• </* Theme Name: Twenty Ten Theme URI: http://wordpress.org/ Description: The 2010 theme for WordPress is stylish, customizable, simple, and readable -- make it yours with a custom menu, header image, and background. Twenty Ten supports six widgetized areas (two in the sidebar, four in the footer) and featured images (thumbnails for gallery posts and custom header images for posts and pages). It includes stylesheets for print and the admin Visual Editor, special styles for posts in the "Asides" and "Gallery" categories, and has an optional one-column page template that removes the sidebar. Author: the WordPress team Version: 1.3 License: GNU General Public License License URI: license.txt Tags: black, blue, white, two-columns, fixed-width, custom-header, custom-background, threaded-comments, sticky-post, translation-ready, microformats, rtl-language-support, editor-style, custom-menu */ /* =Reset default browser CSS. Based on work by Eric Meyer: http://meyerweb.com/eric/tools/css/reset/index.html -------------------------------------------------------------- */ html, body, div, span, applet, object, iframe, h1, h2, h3, h4, h5, h6, p, blockquote, pre, a, abbr, acronym, address, big, cite, code, del, dfn, em, font, img, ins, kbd, q, s, samp, small, strike, strong, sub, sup, tt, var, b, u, i, center, dl, dt, dd, ol, ul, li, fieldset, form, label, legend, table, caption, tbody, tfoot, thead, tr, th, td { background: transparent; border: 0; margin: 0; padding: 0; vertical-align: baseline; } body { line-height: 1; } h1, h2, h3, h4, h5, h6 { clear: both; font-weight: normal; } ol, ul { list-style: none; } blockquote { quotes: none; } blockquote:before, blockquote:after { content: ''; content: none; } del { text-decoration: line-through; } /* tables still need 'cellspacing="0"' in the markup */ table { border-collapse: collapse; border-spacing: 0; } a img { border: none; } /* =Layout -------------------------------------------------------------- */ /* LAYOUT: Two columns DESCRIPTION: Two-column fixed layout with one sidebar right of content */ #container { float: left; margin: 0 -240px 0 0; width: 100%; } #content { margin: 0 280px 0 20px; } #primary, #secondary { float: right; overflow: hidden; width: 220px; } #secondary { clear: right; } #footer { clear: both; width: 100%; } /* LAYOUT: One column, no sidebar DESCRIPTION: One centered column with no sidebar */ .one-column #content { margin: 0 auto; width: 640px; } /* LAYOUT: Full width, no sidebar DESCRIPTION: Full width content with no sidebar; used for attachment pages */ .single-attachment #content { margin: 0 auto; width: 900px; } /* =Fonts -------------------------------------------------------------- */ body, input, textarea, .page-title span, .pingback a.url { font-family: MB Khursheed, Georgia, "Bitstream Charter", serif; } h3#comments-title, h3#reply-title, #access .menu, #access div.menu ul, #cancel-comment-reply-link, .form-allowed-tags, #site-info, #site-title, #wp-calendar, .comment-meta, .comment-body tr th, .comment-body thead th, .entry-content label, .entry-content tr th, .entry-content thead th, .entry-meta, .entry-title, .entry-utility, #respond label, .navigation, .page-title, .pingback p, .reply, .widget-title, .wp-caption-text { font-family: MB Khursheed, "Helvetica Neue", Arial, Helvetica, "Nimbus Sans L", sans-serif; } input[type=submit] { font-family: MB Khursheed, "Helvetica Neue", Arial, Helvetica, "Nimbus Sans L", sans-serif; } pre { font-family: MB Khursheed, "Courier 10 Pitch", Courier, monospace; } code { font-family: MB Khursheed, Monaco, Consolas, "Andale Mono", "DejaVu Sans Mono", monospace; } /* =Structure -------------------------------------------------------------- */ /* The main theme structure */ #access .menu-header, div.menu, #colophon, #branding, #main, #wrapper { margin: 0 auto; width: 940px; } #wrapper { background: #fff; margin-top: 20px; padding: 0 20px; } /* Structure the footer area */ #footer-widget-area { overflow: hidden; } #footer-widget-area .widget-area { float: left; margin-right: 20px; width: 220px; } #footer-widget-area #fourth { margin-right: 0; } #site-info { float: left; font-size: 14px; font-weight: bold; width: 700px; } #site-generator { float: right; width: 220px; } /* =Global Elements -------------------------------------------------------------- */ /* Main global 'theme' and typographic styles */ body { background: #f1f1f1; } body, input, textarea { color: #666; font-size: 12px; line-height: 18px; } hr { background-color: #e7e7e7; border: 0; clear: both; height: 1px; margin-bottom: 18px; } /* Text elements */ p { margin-bottom: 18px; text-align:justify; } ul { list-style: square; margin: 0 0 18px 1.5em; } ol { list-style: decimal; margin: 0 0 18px 1.5em; } ol ol { list-style: upper-alpha; } ol ol ol { list-style: lower-roman; } ol ol ol ol { list-style: lower-alpha; } ul ul, ol ol, ul ol, ol ul { margin-bottom: 0; } dl { margin: 0 0 24px 0; } dt { font-weight: bold; } dd { margin-bottom: 18px; } strong { font-weight: bold; } cite, em, i { font-style: italic; } big { font-size: 131.25%; } ins { background: #ffc; text-decoration: none; } blockquote { font-style: italic; padding: 0 3em; } blockquote cite, blockquote em, blockquote i { font-style: normal; } pre { background: #f7f7f7; color: #222; line-height: 18px; margin-bottom: 18px; overflow: auto; padding: 1.5em; } abbr, acronym { border-bottom: 1px dotted #666; cursor: help; } sup, sub { height: 0; line-height: 1; position: relative; vertical-align: baseline; } sup { bottom: 1ex; } sub { top: .5ex; } input[type="text"], textarea { background: #f9f9f9; border: 1px solid #ccc; box-shadow: inset 1px 1px 1px rgba(0,0,0,0.1); -moz-box-shadow: inset 1px 1px 1px rgba(0,0,0,0.1); -webkit-box-shadow: inset 1px 1px 1px rgba(0,0,0,0.1); padding: 2px; } a:link { color: #0066cc; } a:visited { color: #743399; } a:active, a:hover { color: #ff4b33; } /* Text meant only for screen readers */ .screen-reader-text { position: absolute; left: -9000px; } /* =Header -------------------------------------------------------------- */ #header { padding: 30px 0 0 0; } #site-title { float: left; font-size: 30px; line-height: 36px; margin: 0 0 18px 0; width: 700px; } #site-title a { color: #000; font-weight: bold; text-decoration: none; } #site-description { clear: right; float: right; font-style: italic; margin: 15px 0 18px 0; width: 220px; } /* This is the custom header image */ #branding img { border-top: 4px solid #000; border-bottom: 1px solid #000; display: block; float: left; } /* =Menu -------------------------------------------------------------- */ #access { background: #000; display: block; float: left; margin: 0 auto; width: 940px; } #access .menu-header, div.menu { font-size: 13px; margin-left: 12px; width: 928px; } #access .menu-header ul, div.menu ul { list-style: none; margin: 0; } #access .menu-header li, div.menu li { float: left; position: relative; } #access a { color: #aaa; display: block; line-height: 38px; padding: 0 10px; text-decoration: none; } #access ul ul { box-shadow: 0px 3px 3px rgba(0,0,0,0.2); -moz-box-shadow: 0px 3px 3px rgba(0,0,0,0.2); -webkit-box-shadow: 0px 3px 3px rgba(0,0,0,0.2); display: none; position: absolute; top: 38px; left: 0; float: left; width: 180px; z-index: 99999; } #access ul ul li { min-width: 180px; } #access ul ul ul { left: 100%; top: 0; } #access ul ul a { background: #333; line-height: 1em; padding: 10px; width: 160px; height: auto; } #access li:hover > a, #access ul ul :hover > a { background: #333; color: #fff; } #access ul li:hover > ul { display: block; } #access ul li.current_page_item > a, #access ul li.current-menu-ancestor > a, #access ul li.current-menu-item > a, #access ul li.current-menu-parent > a { color: #fff; } * html #access ul li.current_page_item a, * html #access ul li.current-menu-ancestor a, * html #access ul li.current-menu-item a, * html #access ul li.current-menu-parent a, * html #access ul li a:hover { color: #fff; } /* =Content -------------------------------------------------------------- */ #main { clear: both; overflow: hidden; padding: 40px 0 0 0; } #content { margin-bottom: 36px; } #content, #content input, #content textarea { color: #333; font-size: 16px; line-height: 24px; } #content p, #content ul, #content ol, #content dd, #content pre, #content hr { margin-bottom: 24px; } #content ul ul, #content ol ol, #content ul ol, #content ol ul { margin-bottom: 0; } #content pre, #content kbd, #content tt, #content var { font-size: 15px; line-height: 21px; } #content code { font-size: 13px; } #content dt, #content th { color: #000; } #content h1, #content h2, #content h3, #content h4, #content h5, #content h6 { color: #000; line-height: 1.5em; margin: 0 0 20px 0; } #content table { border: 1px solid #e7e7e7; margin: 0 -1px 24px 0; text-align: left; width: 100%; } #content tr th, #content thead th { color: #888; font-size: 12px; font-weight: bold; line-height: 18px; padding: 9px 24px; } #content tr td { border-top: 1px solid #e7e7e7; padding: 6px 24px; } #content tr.odd td { background: #f2f7fc; } .hentry { margin: 0 0 48px 0; } .home .sticky { background: #f2f7fc; border-top: 4px solid #000; margin-left: -20px; margin-right: -20px; padding: 18px 20px; } .single .hentry { margin: 0 0 36px 0; } .page-title { color: #000; font-size: 14px; font-weight: bold; margin: 0 0 36px 0; } .page-title span { color: #333; font-size: 16px; font-style: italic; font-weight: normal; } .page-title a:link, .page-title a:visited { color: #888; text-decoration: none; } .page-title a:active, .page-title a:hover { color: #ff4b33; } #content .entry-title { color: #000; font-size: 21px; font-weight: bold; line-height: 1.3em; margin-bottom: 0; } .entry-title a:link, .entry-title a:visited { color: #000; text-decoration: none; } .entry-title a:active, .entry-title a:hover { color: #ff4b33; } .entry-meta { color: #888; font-size: 12px; } .entry-meta abbr, .entry-utility abbr { border: none; } .entry-meta abbr:hover, .entry-utility abbr:hover { border-bottom: 1px dotted #666; } .entry-content, .entry-summary { clear: both; padding: 12px 0 0 0; } #content .entry-summary p:last-child { margin-bottom: 12px; } .entry-content fieldset { border: 1px solid #e7e7e7; margin: 0 0 24px 0; padding: 24px; } .entry-content fieldset legend { background: #fff; color: #000; font-weight: bold; padding: 0 24px; } .entry-content input { margin: 0 0 24px 0; } .entry-content input.file, .entry-content input.button { margin-right: 24px; } .entry-content label { color: #888; font-size: 12px; } .entry-content select { margin: 0 0 24px 0; } .entry-content sup, .entry-content sub { font-size: 10px; } .entry-content blockquote.left { float: left; margin-left: 0; margin-right: 24px; text-align: right; width: 33%; } .entry-content blockquote.right { float: right; margin-left: 24px; margin-right: 0; text-align: left; width: 33%; } .page-link { clear: both; color: #000; font-weight: bold; margin: 0 0 22px 0; word-spacing: 0.5em; } .page-link a:link, .page-link a:visited { background: #f1f1f1; color: #333; font-weight: normal; padding: 0.5em 0.75em; text-decoration: none; } .home .sticky .page-link a { background: #d9e8f7; } .page-link a:active, .page-link a:hover { color: #ff4b33; } body.page .edit-link { clear: both; display: block; } #entry-author-info { background: #f2f7fc; border-top: 4px solid #000; clear: both; font-size: 14px; line-height: 20px; margin: 24px 0; overflow: hidden; padding: 18px 20px; } #entry-author-info #author-avatar { background: #fff; border: 1px solid #e7e7e7; float: left; height: 60px; margin: 0 -104px 0 0; padding: 11px; } #entry-author-info #author-description { float: left; margin: 0 0 0 104px; } #entry-author-info h2 { color: #000; font-size: 100%; font-weight: bold; margin-bottom: 0; } .entry-utility { clear: both; color: #888; font-size: 12px; line-height: 18px; } .entry-meta a, .entry-utility a { color: #888; } .entry-meta a:hover, .entry-utility a:hover { color: #ff4b33; } #content .video-player { padding: 0; } /* =Asides -------------------------------------------------------------- */ .home #content .format-aside p, .home #content .category-asides p { font-size: 14px; line-height: 20px; margin-bottom: 10px; margin-top: 0; } .home .hentry.format-aside, .home .hentry.category-asides { padding: 0; } .home #content .format-aside .entry-content, .home #content .category-asides .entry-content { padding-top: 0; } /* =Gallery listing -------------------------------------------------------------- */ .format-gallery .size-thumbnail img, .category-gallery .size-thumbnail img { border: 10px solid #f1f1f1; margin-bottom: 0; } .format-gallery .gallery-thumb, .category-gallery .gallery-thumb { float: left; margin-right: 20px; margin-top: -4px; } .home #content .format-gallery .entry-utility, .home #content .category-gallery .entry-utility { padding-top: 4px; } /* =Attachment pages -------------------------------------------------------------- */ .attachment .entry-content .entry-caption { font-size: 140%; margin-top: 24px; } .attachment .entry-content .nav-previous a:before { content: '\21900a0'; } .attachment .entry-content .nav-next a:after { content: '0a0\2192'; } /* =Images -------------------------------------------------------------- */ /* Resize images to fit the main content area. - Applies only to images uploaded via WordPress by targeting size-* classes. - Other images will be left alone. Use "size-auto" class to apply to other images. */ img.size-auto, img.size-full, img.size-large, img.size-medium, .attachment img { max-width: 100%; /* When images are too wide for containing element, force them to fit. */ height: auto; /* Override height to match resized width for correct aspect ratio. */ } .alignleft, img.alignleft { display: inline; float: left; margin-right: 24px; margin-top: 4px; } .alignright, img.alignright { display: inline; float: right; margin-left: 24px; margin-top: 4px; } .aligncenter, img.aligncenter { clear: both; display: block; margin-left: auto; margin-right: auto; } img.alignleft, img.alignright, img.aligncenter { margin-bottom: 12px; } .wp-caption { background: #f1f1f1; line-height: 18px; margin-bottom: 20px; max-width: 632px !important; /* prevent too-wide images from breaking layout */ padding: 4px; text-align: center; } .wp-caption img { margin: 5px 5px 0; } .wp-caption p.wp-caption-text { color: #888; font-size: 12px; margin: 5px; } .wp-smiley { margin: 0; } .gallery { margin: 0 auto 18px; } .gallery .gallery-item { float: left; margin-top: 0; text-align: center; width: 33%; } .gallery-columns-2 .gallery-item { width: 50%; } .gallery-columns-4 .gallery-item { width: 25%; } .gallery img { border: 2px solid #cfcfcf; } .gallery-columns-2 .attachment-medium { max-width: 92%; height: auto; } .gallery-columns-4 .attachment-thumbnail { max-width: 84%; height: auto; } .gallery .gallery-caption { color: #888; font-size: 12px; margin: 0 0 12px; } .gallery dl { margin: 0; } .gallery img { border: 10px solid #f1f1f1; } .gallery br+br { display: none; } #content .attachment img {/* single attachment images should be centered */ display: block; margin: 0 auto; } /* =Navigation -------------------------------------------------------------- */ .navigation { color: #888; font-size: 12px; line-height: 18px; overflow: hidden; } .navigation a:link, .navigation a:visited { color: #888; text-decoration: none; } .navigation a:active, .navigation a:hover { color: #ff4b33; } .nav-previous { float: left; width: 50%; } .nav-next { float: right; text-align: right; width: 50%; } #nav-above { margin: 0 0 18px 0; } #nav-above { display: none; } .paged #nav-above, .single #nav-above { display: block; } #nav-below { margin: -18px 0 0 0; } /* =Comments -------------------------------------------------------------- */ #comments { clear: both; } #comments .navigation { padding: 0 0 18px 0; } h3#comments-title, h3#reply-title { color: #000; font-size: 20px; font-weight: bold; margin-bottom: 0; } h3#comments-title { padding: 24px 0; } .commentlist { list-style: none; margin: 0; } .commentlist li.comment { border-bottom: 1px solid #e7e7e7; line-height: 24px; margin: 0 0 24px 0; padding: 0 0 0 56px; position: relative; } .commentlist li:last-child { border-bottom: none; margin-bottom: 0; } #comments .comment-body ul, #comments .comment-body ol { margin-bottom: 18px; } #comments .comment-body p:last-child { margin-bottom: 6px; } #comments .comment-body blockquote p:last-child { margin-bottom: 24px; } .commentlist ol { list-style: decimal; } .commentlist .avatar { position: absolute; top: 4px; left: 0; } .comment-author { } .comment-author cite { color: #000; font-style: normal; font-weight: bold; } .comment-author .says { font-style: italic; } .comment-meta { font-size: 12px; margin: 0 0 18px 0; } .comment-meta a:link, .comment-meta a:visited { color: #888; text-decoration: none; } .comment-meta a:active, .comment-meta a:hover { color: #ff4b33; } .commentlist .even { } .commentlist .bypostauthor { } .reply { font-size: 12px; padding: 0 0 24px 0; } .reply a, a.comment-edit-link { color: #888; } .reply a:hover, a.comment-edit-link:hover { color: #ff4b33; } .commentlist .children { list-style: none; margin: 0; } .commentlist .children li { border: none; margin: 0; } .nopassword, .nocomments { display: none; } #comments .pingback { border-bottom: 1px solid #e7e7e7; margin-bottom: 18px; padding-bottom: 18px; } .commentlist li.comment+li.pingback { margin-top: -6px; } #comments .pingback p { color: #888; display: block; font-size: 12px; line-height: 18px; margin: 0; } #comments .pingback .url { font-size: 13px; font-style: italic; } /* Comments form */ input[type=submit] { color: #333; } #respond { border-top: 1px solid #e7e7e7; margin: 24px 0; overflow: hidden; position: relative; } #respond p { margin: 0; } #respond .comment-notes { margin-bottom: 1em; } .form-allowed-tags { line-height: 1em; } .children #respond { margin: 0 48px 0 0; } h3#reply-title { margin: 18px 0; } #comments-list #respond { margin: 0 0 18px 0; } #comments-list ul #respond { margin: 0; } #cancel-comment-reply-link { font-size: 12px; font-weight: normal; line-height: 18px; } #respond .required { color: #ff4b33; font-weight: bold; } #respond label { color: #888; font-size: 12px; } #respond input { margin: 0 0 9px; width: 98%; } #respond textarea { width: 98%; } #respond .form-allowed-tags { color: #888; font-size: 12px; line-height: 18px; } #respond .form-allowed-tags code { font-size: 11px; } #respond .form-submit { margin: 12px 0; } #respond .form-submit input { font-size: 14px; width: auto; } /* =Widget Areas -------------------------------------------------------------- */ .widget-area ul { list-style: none; margin-left: 0; } .widget-area ul ul { list-style: square; margin-left: 1.3em; } .widget-area select { max-width: 100%; } .widget_search #s {/* This keeps the search inputs in line */ width: 60%; } .widget_search label { display: none; } .widget-container { margin: 0 0 18px 0; } .widget-title { color: #222; font-weight: bold; } .widget-area a:link, .widget-area a:visited { text-decoration: none; } .widget-area a:active, .widget-area a:hover { text-decoration: underline; } .widget-area .entry-meta { font-size: 11px; } #wp_tag_cloud div { line-height: 1.6em; } #wp-calendar { width: 100%; } #wp-calendar caption { color: #222; font-size: 14px; font-weight: bold; padding-bottom: 4px; text-align: left; } #wp-calendar thead { font-size: 11px; } #wp-calendar thead th { } #wp-calendar tbody { color: #aaa; } #wp-calendar tbody td { background: #f5f5f5; border: 1px solid #fff; padding: 3px 0 2px; text-align: center; } #wp-calendar tbody .pad { background: none; } #wp-calendar tfoot #next { text-align: right; } .widget_rss a.rsswidget { color: #000; } .widget_rss a.rsswidget:hover { color: #ff4b33; } .widget_rss .widget-title img { width: 11px; height: 11px; } /* Main sidebars */ #main .widget-area ul { margin-left: 0; padding: 0 20px 0 0; } #main .widget-area ul ul { border: none; margin-left: 1.3em; padding: 0; } #primary { } #secondary { } /* Footer widget areas */ #footer-widget-area { } /* =Footer -------------------------------------------------------------- */ #footer { margin-bottom: 20px; } #colophon { border-top: 4px solid #000; margin-top: -4px; overflow: hidden; padding: 18px 0; } #site-info { font-weight: bold; } #site-info a { color: #000; text-decoration: none; } #site-generator { font-style: italic; position: relative; } #site-generator a { background: url(images/wordpress.png) center left no-repeat; color: #666; display: inline-block; line-height: 16px; padding-left: 20px; text-decoration: none; } #site-generator a:hover { text-decoration: underline; } img#wpstats { display: block; margin: 0 auto 10px; } /* =Mobile Safari ( iPad, iPhone and iPod Touch ) -------------------------------------------------------------- */ pre { -webkit-text-size-adjust: 140%; } code { -webkit-text-size-adjust: 160%; } #access, .entry-meta, .entry-utility, .navigation, .widget-area { -webkit-text-size-adjust: 120%; } #site-description { -webkit-text-size-adjust: none; } /* =Print Style -------------------------------------------------------------- */ @media print { body { background: none !important; } #wrapper { clear: both !important; display: block !important; float: none !important; position: relative !important; } #header { border-bottom: 2pt solid #000; padding-bottom: 18pt; } #colophon { border-top: 2pt solid #000; } #site-title, #site-description { float: none; line-height: 1.4em; margin: 0; padding: 0; } #site-title { font-size: 13pt; } .entry-content { font-size: 14pt; line-height: 1.6em; } .entry-title { font-size: 21pt; } #access, #branding img, #respond, .comment-edit-link, .edit-link, .navigation, .page-link, .widget-area { display: none !important; } #container, #header, #footer { margin: 0; width: 100%; } #content, .one-column #content { margin: 24pt 0 0; width: 100%; } .wp-caption p { font-size: 11pt; } #site-info, #site-generator { float: none; width: auto; } #colophon { width: auto; } img#wpstats { display: none; } #site-generator a { margin: 0; padding: 0; } #entry-author-info { border: 1px solid #e7e7e7; } #main { display: inline; } .home .sticky { border: none; } } /* Theme Name: Twenty Ten */ /* RTL Basics */ body { direction:rtl; unicode-bidi:embed; } /* LAYOUT: Two-Column (Right) DESCRIPTION: Two-column fixed layout with one sidebar right of content */ #container { float: right; margin: 0 0 0 -240px; } #content { margin: 0 20px 36px 280px; } #primary, #secondary { float: left; } #secondary { clear: left; } /* =Fonts -------------------------------------------------------------- */ body, input, textarea, .page-title span, .pingback a.url, h3#comments-title, h3#reply-title, #access .menu, #access div.menu ul, #cancel-comment-reply-link, .form-allowed-tags, #site-info, #site-title, #wp-calendar, .comment-meta, .comment-body tr th, .comment-body thead th, .entry-content label, .entry-content tr th, .entry-content thead th, .entry-meta, .entry-title, .entry-utility, #respond label, .navigation, .page-title, .pingback p, .reply, .widget-title, input[type=submit] { font-family: MB Khursheed, Arial, Tahoma, sans-serif; } /* =Structure -------------------------------------------------------------- */ /* The main theme structure */ #footer-widget-area .widget-area { float: right; margin-left: 20px; margin-right: 0; } #footer-widget-area #fourth { margin-left: 0; } #site-info { float: right; } #site-generator { float: left; } /* =Global Elements -------------------------------------------------------------- */ /* Text elements */ ul, ol { margin: 0 1.5em 18px 0; } blockquote { font-style: normal; } /* Text meant only for screen readers */ .screen-reader-text { left: auto; text-indent:-9000px; overflow:hidden; } /* =Header -------------------------------------------------------------- */ #site-title { float: right; } #site-description { clear: left; float: left; font-style: normal; } #branding img { float: right; } /* =Menu -------------------------------------------------------------- */ #access { float:right; } #access .menu-header, div.menu { margin-right: 12px; margin-left: 0; } #access .menu-header li, div.menu li{ float:right; } #access ul ul { left:auto; right:0; float:right; } #access ul ul ul { left:auto; right:100%; } /* =Content -------------------------------------------------------------- */ #content table { text-align: right; margin: 0 0 24px -1px; } .page-title span { font-style:normal; } .entry-title, .entry-meta { clear: right; float: right; margin-left: 68px; margin-right: 0; } .entry-content input.file, .entry-content input.button { margin-left: 24px; margin-right:0; } .entry-content blockquote.left { float: right; margin-right: 0; margin-left: 24px; text-align: left; } .entry-content blockquote.right { float: left; margin-right: 24px; margin-left: 0; text-align: right; } #entry-author-info #author-avatar { float: right; margin: 0 0 0 -104px; } #entry-author-info #author-description { float: right; margin: 0 104px 0 0; } /* Gallery listing -------------------------------------------------------------- */ .category-gallery .gallery-thumb { float: right; margin-left:20px; margin-right:0; } /* Images -------------------------------------------------------------- */ #content .gallery .gallery-caption { margin-right: 0; } #content .gallery .gallery-item { float: right; } /* =Navigation -------------------------------------------------------------- */ .nav-previous { float: right; } .nav-next { float: left; text-align:left; } /* =Comments -------------------------------------------------------------- */ .commentlist li.comment { padding: 0 56px 0 0; } .commentlist .avatar { right: 0; left: auto; } .comment-author .says, #comments .pingback .url { font-style: normal; } /* Comments form */ .children #respond { margin: 0 0 0 48px; } /* =Widget Areas -------------------------------------------------------------- */ .widget-area ul { margin-right: 0; } .widget-area ul ul { margin-right: 1.3em; margin-left: 0; } #wp-calendar caption { text-align: right; } #wp-calendar tfoot #next { text-align: left; } /* Main sidebars */ #main .widget-area ul { margin-right: 0; padding: 0 0 0 20px; } #main .widget-area ul ul { margin-right: 1.3em; margin-left: 0; } /* =Footer -------------------------------------------------------------- */ #site-generator { font-style:normal; } #site-generator a { background-position: right center; padding-right: 20px; padding-left: 0; } .wordpress-hit-counter {direction:ltr;}
  • هڪ ڏينهن اسلاميه ڪاليج سکر جي اسٽاف روم ۾ ويٺي ويٺي سائين امير گل ڪٽوهر چيو ته اخبارن ۾ ڪالم ته ڏاڍا سٺا ٿا اچن پر ڪجھ عرصي کانپوءِ انهن جو نالو نشان نٿو ملي. پڇيومانس ته انٽرنيٽ تي به نٿا ملن . چيائين اتي به وڌ ۾ وڌ هفتي کان پراڻا نٿا ملن. بس اها ڳاله هئي هي بلاگ ٺاهڻ جي. _____ دعاگو : احمد علي مڱريو Website: ahmed.mangrio.com Email: ahmed@mangrio.com
  • صفحا

  • آرڪائوز

  • تازا ليک

  • تازا رايا

    وساريان نه وسرن (5) ڊي سي هاءِ… تي Mohammad Khan Sial
    ڪاوش هائيڊ پارڪ تي heman kumar
    سنڌي ٻولي قومي ٻولي ڇو نه؟ ليک… تي jamila abbassi
    سنڌي ٻولي قومي ٻولي ڇو نه؟ ليک… تي سنڌي ٻولي قومي ٻولي…
    تازي بجيٽ ۽ پسماندگي جي ڏانوڻن… تي Rehman Memon
    هر ڳالهه جي هڪڙي موسم آهي! ليک… تي Munwar ali
    ڏاکڻي پنجاب ۾ دهشتگردن خلاف ام… تي ALLAHDINO BABBAR
    This blog is no more upda… تي Dr Sameena Afghan
    تبديلي ئي آپشن هجڻ گهرجي! ليکڪ… تي Dr Sameena Afghan
    سنڌ مان هندو آبادي جي لڏ پلاڻ… تي Qasim Ali shah
    ايف-آءِ-آر ڪٿي داخل ڪرائجي؟ لي… تي Sunita
    سال 1954 کان وٺي… ليکڪ :… تي Abrar Ali Katpar
    چڪر ڇاهي؟ ليکڪ : ڊاڪٽر ايوب… تي Bilal jan
    چڪر ڇاهي؟ ليکڪ : ڊاڪٽر ايوب… تي Bilal jan
    سنڌ ۾ ايڏي پير پرستي ڇو… تي muntazer soomro
  • بلاگ ڏٺو ويو

    • 20,495 دفعا

برسات جي حوالي سان پکين، جانورن، جيتن ۽ نانگ بلائن جا اهڃاڻ ليکڪ : نواز ڪنڀر

نيچرل ڪميونيڪيشن جي حوالي سان تاڙي واري مضمون کان پوءِ جن مهربانن ۽ دوستن فونن، خطن، نياپن، روبرو يا اي ميل ذريعي جنهن دلچسپي جو مظاهرو ڪيو، مشورا ۽ معلومات ڏني، انهن سڀني جا ٿورا ۽ احسان. پڙهندڙن جي نيچرل ڪميونيڪيشن جي انهيءَ مضمون ۾ دلچسپيءَ کي ڏسندي برسات جي حوالي سان ڪجهه ٻيا قدرتي اهڃاڻ عرض رکجن ٿا. قدرتي ڪميونيڪيشن جي حوالي سان هڪ عرض ڪندو هلان ته پنهنجي جڳهه تي هي سبجيڪٽ سالن ۽ صدين کان موجود آهي پر ان کي اڄ ڏينهن تائين شايد ڪٿي به ۽ پڪ سان سنڌ ۾ ڪنهن به يونيورسٽي جي ماس ڪميونيڪيشن ڊپارٽمينٽ ۾ مضمون طور ڪڏهن به زيرِ بحث نه آندو ويو آهي. نيچرل ڪميونيڪيشنNatural  Communication ۽ روايتي ڪميونيڪيشن  Traditional Communication  لوڪ ڏاهپ واري سبجيڪٽ جا ٻه اهم مضمون آهن. ان تي بحث ڪنهن ٻئي ڀيري، پر اچو ته پاڻ ڏسون ته برسات جي حوالي سان قدرت پکين، جانورن، نانگ بلائن، جيتن ۽ ٻين ساهوارن ۾ ڪهڙا ڪهڙا ۽ ڪهڙي نموني نياپا اماڻي ٿي. اڄ جو پنهنجي علم ۽ عقل جي غرور ۾ غرق ٿيل انسان جي ان ڏانهن ڌيان نٿو ڌري ته ان ۾ قدرت جو ڪهڙو قصور! پاڻ عبدالقادر جوڻيجي جي پيرن تي هٿ رکي ڳالهه کي اڳتي ٿا وڌايون.

جانورن جا اهڃاڻ:

ڍڳي جي پٺي ۽ ڪونهٽ (ٿوهو) ميري هجي، ڍڳين ۾ آرس ۽ سستي وڌيڪ ٿئي ته برسات جا پڪا امڪان هوندا آهن. ساڳئي نموني ٻڪرين جي پٺي ميري هجي، رات جو ٻڪريون ۽ رڍون ٻه، ٽي ڀيرا ويهڻ جو هنڌ (وٿاڻ) بدلائين ته برسات جي پڪ سمجهجي. ڍڳيون منهن مٿي ڪري هوا کي سُنگهين ته برسات جي اچڻ جي علامت سمجهبو آهي.  رات جو ويٺل ڍڳيون وٿاڻ بدلائين، اتر منهن ڪري ويهڻ جو  مطلب برسات ۾ ٻه ٽي ڏينهن جي دير آهي. ڪُتا، منهن مٿي ڪري، اوناڙ ڪن ته ٻوڏ وارو يا نڀاڳ وارو سال ليکبو آهي. گدڙ رات جو اوناڙيندو آهي پر جي گدڙ ڏينهن جو اوناڙ ڪري ته نڀاڳ ۽ ڏڪر جي نشاني. ٻڪري ٽپا کائي، ڳئون ڀٽن کي ٻڪيون هڻي (پيرن سان واري مٿي  اڇلي) ته ورهيه ڀلو. اٺ منجهند جو ڀٽ تي چڙهي ويهي ته به ورهيه ڀلو. اٺ ڀٽ نه وٺي، هيٺ هلي ته ڏڪر جي پڪ سمجهجي.

نه رڳو مال جي حساب سان پر ڀاڳيا کير جي حساب سان به برسات جو اچڻ نه اچڻ معلوم ڪندا آهن. جي کير ولوڙيندي شوشٽ جو آواز ٿئي ته ورهيه ڀلو. جي کير ”گهو گهو“ ڪري ته ورهيه ناهي، معنى ڏڪر آهي.

ڪيڙين ماڪوڙين جا اهڃاڻ:

سانوڻي ۾ ڪيڙيون وڌيڪ هجن، پَر ڪن، منهن ۾ اڇا آنن جهڙا داڻا کڻي قطار ڪري هيٺانهين کان مٿانهين ڏانهن وڃن ته برسات سمجهبي، پر جي مٿان کان هيٺ وڃن ته آسرو گهٽ يا دير جا امڪان. ماڪوڙن تي به ساڳيون ڳالهيون فٽ اچن ٿيون. جيڪا ڪيڙي پر ڪڍندي آهي، ان جي مرڻ جا امڪان به وڌيڪ هوندا آهن. جيئن اردو ۾ چوندا آهن ته، ”چيونٽي ڪي موت آتي هي تو اس ڪي پر نڪل آتي هين.“

جيتن ۽ نانگ بلائن جو اهڃاڻ

آر ٻولي، بلا وڻ تي چڙهي ته برسات جو اڳواٽ اطلاع سمجهڻ کپي. ڏڪر ۾ نانگ بلائون گهٽ ئي نظر ايندا آهن. ماڪوڙو ملڪ ۾ وڌيڪ هجي ته سُڪر جو سال سمجهجي. ماکي گهڻي هجي ته اڇڙي ٿر ۾ سڪار ۽ ٻئي ٿر ۾ ڏڪار جي علامت سمجهبي آهي. ککرن جي گهڻائي به سڪار جي نشاني مڃبي آهي. گاهه کي لڳندڙ  هڪ ڪاترو جيت، جيڪو لٽ وانگر ڪارو ڪٻرو هوندو آهي، وار به هوندا اٿس، اهو سڪار جي نشاني ٻڌايو وڃي ٿو. جنهن سال ڪوئا ۽ انهن جا ٻر وڌيڪ نظر اچن ته ان سال بلائون ۽ برسات وڌيڪ سمجهڻ گهرجن. پر ڪڏهن ڪڏهن وري  ڪنهن سال ۾ برسات وڌيڪ پوڻ باجود بلائون گهٽ هونديون آهن، تنهن لاءِ لوڪ ڏاهپ جا ماهر مختلف اشارا ڏسي ان جو مطلب اڳواٽ  ٻڌائي ڇڏيندا آهن. ڏيڏري سڪي تي تنواري/ڪرڪي ته برسات اچڻ جو اهڃاڻ مڃبو آهي. ڪڏهن ڪڏهن برسات وسڻ بعد هڪ گلابي رنگ جو بخمل جهڙو جيت، ان کي برسات وساڙو (مينهن وساڙو) يا مينهن جو مامو  چئبو آهي، ظاهر ٿيندو آهي، ان جو ظاهر ٿيڻ، وڌيڪ ۽ فائدي واري برسات وسڻ جي نشاني هوندو آهي. جنهن سال مال ۾ چچڙ وڌيڪ هجن ته ان کي به وڌيڪ برسات پوڻ جي معنى ۾ وٺبو آهي. جي ملڪ ۾ گينگها گهڻا ته سانوڻ ڀلو، جي ٽنڊڻ گهڻا ته ڏڪار جا ڏس. سانڊو وڻ جي چوٽي تي چڙهي، سسي سائي، ڪنڌ ڦڪو ۽ جسم ڳاڙهو هجي ته ڀلي ورهيه جا پار سمجهبا آهن.

پکين جا اهڃاڻ

ڪوئل ٻولي ته سانوڻي اچڻ جو اطلاع، تاڙو ٻولي ته برسات لاءِ اڳواٽ تياري ڪرڻ جو مفت مشورو سمجهڻ گهرجي. پوءِ متان ڪير چوي ته خبر ئي نه پئي ۽ دير ٿي وئي. تاڙو گهڻو ٻولي، گهڻي برسات، جي ٿورو ٻولي ته ٿوري برسات. ڪُڪڙ ڦڙڪيون هڻي، اڏامڻ جي ڪري، چٻرو ٻولي ته اها به برسات جي اچڻ جو اطلاع آهي. چٻرو برسات کان ڏهه پندرهن ڏينهن اڳ ۾ ٻوليندو ۽ هڪ وڻ مان ٻئي وڻ تي اڏامي وڃي ويهندو، اهي به برسات جا اهڃاڻ آهن. ڪانوَ هڪ وڻ کان ٻئي تي ٽولا ڪري  اڏامي وڃي ويهن ته برسات جو امڪان سمجهبو. مور صبح جو سوير ۽ سج لٿي  ٻولين، صبح سج اڀرڻ مهل پر پکيڙي عام رواج کان وڌيڪ ناچ ڪري ته برسات جو وڏو آسرو هوندو آهي. جهرڪي بنا برسات جي شام جو پر پکيڙي واري ۾ وهنجڻ جي ڪري ته به برسات جي اميد آهي. ٽيٽيهر پنج آنا لاهي ته برسات وسندي گنج، چار لاهي ته چوکو چوکو (سٺو سٺو)، ٽي آنا ته ٽپي ٽپي (ڪٿي ڪٿي)، ٻه ته مينهن وسندو ٻائيڙو (ملڪ ٻوڙ). ٽيٽيهر، ڪانوَ ۽ ڪوئل وغيره جيڪي سانوڻي جي موسم ۾ آنا ٻچا ڪندا آهن، انهن جي آنن ۾ به خفتي برسات جا اهڃاڻ ڳولي وٺندا آهن. چار بيدا يا چار آنا ته برسات چئني پاسن کان، ٽي آنا ته ٽن پاسن کان ۽ ٻه ته ٻن پاسن کان سمجهبي آهي. هڪ ٻيو به ننڍو ڪارو پکي جنهن کي ٽپهو سڏبو آهي، اهو معمول کان وڌيڪ ٻولي ته اها به برسات جي نشاني هوندي آهي. ٿر ۾ هڪ ٻيو پکي به برسات جي علامت ٻڌجڻ ۾ اچي ٿو، جنهن جا پار پتا  ڪارو، جهرڪي کان وڏو ۽ ڳيري کان ننڍو پکي مغرب بعد ”تُڪ، تُڪ تُرررر“ ڪري ٻولي ٿو. ان جي وڌيڪ ٻولڻ کي به برسات جي نشاني سمجهڻ گهرجي. خفتي هڪ ٻي ڪاري پکي جو به ڏس ڏين ٿا، جيڪو  صبح جو مال پَهرڻ وقت، خصوصاً ٻڪري جي پُڇ تي وڃي ويهي ته اهو به برسات جي موڊ جو ڏس ڏيندڙ هوندو آهي. (ڪو مهربان انهن ٻنهي پکين جا نالا ٻڌائيندو ۽ انهن جي باري ۾ وڌيڪ احوال ڏيندو ته سندس مهرباني ٿيندي.)

هي آهن  اهي برسات جون اڳڪٿيون، جيڪي گهڻي ڀاڱي ٿر ۾ مقامي ڄاڻ Indigenous Knowledge طور، لوڪ ڏاهپ Folk Wisdom جي ماهرن وٽ موجود  آهن، جن تي عمل ڪندي هو پنهنجي روزمرهه جي زندگي جو ڪار وهنوار اڪلائين ٿا، جنهن لاءِ هو نه ڪا ٽي وي ڏسن، نه ريڊيو ڪن سان لائين، نه ئي اخبار جي محتاجي ڪڍن. هلندي ڦرندي، ڪم ڪار ڪندي، هيڏانهن هوڏانهن نظر ڊوڙائي چوڌاري موجوده قدرت جي پنن تان سبق پڙهيو وٺن. جيئن ٿر جو Indigenous علم آهي، ائين برسات جي حوالي سان ڪاڇي، ميداني ۽ سامونڊي علائقن جو به علم آهي، جيڪو اتي جي لوڪ ڏاهپ جي ماهرن سان ملي معلوم ڪري سگهجي ٿو.

صدين جي تجربي ۽ مشاهدي کان پوءِ هٿ آيل اهو علم هن وقت رڳو جهونن ۽ پوڙهن جي سينن ۾ وڃي باقي بچيو آهي. هڪ ته نئين نسل وٽ ان مقامي يا ديسي ڄاڻ جي لاءِ ڪابه دلچسپي ڪونهي ۽ ٻيو ته نئين نسل ۽ جهونن جي وچ ۾ ”گئپ“ اچي ويو آهي. ان ”گئپ“ لاءِ هروڀرو ڪنهن کي به قصور وار قرار نه ٿو ڏئي سگهجي. اهو گئپ وقت جي تقاضائن آندو آهي. ان ڪري جيئن جيئن جهونا جهان ڇڏي وڃي رهيا آهن، تيئن اهو علم به پاڻ سان گڏ کڻي وڃي رهيا آهن، جيڪو ڪڏهن به موٽڻو ناهي. ان ڪري  ضرورت هن ڳالهه جي آهي ته پاڪستان جي تعليمي ادارن ۾ مقامي ڄاڻ جو مضمون متعارف ڪرايو وڃي. ان کي جلد کان جلد محفوظ ڪيو وڃي.  جنهن جي لاءِ يونيورسٽين ۽ ڪاليجن ۾ موجود  اسائنمنٽ واري سلسلي مان به فائدو حاصل ڪري سگهجي ٿو. حڪومتي سطح تي اهو مقامي علم اوليت جي بنياد تي گڏ ڪيو وڃي. اسان جون علمي ادبي تنظيمون علم ادب جي ٻين پاسن  ڏانهن ڌيان ڏيڻ سان گڏوگڏ ڪجهه وقت هن علم جي بچاءُ لاءِ به ڪڍن. ڊونر ادارا، ايجينسيون ۽ مقامي سماجي تنظيمون به هن طرف توجهه ڪن ته هي اسان جي صدين جو ورثو محفوظ ڪري ۽ ان مان فائدو حاصل ڪري سگهجي ٿو.

nawaz_kumbhar@yahoo.com

اصل مسئلو آهي ئي مقامي ماسترياڻين جي کوٽ جو. ليکڪ : نواز ڪنڀر

نواز ڪنڀر

نواز ڪنڀر

ملڪ ۾ تعليمي ترقي، تعليم جي شرح وڌائڻ، ٻارن جي داخلا وڌائڻ، ڊراپ آئوٽ تناسب گهٽائڻ وغيره لاءِ ڪيتريون ئي اسڪيمون ۽ پروجيڪٽ شروع ٿي ۽ ختم ٿي چڪا آهن. ڪجهه اسڪيمون هلن پيون. انهن اسڪيمن ۾ تعليمِ بالغان کان وٺي اقراء ۽ اقراء کان وٺي نئين روشني اسڪول ۽ اهڙيون ڪيتريون ئي ٻيون اسڪيمون ۽ پروجيڪٽ شامل آهن. انهن اسڪيمن ۾  اڄ تائين حڪومت کان وٺي اين جي اوز تائين سڀني ايترا ته انگ اکر ڏيکاريا آهن، جو انهن سڀني کي گڏ ڪجي ۽ ملڪ جي آبادي کي ڏسجي ته شايد ئي ڪو ماڻهو اڻپڙهيل نظر اچي. پر حقيقت ڇاهي؟ ۽ جيڪي پڙهيل لکيل آهن انهن جو معيار ڪهڙو آهي؟ اهو سڀڪجهه هڪ کليل راز آهي، جيڪو حقيقت هوندي به ڪو مڃڻ لاءِ تيار ناهي. خير اهو ته ٿيو هڪ الڳ بحث، پر هتي اسان جيڪا ڳالهه ڪرڻ چاهيون ٿا، اها آهي سنڌ جي ٻهراڙين ۾ نياڻين جي تعليم جي صورتحال. افسوس سان چوڻو ٿو پوي ته سنڌ ۾ نياڻين جي تعليم جي صورتحال جنهن حد تائين خراب ۽ پوئتي  پيل آهي، ان تي اوتري سنجيدگي سان سوچيو نه ٿو وڃي. سنڌ ۾ ڪيتري عرصي کان بند پيل اسڪولن ۽ گوسڙو ماسترن جي حوالي سان ته بحث هلندڙ آهي پر ڇوڪرين جي تعليم واري پاسي، گهربل توجهه ڪنهن به ڪنڊ پاسي کان ڏسڻ ۾ نٿي اچي. ملڪ ۾ عورتن جي آبادي ته مردن جي مقابلي ۾ وڌيڪ ٻڌائي وڃي ٿي،  پوءِ ڇوڪرين جا اسڪول اوترا ڇو نه آهن جيترا ڇوڪرن جا آهن؟ پرائمري کان وٺي ڪاليجن تائين ڇوڪرين جي اسڪولن ۽ ڇوڪرن جي اسڪولن جو حساب ڪبو ته تمام گهڻو فرق ظاهر ٿيندو.

ڇوڪرين جي تعليم ۾ پوئتي هجڻ جا سبب

ڇوڪرين جي تعليم ۾ پوئتي هجڻ جي سببن کي ڄاڻائبو ته مکيه سبب هي نظر ايندا: ڇوڪرين جي اسڪولن جو نه هجڻ، ڇوڪرين جي اسڪولن جو ڳوٺ کان پري هجڻ، مائٽن پاران نياڻين جي  تعليم تي گهربل توجهه نه ڏيڻ، معاشرتي پابنديون ۽ مجبوريون، غربت سبب تعليمي خرچ برداشت نه ڪري سگهڻ، غربت سبب وڏين عورتن جو محنت مزدوري تي وڃڻ ۽ پٺيان گهر ٻار ننڍين نينگرين جي حوالي هجڻ، مقامي ماسترياڻين جي اڻهوند سبب ڇوڪرين جي اسڪولن جو نه هجڻ  ۽ جي ڪٿي هجي ته ان جو بند رهڻ.

ڏٺو وڃي ته اصل مسئلو آهي ئي مقامي ماسترياڻين جي کوٽ جو. هڪ ته ٻهراڙين ۾ ڪٿي ڇوڪرين جو اسڪول کلي ئي نه ٿو. ڪو دلچسپي نه ٿو وٺي، پر جي ڪو همت ڪرائي اسڪول کولرائي وٺي ٿو ته  اتي ماسترياڻيون ملڻ مسئلو ٿيو وڃي. ماستري ملڻ مهل ته هر ڪو چنڊ تي وڃي به پڙهائڻ ۽ ڊيوٽي ڪرڻ لاءِ تيار ۽ آتو نظر ايندو آهي، پر آرڊر ملڻ شرط هن کي ڪيتريون ئي مجبوريون ۽ مسئلا سامهون اچي ويندا آهن. چنڊ تي وڃڻ واري هام هڻندڙ کي پاڙي جو اسڪول به پري لڳڻ لڳندو آهي. هرڪو چاهيندو آهي ته جيڪر سندس ڇت تي اسڪول هجي ته بهتر. ائين ٻهراڙين ۾ وڏين مشڪلاتن  کان پوءِ کليل ڇوڪرين جا اسڪول ماسترياڻين کان گهڻي ڀاڱي خالي نظر ايندا آهن. ماسترياڻيون مقرر ته هونديون  آهن پر ڪڏهن ڊيپوٽيشن جي نالي تي، ته ڪڏهن ”ڊيٽيل ٽو ورڪ“ جي نالي تي ٻئي هنڌ ڊيوٽي ڪندي نظر اينديون يا ماڳهين ئي ”ويزا“ تي هليون وينديون آهن. جنهن جا قصور وار اسان جا ڪامورا ئي هوندا آهن

ٿيڻ ڇا کپي؟

جيئن ته ٻهراڙين ۾ ڇوڪرين جا اسڪول ئي ناهن يا تمام پري پري ۽ تمام گهٽ آهن، ان ڪري اتي مقامي ماسترياڻيون ملڻ ئي ناممڪن آهن، سواءِ ڪٿي ڪا پڙهيل لکيل  ڇوڪري مائٽن سان گڏ لڏي اچي يا انهيءَ ڳوٺ ۾  شادي ڪري اچي رهي. ان ڪري جڏهن ڪا مقامي ماسترياڻي ئي نه هوندي ته اها نه ته ڳوٺ ۾ رهندي ۽ نه ئي ڇوڪريون پڙهڻ ۾ ڪامياب ٿي سگهنديون. سنڌ ۾ نياڻين جي تعليم جي صورتحال جي حوالي سان رڳو هڪ مثال عرض ڪندو هلان ته اهو تعلقو، جنهن سنڌ کي وزير اعلى ڏنو، جنهن تعلقي کان ڏهن منٽن جي فاصلي تان ملڪ کي وزير اعظم مليو. جتان سنڌ اسيمبلي ۾ بادشاهه گر به پيدا ٿيندا رهيا، جتان کان اڄوڪي سنڌ جي  وزير اطلاعات  و نشريات جو تعلق آهي، اتي  اڄ به، ڇوڪرين جو هڪ به هاءِ اسڪول ناهي. سياسي طور اهڙي زرخيز علائقي جي نياڻين جي تعليم جي حوالي سان اها صورتحال آهي ته ٻي پاسي صورتحال ڇا هوندي، توهان پاڻ اندازو ڪري سگهو ٿا.

نياڻين جي تعليم جو حل اهو ئي آهي ته وڌ ۾ وڌ مقامي ماسترياڻيون مقرر ڪجن. پر جڏهن مقامي اسڪول ئي بند پيل هوندا يا کلندا ئي ڪونه ته ڇوڪريون ڪيئن پڙهنديون ۽ جي نه پڙهنديون ته ڪيئن مقامي ماسترياڻيون ملي سگهنديون؟ ان لاءِ تجويز آهي ته ڳوٺن ۾ اڳواٽ ڇوڪرن جي هلندڙ اسڪولن جون فوري طور تي ڇوڪرين لاءِ برانچ اسڪول کولي ان ۾ پاڙيوارن ۽ مائٽن جي مرضي سان سٺي ساک وارا مرد استاد رکيا وڃن ۽ انهن برانچ اسڪولن ۾ رڳو ڇوڪرين کي ئي داخل ڪيو وڃي، جنهن لاءِ مرد استادن جو اڳ ۾ ئي ڪافي تعداد موجود آهي پر کوٽ محسوس ٿيڻ تي فوري طور تي ٻيا به ڪيترائي ڀرتي ڪري سگهجن ٿا ۽ رٽائرڊ استادن کان ڪم وٺي سگهجي ٿو. انهيءَ طريقي سان پنجن سالن اندر ڳوٺن ۾ ڪيتريون ئي پرائمري پاس ڇوڪريون ملي پونديون. ان سان گڏوگڏ اڄ به ڪافي ڳوٺن ۾ ڪجهه باشعور مائٽن  به گهڻو ٻڌي سڻي پنهنجي نياڻين کي گهٽ ۾ گهٽ پنجين ڪلاس تائين ڪيترن ئي مسئلن ۽ مشڪلاتن کي منهن ڏيئي پڙهايو آهي/پڙهائي رهيا آهن، يا پڙهائي چڪا آهن. اهڙا مائٽ اڳتي ڪا واهه نه ڏسي نياڻين کي وڌيڪ پڙهائڻ جي حسرت دل ۾ رکيو ويٺا آهن، حڪومت ۽ اين جي اوز جيترو خرچ اڄ ڏينهن تائين مختلف نمونن سان تعليمي بهتري تي ڪري رهيون آهن، يا ڪري چڪيون آهن،  ان جو تمام ٿورو حصو اهڙين پرائمري پاس ڇوڪرين جي پرائويٽ ميٽرڪ  يا انٽر ۽ بي اي  جي امتحان ڏيڻ تي ڪن، جيڪي پرائمري پاس ڪرڻ بعد ڪنهن به سبب جي ڪري  اڳتي نه پڙهي سگهيون آهن ته ٻهراڙين ۾ مقامي طور مئٽرڪ ۽ انٽر پاس ڇوڪرين جي کوٽ کي  سولائي سان پورو ڪري سگهجي ٿو. حڪومت اهڙين ڇوڪرين جا فارم پنهنجي خرچ تي ڀرڻ يا حڪومتي خرچ تي امتحانن ڏيارڻ مهل انهن کان لکت ۾ به وٺي  ته اهي ڇوڪريون امتحان پاس ڪري، اوڙي پاڙي يا تر ۾ موجود  نياڻي جي اسڪولن ۾ پنجن ستن سالن تائين لازمي طور تي نوڪري  ڪرڻ جون پابند هونديون. اهڙي نموني سان مقامي ماسترياڻين جي کوٽ به پوري ٿي ويندي، ڇوڪرين کي روزگار به ملي پوندو، ڇوڪرين ۾ تعليم جي گهٽ شرح کي به وڌائي سگهبو ۽ ٻهراڙي جي زندگي ۾ به بهتري آڻي سگهبي، جنهن جي هينئر تمام گهڻي کوٽ ۽ ضرورت آهي.

nawaz_kumbhar@yahoo.com

لوڪ ڏاهپ جي ماهرن وٽ وقت جا ماپا ليکڪ : نواز ڪنڀر

نواز ڪنڀر

نواز ڪنڀر

وقت جنهن کي بادشاهه چيو ٿو وڃي، جنهن کي  نه ڪو روڪي سگهيو آهي، نه ئي هو ڪنهن لاءِ رڪي  ٿو. گهڙي جي ٽڪ ٽڪ سان گڏ ۽ وڌندڙ پاڇي سان گڏ وقت به مسلسل اڳتي وڌندو ٿو رهي.  وقت جيڪو مهربان ٿو هجي ته ٻيڙا پار ڪريو ڇڏي ۽ جڏهن منهن موڙي نامهربان ٿو ٿئي ته ڪناري تي ٻوڙيو ڇڏي. وقت، جنهن جو ڪافي ماڻهن  کي انتظار هوندو آهي، پر ڪافي ماڻهن جو وري  وقت انتظار ڪندو آهي. وقت کي ڏسڻ ۽ جاچڻ جا هر ماڻهو وٽ پنهنجا ماپا هوندا آهن. جيئن  هر ڪم جو وقت مقرر آهي، تئين وري ڪجهه ڪم ڪرڻ جا وقت مقرر آهن. پنهنجي پنهنجي نموني هر ڪنهن وٽ وقت جو ماپو پنهنجو هجي ٿو، انهي حساب سان لوڪ ڏاهپ جي سائنسي  ماهرن وٽ وري  پنهنجي نظر سان وقت کي ڏسن ٿا. گذريل 21 جون تي سال جو سڀ کان وڏو ڏينهن ۽ ننڍي رات ٿي گذريا.

اڳي وقت ڏسڻ لاءِ آسمان جي تارن، ڪُڪڙن جي ٻانگ ۽ سج جي پاڇولي تي انحصار ڪبو هو. دنيا جو سڄو چرخو سج، چنڊ، تارن، ڏينهن رات ۽ موسمن پٺيان ڦري ٿو. وقت کي دم، پل، وِپل، گهڙي، پهر ۽ ڪلاڪ ۾ ورهايو وڃي ٿو، جيڪو اڳتي هلي ڏينهن، مهينن ۽ صدين ۾ تبديل ٿئي ٿو. ان حساب سان وقت جو ننڍي ۾ ننڍو ماپو وِپل آهي، جيڪو اڍائي سيڪنڊن جي برابر آهي، ٻيو ماپو پل آهي جيڪو چوويهه سيڪنڊن جي برابر آهي. ان کان پوءِ گهڙي آهي، جيڪا چوويهه منٽن جي برابر آهي. تنهن بعد پهر، ٽن ڪلاڪن جي برابر آهي. ستارن جي علم جي ماهرن ۽ مقامي ماهرن مطابق ڏينهن رات ۾ اٺ پهر ٿين ٿا. چوويهه ڪلاڪن ۾ سٺ گهڙيون ٿين ٿيون. هڪ ڪلاڪ ۾ اڍائي گهڙيون، هڪ منٽ ۾ اڍائي پل، هڪ سيڪنڊ ۾ اڍائي وِپل ٿيندا آهن. انهيءَ حساب سان انسان هڪ پل ۾ ڇهه ساهه کڻي ۽ ڇڏي ٿو. ان صورت ۾ چوويهه ڪلاڪن ۾ انسان 21600 دم  ته کڻي ٿو. پر  ”ڪي دم دا ڀروسا يا دم آوي نه آوي“.

وقت ڏسڻ جا طريقا

اڳي وقت، پهر جي حساب سان ماپيو ويندو هو. ڏينهن رات ۾ چار چار پهر، ڪل اٺ پهر هوندا هئا. ڏينهن جو وقت پاڇي جي حساب سان ڏٺو ويندو هو ۽ رات جو آسماني نکٽ پهر جو پتو ڏيندا هئا. صبح جو سج ڪاني جي حساب سان ڏسبو هو. هڪ ڪانو ٻه ڪانا ۽ جڏهن پاڇو ڪندو هو ته ٽي پهر ۽ پوءِ سج لٿي چار پهر شمار ڪيا ويندا هئا. جڏهن ڪڪڙ ٻانگ ڏيندو هو ته چار پهر شمار ڪيا ويندا هئا. رات جو ڪَتي اُڀرندي پهرين پهر تي، ٻئي تي ٽيڙو، ٽئين  تي لُڌو ۽ چوٿين  تي سج. سياري ۾ ڪڪڙ، ڪُنڍي اڀرندي، ان تي پهر سنڀالبو هو. چوندا آهن ته ڪُڪڙ پهر پهر تي ٻانگ ڏيندو آهي. ان سان وقت يا پهر ماپڻ ۾ سولائي ٿيندي آهي.

قطب تارو

آسماني اهڃاڻن قطب تارو تمام اهم اهڃاڻ آهي. رات جي وقت رستو ڀُلجي وڃڻ جي صورت ۾ يا مٿو ڦري وڃڻ جي صورت ۾ هي تارو گس ڏيکاريندو آهي. هي چٽو، نور وانگر چمڪندڙ تارو آهي. واٽهڙو کي خبر هوندي آهي ته هلڻ وقت منهنجو منهن ڪهڙي طرف هو. ان حساب سان طرف ڀلجي وڃڻ جي صورت ۾ ڪعبة الله  شريف ڏانهن منهن ڪري بيهبو ته قطب تارو ماڻهو جي ساڄي پاسي ايندو. قطب تارو سامهون هجي ته اهو اُتر طرف ٿيندو ۽ پويان ڏکڻ. ڪي ماڻهو مٿي ڦِرڻ جي صورت ۾ ماڻهو اتي ئي اڌ ڪلاڪ کن اکيون بند ڪري سُمهي رهي ته دماغ جاءِ تي اچي ويندو آهي.

ڏينهن: وقت جڏهن  پل ۽ پهرن مان ٿيندو ڏينهن ۽ رات ۾ بدلجي ٿو ته ان وقت ستارن جي ماهرن وٽ  وري هر ڏينهن جي پنهنجي خاصيت ۽ ان جو رنگ هوندو آهي. ان حساب سان: آچر- بهادر، رستو ڏيکاريندڙ، پر سڀاءُ  ۾ تڪليف ڏيندڙ، رنگ ڳاڙهو.

سومر ٿڌو، سک ۽ آرام ڏيندڙ، عورتاڻا جذبا رکندڙ. رنگ نيرو.

اڱارو بهادر، جهڳڙالو، ۽ جنگجو جذبو رکندڙ رنگ ڳاڙهو.

اربع صلح پسند، عقل، سمجهه ۽ ڄاڻ رکندڙ، رنگ سائو.

خميس فيصلا ڪندڙ، داناءُ، عالم سڀني جو استاد، فضيلت وارو، رنگ پيلو.

جمعو شوقين مزاج- سينگار جو بادشاهه- خوشبو پسند- عورتن ۾ دلچسپي رکندڙ- عاشق مزاج. رنگ سفيد.

ڇنڇر تڪيلف ڏيندڙ- سخت مزاج، رنگ ڪارو.

موسمون: ڏينهن رات مان ٿيندو وقت موسمن ۾ بدلجي ٿو. موسمون عام طور تي سيارو اونهارو، بهار ۽ برسات جون موسمون ڳڻيون وينديون آهن، پر ستارن جا ۽ موسمن جا مقامي ماهر سال ۾ ڇهه موسمون ڳڻيندا آهن ۽ هر مهيني جي پنهنجي خاصيت بيان ڪندا آهن. هن علائقي ۾ ٽن قسمن جا ڪئلينڊر مُروج آهن. هڪ اسلامي، جنهن جا مهينا سال جي مختلف موسمن ۾ ڦرندا گهرندا رهندا آهن. ٻيو انگريزي ڪئلينڊر، جن جي مهينن جون موسمون مقرر ٿيل آهن. پر هاڻ شايد ماحولياتي تبديلين جي ڪري انهن ۾ ڦير گهير محسوس ڪئي وڃي ٿي. ٽيون ڪئلينڊر هندي آهي، جنهن جا مهينا اڄ به گهڻو ڪري موسمن جي مناسبت سان ايندا ويندا آهن. ڳوٺاڻي ماحول ۾ رهندڙ  لوڪ ڏاهپ جا ماهر پنهنجو ڪار وهنوار، شادي مرادي، ميلا ملاکڙا، ويندي فصل پوکڻ يا لڻڻ جو سڄو حساب ڪتاب انهن مهينن ۽ موسمن مطابق ڪندا آهن.

پهرين موسم: پُر ڦارگني، هي موسم 15 فيبروري کان 15 اپريل تائين ڦڳڻ ۽ چيٽ مهينن تي مشمتل هوندي آهي. هن ۾ سياري جا تارا سج لهڻ سان اڀرندا آهن. سيارو ختم ۽ آرهڙ شروع ٿي ويندو آهي. وڻن ۾ ڦوٽهڙو ايندو آهي.  سڀ کان پهرين انب ٻُور جهليندا آهن. هن موسم کي بسنت به چئبو آهي.

ٻي موسم گريشم: معنى تمام گرم. 15 اپريل کان 15 جون تائين ويساک ۽ ڄيٺ جي مهينن تي مشتمل. هن موسم ۾ لُڪون لڳنديون آهن.

ٽين موسم  ورشا: معنى برسات، 15 جون کان 15 آگسٽ تائين، آکاڙ ۽ سانوڻ مهينن تي مشتمل.

چوٿين مسوم سرد: معنى وچولي، نه گرم نه سرد  گهم واري  15 آگسٽ کان 15 آڪٽوبر تائين بڊو ۽ اسو مهينن تي مشتمل.

پنجين موسم هيمن: معنى سيارو شروع. سياري جي شروع وارا ٻه مهينا 15 آڪٽوبر کان 15 ڊسمبر تائين ڪتي ۽ نهري مهينن تي مشتمل.

ڇهين موسم شِشر: معنى تمام سرد. 15 ڊسمبر کان 15 فيبروري تائين پوهه ۽ مانگهه مهينن تي مشتمل.

مهينا، انهن جون خاصيتون ۽ انهن جي باري ۾ چوڻيون

مهينن جي حوالي سان پراڻي زماني جا وهم، اعتقاد ۽ خيال هي آهن:

چيٽ : چيٽ نه چمڪيو ڀلو، جي چيٽ چمڪيو يا وسيو ته ان کي خراب سمجهيو ويندو آهي. هن مهيني ۾ گهر جو بنياد نه رکيو ويندو آهي، جي رکيو ته پريشاني نه ويندي.

ڦڳڻ : ڦڳڻ ڦر ڦلو وڻ ڦوٽ، سيءُ  پيو ته ٻور ڇڻي ويندو، تباهي ۽ ڏُڪر جا آثار.

ويساک:- هن مهيني ۾ برسات پئي ته ٻيڙا پار. بک ڪونه رهندي، مذهبي طرح سان ڀلارو مهينو آهي. خيرات ڪبي آهي.

هر مهيني ۾ ڇهه مخصوص ڏينهن هوندا آهن، جن کي ڪچا ڏينهن چئبو آهي. انهن ڏينهن ۾، ماڻهن جو خيال آهي ته گهر ٺاهبو ته باهه لڳندي، ڪاٺي وڍي ته نقصان ٿيندو، ڍور وٺبو ته مرندو يا چوري ٿيندو. انهن ڏينهن ۾ کٽ به نه واڻجي سفر به نه ڪجي.

چوماسي جا چار مهينا: جن ۾ سانوڻ، بڊو، اسُو ۽ ڪتي شامل آهن. هنن مهينن لاءِ چئبو آهي ته چوويهه ڪلاڪن ۾ هڪ وقت کائجي، کٽ تي نه سمهجي، هيٺ سمهجي، حجامت نه ڪرائجي، ڏاڙهي به نه لاهجي.

اماس رات. نئين چنڊ اڀرڻ کان اڳ واري رات کي، اماس چئبو آهي.

پونم رات. چوڏهين جي رات کي پونم چئبو آهي. هندو ان رات وِرت يا روزو رکندا آهن.

آکاڙ: هن مهيني ۾ برسات پئي ته ٻوڏ ٿيندي نقصان ٿيندو.

بڊو: اڳي ڦٽيون هن مهيني ۾ چونڊبيون هيون، پر هاڻ ڦٽين جون نيون جنسون اچي ويون آهن.

ڪتي: ڪتي جي برسات فصل لاءِ خراب هوندي آهي. جي هن مهيني ۾ ڪا بيماري لڳي ته اها ٽي مهينا هلندي. هن مهيني ۾ گهر صاف رکجي، خيرات ڪجي، سوالي کي خالي هٿين نه ڇڏجي.

پوهه: سخت سياري جو مهينو آهي پوهه کلڙ کوهه. هن ۾ اڪثر بيماري ٿيندي آهي.

اسُو: ڀاڳ وارو مهينو آهي. اڪثر ماڻهو گهر جو بنياد اسو ۾ رکندا آهن.

انهن موسمن کان سواءِ ڪي موسمون اندر جون به هونديون آهن، جن جي لاءِ ڪنهن به  گهربل يا مقرر مهيني جو هجڻ قطعاً ضروري ناهي. اهي ڪڏهن به، ڪٿي به  اچي سگهن ٿيون. اڄوڪي نسل جيڪا گهڙين کان به گهڻو ڪري بي نياز ٿي موبائل تي وقت  ڏسي ٿي ۽ انٽرنيٽ استعمال ڪري ٿي، انهن لاءِ اهي ڳالهيون پڪ سان اوپريون هونديون پر مقامي علاج جي طريقن، سيکاريل ڪتن جي بجاءِ مقامي پيرين تي ڀاڙڻ ۽  جديد آرڪيٽيڪٽ جي نالي تي ساهه منجهائيندڙ گهرن جي بجاءِ  ڏکڻ منهن ۽ منگهن وارن   گهرن جهڙي مقامي لوڪ ڏاهپ  وٽ مقامي طور  وقت ڏسڻ ۽ مختلف ڪمن لاءِ  وقت جا ماپا مختلف هئا، جيڪي هاڻي جنوري جولاءِ ۽ ڊسمبر جي  ور چڙهي ويا آهن.

nawaz_kumbhar@yahoo.com