڊي لاهور ۽ گجرات جي جيڪا هڪ هٽي نظر اچي پئي جو هر دور ۾ نه رڳو سرائيڪي پر سنڌي بلوچ توڙي پختون تخت لاهور جي زيادتين ۽ ڏاڍاين جون جيڪي دانهون ڪندا پيا اچن انهن دانهن ۽ زيادتين جو ازالو به تڏهن ٿي سگهندو جڏهن پنجاب جي بالادستي جو خاتمو ايندو تڏهن ئي ڌرتي ڌڻي سُک جو ساهه کڻي سگهندا. هرڪو پنهنجو جياپو هن دور ۾ هر ماڻهو هر قوم ۽ هر وطن واسي پنهنجي هٿن ۾ رکڻ پيو چاهي. ڇو ته جنهن انداز سان تبديلين جون هوائون جيڪي پنجاب ۽ سرائيڪي سُرت ۾ نظر اچن پيون ان جو سڄو منظرنامو تڏهن سامهون ايندو جڏهن آئيني ترميمن جي تلوار ڪمان مان ڪڍي نروار ڪئي ويندي پر ڏسڻو اهو آهي ته اها ترميمن واري تلوار ڪنهن تي ٿي وهي. ڇو ته هنن ترميم تلوار کان اڳي ئي ملڪي راڄڌاني جي راهه وندن سنڌ ۾ اعليٰ سطحي تبديليءَ جي حوالي سان غور ويچار لاءِ سنڌ جي وڏڙي سيد قائم علي شاهه سميت پير مظهرالحق ۽ قانون جي ڄاڻو اياز سومري کي تڙ تڪڙ ۾ گهرائي ورتو آهي، جنهن لاءِ ميڊيا ۾ به ذڪر اچي چڪو آهي ته سنڌ ۾ اعليٰ سطحي تبديليون ڪيون پيون وڃن، جنهن ۾ صوبائي ڪابينا ۾ ڦيرڦار ڪجهه وزيرن ۽ مشيرن جي وزارتن جو خاتمو به ان ايجنڊا ۾ شامل آهي، پر اها الڳ ڳالهه آهي ته ملڪي صدر ڪجهه ڏينهن اڳ ڪراچيءَ جي دوري دوران وڏڙن جي نشانيءَ جو جيڪو ذڪر ڪيو هو. لازمي آ ته ان تي هن اعليٰ سطحي تبديليءَ واري هوا جو جهوٽو وڏڙن جي نشانيءَ تي اثرانداز ٿي سگهي ٿو. سو اها نشاني رهي ٿي يا نه پر جنهن انداز سان هن وقت ترميمن جي تيمارداري کان اڳي ئي رائونڊ جو ميان نوازشريف پنهنجي خلاف جن سازشن جو ذڪر ڪري رهيو آهي، ان مان به ڪي نيون هوائون گهلندي نظر اچي رهيون آهن، جنهن جو اظهار ميان نوازشريف لنڊن جي لان تي ويهي پرڏيهي ميڊيا تي پکين کي سڻائيندي اهو چيو آهي ته هاڻي پ پ سان معاهدو ڪاغذن جو ٽڪرو رهجي ويو آهي. مون کي ”نوازشريف“ ۽ ميان شهبازشريف کي نااهل قرار ڏيڻ جون سازشون ٿي رهيون آهن. سو ميان نوازشريف جي هن نئين انڪشاف کانپوءِ سمورو مامرو واضح طور تي اهو چيو نظر اچي ته ڪي اهم تبديليون ۽ اهم ڳالهيون هن گرما گرم موسم ۾ ٿيڻ وريون آهن. سوال اهو به آهي ته جيڪڏهن ميان ڀائرن کي وري نااهل بڻائڻ جون سازشون ٿي رهيون آهن ته اهي آخر ڪير ڪري رهيو آهي؟ اهوئي سوال هن وقت اهميت جوڳو آهي، جنهن کي جاچڻ ۽ سوچڻ لاءِ اڃان به دوربينين جي ضرورت آهي، پر جيڪي پ پ ۽ ن ليگ ۾ هن وقت جيڪي وڇوٽيون وڌندي نظر اچن ٿيون ان مان ٽڪراءَ واري صورتحال محسوس پئي ٿئي جو لنڊن جي لان تي ميان نوازشريف جون سازشن واريون ڳالهيون ڪرڻ ۽ سرڪار پاران تيل جي اگهن کي نواز ليگ پاران ملڪي اعليٰ عدالت ۾ کڻي وڃڻ واري مامري مان واضح اشارو اهوئي آهي ته ملڪي ملائڪ پ پ توڙي (ن) ليگ کي گهڻو وقت گڏ ڏسڻ نٿيون چاهين. ان کان علاوه ميان نوازشريف جي ناراضگي جو سبب اهو به ٿي سگهي ٿو ته جيڪي هن وقت پنجاب جي راڄڌاني ۾ سرائيڪي صوبي جو بحث زور شور سان هلي رهيو آهي، ان تي به ميان ڀائرن کان وٺي گجرات جا چوڌري به سخت ڪاوڙ ۾ آهن ته هي سڀ ڪجهه ڇا ٿي رهيو آهي. ڇو ته هن سرائيڪي صوبي واري مامري ۾ سڀ کان اڳرا پ پ جا ميمبر آهن، جن تي ميان نوازشريف توڙي ميان شهباز شريف اهو الزام عائد ڪري چڪا آهن ته هي مطالبو پ پ جي آشيرواد سان آيو آهي ۽ جيڪڏهن واقعي به ايئن ئي آهي ته پوءِ سرائيڪي ٻولي ڳالهائيندڙ وزيراعظم گيلاني به هن مامري ۾ لازمي آ ته ڪيڏي مهل به اڳتي اچي سگهي ٿو پر نوازشريف سمورين اوڻاين جو ذميوار ۽ سمورين غلطين جو نزلو جڏهن ڪڏهن ملڪي صدر آصف زرداريءَ جي مٿان ڪرائڻ جي ڪوشش ڪري پيو. ڇو ته لنڊن ۾ ميان نوازشريف جيڪو ٽارگيٽ بڻايو اهو صرف ملڪي  صدر کي! جڏهن هن اتي به واضح نموني صدر طرف آڱريون کڻندي اهو به چيو آهي ته صدر بااختيار آهي ۽ وزيراعظم ويچارو بڻجي ويو آهي؟ سوال اهو ٿو اڀري ته هن وقت توڙي عدليه واري لانگ مارچ کان وٺي شريف ڀائرن کي ويچاري وزيراعظم جو فڪر ڇو آهي؟ يا ان جو مقصد اهو آهي ته صدر ۽ وزيراعظم جي وچ ۾ ترميمن جي تيمارداري کان اڳي ئي ڪو نه ڪو کٽراڳ پيدا ٿئي. هن وقت حقيقت به اهائي نظر اچي ٿي ته ايندڙ وقت ۾ پ پ ۽ (ن) ليگ جنهن جي وچ ۾ روز بروز وڇوٽيون وڌنديون پيون وڃن. ان جو منظرنامو به اهوئي آهي. سو هن تبديلي وارين هوائن ۾ ڪير متاثر ٿو ٿئي. اهو سڀ ڪجهه چند مهينن ۾ واضح ٿي ويندو ته سرائيڪين کي صوبي جو ثمر ملي ٿو يا نه! سنڌ ۾ ڪهڙي تبديلي اچڻ واري آهي ۽ ميان نوازشريف ۽ شهبازشريف اهل مان وري ڪڏهن ٿا نااهل بڻجن؟ اهي ئي سوالن جي جوابن لاءِ اڃان انتظار جي ڪڙي گوري کائڻي پوندي. ڇو ته جيستائين ڊرون جهاج پاڻ کي ملن. سو ڏسجي ته ملڪ ۾ تبديلي ڪهڙي ٿي اچي!

ڇا پ پ، ق ليگ ٺاهه ماسٽر پلان جو حصو آهي! ليکڪ : گل مورو

جنهن ڳالهه جو امڪان نظر آيو پئي اهوئي ٿيو، جو نيٺ پ پ تخت لاهور جي حاصلات لاءِ شينهن جي پڇ يعني (ن) ليگ ميان نوازشريف سان هٿ ڪڍي قائد ليگ جي چوڌرين جي چوياريءَ ۾ وڃي پناهه ورتي آهي ۽ مفاهمتي مامرن کي ٿڏو هڻي پ پ جي پارليامينٽ جنرل سيڪريٽري آبپاشي بجليءَ جي وزير راجا پرويز اشرف پريس ڪانفرنس ڪندي پ پ ۽ (ن) ليگ سان مفاهمت جون ڪوششون ختم ڪرڻ جو اعلان ڪندي چيو آهي ته هاڻي شريف ڀائرن سان ڳالهايون جيڪي مفاهمت لاءِ ڪيون پئي ويون اهي ختم ٿي چڪيون آهن. جڏهن ته تخت لاهور تي ديرو ڄمائڻ لاءِ پنجاب اندر (ق) ليگ جي چوڌرين سان سرڪار ٺاهڻ ۽ پاور شيئرنگ واري فارمولي يعني حصي پتيءَ تي به اتفاق معنيٰ ته سڌي طرح ايئن چئجي ته راڄوڻي ٺاهه ٿي چڪو آهي. هن نئين سرچاءَ جي تصديق ان ڳالهه مان به ٿئي ٿي جو چوڌري ڀائرن به اهوئي انڪشاف ڪيو آهي ته پنجاب جي گورنر سلمان تاثير ۽ چوڌرين جي وچ ۾ جيڪا ملاقات ٿي آهي، ان ۾ پنجاب اندر ايندڙ حڪومتي ڍانچي متعلق گجرات جي چوڌرين ۽ سلمان تاثير جي وچ ۾ هن ٺاهه کي حتمي شڪل ملي چڪي آهي. هن ٺاهه تحت پنجاب اندر پ پ کي 60 سيڪڙو ۽ (ق) ليگ جي چوڌرين کي 40 سيڪڙو حصو ملندو. هن نئين پيچ پريت مان اهو واضح ٿي چڪو آهي ته اهي مفاهمتي ڳالهيون جيڪي ڪجهه ڏينهن کان اسفنديار ولي ۽ مولانا فضل الرحمان جي سرپئنچيءَ ۾ هلي رهيون هيون. جن اهي ڪوششون پئي ڪيون ته ڪهڙي به طريقي سان پ پ ۽ (ن) ليگ جي وچ ۾ سرچاءُ ٿئي ان ئي سلسلي ۾ اسفنديار ولي ۽ فضل الرحمان ميان نوازشريف، شهباز شريف ۽ آصف علي زرداريءَ سان ملاقاتون پڻ ڪيون ۽ ڪيترائي ڀيرا اهي ڳالهيون به ٿيون ته ان جي باوجود هن وقت ڳالهيون نتيجي انهيءَ تائين وڃي پهتيون آهن ته هاڻي شريف ڀائرن سان ڪنهن به قيمت تي اڳتي هلڻو ئي ناهي جنهن جو واضح ثبوت هن وقت اهو آهي جو پ پ جي راجا پرويز اشرف پنهنجي هن پريس ڪانفرنس ۾ اهو به چيو آهي ته ”نواز ليگ سان مفاهمت لاءِ بي شمار ڳالهيون ڪيون ۽ ٻه مهينا انتظار به ڪيو پر نواز ليگ ماضيءَ مان نه سکي ۽ ٽڪراءَ جي سياست جاري رکي، هاڻي ساڻن ڪا به مفاهمت نه ٿيندي اسان جا رستا الڳ ٿي ويا آهن“. هنن ڳالهين مان هاڻي اهو طئي ٿي چڪو آهي ته اڳتي رائونڊ جي راڻن ميان نوازشريف شهباز شريف ۽ پ پ جي جانشين ۾ مڪمل طور تي وڇوٽيون پئجي چڪيون آهن، جنهن جو اظهار (ن) ليگ جي اڳواڻن احسن اقبال ۽ ٻين به ڪيو آهي ته پ پ اصل چهرو ڏيکاري ڇڏيو آهي ۽ پنجاب جيان ٻين صوبن ۾ حڪومت ختم ٿي سگهي ٿي. جڏهن ته هن تي پنجاب جي راڄڌاني تي جيڪي هن وقت گرما گرم سرگرميون ۽ اندروني ميل ملاقاتون ايتريون ته وڌي ويون آهن جو خبر نٿي پوي ته اڳتي هلي هن سياسي ڪشيدگي جو نتيجو ڪهڙو نڪرندو. ڇو ته هن ئي مامري تي يعني مصالحت عمل تي اسفنديار ولي ۽ فضل الرحمان جيڪي ڪوششون ڪيون پئي اهي به في الحال راجا پرويز اشرف جي پريس ڪانفرنس جي ڪري پاڻي پاڻي ٿي ويون آهن. جڏهن ته هن ئي صورتحال جي ڪري جيڪا گرما گرمي ٿوري گهڻي هنن ڳالهين جي ڪري ٿڌي ٿي رهي هئي. اها به هاڻي نئين انداز سان وڌي سگهي ٿي. ڇو ته (ن) ليگ جيڪو ڊرامائي طور وڪيلن جي مارچ کي هن مارچ ۾ ڪيش ڪرائڻ چاهي پئي ته جيئن حڪومتي ٻوٽيون پنهنجي هٿ ۾ رکي سموري راند کي پنهنجي مفادن تحت کيڏي سگهي. هن سڄي راند ئي يعني پنجاب اندر گورنر راڄ واري مامري تي ڏاڍيون تيزيءَ سان سمورين سياسي ڌرين جون سرگوشيون وڌي رهيون آهن ۽ سياسي نبض شناسن موجب حڪومتي ڪوششون اهي نظر ۾ اچي رهيون آهن ته پنجاب ۾ ڪجهه ڏينهن اندر گورنر راڄ ختم ڪرڻ تي غور ويچار پڻ شروع ٿي ويو آهي. اهو انڪري ته جيئن وڪيلن جي لانگ مارچ جي مارچ مان ڪجهه هوا نڪري سگهي. ڇو ته جيڪڏهن هن مارچ کان اڳي گجرات جي چوڌرين ۽ پ پ جي پنجاب ۾ حڪومت جڙي ٿي وڃي ته پوءِ رائونڊ جي راڻن ۽ ڪارن ڪوٽن ۾ هٿ وجهڻ سولا هوندا. ان ڪري ئي تڙ تڪڙ ۾ پ پ ۽ (ق) ليگ جي وچ ۾ نئين پريم ڪهاڻي ميدان تي آندي وئي آهي. هن نئين رام ڪهاڻيءَ مان اهو محسوس پيو ٿئي ته ملڪي ملائڪ ۽ عالمي قوتون به رائونڊ جي راڻن کي في الحال ڏسڻ لاءِ تيار ناهن. رهيو سوال ته ملڪي صدر آصف علي زرداري هن وقت ڪهڙا پتا کيڏڻ پيو چاهي ته اهو سڀ ڪجهه هن ئي مهيني ۾ واضح ٿي ويندو. ڇو ته ملڪي صدر کي هن ئي مهيني ۾ ملڪ جي اهم مسندن تي اهم مقرريون به ڪرڻيون آهن، جنهن ۾ سپريم ڪورٽ جو چيف جسٽس، ملڪي اليڪشن ڪمشنر، سينيٽ چيئرمين کان وٺي فوج جي اهم عهدن تي ترقيون ۽ مقرريون ٿيڻيون آهن. اهي سڀ هن ئي مهيني ۾ ٿيڻو آهي. سوال اهو آهي ته هن نئين سياسي پيش رفت کي ملڪي وزيراعظم يوسف رضا گيلاني ڪهڙي اک سان ڏسندو ۽ قبوليندو؟ اهو ئي سوال اهم آهي ڇو ته هن وقت تائين اهو ڏٺو ويو آهي ته هن پنجاب واري مامري تي يوسف رضا گيلاني جو گهڻو زور اهو رهيو آهي ته شريف ڀائرن سان ته مفاهمت ٿئي، جنهن جو ذڪر پاڻ به ميڊيا سان ڪيترائي ڀيرا ڪري چڪو آهي. ان سان گڏ ڪجهه وقت کان وٺي عالمي قوتون يعني آمريڪا يورپ توڙي سعودي به انهن ڪوششن ۾ ميان پ پ ۽ نواز ۾ موجوده ڪشيده صورتحال ۾ ڪي چڱيون ناهن، پر سڄي صورتحال پٺيان آخر اهي ڪهڙيون قوتون آهن جيڪي پ پ ۽ (ن) ليگ جي مفاهمت واري عمل کي قبولڻ لاءِ تيار ناهن ته جو تڙ تڪڙ ۾ مفاهمت واري واٽ تان بجلي ۽ پاڻيءَ جي وزير راجا پرويز اشرف کي واپس بند گليءَ طرف موٽڻو پيو. ڇا ان سان اسفنديار ولي ۽ مولانا فضل الرحمان ڏکارا نه ٿيا هوندا جو هنن ٻنهي ڪراڙن سرڪار جي ئي چوڻ تي ڏينهن رات هڪ ڪري ڇڏي هئي ته هن ڪشيده صورتحال ۾ جتي ملڪي حالتون انتهائي خراب هجن، دهشتگردي جو ڀوت هر گهٽي ۽ گام ۾ ڇڙواڳيءَ جيان نُوس نُوس ڪندو وتي. اتي اهڙي ٽڪراءَ واري سياست کي وڌائڻ مان هرڪو سمجهي سگهي ٿو ته نقصان ڪنهن جو ٿيندو. اصل ۾ اها ”مقدس ليگ“ به جڙڻ ان طرف واضح اشارو هو ته هاڻي ڪي قوتون پ پ ۽ (ن) ليگ کي گڏائي هلائڻ نٿيون چاهين.

لازمي آهي ته هن ٽڪراءَ واري صورتحال جا جيڪي اثرات پوندا اهي انتهائي خطرناڪ هوندا ۽ پ پ کي به هن نئين پريت پائڻ سان اڳتي هلي گهڻو نقصان ان ڪري به ٿي سگهي ٿو ته شهيد بينظير ڀٽو جي شهادت وقت هن ئي پ پ قائد ليگ کي قاتل ليگ ڪوٺيو هو. ان ئي قاتل ليگ سان نوان نينهن ۽ نوان پيچ پائڻ کي ملڪي عوام جو ردعمل ڇا هوندو اهو به ڏسڻو آهي.

جڏهن ته هن ملڪي ڪشيده صورتحال ۾ جهڙي طرح پ پ ۽ (ق) ليگ ۾ نئون نڪاح ٿي چڪو آهي، اهڙي طرح سان کوڙ ساريون تبديليون ٿي سگهن ٿيون. ڇو ته اڃان جيڪي عالمي قوتون هن دهشتگردي واري واقعي تي پنهنجون پاليسيون جوڙين پيون اهي به ڏسڻ وٽان هونديون. ڇو ته اڃان سوات ۾ صوفي محمد جا قاضي به اچڻا آهن. بلوچستان ۾ بارسلوڪيءَ جي بازيابيءَ جو به مسئلو آهي. سنڌ جي احساس محرومي جون دانهون آهن. ان سان جنرل مشرف جا پرڏيهي دورا ۽ ان جو اهو چوڻ به ته، ضرورت پئي ته ملڪ جو ٻيهر صدر ٿي سگهان ٿو!

هن سڄي پينڊورا باڪس جي کلڻ کانپوءِ خبر پوندي ته ڪير ڪهڙي واٽ جو راهي ٿئي ٿو. ڇو ته موجوده حالتن تي کوڙ سارا تجزيا ۽ انوکيون ڳالهيون ۽ ڇرڪائيندڙ سوال اڀري رهيا آهن، جيڪي اڳتي هلي پنهنجا جواب پاڻ ئي تلاش ڪندا، پر اهو به سوچڻو آهي ته جنهن ”ماسٽر پلان“ جو ذڪر شيخ رشيد ڪري رهيو آهي، اهو ملڪي صدر آصف علي زرداري وٽ ڪهڙو پلان موجود آهي، پر شيخ رشيد جو اهو چوڻ ته ”پهريون ڀيرو ڪنهن سنڌي ڪنهن پنجابيءَ کي ”ڌوٻيءَ وارو ڦهڪو“ هنيو آهي“. اهي چند جملا وڏا معنيٰ خيز آهن، جنهن تي سوچڻ گهرجي ته هن ڪهڙي طريقي سان ڪهڙيون ڳالهيون ڪيون آهن. ان سان گڏ سينيٽ جي ثمر ڪٺي ٿيڻ کان پوءِ فاروق نائيڪ کي سينيٽ جي چيئرمين جو اعلان به لڳي ٿو ته هن ماسٽر پلان تحت ٿي چڪو آهي، جنهن مان ثابت ٿئي ٿو ته شريف ڀائرن کي ڌوٻيءَ وارو ڦهڪو هڻڻ، گجرات جي چوڌرين سان پيچ پائڻ، مقدس ليگ جو جڙڻ، جنرل مشرف جي روح جو محترڪ ٿيڻ ۽ راجا پرويز اشرف جي پريس ڪانفرنس به ماسٽر پلان جو حصو آهي.