• </* Theme Name: Twenty Ten Theme URI: http://wordpress.org/ Description: The 2010 theme for WordPress is stylish, customizable, simple, and readable -- make it yours with a custom menu, header image, and background. Twenty Ten supports six widgetized areas (two in the sidebar, four in the footer) and featured images (thumbnails for gallery posts and custom header images for posts and pages). It includes stylesheets for print and the admin Visual Editor, special styles for posts in the "Asides" and "Gallery" categories, and has an optional one-column page template that removes the sidebar. Author: the WordPress team Version: 1.3 License: GNU General Public License License URI: license.txt Tags: black, blue, white, two-columns, fixed-width, custom-header, custom-background, threaded-comments, sticky-post, translation-ready, microformats, rtl-language-support, editor-style, custom-menu */ /* =Reset default browser CSS. Based on work by Eric Meyer: http://meyerweb.com/eric/tools/css/reset/index.html -------------------------------------------------------------- */ html, body, div, span, applet, object, iframe, h1, h2, h3, h4, h5, h6, p, blockquote, pre, a, abbr, acronym, address, big, cite, code, del, dfn, em, font, img, ins, kbd, q, s, samp, small, strike, strong, sub, sup, tt, var, b, u, i, center, dl, dt, dd, ol, ul, li, fieldset, form, label, legend, table, caption, tbody, tfoot, thead, tr, th, td { background: transparent; border: 0; margin: 0; padding: 0; vertical-align: baseline; } body { line-height: 1; } h1, h2, h3, h4, h5, h6 { clear: both; font-weight: normal; } ol, ul { list-style: none; } blockquote { quotes: none; } blockquote:before, blockquote:after { content: ''; content: none; } del { text-decoration: line-through; } /* tables still need 'cellspacing="0"' in the markup */ table { border-collapse: collapse; border-spacing: 0; } a img { border: none; } /* =Layout -------------------------------------------------------------- */ /* LAYOUT: Two columns DESCRIPTION: Two-column fixed layout with one sidebar right of content */ #container { float: left; margin: 0 -240px 0 0; width: 100%; } #content { margin: 0 280px 0 20px; } #primary, #secondary { float: right; overflow: hidden; width: 220px; } #secondary { clear: right; } #footer { clear: both; width: 100%; } /* LAYOUT: One column, no sidebar DESCRIPTION: One centered column with no sidebar */ .one-column #content { margin: 0 auto; width: 640px; } /* LAYOUT: Full width, no sidebar DESCRIPTION: Full width content with no sidebar; used for attachment pages */ .single-attachment #content { margin: 0 auto; width: 900px; } /* =Fonts -------------------------------------------------------------- */ body, input, textarea, .page-title span, .pingback a.url { font-family: MB Khursheed, Georgia, "Bitstream Charter", serif; } h3#comments-title, h3#reply-title, #access .menu, #access div.menu ul, #cancel-comment-reply-link, .form-allowed-tags, #site-info, #site-title, #wp-calendar, .comment-meta, .comment-body tr th, .comment-body thead th, .entry-content label, .entry-content tr th, .entry-content thead th, .entry-meta, .entry-title, .entry-utility, #respond label, .navigation, .page-title, .pingback p, .reply, .widget-title, .wp-caption-text { font-family: MB Khursheed, "Helvetica Neue", Arial, Helvetica, "Nimbus Sans L", sans-serif; } input[type=submit] { font-family: MB Khursheed, "Helvetica Neue", Arial, Helvetica, "Nimbus Sans L", sans-serif; } pre { font-family: MB Khursheed, "Courier 10 Pitch", Courier, monospace; } code { font-family: MB Khursheed, Monaco, Consolas, "Andale Mono", "DejaVu Sans Mono", monospace; } /* =Structure -------------------------------------------------------------- */ /* The main theme structure */ #access .menu-header, div.menu, #colophon, #branding, #main, #wrapper { margin: 0 auto; width: 940px; } #wrapper { background: #fff; margin-top: 20px; padding: 0 20px; } /* Structure the footer area */ #footer-widget-area { overflow: hidden; } #footer-widget-area .widget-area { float: left; margin-right: 20px; width: 220px; } #footer-widget-area #fourth { margin-right: 0; } #site-info { float: left; font-size: 14px; font-weight: bold; width: 700px; } #site-generator { float: right; width: 220px; } /* =Global Elements -------------------------------------------------------------- */ /* Main global 'theme' and typographic styles */ body { background: #f1f1f1; } body, input, textarea { color: #666; font-size: 12px; line-height: 18px; } hr { background-color: #e7e7e7; border: 0; clear: both; height: 1px; margin-bottom: 18px; } /* Text elements */ p { margin-bottom: 18px; text-align:justify; } ul { list-style: square; margin: 0 0 18px 1.5em; } ol { list-style: decimal; margin: 0 0 18px 1.5em; } ol ol { list-style: upper-alpha; } ol ol ol { list-style: lower-roman; } ol ol ol ol { list-style: lower-alpha; } ul ul, ol ol, ul ol, ol ul { margin-bottom: 0; } dl { margin: 0 0 24px 0; } dt { font-weight: bold; } dd { margin-bottom: 18px; } strong { font-weight: bold; } cite, em, i { font-style: italic; } big { font-size: 131.25%; } ins { background: #ffc; text-decoration: none; } blockquote { font-style: italic; padding: 0 3em; } blockquote cite, blockquote em, blockquote i { font-style: normal; } pre { background: #f7f7f7; color: #222; line-height: 18px; margin-bottom: 18px; overflow: auto; padding: 1.5em; } abbr, acronym { border-bottom: 1px dotted #666; cursor: help; } sup, sub { height: 0; line-height: 1; position: relative; vertical-align: baseline; } sup { bottom: 1ex; } sub { top: .5ex; } input[type="text"], textarea { background: #f9f9f9; border: 1px solid #ccc; box-shadow: inset 1px 1px 1px rgba(0,0,0,0.1); -moz-box-shadow: inset 1px 1px 1px rgba(0,0,0,0.1); -webkit-box-shadow: inset 1px 1px 1px rgba(0,0,0,0.1); padding: 2px; } a:link { color: #0066cc; } a:visited { color: #743399; } a:active, a:hover { color: #ff4b33; } /* Text meant only for screen readers */ .screen-reader-text { position: absolute; left: -9000px; } /* =Header -------------------------------------------------------------- */ #header { padding: 30px 0 0 0; } #site-title { float: left; font-size: 30px; line-height: 36px; margin: 0 0 18px 0; width: 700px; } #site-title a { color: #000; font-weight: bold; text-decoration: none; } #site-description { clear: right; float: right; font-style: italic; margin: 15px 0 18px 0; width: 220px; } /* This is the custom header image */ #branding img { border-top: 4px solid #000; border-bottom: 1px solid #000; display: block; float: left; } /* =Menu -------------------------------------------------------------- */ #access { background: #000; display: block; float: left; margin: 0 auto; width: 940px; } #access .menu-header, div.menu { font-size: 13px; margin-left: 12px; width: 928px; } #access .menu-header ul, div.menu ul { list-style: none; margin: 0; } #access .menu-header li, div.menu li { float: left; position: relative; } #access a { color: #aaa; display: block; line-height: 38px; padding: 0 10px; text-decoration: none; } #access ul ul { box-shadow: 0px 3px 3px rgba(0,0,0,0.2); -moz-box-shadow: 0px 3px 3px rgba(0,0,0,0.2); -webkit-box-shadow: 0px 3px 3px rgba(0,0,0,0.2); display: none; position: absolute; top: 38px; left: 0; float: left; width: 180px; z-index: 99999; } #access ul ul li { min-width: 180px; } #access ul ul ul { left: 100%; top: 0; } #access ul ul a { background: #333; line-height: 1em; padding: 10px; width: 160px; height: auto; } #access li:hover > a, #access ul ul :hover > a { background: #333; color: #fff; } #access ul li:hover > ul { display: block; } #access ul li.current_page_item > a, #access ul li.current-menu-ancestor > a, #access ul li.current-menu-item > a, #access ul li.current-menu-parent > a { color: #fff; } * html #access ul li.current_page_item a, * html #access ul li.current-menu-ancestor a, * html #access ul li.current-menu-item a, * html #access ul li.current-menu-parent a, * html #access ul li a:hover { color: #fff; } /* =Content -------------------------------------------------------------- */ #main { clear: both; overflow: hidden; padding: 40px 0 0 0; } #content { margin-bottom: 36px; } #content, #content input, #content textarea { color: #333; font-size: 16px; line-height: 24px; } #content p, #content ul, #content ol, #content dd, #content pre, #content hr { margin-bottom: 24px; } #content ul ul, #content ol ol, #content ul ol, #content ol ul { margin-bottom: 0; } #content pre, #content kbd, #content tt, #content var { font-size: 15px; line-height: 21px; } #content code { font-size: 13px; } #content dt, #content th { color: #000; } #content h1, #content h2, #content h3, #content h4, #content h5, #content h6 { color: #000; line-height: 1.5em; margin: 0 0 20px 0; } #content table { border: 1px solid #e7e7e7; margin: 0 -1px 24px 0; text-align: left; width: 100%; } #content tr th, #content thead th { color: #888; font-size: 12px; font-weight: bold; line-height: 18px; padding: 9px 24px; } #content tr td { border-top: 1px solid #e7e7e7; padding: 6px 24px; } #content tr.odd td { background: #f2f7fc; } .hentry { margin: 0 0 48px 0; } .home .sticky { background: #f2f7fc; border-top: 4px solid #000; margin-left: -20px; margin-right: -20px; padding: 18px 20px; } .single .hentry { margin: 0 0 36px 0; } .page-title { color: #000; font-size: 14px; font-weight: bold; margin: 0 0 36px 0; } .page-title span { color: #333; font-size: 16px; font-style: italic; font-weight: normal; } .page-title a:link, .page-title a:visited { color: #888; text-decoration: none; } .page-title a:active, .page-title a:hover { color: #ff4b33; } #content .entry-title { color: #000; font-size: 21px; font-weight: bold; line-height: 1.3em; margin-bottom: 0; } .entry-title a:link, .entry-title a:visited { color: #000; text-decoration: none; } .entry-title a:active, .entry-title a:hover { color: #ff4b33; } .entry-meta { color: #888; font-size: 12px; } .entry-meta abbr, .entry-utility abbr { border: none; } .entry-meta abbr:hover, .entry-utility abbr:hover { border-bottom: 1px dotted #666; } .entry-content, .entry-summary { clear: both; padding: 12px 0 0 0; } #content .entry-summary p:last-child { margin-bottom: 12px; } .entry-content fieldset { border: 1px solid #e7e7e7; margin: 0 0 24px 0; padding: 24px; } .entry-content fieldset legend { background: #fff; color: #000; font-weight: bold; padding: 0 24px; } .entry-content input { margin: 0 0 24px 0; } .entry-content input.file, .entry-content input.button { margin-right: 24px; } .entry-content label { color: #888; font-size: 12px; } .entry-content select { margin: 0 0 24px 0; } .entry-content sup, .entry-content sub { font-size: 10px; } .entry-content blockquote.left { float: left; margin-left: 0; margin-right: 24px; text-align: right; width: 33%; } .entry-content blockquote.right { float: right; margin-left: 24px; margin-right: 0; text-align: left; width: 33%; } .page-link { clear: both; color: #000; font-weight: bold; margin: 0 0 22px 0; word-spacing: 0.5em; } .page-link a:link, .page-link a:visited { background: #f1f1f1; color: #333; font-weight: normal; padding: 0.5em 0.75em; text-decoration: none; } .home .sticky .page-link a { background: #d9e8f7; } .page-link a:active, .page-link a:hover { color: #ff4b33; } body.page .edit-link { clear: both; display: block; } #entry-author-info { background: #f2f7fc; border-top: 4px solid #000; clear: both; font-size: 14px; line-height: 20px; margin: 24px 0; overflow: hidden; padding: 18px 20px; } #entry-author-info #author-avatar { background: #fff; border: 1px solid #e7e7e7; float: left; height: 60px; margin: 0 -104px 0 0; padding: 11px; } #entry-author-info #author-description { float: left; margin: 0 0 0 104px; } #entry-author-info h2 { color: #000; font-size: 100%; font-weight: bold; margin-bottom: 0; } .entry-utility { clear: both; color: #888; font-size: 12px; line-height: 18px; } .entry-meta a, .entry-utility a { color: #888; } .entry-meta a:hover, .entry-utility a:hover { color: #ff4b33; } #content .video-player { padding: 0; } /* =Asides -------------------------------------------------------------- */ .home #content .format-aside p, .home #content .category-asides p { font-size: 14px; line-height: 20px; margin-bottom: 10px; margin-top: 0; } .home .hentry.format-aside, .home .hentry.category-asides { padding: 0; } .home #content .format-aside .entry-content, .home #content .category-asides .entry-content { padding-top: 0; } /* =Gallery listing -------------------------------------------------------------- */ .format-gallery .size-thumbnail img, .category-gallery .size-thumbnail img { border: 10px solid #f1f1f1; margin-bottom: 0; } .format-gallery .gallery-thumb, .category-gallery .gallery-thumb { float: left; margin-right: 20px; margin-top: -4px; } .home #content .format-gallery .entry-utility, .home #content .category-gallery .entry-utility { padding-top: 4px; } /* =Attachment pages -------------------------------------------------------------- */ .attachment .entry-content .entry-caption { font-size: 140%; margin-top: 24px; } .attachment .entry-content .nav-previous a:before { content: '\21900a0'; } .attachment .entry-content .nav-next a:after { content: '0a0\2192'; } /* =Images -------------------------------------------------------------- */ /* Resize images to fit the main content area. - Applies only to images uploaded via WordPress by targeting size-* classes. - Other images will be left alone. Use "size-auto" class to apply to other images. */ img.size-auto, img.size-full, img.size-large, img.size-medium, .attachment img { max-width: 100%; /* When images are too wide for containing element, force them to fit. */ height: auto; /* Override height to match resized width for correct aspect ratio. */ } .alignleft, img.alignleft { display: inline; float: left; margin-right: 24px; margin-top: 4px; } .alignright, img.alignright { display: inline; float: right; margin-left: 24px; margin-top: 4px; } .aligncenter, img.aligncenter { clear: both; display: block; margin-left: auto; margin-right: auto; } img.alignleft, img.alignright, img.aligncenter { margin-bottom: 12px; } .wp-caption { background: #f1f1f1; line-height: 18px; margin-bottom: 20px; max-width: 632px !important; /* prevent too-wide images from breaking layout */ padding: 4px; text-align: center; } .wp-caption img { margin: 5px 5px 0; } .wp-caption p.wp-caption-text { color: #888; font-size: 12px; margin: 5px; } .wp-smiley { margin: 0; } .gallery { margin: 0 auto 18px; } .gallery .gallery-item { float: left; margin-top: 0; text-align: center; width: 33%; } .gallery-columns-2 .gallery-item { width: 50%; } .gallery-columns-4 .gallery-item { width: 25%; } .gallery img { border: 2px solid #cfcfcf; } .gallery-columns-2 .attachment-medium { max-width: 92%; height: auto; } .gallery-columns-4 .attachment-thumbnail { max-width: 84%; height: auto; } .gallery .gallery-caption { color: #888; font-size: 12px; margin: 0 0 12px; } .gallery dl { margin: 0; } .gallery img { border: 10px solid #f1f1f1; } .gallery br+br { display: none; } #content .attachment img {/* single attachment images should be centered */ display: block; margin: 0 auto; } /* =Navigation -------------------------------------------------------------- */ .navigation { color: #888; font-size: 12px; line-height: 18px; overflow: hidden; } .navigation a:link, .navigation a:visited { color: #888; text-decoration: none; } .navigation a:active, .navigation a:hover { color: #ff4b33; } .nav-previous { float: left; width: 50%; } .nav-next { float: right; text-align: right; width: 50%; } #nav-above { margin: 0 0 18px 0; } #nav-above { display: none; } .paged #nav-above, .single #nav-above { display: block; } #nav-below { margin: -18px 0 0 0; } /* =Comments -------------------------------------------------------------- */ #comments { clear: both; } #comments .navigation { padding: 0 0 18px 0; } h3#comments-title, h3#reply-title { color: #000; font-size: 20px; font-weight: bold; margin-bottom: 0; } h3#comments-title { padding: 24px 0; } .commentlist { list-style: none; margin: 0; } .commentlist li.comment { border-bottom: 1px solid #e7e7e7; line-height: 24px; margin: 0 0 24px 0; padding: 0 0 0 56px; position: relative; } .commentlist li:last-child { border-bottom: none; margin-bottom: 0; } #comments .comment-body ul, #comments .comment-body ol { margin-bottom: 18px; } #comments .comment-body p:last-child { margin-bottom: 6px; } #comments .comment-body blockquote p:last-child { margin-bottom: 24px; } .commentlist ol { list-style: decimal; } .commentlist .avatar { position: absolute; top: 4px; left: 0; } .comment-author { } .comment-author cite { color: #000; font-style: normal; font-weight: bold; } .comment-author .says { font-style: italic; } .comment-meta { font-size: 12px; margin: 0 0 18px 0; } .comment-meta a:link, .comment-meta a:visited { color: #888; text-decoration: none; } .comment-meta a:active, .comment-meta a:hover { color: #ff4b33; } .commentlist .even { } .commentlist .bypostauthor { } .reply { font-size: 12px; padding: 0 0 24px 0; } .reply a, a.comment-edit-link { color: #888; } .reply a:hover, a.comment-edit-link:hover { color: #ff4b33; } .commentlist .children { list-style: none; margin: 0; } .commentlist .children li { border: none; margin: 0; } .nopassword, .nocomments { display: none; } #comments .pingback { border-bottom: 1px solid #e7e7e7; margin-bottom: 18px; padding-bottom: 18px; } .commentlist li.comment+li.pingback { margin-top: -6px; } #comments .pingback p { color: #888; display: block; font-size: 12px; line-height: 18px; margin: 0; } #comments .pingback .url { font-size: 13px; font-style: italic; } /* Comments form */ input[type=submit] { color: #333; } #respond { border-top: 1px solid #e7e7e7; margin: 24px 0; overflow: hidden; position: relative; } #respond p { margin: 0; } #respond .comment-notes { margin-bottom: 1em; } .form-allowed-tags { line-height: 1em; } .children #respond { margin: 0 48px 0 0; } h3#reply-title { margin: 18px 0; } #comments-list #respond { margin: 0 0 18px 0; } #comments-list ul #respond { margin: 0; } #cancel-comment-reply-link { font-size: 12px; font-weight: normal; line-height: 18px; } #respond .required { color: #ff4b33; font-weight: bold; } #respond label { color: #888; font-size: 12px; } #respond input { margin: 0 0 9px; width: 98%; } #respond textarea { width: 98%; } #respond .form-allowed-tags { color: #888; font-size: 12px; line-height: 18px; } #respond .form-allowed-tags code { font-size: 11px; } #respond .form-submit { margin: 12px 0; } #respond .form-submit input { font-size: 14px; width: auto; } /* =Widget Areas -------------------------------------------------------------- */ .widget-area ul { list-style: none; margin-left: 0; } .widget-area ul ul { list-style: square; margin-left: 1.3em; } .widget-area select { max-width: 100%; } .widget_search #s {/* This keeps the search inputs in line */ width: 60%; } .widget_search label { display: none; } .widget-container { margin: 0 0 18px 0; } .widget-title { color: #222; font-weight: bold; } .widget-area a:link, .widget-area a:visited { text-decoration: none; } .widget-area a:active, .widget-area a:hover { text-decoration: underline; } .widget-area .entry-meta { font-size: 11px; } #wp_tag_cloud div { line-height: 1.6em; } #wp-calendar { width: 100%; } #wp-calendar caption { color: #222; font-size: 14px; font-weight: bold; padding-bottom: 4px; text-align: left; } #wp-calendar thead { font-size: 11px; } #wp-calendar thead th { } #wp-calendar tbody { color: #aaa; } #wp-calendar tbody td { background: #f5f5f5; border: 1px solid #fff; padding: 3px 0 2px; text-align: center; } #wp-calendar tbody .pad { background: none; } #wp-calendar tfoot #next { text-align: right; } .widget_rss a.rsswidget { color: #000; } .widget_rss a.rsswidget:hover { color: #ff4b33; } .widget_rss .widget-title img { width: 11px; height: 11px; } /* Main sidebars */ #main .widget-area ul { margin-left: 0; padding: 0 20px 0 0; } #main .widget-area ul ul { border: none; margin-left: 1.3em; padding: 0; } #primary { } #secondary { } /* Footer widget areas */ #footer-widget-area { } /* =Footer -------------------------------------------------------------- */ #footer { margin-bottom: 20px; } #colophon { border-top: 4px solid #000; margin-top: -4px; overflow: hidden; padding: 18px 0; } #site-info { font-weight: bold; } #site-info a { color: #000; text-decoration: none; } #site-generator { font-style: italic; position: relative; } #site-generator a { background: url(images/wordpress.png) center left no-repeat; color: #666; display: inline-block; line-height: 16px; padding-left: 20px; text-decoration: none; } #site-generator a:hover { text-decoration: underline; } img#wpstats { display: block; margin: 0 auto 10px; } /* =Mobile Safari ( iPad, iPhone and iPod Touch ) -------------------------------------------------------------- */ pre { -webkit-text-size-adjust: 140%; } code { -webkit-text-size-adjust: 160%; } #access, .entry-meta, .entry-utility, .navigation, .widget-area { -webkit-text-size-adjust: 120%; } #site-description { -webkit-text-size-adjust: none; } /* =Print Style -------------------------------------------------------------- */ @media print { body { background: none !important; } #wrapper { clear: both !important; display: block !important; float: none !important; position: relative !important; } #header { border-bottom: 2pt solid #000; padding-bottom: 18pt; } #colophon { border-top: 2pt solid #000; } #site-title, #site-description { float: none; line-height: 1.4em; margin: 0; padding: 0; } #site-title { font-size: 13pt; } .entry-content { font-size: 14pt; line-height: 1.6em; } .entry-title { font-size: 21pt; } #access, #branding img, #respond, .comment-edit-link, .edit-link, .navigation, .page-link, .widget-area { display: none !important; } #container, #header, #footer { margin: 0; width: 100%; } #content, .one-column #content { margin: 24pt 0 0; width: 100%; } .wp-caption p { font-size: 11pt; } #site-info, #site-generator { float: none; width: auto; } #colophon { width: auto; } img#wpstats { display: none; } #site-generator a { margin: 0; padding: 0; } #entry-author-info { border: 1px solid #e7e7e7; } #main { display: inline; } .home .sticky { border: none; } } /* Theme Name: Twenty Ten */ /* RTL Basics */ body { direction:rtl; unicode-bidi:embed; } /* LAYOUT: Two-Column (Right) DESCRIPTION: Two-column fixed layout with one sidebar right of content */ #container { float: right; margin: 0 0 0 -240px; } #content { margin: 0 20px 36px 280px; } #primary, #secondary { float: left; } #secondary { clear: left; } /* =Fonts -------------------------------------------------------------- */ body, input, textarea, .page-title span, .pingback a.url, h3#comments-title, h3#reply-title, #access .menu, #access div.menu ul, #cancel-comment-reply-link, .form-allowed-tags, #site-info, #site-title, #wp-calendar, .comment-meta, .comment-body tr th, .comment-body thead th, .entry-content label, .entry-content tr th, .entry-content thead th, .entry-meta, .entry-title, .entry-utility, #respond label, .navigation, .page-title, .pingback p, .reply, .widget-title, input[type=submit] { font-family: MB Khursheed, Arial, Tahoma, sans-serif; } /* =Structure -------------------------------------------------------------- */ /* The main theme structure */ #footer-widget-area .widget-area { float: right; margin-left: 20px; margin-right: 0; } #footer-widget-area #fourth { margin-left: 0; } #site-info { float: right; } #site-generator { float: left; } /* =Global Elements -------------------------------------------------------------- */ /* Text elements */ ul, ol { margin: 0 1.5em 18px 0; } blockquote { font-style: normal; } /* Text meant only for screen readers */ .screen-reader-text { left: auto; text-indent:-9000px; overflow:hidden; } /* =Header -------------------------------------------------------------- */ #site-title { float: right; } #site-description { clear: left; float: left; font-style: normal; } #branding img { float: right; } /* =Menu -------------------------------------------------------------- */ #access { float:right; } #access .menu-header, div.menu { margin-right: 12px; margin-left: 0; } #access .menu-header li, div.menu li{ float:right; } #access ul ul { left:auto; right:0; float:right; } #access ul ul ul { left:auto; right:100%; } /* =Content -------------------------------------------------------------- */ #content table { text-align: right; margin: 0 0 24px -1px; } .page-title span { font-style:normal; } .entry-title, .entry-meta { clear: right; float: right; margin-left: 68px; margin-right: 0; } .entry-content input.file, .entry-content input.button { margin-left: 24px; margin-right:0; } .entry-content blockquote.left { float: right; margin-right: 0; margin-left: 24px; text-align: left; } .entry-content blockquote.right { float: left; margin-right: 24px; margin-left: 0; text-align: right; } #entry-author-info #author-avatar { float: right; margin: 0 0 0 -104px; } #entry-author-info #author-description { float: right; margin: 0 104px 0 0; } /* Gallery listing -------------------------------------------------------------- */ .category-gallery .gallery-thumb { float: right; margin-left:20px; margin-right:0; } /* Images -------------------------------------------------------------- */ #content .gallery .gallery-caption { margin-right: 0; } #content .gallery .gallery-item { float: right; } /* =Navigation -------------------------------------------------------------- */ .nav-previous { float: right; } .nav-next { float: left; text-align:left; } /* =Comments -------------------------------------------------------------- */ .commentlist li.comment { padding: 0 56px 0 0; } .commentlist .avatar { right: 0; left: auto; } .comment-author .says, #comments .pingback .url { font-style: normal; } /* Comments form */ .children #respond { margin: 0 0 0 48px; } /* =Widget Areas -------------------------------------------------------------- */ .widget-area ul { margin-right: 0; } .widget-area ul ul { margin-right: 1.3em; margin-left: 0; } #wp-calendar caption { text-align: right; } #wp-calendar tfoot #next { text-align: left; } /* Main sidebars */ #main .widget-area ul { margin-right: 0; padding: 0 0 0 20px; } #main .widget-area ul ul { margin-right: 1.3em; margin-left: 0; } /* =Footer -------------------------------------------------------------- */ #site-generator { font-style:normal; } #site-generator a { background-position: right center; padding-right: 20px; padding-left: 0; } .wordpress-hit-counter {direction:ltr;}
  • هڪ ڏينهن اسلاميه ڪاليج سکر جي اسٽاف روم ۾ ويٺي ويٺي سائين امير گل ڪٽوهر چيو ته اخبارن ۾ ڪالم ته ڏاڍا سٺا ٿا اچن پر ڪجھ عرصي کانپوءِ انهن جو نالو نشان نٿو ملي. پڇيومانس ته انٽرنيٽ تي به نٿا ملن . چيائين اتي به وڌ ۾ وڌ هفتي کان پراڻا نٿا ملن. بس اها ڳاله هئي هي بلاگ ٺاهڻ جي. _____ دعاگو : احمد علي مڱريو Website: ahmed.mangrio.com Email: ahmed@mangrio.com
  • صفحا

  • آرڪائوز

  • تازا ليک

  • تازا رايا

    وساريان نه وسرن (5) ڊي سي هاءِ… تي Mohammad Khan Sial
    ڪاوش هائيڊ پارڪ تي heman kumar
    سنڌي ٻولي قومي ٻولي ڇو نه؟ ليک… تي jamila abbassi
    سنڌي ٻولي قومي ٻولي ڇو نه؟ ليک… تي سنڌي ٻولي قومي ٻولي…
    تازي بجيٽ ۽ پسماندگي جي ڏانوڻن… تي Rehman Memon
    هر ڳالهه جي هڪڙي موسم آهي! ليک… تي Munwar ali
    ڏاکڻي پنجاب ۾ دهشتگردن خلاف ام… تي ALLAHDINO BABBAR
    This blog is no more upda… تي Dr Sameena Afghan
    تبديلي ئي آپشن هجڻ گهرجي! ليکڪ… تي Dr Sameena Afghan
    سنڌ مان هندو آبادي جي لڏ پلاڻ… تي Qasim Ali shah
    ايف-آءِ-آر ڪٿي داخل ڪرائجي؟ لي… تي Sunita
    سال 1954 کان وٺي… ليکڪ :… تي Abrar Ali Katpar
    چڪر ڇاهي؟ ليکڪ : ڊاڪٽر ايوب… تي Bilal jan
    چڪر ڇاهي؟ ليکڪ : ڊاڪٽر ايوب… تي Bilal jan
    سنڌ ۾ ايڏي پير پرستي ڇو… تي muntazer soomro
  • بلاگ ڏٺو ويو

    • 20,495 دفعا

هڪ نگاهه جي طلبگار نڌڻڪي سنڌ! ليکڪ : ڊاڪٽر ايوب شيخ

ڊاڪٽر ايوب شيخ

ڊاڪٽر ايوب شيخ

هڪ واقعي سان ڳالهه جي شروعات

تنهن ڏينهن ملڪ جي صدر سنڌ جي گادي ڪراچي ۾ هڪ اجلاس ۾ سنڌ جي وزيرن  ۽ پيپلزپارٽي جي ڪبيرن سان رهاڻ ڪئي. هڪ منسٽر ڪنهن به پروٽوڪول جو حجاب ڪرڻ کانسواءِ پنهنجي مستيءَ ۾ اڍنگا ڪپڙا پهري پهتو هيو. صدر آصف کي سندس اها ادا هرگز نه وڻي. هن اشارو ڪري ٻن جملن ۾ کيس پنهنجي اوقات ياد ڪرائي کيس اجلاس مان نڪري وڃڻ جو چيو. منسٽر موصوف کي ڏيکاريل ان اک جو نتيجو اهو نڪتو جو بنا دير سمورن وزيرن پنهنجي قميصن ۽ سوٽ شرٽ جا بٽڻ چيڪ ڪرڻ شروع ڪيا.

سنڌ ۾ چار ڪروڙ يا ڪجهه مٿي ماڻهو آباد آهن. انهن ماڻهن جي نمائندگي سنڌ اسيمبلي جا 168 ميمبر ڪن ٿا. سنڌ جي انهن ڪروڙين ماڻهن جون ڪروڙين خواهشون ۽ خواب آهن. انهن ڪروڙين انسانن ۾ موجود ڪنهن ننڍڙي ٻار کان پڇجي ته ”هو اسڪول ۾ پڙهڻ چاهيندو يا گند ۾ کيڏي بيمار ٿي مرڻ چاهيندو؟“ هن کان پڇجي ته سنڌ ۾ اسڪول کليل هجن يا بند هجن ۽ بند پيل اسڪولن جي ماسترن جون پگهارون اڪائونٽ مان لامارا ڏينديون وڃن؟ هن جي ان سوال جو جواب ڪير ڏيندو ته سنڌ جي ننڍي عمر جي ان نسل کي وڌيڪ پڙهڻ لاءِ جديد سائنسي ڪورس ۽ درسي طريقا،  لائبرريون،  تجربن لاءِ لئبارٽريون ۽ صحت ۽ راند روند لاءِ کيڏڻ جا ميدان گهربل آهن. ڪنهن نوجوان پاران ان سوال جو جواب ڪير ڏيندو ته پاڪستان ٺهڻ کان وٺي اڄ تائين هڪ به سنڌي ڪرڪيٽر ڇو نه بنايو ويو آهي؟ نوجوان ته ان ڳالهه تي رشڪ کائين ٿا جڏهن هنن کي اها خبر پئي ٿي ته هن ڀيري شاهد آفريدي رڳو ”ٽوئنٽي ٽوئنٽي“ ميچن تان موٽيو آهي ته کيس ٽيم جي رقم ۽ انعامن جو ڪل حساب ڏيڍ ڪروڙ رپيا مليو آهي. جيڪڏهن سنڌي ڪرڪيٽ ٽيم ۾ ناهن ته اها ٽيم ”قومي ٽيم“ ڪيئن سڏبي؟ ڇا پاڪستان جو اهو رواج آهي ڇا ته هر قومي ڳالهه اها ليکبي جنهن ۾ ”سنڌي“ نه هجن؟ ٻيو ته سٺ سالن ۾ ڪروڙين ماڻهن مان هڪ به سنڌي سامهون نه آيو آهي؟ اڃا سوال جي سگهه ۾ اضافو ڪجي ته ممڪن آهي سنڌي قد بت ۾ ”ويل“ هجن ته ڇا پاڪستان ڪرڪيٽ بورڊ جي 276 آفيسرن ۾ هڪ به سنڌي نٿو رکي سگهجي؟ اسان اهو الزام به نٿا هڻئون ته پاڪستان ۾ فوٽ بال کي رڳو ان ڪري پوئتي رکيو ويو آهي ڇو ته انهن ٽيمن جا زبردست رانديگر بلوچ ۽ سنڌي آهن؟ اسان اهو اطلاع به اوهان کي نٿا ڏيڻ چاهيون ته لياري جا ڪجهه اهڙا رانديگر اڄڪلهه ٽافيون ۽ چيگم پيا وڪرو ڪن.

تنقيد جا پهاڙ سر ڪندڙ ڪنهن سنڌي استاد کان پڇجي ته سماج ۾ هن جي عزت ۽ وقار ۾ واڌارو ٿيڻ گهرجي يا هن جو لقب ”ڪمدار“ ۽ ”گوسڙو“ استاد هجڻ گهرجي؟ استادن جي تنظيمن کان پڇجي ته هنن جي ٽريڊ يونين پاليٽڪس جا فائدا وڌيڪ پيا آهن يا نقصان؟ سراسري تعليم جو ٻيڙو ٻڏو يا تريو؟ جي اسان جي تعليم جي تباهي جو هڪ سبب آمر ۽ آمريتون آهن ته ٻيو سبب نعري باز آمريت دوست سياست به آهي. جيڪڏهن آمريت به نقصان ڪري ۽ اسان جا عمل به نقصان ڪن ۽ رهيو حساب جمهوري دور جو ان ۾ به تعليم جي ٻيڙي ٻڏل هجي ته پوءِ آمريت ۽ عوامي حڪومت جي نتيجن ۾ فرق ڪهڙو؟

ڪنهن ڊاڪٽر کان راءِ وٺجي ته ”هو انسانن جو مسيحا ٿيڻ پسند ڪندو يا آپريشن جي ٽيبل تي ليٽيل مريض جي آپريشن کان اڳ ان جي مائٽن کان پئسا وٺڻ کي چڱو سمجهندو؟“ مسيحائن پاران انسانيت اهم هجي يا ”مسيحائن جو مارڪيٽ“ هجي؟ ڪنهن ڪاليج ۽ يونيورسٽي جي پروفيسر، پرنسپل ۽ وائيس چانسلر لاءِ اها ڳالهه سٺي آهي ته هو پنهنجي اهليت ۽ ڊگري آهر پنهنجون خدمتون سرانجام ڏئي يا بنا ڪنهن ڊگري جي ذاتي لئي ۽ غرور سان ادارن جي تباهي ڪري خوش ٿيندو رهي؟ ادارن جي اندر ڪم ڪندڙن کي پنهنجي ادارن جي عزت، وقار ۽ عظمت جي بلندين جو فڪر وڌيڪ ڪرڻ گهرجي يا پنهنجي ذاتي هوڏ، هٺ، غرور ۽ وڏيرڪي لئي بازي ۾ ادارن جي تباهي ڪندو رهڻ کي پنهنجو ايمان سمجهڻ گهرجي؟ ماءُ ۽ پيءُ جي خواهش ڪهڙي هوندي آهي ته هنن جو اولاد ڇا ٿئي؟ ڇا اهي چاهيندا ته سندن اولاد اڻپڙهيل رهجي وڃي، ڇو ته ڳوٺ يا علائقي ۾ اسڪول ڪونهي يا بند آهي يا وري آهي ته به نه هجڻ جهڙو؟ ڇا ڪا ماءُ چاهيندي ته سندس پڙهيل نياڻي ڪنهن اڻپڙهيل کي ڏئي سندس حياتي تباهه ڪجي؟ يا ڪا نياڻي چاهيندي ته جڏهن زمينن ۾ فصل پچي راس ٿئي ته ڪنهن ننڍي وڏي جهيڙي جي آڙ ۾ هن کي ”غيرت“ جي آڙاهه ۾ ساڙي تباهه ڪجي؟ ڇا ڪنهن جرڳي جو مهندار چاهيندو ته هن جي پنهنجي نياڻي سندس ئي رواج پيل ”ڪاري رسم“ جو شڪار ٿي ڪنهن ”سڱ چٽي“ ۾ هلي وڃي؟  ڪنهن انجنيئر جي فن ۽ آرٽ جو توڙ ”لطيف يونيورسٽي شادي شهيد ڪئمپس“ يا ”دادو باءِ پاس روڊ“ يا بنارس ڪراچي ۾ ٺهيل پل جي تباهي هجڻ گهرجي يا انهن انجنيئرن جي ذاتي وقار ۽ عزت واسطي ۽ سندن ڪيرئر ۽ ساک واسطي اهي ادارا، روڊ ۽ پليون مضبوط هجڻ گهرجن؟ ڪنهن ڪاموري جو رڳو اهو ڪم وڃي بچي ته هو ڪنهن به ترقياتي ڪم لاءِ ٽينڊر ٿيڻ کان وٺي آخر تائين 40 سيڪڙو ڪميشن پنهنجي جونيئر ۽ سينيئر آفيسرن ۾ ورهائي، 40 سيڪڙو ترقيءَ تي خرچ ڪري ۽ 20 سيڪڙو ڪمپني يا ٺيڪيدار کي حاصل ٿئي؟ جيڪڏهن سنڌ ۾ 20 اربن جا ترقياتي ڪم ٿين ۽ انهن مان اٺ ارب ڪامورن وٽان هڙپ ٿيڻ جا آواز اچن ته آخر ڪهڙو ڌاڙيل ايڏي وڏي ڦرلٽ ڪري سگهي ٿو؟ سڄي سنڌ ۾ هر ضلعي ۾ اهڙن ڌاڙيلن کي مزي جي ڳالهه ته سرڪاري گاڏيون به ميسر هجن ٿيون، سرڪاري آفيسون به ۽ سرڪاري پروٽوڪول به.

سنڌ ۾ اينٽي ڪرپشن جو ادارو جيڪڏهن ڪرپشن ختم ڪرڻ ۾ ناڪام ويو آهي ته ان اداري جي ڪا گهرج باقي آهي ڇا؟ اوهان قمبر ضلعي ۾ واٽر ڪورس پڪا ڪرڻ واري ان اسڪيم جي باري ۾ ٻڌو آهي جنهن ۾ گذريل سال 365 واٽر ڪورس پڪا ڪرڻا هئا. معنيٰ ته هر روز هڪ ۽ سال ۾ 365. ان تي جيڪي آفيسر صاحبان هئا، تن جي اهليت ان مان ثابت بيهندي ته هنن ستن مهينن ۾ رڳو هڪ واٽر ڪورس پڪو ڪيو. ان تي سرڪاري گاڏين جو تيل 27 لک خرچ آيو. ڳالهه پڌري ٿيڻ کان اڳ صاحب بدلي ڪرائي هليو ويو. نه توکي لهر، نه هن کي لوڏو.

سنڌ ۾ راتيون خاموش، روڊ ويران، ماڻهو پريشان ۽ امن بدحال آهي. مطلب ته پنجاب ۾ راتيون، روڊ، ماڻهو ۽ امن روان دوان. ان حساب سان سنڌ جي ماڻهن جي اڌ زندگي خاموشي سان ڏڪندي گذري ٿي. ڪڏهن ماڻهو اغوا ٿا ٿين ته ڪڏهن پوليس. ڪڏهن ماڻهو مارجن ٿا ته ڪڏهن پوليس. اهو سڀ ڪجهه ڪير ٿو ڪري؟ اها سڀ کي خبر آهي، پر ڄڻ ته ڪنهن کي ڪابه خبر ناهي. ٿورو ضرب ونڊ ڪجي ته پنجاب پنهنجي راتين کي به ڪتب آڻي ٿو. سفر به جاري رهي ٿو، ته ترقي به ان پئماني جي ٿئي ٿي. سنڌ آهستي آهستي پوئتي ٿيندي پئي وڃي. تعليم ۾ به، هنر ۾ به، ترقي ۾ به، امن ۾ به. اڳتي وڌڻ ۾ به ۽ سماجي طور اسرڻ ۽ ارتقا ڪرڻ ۾ به. ڏسندي ڏسندي سنڌ هڪ ڏينهن ڀت سان لڳل هوندي، ان کانپوءِ ڇا ڇا ٿيندو؟ شايد هاڻي عوام پيرن تي هٿ رکڻ بدران اهڙي حالت ۾ ڳچيون پڪڙيندو. اسان کي ته نظر ايئن پيو اچي ته هڪ پاسي مختلف ذاتين جي جهيڙن ۾ جيڪب آباد مصروف آهي ته ٻئي پاسي ان جي سرحدي ضلعي شڪارپور جا ٽيئي روڊ ۽ پاسا خوني وارتائن ۾ ملوث آهن. ان جي سرحدي ضلعي لاڙڪاڻي جي حالت به چڱي ڪانهي. قمبر به پنهنجي اوج تي آهي. دادو انهن بدامنين جي گهيري ۾ آهي، گهوٽڪي جي هڪڙي پٽي خزان بنايل آهي. ڪراچي وڃڻ يا ملڪ جي اترين پاسن وڃڻ وارا سڀ روڊ قابو ۾ آهن. انهن علائقن جو عوام وري اتي قيد آهي. سنڌ جي ڪروڙين ماڻهن ۾ آڱرين تي ڳڻڻ جيترا رهزن ۽ پاٿاريدار سڄي سنڌ کي ڇيهو رسائڻ جي ڪم ۾ رڌل آهن.

انهن ٿورڙن قصن ۽ خبرن مان سماج جو نچوڙ ڪڍي سگهجي ٿو. اهي سڀ ڳالهيون مايوسي پيدا ڪن ٿيون. وسيلن جي اڻ هوند، وسيلن جي غيرمنصفاڻي ورڇ، اختيارن جي قلت، محدود اختيارن جو ناجائز استعمال ڪروڙين ماڻهن کي مايوس ڪري ٿو. ان مايوسي جي ڪري سنڌي ماڻهن جي سراسري مزاج، روئي ۽ لب و لهجي ۾ هڪ پاسي چڙ وڌي آهي ته ٻئي پاسي ماڻهن ۾ اڪيلائي وڌي آهي. جڏهن جمهوري يا چونڊيل حڪومتون اچن ٿيون ته ماڻهن جي جملن ۾ هڪ واڌارو اهو اچي ٿو ته ”هنن به ٻوٽو نه ٻاريو.“ ان جملي جي واڌ ۽ نتيجي طور ماڻهو ووٽ، تبديلي، سياست، سياستدان ۽ سياسي پارٽين کان ڇڊا ٿيندا پيا وڃن. ماڻهو پنهنجي ذاتي چڙ، ڪاوڙ ۽ اڪيلائي جي ري ايڪشن ۾ اچي آهستي آهستي سياست کان لاتعلقي ڏيکارڻ تي مجبور بنايا پيا وڃن. ڇا انهن مايوسين جو توڙ ڪونهي؟ ڇا اسان جي سنڌ ۽ ان جي عوام جو مقدر اهو ئي آهي جيڪو نظر پيو اچي؟ ڇا اڪيلايون ۽ مايوسيون اسان جو علاج آهن؟ ڇا سياست جي مخالفت ڪنهن آخري تجزئي ۾ آمريت جي حمايت ناهي؟ ڇا اسان اهو ئي ڪري سگهئون ٿا، جيڪو ڪريون پيا يا اسان ۾ ڪي وڌيڪ  گر، هنر ۽ توانايون آهن جيڪي استعمال ڪرڻ سان اسان قومي طور نوبنا ٿي سگهئون ٿا؟

سرڪاري طور ان ڳالهه تي غور ٿي سگهي ٿو ته هر وڏو وزير گهٽ ۾ گهٽ پنهنجي دور ۾ پنهنجي ضلعي جي ترقي جو ضامن هجي. اهڙي طرح سنڌ جي هر وزير ۽ اسپيڪر توڙي مشير کي ان سلسلي ۾ ذميوار بنائي انهن کي پنهنجي پنهنجي تڪ جي شهر ۽ وسندي کي آباد، خوشحال، پرامن ۽ ترقي يافته بنائڻ ۾ پنهنجو ڪردار ادا ڪرڻ گهرجي. جيڪڏهن انهن وٽ اختيار به هجن ۽ انهن کان رڳو هڪ تڪ جي خوشين جو سامان خريد نه ٿي سگهي ته اهڙي ميمبر، وزير مشير جي ڀلا گهرج ڪهڙي آهي؟

سنڌ جي عوام جو خيال آهي ته چيف منسٽر هائوس ۽ سنڌ سيڪريٽريٽ  ۾ ڪنهن به سمري جي ترسڻ جو وقت ٻن يا ٽن ڏينهن کان مٿي نه هجي. انهن سمرين ۾ ڪنهن هڪ شخص جو ڪم به هجي ٿو ته سڄي سنڌ جي باري ۾ پاليسيون به هجن ٿيون. منهنجي تجربي ۾ مرحوم سيد عبدالله شاهه صاحب جي اها ڳالهه موجود آهي ته هو چيف سيڪريٽري يا ڪنهن به کاتي مان آيل فائيل هڪ ٻن ڏينهن کان وڌيڪ وقت نه رکندو هو. هو اسلام آباد يا سيوهڻ ۾ هڪ کان وڌيڪ ڏينهن ترسندو هو ته چادر ۾ سمريون ويڙهائي اوڏانهن کڻائيندو هو. هن جي ذميداري ۾ اهو احساس شامل هيو ته هن جي هڪ صحيح پائڻ سان ڪنهن جو نه ڪنهن جو ڪم ٿي ويندو. چون ٿا ته پاڪستان ٺهڻ کانپوءِ خانبهادر محمد ايوب کهڙو، سيد غوث علي شاهه ۽ ممتاز علي ڀٽو به سمرين جي رفتار اها ئي رکندا هئا.  مسٽر علي محمد خان مهر لاءِ مشهور آهي ته هو انهن سمرين تي آخر تائين صحيح پائي نه سگهيو، جيڪي سمريون سنڌ جي سراسري مفادن جي خلاف هيون. اهو نٿو چئي سگهجي ته اها سنڌ جي مفادن لاءِ سردار صاحب ۾ موجود همت ڪٿان آئي؟ سيد مظفر حسين شاهه هر سمري  ”اذيتن“ سان صحيح ڪندو هو. پر دير ئي سهي اهي صحيحون پائيندو ضرور هيو. ڄام صادق علي کان سنڌ جي خلاف فيصلن ۾ جيڪي وس پڳو هن مرحوم ان ۾ ڪڏهن به سستي نه ڪئي. (سنڌ ۾ ڪجهه وڏيرن ۽ ڪجهه ماڻهن جو اڄ به مرحوم صادق آئيڊيل آهي) هن گهڻن حڪمن لاءِ نه کاتي جو انتظار ڪيو، نه چيف سيڪريٽري جو، نه وري ڪنهن سمري جو.  سگريٽ جي خالي پاٺي تي به. باقي اسان جو چيف منسٽر محترم آفتاب شعبان ميراڻي پنهنجي وڏ وزارت ۾ 26 هزار ملازمن جي سمري تي ٽي مهينا صحيح نه پائي سگهيو هو، سرڪار هلي وئي پر پنجن سيڪنڊن جي صحيح نه پئجي سگهي ۽ اهي نوڪريون بعد ۾ ڄام صادق علي ورهايون هيون. منهنجي خيال ۾ وزير صاحب ان ڳالهه تي ناراض نه ٿيندا ۽ اهي ڪوشش ڪندا ته جيئن سنڌ جي چيف منسٽر هائوس ۾ رکيل ۽ دز چڙهيل نوڪرين واري سمري صحيح ڪرائي سگهن ته جيئن سنڌ جي هزارين ماڻهن کي انهن پنجن سيڪنڊن جي هڪ صحيح سان روزگار ملي سگهي.

اچو ته پنهنجي زندگين ۾ دليري پيدا ڪري، سماجي خرابين خلاف احتجاج ۽ مزاحمت جي روايت پيدا ڪندي خراب کي خراب ۽ سٺي جي عزت ڪريون.اچو ته تجرباتي طور ثابت ٿيل سنڌ جي ظالم کان نفرت ڪندي انهن کي رهزن سمجهڻ شروع ڪريون. جيڪا به پارٽِي انهن جو بچاءُ ڪري تنهن جي مڪمل مخالفت ڪريون. اچو ته پنهنجي سماج مان خراب رسمن ختم ڪرڻ جي پنهنجي گهر کان شروعات ڪريون. محنت ڪرڻ جو هنر پختونن کان سکئون. دنيا گمهڻ ۽ پروڙڻ لاءِ شاهه لطيف جي اورچائي ساڻ ڪري پنجابين جي ملڪان ملڪ وڃڻ ۽ رهڻ کي پنهنجي عادت بنايون. بلوچن تي سوچڻ شروع ڪجي، جيڪي قبائلي ۽ غربت ڀرئي سسٽم ۾ رهندي به پنهنجي ڌرتي ۽ عوام جي حقن واسطي جدوجهد کان ڪڏهن  نه مڙيا آهن. اچو ته پنهنجي گهر ۾ ڪري سگهڻ جهڙي بچت جو ماحول پيدا ڪري اجايو خرچ گهٽائي، سادو پهري ۽ پائي، پيٽ تي پٿر ٻڌي پنهنجي اولاد کي وڏن وڏن تعليمي ادارن ۾ پڙهائڻ جو تمام وڏو ڪم ڪريون. اسان جا جيڪي نوجوان ڇوڪرا ۽ ڇوڪريون پنهنجي شخصي محنت سان ميڊيڪل، انجنيئري، بزنس، سياحت، هسٽري، قانون، بئرسٽري، اڪائونٽنسي ۽ ٻين شعبن ۾ گهڻن کان اڳتي اچي ويا آهن انهن سڀني جي محنت ۽ عظمت کي مثال بنائي ٻين کي اهو سڀ ڪجهه ڪرڻ گهرجي. اسان جي ذهنن تي سوار جيڪا وڏيرڪي ريت ۽ رسم آهي، جيڪا لئي بازي آهي، جيڪا اڻپڙهيل واري غرور واري رسم آهي انهن سڀني اسان کي جاهل ڪرڻ ۾ ڪسر نه ڇڏي آهي. هر گهر پنهنجي پنهنجي دماغ مان لئي بازي کي تڙي ڪڍي. سنڌ وڏيرڪي لئي بازي جي خاتمي لاءِ هڪڙو قومي ڪردار گهري ٿي.

فساني جي آخري ڪڙي ۽ گهڙي

سنڌ ۾ ”هن دفعي آخري ڀيرو اقتدار مليو آهي“ جو دوکيباز نعرو بند ڪرائڻ گهرجي. اهو نعرو ڪير هڻائي ٿو، ان تي بحث ڪرڻ بدران ان ڳالهه تي ڌيان ڏنو وڃي ته ان نعري جي آڙ ۾ سنڌ سرڪار جي مشين جا ڪجهه پرزا ملوث ته ناهن. اهي پرزا هٽايا وڃن، جن کي سال 2008ع جي آخر ۾ ملڪ جي صدر ڌمڪي ڏيندي چيو هو ته ”جيڪڏهن انهن (وزيرن) کان ڪم نٿو هلي ته جاءِ خالي ڪريو، ڪم ڪرڻ وارا ٻيا گهڻا آهن.“ محترم صدر صاحب هڪ ڀيرو اهو به چيو هو ته ”هاڻي پارٽي حڪومت کي پنهنجا عيب لڪائڻ لاءِ اها پوتي ۽ رئو (محترما شهيد) موجود ڪانهي، ان ڪري رڳو ڪارڪردگي ئي ڪم ايندي.“ محترم صدر صاحب! اوهان جي سنڌ مٿان رڳو هڪ نگاهه گهرجي. رڳو هڪ نگاهه سان اوهان کي ايئن ئي اڪثر لباس اڍنگا نظر اچي ويندا، جيئن گڏجاڻيءَ ۾ هڪ وزير جو اڍنگو لباس اوهان ڏسي ورتو هو.

ayoubsindh@hotmail.com

چڪر ڇاهي؟ ليکڪ : ڊاڪٽر ايوب شيخ

ڊاڪٽر ايوب شيخ

ڊاڪٽر ايوب شيخ

ڳڙهي خدا بخش ڀٽو ۾ بي گناهه قتل ٿيلن جي قبرن تان واپس موٽندي دنيا جي هڪڙي گائناڪالاجسٽ بنا ڪنهن سوچ ۽ سمجهه جي مون کان ڪجهه پڇي ڇڏيو ”آخر چڪر ڇاهي؟“ اهو سڀ ڪيئن ٿيو، ان ڏينهن کان منهنجي ذهن مٿان اهو سواليه جملو سوار ٿي پيو آهي، جنهن جو جواب ذري گهٽ اڻلڀ ٿيندو پيو وڃي ته ”آخر چڪر ڇاهي؟“ دبئي ۾ ملڪيتن جا اگهه 50 سيڪڙو ڪري پيا آهن. آسمان سان ڳالهيون ڪندڙ ٽاور ۽ مينار موجود آهن، پر گدام خالي آهن. اها ڊسمبر 2007ع ۾ آمريڪي مارڪيٽ جي تباهي جي شروعات هئي، ان تباهي سان دنيا جي تباهي واڳيل هئي. ٻن مهينن کانپوءِ پيپلزپارٽي جي سرڪار اقتدار سنڀاليو ته ان جي  Take Off۾ ئي تباهي واسطي انهن بلڊرن پنهنجو ڪم شروع ڪيو. هنن جو خيال هيو ته زرداري جي قيادت ۾ سرڪار کي ختم ٿيڻ ۾ ويرم ئي نه لڳندي. ڪراچي شهر ۽ پنجاب جي ڪجهه شهرن جا بلڊر جيڪي هاڻوڪي سرڪار سان پنهنجي ساڙ ۽ تعصب جي شروعات ۾ اربين رپيا کڻي اوڏانهن روانا ٿيا هئا، تن سان اهڙي ٿي جو ”هيڏانهن به ويا ته هوڏانهن به“ شاعر آڪاش جي بقول ”نه هِن جا رهياسي نه هُن جا رهياسين” يا اردو واري ڳالهه ته ”نه خدا هي ملا نه وصال صنم.“ اهي سڀ بلڊر الله سائين جي رضا ۽ منشا سان اڄڪلهه ٽالپر حڪمرانن جي قيدين وانگر وڏڙن جي نشاني طور عجمان ۽ دبئي جي ايئرڪنڊيشنڊ جيلن ۾ بند آهن. اڳي نان پ پ پ دور ۾ عربن جي سرزمين تي جتان هو رزق حاصل ڪرڻ ويندا هئا، اتي سندن حرڪتن ۽ اتان جي قانون سان جهيڙي جي ڪري اڄڪلهه کين جيل جو راشن ملي ٿو. انهن  جيلن ۾ بند اهڙا قيدي اڪثر ڪري ججن جي ديدار لاءِ ترسندا آهن. اڪثر قيدي هڪٻئي سان حال احوال ۾ پنهنجي شنواين ۽ قاضين آڏو پيش نه ٿيڻ واري ڳالهه تي هڪٻئي کان هڪ سوال پڇندا آهن: ”آخر چڪر ڇاهي؟“

صدر پاڪستان پاران سنڌ جي وڏي وزير سائين محترم سيد قائم علي شاهه صاحب کي ”وڏڙن جي نشاني“ سڏڻ منهنجي سمجهه ۾ نه آيو. صدر محترم جنهن وٽ ملڪ توڙي پارٽي جا ٻئي پاور آهن، تنهن پاران سائين کي اهو لقب ملڻ کانپوءِ ايندڙ چيف منسٽري جي اميدوار لسٽ ۾ ٿوري پريشاني ٿي پئي هئي، پر سنڌ جي قداور وزير آغا سراج دراني پاران اهو اعلان ته ”سرڪاري“ ۽ ”پارٽي“ عهدن کي الڳ الڳ پيا ڪريون، مان اها ڳالهه سمجهڻ سولي ٿي پئي آهي ته سائين وڏي کان يا چيف منسٽري وٺندا يا وري سنڌ جي صدارت. پر جيڪي بي صبرا آهن سي پنهنجي پريشاني لڪائي نٿا سگهن ۽ بار بار پيا چون ته سائين قائم علي شاهه اڃا تائين ويٺو آهي، ان دير پٺيان آخر چڪر ڇاهي؟

سائين قائم علي شاهه صاحب محترمه جي پهرين سرڪار ۾ 2 ڊسمبر 1988ع کان 25 فيبروري 1990ع تائين پهريون ڀيرو سنڌ جو وڏو وزير بنايو ويو هو. سندس اهو دور 15 مهينا هليو هو. ان دور جي هڪ مشترڪه ڳالهه هيءَ هئي ته اها سرڪار به شاهه صاحب ايم ڪيو ايم سان اتحاد ڪري هلائي هئي. صدر آصف علي زرداري جي پهرين دور ۾ گذريل سال شاهه صاحب ٻيون ڀيرو 7 اپريل 2008ع تي سنڌ جو وڏو وزير بنايو ويو آهي. ان ۾ پڻ سندس سان ساٿ ايم ڪيو ايم جو آهي. عام تجزيو ڪندڙن جو خيال آهي ته ٻنهي دورن ۾ پ پ پ  کي اهڙي اتحاد جي گهرج نه هئي. شاهه صاحب جي دور کي 15 مهينا پورا ٿيڻ وارا آهن، ان ڪري ان سٻاجهي، نازڪ بزرگ خلاف پروپيگنڊا شروع ٿي وئي آهي. سنڌ جي اميدوار چيف منسٽرن جي هڪ وڏي قطار سامهون اچي رهي آهي. جيڪي پاڻ کي سائين کان عمر ۾ ننڍو سمجهن ٿا، انهن اٺن ڄڻن مان هرهڪ جو خيال آهي ته ”اسان لائق چيف منسٽر آهيون“ پر اها خبر نه ٿي پوي ته اها رڳو پروپيگنڊا آهي يا ان ۾ ڪا ڳر به آهي. پر سوال وري به اهو اچي ٿو ته ”آخر چڪر ڇاهي؟“

ملڪ ۾ جج مڪمل آزادي سان ڪم ڪري رهيا آهن. ملڪ جي چيف جسٽس اداري جي حساب سان ڪيئي تبديليون ڪري آهستي آهستي ججن کي ڪرپشن کان پاڪ ڪرڻ جي ڪوشش شروع ڪئي آهي. جج سماج کان پري ته ٿي ويندا پر شايد اها دوري کين ماڻهن جي احساسن کان نه پري ڪري وڃي. وڪلين جي جدوجهد دوران ميڊيا ۾ اهي ڳالهيون اينديون هيون ته ”آزاد عدليه سان لوڊشيڊنگ جو پڻ خاتمو اچي ويندو.“ پر ان لوڊ ۾ واڌارو آيو آهي، ڇو ته اها ڪنهن سچائي تي ٻڌل ڳالهه نه پر وڪيلن جي هلچل کي تيز ڪرڻ جو اوزار هيو. هلچل وئي ته بلب به ٻرڻ پورا ٿي ويا. مٿان معزز دانشور وڪيل اڳواڻ اعتزاز احسن پاران ان جدوجهد ۽ ان جي ثمرات کان لاتعلقي جي اعلان سبب آهستي آهستي عوام اها ڳالهه سمجهڻ شروع ڪئي آهي ته ڳالهه ڪا ٻي به آهي، پر کين اهو سمجهه ۾ نه ٿو اچي ته : ”آخر چڪر ڇاهي؟“

اڄڪلهه سڄي ملڪ ۾ ماٺ آهي، سموريون پارٽيون خاموش آهن. ڪير تماشو آهي ڪير تماشائي ان جي خبر ڪنهن کي نٿي پوي. پر ڪي ڳالهيون اهڙيون آهن جيڪي وڌيڪ اتساهين ٿيون ته ان جي باري ۾ غور ڪجي. مثلن: جڏهن مسلم ليگ نواز جو سربراهه پنهنجي درخواست کڻي عدالت ۾ اچي ٿو ملڪ جون آزاد عدالتون ٻنهي ڀائرن کي رليف ڏين ٿيون. سنڌ جو ايڊوڪيٽ جنرل صاحب ننڊ مان سجاڳ ٿي نواز ليگ جي سربراهه ۽ سندس ڪٽنب پاران صحيح پاتل ”معافي نامي“ کي نروار ڪرڻ لاءِ اهي ڪاغذ عدالت ۾ پيش ڪري ٿو. ان کان اڳ اهي ڪاغذ ڪنهن نه ڏٺا هئا، جنهن ڪري ميان صاحبان جي ان بيان ۾ الائي وزن محسوس ٿيندو هو ته اهڙي ڪنهن به ڪاغذ جو ڪو وجود ئي ڪونهي، پر جيئن ئي اهي ڪاغذ سامهون اچن ٿا ته اهي معافي ناما ان مقدمي جو حصو بنائڻ کان انڪار ڪيو وڃي ٿو. سنڌ جو ننڊا کيل ايڊوڪيٽ جنرل ”ڇنڊ“ برداشت ڪري خاموش ٿي ويهي رهي ٿو. مزي جي ڳالهه اها آهي ته ميڊيا وري انهن ڪاغذن ۾ موجود سمورين معافين جي تفصيل ۾ وڃڻ کي ”ڏوهه“ سمجهيو هو. جيڪي ماڻهو عدالتي ڪارروائي ڏسن ٿا يا مختلف چينل ڏسن ٿا، تن کي اها ڳالهه سمجهه ۾ نٿي اچي ته ”آخر چڪر ڇاهي؟“

اوهان اها ڳالهه سوچي آهي ته ميڊيا جي هڪ اهم حصي ۾ صدر مملڪت خلاف ڀنڍي بند ئي نٿي ٿئي ۽ سندس پاران مقرر ڪيل وزير اعظم جي نيڪي بند ئي نٿي ٿئي؟ آخر چڪر ڇاهي؟

اوهان ان سچائي تي غور ڪيو آهي ته ملڪ جي ”آزاد ميڊيا“ انهن ماڻهن خلاف ڳالهائڻ کان انڪار ڪيو آهي، جيڪي ميڊيا جي ان حصي کي ڌمڪيون ڏين ٿا. ان جي ابتڙ ميڊيا انهن سمورن ماڻهن ۽ پارٽين کي لوئڻ ۾ ڪا ڪسر نه ڇڏي آهي جيڪي ميڊيِا کي ڪا به ڌمڪي نٿا ڏين. مزي جي ڳالهه ته ڌمڪيون نه ڏيندڙ سرڪار الٽو انهن ”ميڊيا مانگر مڇن“ کي پنهنجي سر جو تاج بنائڻ ۾ دير ئي نٿي ڪري. ”آخر چڪر ڇاهي؟“

سنڌ جي ماڻهن وٽ اهو سوال شدت سان موجود آهي، ان سوال جي پروپئگنڊا ڪئي پئي وڃي ۽ ان سوال کي ٻن حصن ۾ ورهائي اڪيلي سنڌ سرڪار بابت پڇيو وڃي ٿو ته ”پ پ پ  سرڪار اهو سڀ ڪجهه ڄاڻي ٻجهي پئي ڪري يا کين خبر ئي نٿي پوي؟“ هاڻي جي چئجي ته اهو سڀ ڪجهه ”ڄاڻي ٻجهي“ پيو ٿئي ته پوءِ ته قصو ئي ختم آهي. پر جيڪڏهن چئجي ته ”اهليت“ جي کوٽ آهي ته اها ڳالهه دل مڃڻ لاءِ ڪجهه وقت گهري ٿي، ڇو ته نااهل مرد توڙي عورت هر هنڌ نااهل ثابت ٿيندا. اوهان ايئن نه ڏٺو هوندو ته ڪي ماڻهو هڪ هنڌ ”بهتر“ ۽ ٻئي هنڌ ”بدتر“ ٿي سگهن ٿا. ڄام صادق علي مرحوم جڏهن پ پ پ  ۾ به هيو ته اهڙو هيو ۽ جڏهن ان جي مخالف ٿيو، تڏهن به اهڙو هيو. ساڳي طرح سرڪار سينئر بش جي هجي يا جونيئر بش جي ڳالهه ساڳي هئي، يا وري سائين قائم علي شاهه صاحب جهڙو نرم سڀاءَ وارو 1988ع ۾ هيو، اڄ 20 ورهيه گذرڻ کانپوءِ به اهڙو ئي آهي. ته پوءِ آخر چڪر ڇاهي؟

ayoubsindh@hotmail.com