• </* Theme Name: Twenty Ten Theme URI: http://wordpress.org/ Description: The 2010 theme for WordPress is stylish, customizable, simple, and readable -- make it yours with a custom menu, header image, and background. Twenty Ten supports six widgetized areas (two in the sidebar, four in the footer) and featured images (thumbnails for gallery posts and custom header images for posts and pages). It includes stylesheets for print and the admin Visual Editor, special styles for posts in the "Asides" and "Gallery" categories, and has an optional one-column page template that removes the sidebar. Author: the WordPress team Version: 1.3 License: GNU General Public License License URI: license.txt Tags: black, blue, white, two-columns, fixed-width, custom-header, custom-background, threaded-comments, sticky-post, translation-ready, microformats, rtl-language-support, editor-style, custom-menu */ /* =Reset default browser CSS. Based on work by Eric Meyer: http://meyerweb.com/eric/tools/css/reset/index.html -------------------------------------------------------------- */ html, body, div, span, applet, object, iframe, h1, h2, h3, h4, h5, h6, p, blockquote, pre, a, abbr, acronym, address, big, cite, code, del, dfn, em, font, img, ins, kbd, q, s, samp, small, strike, strong, sub, sup, tt, var, b, u, i, center, dl, dt, dd, ol, ul, li, fieldset, form, label, legend, table, caption, tbody, tfoot, thead, tr, th, td { background: transparent; border: 0; margin: 0; padding: 0; vertical-align: baseline; } body { line-height: 1; } h1, h2, h3, h4, h5, h6 { clear: both; font-weight: normal; } ol, ul { list-style: none; } blockquote { quotes: none; } blockquote:before, blockquote:after { content: ''; content: none; } del { text-decoration: line-through; } /* tables still need 'cellspacing="0"' in the markup */ table { border-collapse: collapse; border-spacing: 0; } a img { border: none; } /* =Layout -------------------------------------------------------------- */ /* LAYOUT: Two columns DESCRIPTION: Two-column fixed layout with one sidebar right of content */ #container { float: left; margin: 0 -240px 0 0; width: 100%; } #content { margin: 0 280px 0 20px; } #primary, #secondary { float: right; overflow: hidden; width: 220px; } #secondary { clear: right; } #footer { clear: both; width: 100%; } /* LAYOUT: One column, no sidebar DESCRIPTION: One centered column with no sidebar */ .one-column #content { margin: 0 auto; width: 640px; } /* LAYOUT: Full width, no sidebar DESCRIPTION: Full width content with no sidebar; used for attachment pages */ .single-attachment #content { margin: 0 auto; width: 900px; } /* =Fonts -------------------------------------------------------------- */ body, input, textarea, .page-title span, .pingback a.url { font-family: MB Khursheed, Georgia, "Bitstream Charter", serif; } h3#comments-title, h3#reply-title, #access .menu, #access div.menu ul, #cancel-comment-reply-link, .form-allowed-tags, #site-info, #site-title, #wp-calendar, .comment-meta, .comment-body tr th, .comment-body thead th, .entry-content label, .entry-content tr th, .entry-content thead th, .entry-meta, .entry-title, .entry-utility, #respond label, .navigation, .page-title, .pingback p, .reply, .widget-title, .wp-caption-text { font-family: MB Khursheed, "Helvetica Neue", Arial, Helvetica, "Nimbus Sans L", sans-serif; } input[type=submit] { font-family: MB Khursheed, "Helvetica Neue", Arial, Helvetica, "Nimbus Sans L", sans-serif; } pre { font-family: MB Khursheed, "Courier 10 Pitch", Courier, monospace; } code { font-family: MB Khursheed, Monaco, Consolas, "Andale Mono", "DejaVu Sans Mono", monospace; } /* =Structure -------------------------------------------------------------- */ /* The main theme structure */ #access .menu-header, div.menu, #colophon, #branding, #main, #wrapper { margin: 0 auto; width: 940px; } #wrapper { background: #fff; margin-top: 20px; padding: 0 20px; } /* Structure the footer area */ #footer-widget-area { overflow: hidden; } #footer-widget-area .widget-area { float: left; margin-right: 20px; width: 220px; } #footer-widget-area #fourth { margin-right: 0; } #site-info { float: left; font-size: 14px; font-weight: bold; width: 700px; } #site-generator { float: right; width: 220px; } /* =Global Elements -------------------------------------------------------------- */ /* Main global 'theme' and typographic styles */ body { background: #f1f1f1; } body, input, textarea { color: #666; font-size: 12px; line-height: 18px; } hr { background-color: #e7e7e7; border: 0; clear: both; height: 1px; margin-bottom: 18px; } /* Text elements */ p { margin-bottom: 18px; text-align:justify; } ul { list-style: square; margin: 0 0 18px 1.5em; } ol { list-style: decimal; margin: 0 0 18px 1.5em; } ol ol { list-style: upper-alpha; } ol ol ol { list-style: lower-roman; } ol ol ol ol { list-style: lower-alpha; } ul ul, ol ol, ul ol, ol ul { margin-bottom: 0; } dl { margin: 0 0 24px 0; } dt { font-weight: bold; } dd { margin-bottom: 18px; } strong { font-weight: bold; } cite, em, i { font-style: italic; } big { font-size: 131.25%; } ins { background: #ffc; text-decoration: none; } blockquote { font-style: italic; padding: 0 3em; } blockquote cite, blockquote em, blockquote i { font-style: normal; } pre { background: #f7f7f7; color: #222; line-height: 18px; margin-bottom: 18px; overflow: auto; padding: 1.5em; } abbr, acronym { border-bottom: 1px dotted #666; cursor: help; } sup, sub { height: 0; line-height: 1; position: relative; vertical-align: baseline; } sup { bottom: 1ex; } sub { top: .5ex; } input[type="text"], textarea { background: #f9f9f9; border: 1px solid #ccc; box-shadow: inset 1px 1px 1px rgba(0,0,0,0.1); -moz-box-shadow: inset 1px 1px 1px rgba(0,0,0,0.1); -webkit-box-shadow: inset 1px 1px 1px rgba(0,0,0,0.1); padding: 2px; } a:link { color: #0066cc; } a:visited { color: #743399; } a:active, a:hover { color: #ff4b33; } /* Text meant only for screen readers */ .screen-reader-text { position: absolute; left: -9000px; } /* =Header -------------------------------------------------------------- */ #header { padding: 30px 0 0 0; } #site-title { float: left; font-size: 30px; line-height: 36px; margin: 0 0 18px 0; width: 700px; } #site-title a { color: #000; font-weight: bold; text-decoration: none; } #site-description { clear: right; float: right; font-style: italic; margin: 15px 0 18px 0; width: 220px; } /* This is the custom header image */ #branding img { border-top: 4px solid #000; border-bottom: 1px solid #000; display: block; float: left; } /* =Menu -------------------------------------------------------------- */ #access { background: #000; display: block; float: left; margin: 0 auto; width: 940px; } #access .menu-header, div.menu { font-size: 13px; margin-left: 12px; width: 928px; } #access .menu-header ul, div.menu ul { list-style: none; margin: 0; } #access .menu-header li, div.menu li { float: left; position: relative; } #access a { color: #aaa; display: block; line-height: 38px; padding: 0 10px; text-decoration: none; } #access ul ul { box-shadow: 0px 3px 3px rgba(0,0,0,0.2); -moz-box-shadow: 0px 3px 3px rgba(0,0,0,0.2); -webkit-box-shadow: 0px 3px 3px rgba(0,0,0,0.2); display: none; position: absolute; top: 38px; left: 0; float: left; width: 180px; z-index: 99999; } #access ul ul li { min-width: 180px; } #access ul ul ul { left: 100%; top: 0; } #access ul ul a { background: #333; line-height: 1em; padding: 10px; width: 160px; height: auto; } #access li:hover > a, #access ul ul :hover > a { background: #333; color: #fff; } #access ul li:hover > ul { display: block; } #access ul li.current_page_item > a, #access ul li.current-menu-ancestor > a, #access ul li.current-menu-item > a, #access ul li.current-menu-parent > a { color: #fff; } * html #access ul li.current_page_item a, * html #access ul li.current-menu-ancestor a, * html #access ul li.current-menu-item a, * html #access ul li.current-menu-parent a, * html #access ul li a:hover { color: #fff; } /* =Content -------------------------------------------------------------- */ #main { clear: both; overflow: hidden; padding: 40px 0 0 0; } #content { margin-bottom: 36px; } #content, #content input, #content textarea { color: #333; font-size: 16px; line-height: 24px; } #content p, #content ul, #content ol, #content dd, #content pre, #content hr { margin-bottom: 24px; } #content ul ul, #content ol ol, #content ul ol, #content ol ul { margin-bottom: 0; } #content pre, #content kbd, #content tt, #content var { font-size: 15px; line-height: 21px; } #content code { font-size: 13px; } #content dt, #content th { color: #000; } #content h1, #content h2, #content h3, #content h4, #content h5, #content h6 { color: #000; line-height: 1.5em; margin: 0 0 20px 0; } #content table { border: 1px solid #e7e7e7; margin: 0 -1px 24px 0; text-align: left; width: 100%; } #content tr th, #content thead th { color: #888; font-size: 12px; font-weight: bold; line-height: 18px; padding: 9px 24px; } #content tr td { border-top: 1px solid #e7e7e7; padding: 6px 24px; } #content tr.odd td { background: #f2f7fc; } .hentry { margin: 0 0 48px 0; } .home .sticky { background: #f2f7fc; border-top: 4px solid #000; margin-left: -20px; margin-right: -20px; padding: 18px 20px; } .single .hentry { margin: 0 0 36px 0; } .page-title { color: #000; font-size: 14px; font-weight: bold; margin: 0 0 36px 0; } .page-title span { color: #333; font-size: 16px; font-style: italic; font-weight: normal; } .page-title a:link, .page-title a:visited { color: #888; text-decoration: none; } .page-title a:active, .page-title a:hover { color: #ff4b33; } #content .entry-title { color: #000; font-size: 21px; font-weight: bold; line-height: 1.3em; margin-bottom: 0; } .entry-title a:link, .entry-title a:visited { color: #000; text-decoration: none; } .entry-title a:active, .entry-title a:hover { color: #ff4b33; } .entry-meta { color: #888; font-size: 12px; } .entry-meta abbr, .entry-utility abbr { border: none; } .entry-meta abbr:hover, .entry-utility abbr:hover { border-bottom: 1px dotted #666; } .entry-content, .entry-summary { clear: both; padding: 12px 0 0 0; } #content .entry-summary p:last-child { margin-bottom: 12px; } .entry-content fieldset { border: 1px solid #e7e7e7; margin: 0 0 24px 0; padding: 24px; } .entry-content fieldset legend { background: #fff; color: #000; font-weight: bold; padding: 0 24px; } .entry-content input { margin: 0 0 24px 0; } .entry-content input.file, .entry-content input.button { margin-right: 24px; } .entry-content label { color: #888; font-size: 12px; } .entry-content select { margin: 0 0 24px 0; } .entry-content sup, .entry-content sub { font-size: 10px; } .entry-content blockquote.left { float: left; margin-left: 0; margin-right: 24px; text-align: right; width: 33%; } .entry-content blockquote.right { float: right; margin-left: 24px; margin-right: 0; text-align: left; width: 33%; } .page-link { clear: both; color: #000; font-weight: bold; margin: 0 0 22px 0; word-spacing: 0.5em; } .page-link a:link, .page-link a:visited { background: #f1f1f1; color: #333; font-weight: normal; padding: 0.5em 0.75em; text-decoration: none; } .home .sticky .page-link a { background: #d9e8f7; } .page-link a:active, .page-link a:hover { color: #ff4b33; } body.page .edit-link { clear: both; display: block; } #entry-author-info { background: #f2f7fc; border-top: 4px solid #000; clear: both; font-size: 14px; line-height: 20px; margin: 24px 0; overflow: hidden; padding: 18px 20px; } #entry-author-info #author-avatar { background: #fff; border: 1px solid #e7e7e7; float: left; height: 60px; margin: 0 -104px 0 0; padding: 11px; } #entry-author-info #author-description { float: left; margin: 0 0 0 104px; } #entry-author-info h2 { color: #000; font-size: 100%; font-weight: bold; margin-bottom: 0; } .entry-utility { clear: both; color: #888; font-size: 12px; line-height: 18px; } .entry-meta a, .entry-utility a { color: #888; } .entry-meta a:hover, .entry-utility a:hover { color: #ff4b33; } #content .video-player { padding: 0; } /* =Asides -------------------------------------------------------------- */ .home #content .format-aside p, .home #content .category-asides p { font-size: 14px; line-height: 20px; margin-bottom: 10px; margin-top: 0; } .home .hentry.format-aside, .home .hentry.category-asides { padding: 0; } .home #content .format-aside .entry-content, .home #content .category-asides .entry-content { padding-top: 0; } /* =Gallery listing -------------------------------------------------------------- */ .format-gallery .size-thumbnail img, .category-gallery .size-thumbnail img { border: 10px solid #f1f1f1; margin-bottom: 0; } .format-gallery .gallery-thumb, .category-gallery .gallery-thumb { float: left; margin-right: 20px; margin-top: -4px; } .home #content .format-gallery .entry-utility, .home #content .category-gallery .entry-utility { padding-top: 4px; } /* =Attachment pages -------------------------------------------------------------- */ .attachment .entry-content .entry-caption { font-size: 140%; margin-top: 24px; } .attachment .entry-content .nav-previous a:before { content: '\21900a0'; } .attachment .entry-content .nav-next a:after { content: '0a0\2192'; } /* =Images -------------------------------------------------------------- */ /* Resize images to fit the main content area. - Applies only to images uploaded via WordPress by targeting size-* classes. - Other images will be left alone. Use "size-auto" class to apply to other images. */ img.size-auto, img.size-full, img.size-large, img.size-medium, .attachment img { max-width: 100%; /* When images are too wide for containing element, force them to fit. */ height: auto; /* Override height to match resized width for correct aspect ratio. */ } .alignleft, img.alignleft { display: inline; float: left; margin-right: 24px; margin-top: 4px; } .alignright, img.alignright { display: inline; float: right; margin-left: 24px; margin-top: 4px; } .aligncenter, img.aligncenter { clear: both; display: block; margin-left: auto; margin-right: auto; } img.alignleft, img.alignright, img.aligncenter { margin-bottom: 12px; } .wp-caption { background: #f1f1f1; line-height: 18px; margin-bottom: 20px; max-width: 632px !important; /* prevent too-wide images from breaking layout */ padding: 4px; text-align: center; } .wp-caption img { margin: 5px 5px 0; } .wp-caption p.wp-caption-text { color: #888; font-size: 12px; margin: 5px; } .wp-smiley { margin: 0; } .gallery { margin: 0 auto 18px; } .gallery .gallery-item { float: left; margin-top: 0; text-align: center; width: 33%; } .gallery-columns-2 .gallery-item { width: 50%; } .gallery-columns-4 .gallery-item { width: 25%; } .gallery img { border: 2px solid #cfcfcf; } .gallery-columns-2 .attachment-medium { max-width: 92%; height: auto; } .gallery-columns-4 .attachment-thumbnail { max-width: 84%; height: auto; } .gallery .gallery-caption { color: #888; font-size: 12px; margin: 0 0 12px; } .gallery dl { margin: 0; } .gallery img { border: 10px solid #f1f1f1; } .gallery br+br { display: none; } #content .attachment img {/* single attachment images should be centered */ display: block; margin: 0 auto; } /* =Navigation -------------------------------------------------------------- */ .navigation { color: #888; font-size: 12px; line-height: 18px; overflow: hidden; } .navigation a:link, .navigation a:visited { color: #888; text-decoration: none; } .navigation a:active, .navigation a:hover { color: #ff4b33; } .nav-previous { float: left; width: 50%; } .nav-next { float: right; text-align: right; width: 50%; } #nav-above { margin: 0 0 18px 0; } #nav-above { display: none; } .paged #nav-above, .single #nav-above { display: block; } #nav-below { margin: -18px 0 0 0; } /* =Comments -------------------------------------------------------------- */ #comments { clear: both; } #comments .navigation { padding: 0 0 18px 0; } h3#comments-title, h3#reply-title { color: #000; font-size: 20px; font-weight: bold; margin-bottom: 0; } h3#comments-title { padding: 24px 0; } .commentlist { list-style: none; margin: 0; } .commentlist li.comment { border-bottom: 1px solid #e7e7e7; line-height: 24px; margin: 0 0 24px 0; padding: 0 0 0 56px; position: relative; } .commentlist li:last-child { border-bottom: none; margin-bottom: 0; } #comments .comment-body ul, #comments .comment-body ol { margin-bottom: 18px; } #comments .comment-body p:last-child { margin-bottom: 6px; } #comments .comment-body blockquote p:last-child { margin-bottom: 24px; } .commentlist ol { list-style: decimal; } .commentlist .avatar { position: absolute; top: 4px; left: 0; } .comment-author { } .comment-author cite { color: #000; font-style: normal; font-weight: bold; } .comment-author .says { font-style: italic; } .comment-meta { font-size: 12px; margin: 0 0 18px 0; } .comment-meta a:link, .comment-meta a:visited { color: #888; text-decoration: none; } .comment-meta a:active, .comment-meta a:hover { color: #ff4b33; } .commentlist .even { } .commentlist .bypostauthor { } .reply { font-size: 12px; padding: 0 0 24px 0; } .reply a, a.comment-edit-link { color: #888; } .reply a:hover, a.comment-edit-link:hover { color: #ff4b33; } .commentlist .children { list-style: none; margin: 0; } .commentlist .children li { border: none; margin: 0; } .nopassword, .nocomments { display: none; } #comments .pingback { border-bottom: 1px solid #e7e7e7; margin-bottom: 18px; padding-bottom: 18px; } .commentlist li.comment+li.pingback { margin-top: -6px; } #comments .pingback p { color: #888; display: block; font-size: 12px; line-height: 18px; margin: 0; } #comments .pingback .url { font-size: 13px; font-style: italic; } /* Comments form */ input[type=submit] { color: #333; } #respond { border-top: 1px solid #e7e7e7; margin: 24px 0; overflow: hidden; position: relative; } #respond p { margin: 0; } #respond .comment-notes { margin-bottom: 1em; } .form-allowed-tags { line-height: 1em; } .children #respond { margin: 0 48px 0 0; } h3#reply-title { margin: 18px 0; } #comments-list #respond { margin: 0 0 18px 0; } #comments-list ul #respond { margin: 0; } #cancel-comment-reply-link { font-size: 12px; font-weight: normal; line-height: 18px; } #respond .required { color: #ff4b33; font-weight: bold; } #respond label { color: #888; font-size: 12px; } #respond input { margin: 0 0 9px; width: 98%; } #respond textarea { width: 98%; } #respond .form-allowed-tags { color: #888; font-size: 12px; line-height: 18px; } #respond .form-allowed-tags code { font-size: 11px; } #respond .form-submit { margin: 12px 0; } #respond .form-submit input { font-size: 14px; width: auto; } /* =Widget Areas -------------------------------------------------------------- */ .widget-area ul { list-style: none; margin-left: 0; } .widget-area ul ul { list-style: square; margin-left: 1.3em; } .widget-area select { max-width: 100%; } .widget_search #s {/* This keeps the search inputs in line */ width: 60%; } .widget_search label { display: none; } .widget-container { margin: 0 0 18px 0; } .widget-title { color: #222; font-weight: bold; } .widget-area a:link, .widget-area a:visited { text-decoration: none; } .widget-area a:active, .widget-area a:hover { text-decoration: underline; } .widget-area .entry-meta { font-size: 11px; } #wp_tag_cloud div { line-height: 1.6em; } #wp-calendar { width: 100%; } #wp-calendar caption { color: #222; font-size: 14px; font-weight: bold; padding-bottom: 4px; text-align: left; } #wp-calendar thead { font-size: 11px; } #wp-calendar thead th { } #wp-calendar tbody { color: #aaa; } #wp-calendar tbody td { background: #f5f5f5; border: 1px solid #fff; padding: 3px 0 2px; text-align: center; } #wp-calendar tbody .pad { background: none; } #wp-calendar tfoot #next { text-align: right; } .widget_rss a.rsswidget { color: #000; } .widget_rss a.rsswidget:hover { color: #ff4b33; } .widget_rss .widget-title img { width: 11px; height: 11px; } /* Main sidebars */ #main .widget-area ul { margin-left: 0; padding: 0 20px 0 0; } #main .widget-area ul ul { border: none; margin-left: 1.3em; padding: 0; } #primary { } #secondary { } /* Footer widget areas */ #footer-widget-area { } /* =Footer -------------------------------------------------------------- */ #footer { margin-bottom: 20px; } #colophon { border-top: 4px solid #000; margin-top: -4px; overflow: hidden; padding: 18px 0; } #site-info { font-weight: bold; } #site-info a { color: #000; text-decoration: none; } #site-generator { font-style: italic; position: relative; } #site-generator a { background: url(images/wordpress.png) center left no-repeat; color: #666; display: inline-block; line-height: 16px; padding-left: 20px; text-decoration: none; } #site-generator a:hover { text-decoration: underline; } img#wpstats { display: block; margin: 0 auto 10px; } /* =Mobile Safari ( iPad, iPhone and iPod Touch ) -------------------------------------------------------------- */ pre { -webkit-text-size-adjust: 140%; } code { -webkit-text-size-adjust: 160%; } #access, .entry-meta, .entry-utility, .navigation, .widget-area { -webkit-text-size-adjust: 120%; } #site-description { -webkit-text-size-adjust: none; } /* =Print Style -------------------------------------------------------------- */ @media print { body { background: none !important; } #wrapper { clear: both !important; display: block !important; float: none !important; position: relative !important; } #header { border-bottom: 2pt solid #000; padding-bottom: 18pt; } #colophon { border-top: 2pt solid #000; } #site-title, #site-description { float: none; line-height: 1.4em; margin: 0; padding: 0; } #site-title { font-size: 13pt; } .entry-content { font-size: 14pt; line-height: 1.6em; } .entry-title { font-size: 21pt; } #access, #branding img, #respond, .comment-edit-link, .edit-link, .navigation, .page-link, .widget-area { display: none !important; } #container, #header, #footer { margin: 0; width: 100%; } #content, .one-column #content { margin: 24pt 0 0; width: 100%; } .wp-caption p { font-size: 11pt; } #site-info, #site-generator { float: none; width: auto; } #colophon { width: auto; } img#wpstats { display: none; } #site-generator a { margin: 0; padding: 0; } #entry-author-info { border: 1px solid #e7e7e7; } #main { display: inline; } .home .sticky { border: none; } } /* Theme Name: Twenty Ten */ /* RTL Basics */ body { direction:rtl; unicode-bidi:embed; } /* LAYOUT: Two-Column (Right) DESCRIPTION: Two-column fixed layout with one sidebar right of content */ #container { float: right; margin: 0 0 0 -240px; } #content { margin: 0 20px 36px 280px; } #primary, #secondary { float: left; } #secondary { clear: left; } /* =Fonts -------------------------------------------------------------- */ body, input, textarea, .page-title span, .pingback a.url, h3#comments-title, h3#reply-title, #access .menu, #access div.menu ul, #cancel-comment-reply-link, .form-allowed-tags, #site-info, #site-title, #wp-calendar, .comment-meta, .comment-body tr th, .comment-body thead th, .entry-content label, .entry-content tr th, .entry-content thead th, .entry-meta, .entry-title, .entry-utility, #respond label, .navigation, .page-title, .pingback p, .reply, .widget-title, input[type=submit] { font-family: MB Khursheed, Arial, Tahoma, sans-serif; } /* =Structure -------------------------------------------------------------- */ /* The main theme structure */ #footer-widget-area .widget-area { float: right; margin-left: 20px; margin-right: 0; } #footer-widget-area #fourth { margin-left: 0; } #site-info { float: right; } #site-generator { float: left; } /* =Global Elements -------------------------------------------------------------- */ /* Text elements */ ul, ol { margin: 0 1.5em 18px 0; } blockquote { font-style: normal; } /* Text meant only for screen readers */ .screen-reader-text { left: auto; text-indent:-9000px; overflow:hidden; } /* =Header -------------------------------------------------------------- */ #site-title { float: right; } #site-description { clear: left; float: left; font-style: normal; } #branding img { float: right; } /* =Menu -------------------------------------------------------------- */ #access { float:right; } #access .menu-header, div.menu { margin-right: 12px; margin-left: 0; } #access .menu-header li, div.menu li{ float:right; } #access ul ul { left:auto; right:0; float:right; } #access ul ul ul { left:auto; right:100%; } /* =Content -------------------------------------------------------------- */ #content table { text-align: right; margin: 0 0 24px -1px; } .page-title span { font-style:normal; } .entry-title, .entry-meta { clear: right; float: right; margin-left: 68px; margin-right: 0; } .entry-content input.file, .entry-content input.button { margin-left: 24px; margin-right:0; } .entry-content blockquote.left { float: right; margin-right: 0; margin-left: 24px; text-align: left; } .entry-content blockquote.right { float: left; margin-right: 24px; margin-left: 0; text-align: right; } #entry-author-info #author-avatar { float: right; margin: 0 0 0 -104px; } #entry-author-info #author-description { float: right; margin: 0 104px 0 0; } /* Gallery listing -------------------------------------------------------------- */ .category-gallery .gallery-thumb { float: right; margin-left:20px; margin-right:0; } /* Images -------------------------------------------------------------- */ #content .gallery .gallery-caption { margin-right: 0; } #content .gallery .gallery-item { float: right; } /* =Navigation -------------------------------------------------------------- */ .nav-previous { float: right; } .nav-next { float: left; text-align:left; } /* =Comments -------------------------------------------------------------- */ .commentlist li.comment { padding: 0 56px 0 0; } .commentlist .avatar { right: 0; left: auto; } .comment-author .says, #comments .pingback .url { font-style: normal; } /* Comments form */ .children #respond { margin: 0 0 0 48px; } /* =Widget Areas -------------------------------------------------------------- */ .widget-area ul { margin-right: 0; } .widget-area ul ul { margin-right: 1.3em; margin-left: 0; } #wp-calendar caption { text-align: right; } #wp-calendar tfoot #next { text-align: left; } /* Main sidebars */ #main .widget-area ul { margin-right: 0; padding: 0 0 0 20px; } #main .widget-area ul ul { margin-right: 1.3em; margin-left: 0; } /* =Footer -------------------------------------------------------------- */ #site-generator { font-style:normal; } #site-generator a { background-position: right center; padding-right: 20px; padding-left: 0; } .wordpress-hit-counter {direction:ltr;}
  • هڪ ڏينهن اسلاميه ڪاليج سکر جي اسٽاف روم ۾ ويٺي ويٺي سائين امير گل ڪٽوهر چيو ته اخبارن ۾ ڪالم ته ڏاڍا سٺا ٿا اچن پر ڪجھ عرصي کانپوءِ انهن جو نالو نشان نٿو ملي. پڇيومانس ته انٽرنيٽ تي به نٿا ملن . چيائين اتي به وڌ ۾ وڌ هفتي کان پراڻا نٿا ملن. بس اها ڳاله هئي هي بلاگ ٺاهڻ جي. _____ دعاگو : احمد علي مڱريو Website: ahmed.mangrio.com Email: ahmed@mangrio.com
  • صفحا

  • آرڪائوز

  • تازا ليک

  • تازا رايا

    وساريان نه وسرن (5) ڊي سي هاءِ… تي Mohammad Khan Sial
    ڪاوش هائيڊ پارڪ تي heman kumar
    سنڌي ٻولي قومي ٻولي ڇو نه؟ ليک… تي jamila abbassi
    سنڌي ٻولي قومي ٻولي ڇو نه؟ ليک… تي سنڌي ٻولي قومي ٻولي…
    تازي بجيٽ ۽ پسماندگي جي ڏانوڻن… تي Rehman Memon
    هر ڳالهه جي هڪڙي موسم آهي! ليک… تي Munwar ali
    ڏاکڻي پنجاب ۾ دهشتگردن خلاف ام… تي ALLAHDINO BABBAR
    This blog is no more upda… تي Dr Sameena Afghan
    تبديلي ئي آپشن هجڻ گهرجي! ليکڪ… تي Dr Sameena Afghan
    سنڌ مان هندو آبادي جي لڏ پلاڻ… تي Qasim Ali shah
    ايف-آءِ-آر ڪٿي داخل ڪرائجي؟ لي… تي Sunita
    سال 1954 کان وٺي… ليکڪ :… تي Abrar Ali Katpar
    چڪر ڇاهي؟ ليکڪ : ڊاڪٽر ايوب… تي Bilal jan
    چڪر ڇاهي؟ ليکڪ : ڊاڪٽر ايوب… تي Bilal jan
    سنڌ ۾ ايڏي پير پرستي ڇو… تي muntazer soomro
  • بلاگ ڏٺو ويو

    • 20,403 دفعا

سچي دوستيءَ کي زوال اچي رهيو آهي!؟ ليکڪ : مرتضيٰ سيال

افلاطون چوي ٿو ته “کوڙ سارا نقصان ماڻهوءَ کي اُن ڪري به ڳچيءَ ۾ پوندا آهن جو هو ٻين کان راءِ ناهي وٺندو.” اسين جڏهن سوچيندا آهيون ۽ فيصلا ڪندا آهيون ته اُن ڳالهه کي ئي صحيح ۽ مناسب سمجهندا آهيون جيڪا پاڻ سوچيندا آهيون ۽ پاڻ ئي فيصلو ڪندا آهيون. ٻين کان راءِ وٺڻ يا صلاح وٺڻ جي ضرورت محسوس ناهيون ڪندا ۽ پوءِ افلاطون چواڻي کوڙ سارا نقصان ڳچيءَ ۾ پئجي ويندا آهن. جگجيت سنگهه جي آواز ۾ ڳايل هڪ غزل جو بند آهي ته:

جب ڪسي سي دوستي ڪي جائي

دشمنون سي ڀي راءِ لي جالي.

پر اسان وٽ ٻين کان راءِ وٺڻ ۽ ٻين جي ڳالهه ٻڌڻ جو رواج ئي ڪونهي. ٻين معاملن ۾ ته ٺهيو پر دوستي ڪرڻ ۽ دوستي ٽوڙڻ ۾ به ڪنهن جي راءِ وٺڻ ضروري ناهيون سمجهندا. اهڙي طرح ڪڏهن ڪڏهن سٺا دوست پاڻ ئي پاڻ کان پري ڪري ڇڏيندا آهيون. اٻهرائپ، ناسمجهي ۽ ڪوڙي انا جي ڪري دوست جون ڪيل چڱايون، نيڪ نيتي ۽ خلوص به وسري ويندو آهي. پنهنجي بيوقوفي واري سوچ کي صحيح مڃرائڻ لاءِ عجيب قسم جا دليل ڏيندا رهندا آهيون. ڳالهه ۾ ڪجهه به ناهي هوندو پر “نوڙيءَ کي نانگ” بڻائڻ واري چوڻي جيان ننڍڙين ننڍڙين ڳالهين کي وڏو اشو بڻائي پيش ڪيو ويندو آهي. ان سان ٻيو ڪجهه ٿئي يا نه پر اهو نتيجو ضرور نڪرندو آهي جو سالن کان گڏ رهندڙ سٺا دوست به هميشه لاءِ الڳ ۽ هڪ ٻئي کان بدظن ٿي ويندا آهن.

ارسطو چوي ٿو ته “منهنجا دوستو‍! دنيا ۾ دوست آهن ئي ڪو نه، ان ڪري اجايا آسرا نه ڪريو.” اڄڪلهه جي صورتحال ۽ روين کي سامهون رکجي ته ارسطو جي ڳالهه سورهن آنا سچ محسوس ٿي رهي آهي. ڪو زمانو هو جو دوست دوستن لاءِ وڏي کان وڏي قرباني ڏيڻ کان به نه ڪيٻائيندا هئا، دوستن جي تڪليف کي پنهنجي تڪليف سمجهيو ويندو هو ۽ دوستن جي تڪليف دور ٿيڻ تائين ننڊ ڦٽل هوندي هئي پر هاڻي ائين ناهي. ممڪن آهي ته لکن يا هزارن ۾ هڪ اڌ ڪيس اهڙو هجي، جنهن ۾ اڄ به اهڙا دوست هجن پر لازوال دوستي جي مثالن کي زوال اچي ويو آهي ۽ دوستي جي کير جهڙي اڇي اُجري رشتي ۾ به مفادن جي ملاوٽ عام ٿي وئي آهي. دوستي ۽ پبلڪ رليشنس ۾ ڪو به فرق ناهي رهيو. انسانن جي جهنگ ۾ ٻين ڪيترن ئي جاندارن جيان “دوستن” جو نسل به خطري ۾ پئجي ويو آهي. هونئن ته هر ڪنهن وٽ دوستن جي ڊگهي لسٽ هوندي آهي پر جڏهن اڪيلائيءَ ۾ ويهي دوستيءَ جي فلسفي تي سوچيندؤ ۽ اُن فلسفي تي پورو لهندڙ دوست جي ڳولا ڪندؤ ته ڪو به اُن معيار تي پورو نه لهندو‍! جيڪڏهن ائين  ناهي ۽ اوهان جو ڪو اهڙو دوست آهي جيڪو دوستي واري معيار تي پورو لهي ٿو ته سمجهي وٺو توهان دنيا جا خوشنصيب ترين انسان آهيو، ڇا لاءِ ته جنهن شخص وٽ هڪڙو به سچو دوست آهي اهو ڪڏهن به “اڪيلو” يا “ناڪام” ٿي نه ٿو سگهي.

جيڪڏهن اوهان جي زندگيءَ ۾ سٺا ۽ سچا دوست آهن ته انهن سان دوستي واري خوبصورت رشتي کي قائم رکڻ لاءِ هر ممڪن ڪوشش ڪندا رهو، ڪو دوست ڪنهن ڳالهه تي ناراض به ٿي وڃي ته سڀئي حيلا هلائي اُن کي پرچائي وٺو. سقراط چيو آهي ته “اهو ماڻهو ئي ڪهڙو جنهن کان اُن جا دوست ناراض رهن.” دوستي جي حوالي سان ڪڏهن به جذباتي فيصلو نه ڪريو، سوچ، سمجهه ۽ عقلمندي کان ڪم وٺندي فيصلا ڪريو. ڪجهه به وڃائڻ سان اُن کي ٻيهر حاصل ڪري سگهجي ٿو پر دوست وڃائڻ سان اڪيلائي ئي ملي سگهي ٿي.

سگمنڊ فرائڊ چيو آهي ته “جذباتي فيصلا صرف وقتي خوشي ڏيندا آهن” تنهنڪري وقتي خوشي لاءِ ڪو سٺو دوست وڃائڻ وڏي بيوقوفي ئي ٿي سگهي ٿي. اسان مان هر ڪو دوستن مان ته سٺيون اُميدون رکندو آهي ۽ چاهيندو آهي ته دوست اُن سان سٺو هلن ۽ هروقت مددگار رهن پر ڪير به پاڻ سٺو ۽ مددگار ٿيڻ لاءِ تيار ناهي هوندو. جيڪي ماڻهو رڳو وٺڻ جي خواهش رکندا آهن ۽ ڏيڻ سکيا ئي ناهن انهن سان دوستي واري تعلق ۾ ڪير به گڏ هلي نه ٿو سگهي. دوستي جو ناتو جيترو مضبوط آهي اوترو ئي نازڪ به آهي، سٺا دوست انهن ئي ماڻهن کي ملندا آهن جيڪي پاڻ به سٺا دوست هوندا آهن ۽ دوستي جيتري پراڻي هجي اوتري ئي پائيدار هوندي آهي. ارسطو سچ چيو آهي ته “هر نئين شيءِ سٺي هوندي آهي پر دوست پراڻو سٺو هوندو آهي.”

سچو دوست بڙ جي اُن گهاٽي وڻ جيان آهي جنهن جي ٿڌي ڇانو ۾ پهچڻ سان سڀئي ٿڪ لهي ويندا آهن. سچائي بنيادي نقطو آهي جنهن کانسواءِ دوستي بي معنيٰ ٿي وڃي ٿي. اها به تمام وڏي حقيقت آهي ته سچن ماڻهن کي ئي سـُـٺا دوست ملي سگهن ٿا. جابر بن يوسف جي لفظن ۾ “سچو ماڻهو مختصر دوستن ۾ ڊگهي زندگي گذاريندو آهي.” خود غرضي ۽ مفادپرستي ۾ ننڍڙا فائدا ته نظر ايندا آهن پر اُن سان اسين جيڪي وڏا نقصان ڪندا آهيون اهي نظر ناهن ايندا. ننڍين ننڍين ڳالهين جي ڪري پنهنجا سٺا دوست وڃائيندڙن جون اکيون اُن وقت کلنديون آهن، جڏهن مٿن ڪو ڏکيو وقت ايندو آهي. ڏکئي وقت ۾ سٺن دوستن جو احساس ۽ قدر ته پيدا ٿي ويندو آهي پر اُن وقت تمام گهڻي دير ٿي چڪي هوندي آهي. پوءِ صرف ۽ صرف پڇتاءُ ئي پلئه پوندو آهي. خودغرضي انسان جي وڏي دشمن آهي، گرو نانڪ چيو آهي ته “خود غرض انسان کان وڌيڪ برو ڪو به ناهي.”

اسين سڀني معاملن تي برابري وارا رويا اختيار ڪريون ۽ هر معاملي جي ايمانداريءَ سان تڪ تور ڪريون ته اسين نه رڳو حقيقت پسند بڻجي وينداسين پر پنهنجا سٺا دوست پاڻ کان پري ڪرڻ وارين غلطين کان به پري رهي سگهنداسين، جيڪا چڱائي اسين دوستن کان چاهيون ٿا اهڙي چڱائي پاڻ به دوستن سان ڪندا رهون ته هڪ ٻئي لاءِ عزت ۽ احترام به قائم رهندو ۽ هڪ ٻئي جي دوستيءَ تي فخر به ڪري سگهبو. سقراط چوي ٿو ته “پنهنجي دوست جي عزت کي پنهنجي عزت سمجهو.” هڪ ٻيو ڏاهو چوي ٿو ته  “آسمانن کان به بـُـلند شيءِ دوست جو اعتماد آهي.” هونئن ته سڀني رشتن جو بنياد اعتماد تي ئي هوندو آهي پر دوستي ۽ اعتماد بلڪل ائين آهن جيئن هڪ سڪي جا ٻه پاسا. جنهن دوستي ۾ اعتماد ختم ٿي وڃي اتي ڪجهه به باقي نه ٿو رهي، جيڪي شخص دوستن جو اعتماد وڃائي ويهن ٿا اهي ڪنهن لاءِ به قابلِ اعتماد يا قابل عزت نٿا بڻجي سگهن. اڪثر ماڻهن کي خوشامد ۽ تعريف تمام گهڻي وڻندي آهي، هونئن ته تعريف کي پسند ڪرڻ انساني فطرت ۾ شامل آهي پر سمجهدار ۽ فضيلت ڀريو انسان ڪوڙي تعريف کي ناپسند ڪندو آهي. اهي ماڻهو دوست هرگز ناهن جيڪي ڪوڙي تعريف ڪن ٿا ۽ اُهي  به ڀروسي جهڙا دوست نه ٿا ٿي سگهن جيڪي ڪوڙي تعريف ۽ خوشامد کي پسند ڪن ٿا. حضرت علي عليه السلام کان هڪ شخص سوال ڪيو ته، “سائين، سچو دوست ڪهڙو هوندو آهي؟” حضرت علي سائين جواب ڏنو “اهو شخص اوهان جو سچو دوست آهي جيڪو اڪيلائيءَ ۾ توهان کي توهان جون خاميون ٻڌائي.” امام احمد بن حنبل چيو آهي ته “دشمن کان هميشه بچو، پر دوست کان اُن وقت جڏهن اُهو توهان جي تعريف ڪرڻ شروع ڪري.” ڪنهن ڏاهي جي اِها ڳالهه به حقيقت تي مبني آهي ته “نيڪ ماڻهوءَ جي دوستي دل کي تازگي بخشيندي آهي.”

سٺن دوستن جي ضرورت ۽ خواهش ڪرڻ به چڱي ڳالهه آهي پر وڌيڪ سٺي ڳالهه اها آهي ته پاڻ سٺا دوست بڻجون. سٺو دوست بڻجڻ سان ئي سٺا دوست ملي سگهن ٿا. اهي ماڻهو تمام گهڻا غريب آهن جن جي زندگيءَ ۾ سٺا دوست ناهن.

اهي دوست جيڪي رڳو وٺڻ سکيا آهن ۽ دوستي جهڙي خوبصورت رشتي جي تڪ تور به مفادن جي ساهميءَ سان ڪن ٿا انهن کي آئون اهو عرض ڪرڻ چاهيندس ته پنهنجي اندر ۾ جهاتي پائي ايمانداريءَ سان ڇنڊڇاڻ ڪن جيئن اهي خودغرضي کان به ڇوٽڪارو حاصل ڪري سگهن ۽ سٺا دوست بڻجي دوستيءَ جو مزو به ماڻي سگهن.

murtazasiyal@yahoo.com

عوام لاءِ سوچڻ رڳو عدليا جي ذميواري ناهي ليکڪ : مرتضيٰ سيال

گهڻو وقت اڳ ٽي وي تي هڪ سلوگن ڏسي کلندا هئاسين. اُن سلوگن ۾ چيو ويو هو ته “پوليس ڪا هي فرض مدد آپ ڪي.” اهو ڪو لطيفو ته نه هو جنهن تي کل اچي پر اها ڳالهه ٺهڪندڙ نه پئي لڳي ته پوليس مددگار به ٿي سگهي ٿي. هونئن ته پوليس جو پهريون ۽ آخري فرض اهو ئي آهي ته اها هر شهري جي مدد ڪري پر اڪثر معاملن ۾ ائين ٿيندو ناهي. چيف جسٽس افتخار محمد چوڌري نوابشاهه بار کي خطاب ڪندي چيو آهي ته “ڪنهن به شهري سان پوليس جي ڪا به زيادتي ڪنهن به صورت ۾ برداشت نه ڪئي ويندي.” چيف جسٽس جي ڳالهه اسان سڀني جي دل جي ڳالهه آهي ۽ پوليس زيادتين خلاف ميڊيا، سول سوسائٽي توڙي جا باشعور فرد آواز به اٿاريندا رهيا آهن پر باوجود اُن جي پوليس جي زيادتين ۽ غير انساني روين ۾ ڪا به تبديلي اچي نه سگهي آهي. چيف جسٽس سڀني جج صاحبان ۽ وڪيل برادري تي زور ڀريو آهي ته اهي ناانصافين کي ختم ڪرڻ ۽ پوليس زيادتين خلاف پنهنجو ڪردار ادا ڪن. عدليا، سول سوسائٽي ۽ ميڊيا پوليس زيادتين جي خاتمي لاءِ گڏيل ڪردار ادا ڪن ته تبديلي ضرور ايندي. لاقانونيت ۽ پوليس ڪاررواين خلاف ميڊيا (پرنٽ توڙي اليڪٽرانڪ) ڀرپور ڪردار ادا ڪري رهي آهي اهو ئي سبب آهي جو ننڍي کان ننڍو واقعو به عوام ۽ ارباب اختيار جي سامهون اچي رهيو آهي. سپريم ڪورٽ به انهن ئي معاملن تي پاڻمرادو نوٽيس وٺي رهي آهي جيڪي ميڊيا ۾ رپورٽ ٿين ٿا. سوال اهو آهي ته ڇا لاڳاپيل ادارن ۽ حڪومت جو فرض ناهي ته پوليس زيادتين جو نوٽيس وٺن ۽ غير قانوني عمل ۾ ملوث اهلڪارن خلاف ڪا سخت ڪارروائي ڪن؟ جيڪڏهن چيڪ ۽ بئلينس جو سگهارو طريقه ڪار هجي ته نه رڳو پوليس زيادتين ۾ گهٽتائي اچي وڃي پر ماڻهن کي به مدد ملي. هينئر پوليس جو جيڪو ڪردار آهي اهو سندس فرض جي بلڪل ابتڙ آهي. ڪالهه 11 جولاءِ تي سکر مان هڪ واقعو رپورٽ ٿيو آهي جنهن مطابق سکر پوليس پاران ڏاڏي جا قاتل گرفتار نه ڪرڻ تي نوجوان احتجاجن پاڻ کي ماري ڇڏيو. ٻه هفتا اڳ سائيٽ واري علائقي ۾ ڦر واردات دؤران نوجوان مختيار احمد جي ڏاڏي رستم شيخ کي ڪهاڙيون هڻي قتل ڪيو ويو. نوجوان قاتلن جي گرفتاريءَ لاءِ ٿاڻي جا ڪيترائي پنڌ ڪيا پر پوليس کيس هر ڀيري مايوس ڪيو ۽ پوليس جي بي حسي کان تنگ ٿي هـُـن آپگهات ڪري ڇڏيو. فريادي يا ظلم جو شڪار بڻيل ماڻهوءَ سان اهڙو رويو اختيار ڪيو وڃي جهڙو ڏوهارين سان هئڻ گهرجي ته ماڻهو جذباتي به ٿئي ٿو ۽ انتهائي قدم کڻڻ تي به مجبور ٿئي ٿو. اڪثر ڪري پوليس ڏوهارين سان مليل هوندي آهي ۽ پوءِ فريادي ڌر کي ئي تنگ ڪيو ويندو آهي. بي پهچ ۽ مسڪين ماڻهوءَ جي ته ڪا داد رسي ناهي ٿيندي پر پوليس انهن جي ئي ونگار وهندي آهي جيڪي سندن کيسو گرم ڪندا آهن، پوليس جي نظر ۾ اهي ئي بي ڏوهي آهن جيڪي پئسا ڏئي سگهن ٿا ۽ جيڪا ڌر پئسا نه ٿي ڏئي سگهي اُها ڏوهاري آهي.

چيف جسٽس اهو عزم ورجايو آهي ته “ڪنهن به ناانصافي ٿيڻ نه ڏينداسين.” انهيءَ عزم ۽ جذبي سبب ڏتڙيل عوام جو قانون ۾ ويساهه موٽي رهيو آهي جيڪا چڱي ڳالهه آهي پر جيستائين حڪومتي سطح تي اپاءُ نه ورتا ويندا ۽ پوليس کي قانونن تي سختيءَ سان عمل ڪرڻ لاءِ پابند نه بڻايو ويندو، تيستائين لاقانونيت، ناانصافي ۽ زيادتين ۾ تڪڙي گهٽتائي نه ايندي. معاشري ۾ ٿيندڙ ڏوهن مان 99 سيڪڙو ڏوهن لاءِ پوليس ذميوار آهي ۽ پوليس خلاف سخت ڪارروائي ٿئي ته ڏوهن ۾ گهٽتائي ممڪن بڻجي سگهي ٿي. پوليس ۾ سڌارا آڻڻ ۽ قانوني پيچيدگين کي ختم ڪرڻ وقت جي اهم ضرورت آهي. هينئر صورتحال اها آهي جو ڪنهن به غير قانوني معاملي ۾ ڪو پوليس اهلڪار ڦاسي ٿو ته به کيس قاعدن قانونن مطابق جوڳي سزا نه ٿي ملي، قانوني پيچيدگيون کيس فائدو ڏين ٿيون ۽ اهو نه رڳو سزا کان بچي وڃي ٿو پر پنهنجي ساڳي پوزيشن تي بحال به ٿي وڃي ٿو. جڏهن هو ڏوهه ڪرڻ جي باوجود سزا کان بچي ٿو ته وڌيڪ ظالم بڻجي انتقامي ڪارروايون ڪري ٿو. حڪومت پاران ڏوهن ۾ ملوث پوليس اهلڪارن خلاف مناسب ڪارروائي نه ڪرڻ ۽ پوليس کي کليل ڇوٽ ڏيڻ سبب خاص ڪري سنڌ پوليس اسٽيٽ بڻجي ويئي آهي. ڪراچي ۾ ٻن پوليس اهلڪارن ٽن سالن جي گلن جهڙي معصوم نياڻيءَ سان زيادتي ڪري ۽ کيس بي درديءَ سان قتل ڪري ثابت ڪري ڇڏيو ته منجهن نه ته ڪا انسانيت آهي ۽ نه ئي قانون جو ڪو ڊپ. جيڪڏهن هنن کي قانون جو ڊپ هجي ها ته اهڙو ڪم ڪرڻ لاءِ سوچي به نه سگهن ها پر هو ڄاڻن پيا ته قانون سندن ڪجهه به نه بگاڙيندو ۽ جيڪڏهن ڦاسي به پيا ته ڪوڙ، اثر رسوخ يا قانوني پيچيدگين جي سهاري جلد آزاد ٿي ويندا.

دير ته برابر ٿي وئي آهي پر هينئر به حڪومت سجاڳ ٿئي ۽ قانون کي مضبوط بڻائي ته گهڻو ڪجهه تبديل ٿي سگهي ٿو. معصوم نياڻي سان ظلم ڪندڙ پوليس اهلڪارن کي ڦاسي ڏئي مثال قائم ڪيو وڃي ته مستقبل ۾ اهڙن واقعن کان بچي سگهجي ٿو پر ائين ٿيڻ جي اُميد تمام گهٽ آهي. ڪالهه وارين اخبارن ۾ رپورٽ ٿيو آهي ته مورو ڀرسان ڳوٺاڻن پوليس خلاف مظاهرو ڪيو آهي. مظاهرو ڪندڙن دانهيو آهي ته پوليس ڪوڙا ڪيس داخل ڪري بنا جواز پريشان ڪري رهي آهي. اهڙي قسم جا واقعا تقريبن روزانو رپورٽ ٿيندا رهن ٿا پر حڪومت پاران انهن واقعن جو نوٽيس وٺڻ ۽ پوليس خلاف ڪارروائي ڪرڻ جي ڪا به رپورٽ سامهون نه ٿي اچي.

ننڍن وڏن شهرن ۾ منشيات جا ڪاروبار ۽ غير قانوني ڌنڌا پوليس جي مدد سان هلن ٿا ۽ جتي جتي انهن سماجي براين خلاف آواز اٿاريو وڃي ٿو، اتي پوليس ڏوهارين خلاف ڪارروائي ڪرڻ بجاءِ شريف شهرين کي پريشان ڪرڻ شروع ڪري ٿي. وڏن شهرن ۾ ٿيندڙ ڦر، ڌاڙن ۽ ٻين اڪثر واقعن ۾ سڌي يا اڻ سڌي طرح پوليس شامل آهي. ڪيترن واقعن ۾ اهو ثابت به ٿيو آهي پر جلد ئي اهي ڪيسن مان آجا ٿي ويا آهن ۽ ٻيهر پنهنجن عهدن تي بحال ٿي پنهنجا ڌنڌا ڪري رهيا آهن. پوليس سسٽم ايترو ته ناڪاره، فرسوده، انسان دشمن ۽ قانون دشمن بڻجي ويو آهي جو اُن مان شريف شهرين کي انصاف، مدد ۽ تحفظ بجاءِ آزار، ناانصافيون، ظلم ۽ زيادتيون ئي پلئه پون ٿيون. ضروري آهي ته پوليس جي سموري نظام ۾ تبديليون آڻي اُن کي حقيقيي معنيٰ ۾ عوام دوست ۽ مددگار بڻايو وڃي. بهتر ٿيندو جيڪڏهن سپريم ڪورٽ ساک رکندڙ ججن، سول سوسائٽي ۽ سينئر سٽيزنس تي مشتمل هڪ اعليٰ سطحي ڪاميٽي تشڪيل ڏئي جيڪا پوليس سسٽم جو جائزو وٺي ۽ ان کي تبديل ڪري مڪمل طرح عوام جو خادم توڙي قاعدن قانونن تي عمل ڪندڙ ادارو بڻايو وڃي. پوليس پاران ٿيندڙ زيادتين ۽ قاعدن قانونن جي لتاڙ تي نظر رکڻ لاءِ سپريم ڪورٽ پاران هڪ سيل به ٺاهڻ جي ضرورت آهي جيڪو اهڙن واقعن تي نظر رکي ۽ ڊيلي بيسز تي رپورٽ چيف جسٽس کي پيش ڪري. هر ضلعي انتظاميه به پوليس پاران ٿيندڙ زيادتين جو نوٽيس وٺي ۽ ملوث اهلڪارن خلاف قانوني ڪارروائي ڪري. قانون ۽ انصاف سڀني شهرين لاءِ هڪ جهڙو ٿيڻ سان ئي مسئلا حل ٿي سگهندا. پوليس ۾ سڀئي خراب ماڻهو به ناهن، ڪيترا پوليس آفيسر ۽ اهلڪار ايماندار، بااخلاق ۽ فرض شناس به آهن پر اهڙن ماڻهن جو تعداد تمام گهٽ آهي ۽ فرض شناس، ايمانداري ۽ انسان دوست هئڻ ڪري اهي آفيسر ۽ اهلڪار پنهنجي شعبي ۾ پاڻ کي اڪيلو ۽ مـِـس فٽ محسوس ڪري رهيا آهن. اهڙن پوليس آفيسرن ۽ اهلڪارن کي اڳيان آندو وڃي ۽ انهن کي وڌيڪ موقعا ڏنا وڃن ته پوليس جي روايتي ڪردار کي تبديل ڪرڻ ۾ مدد ملي سگهي ٿي. سپريم ڪورٽ زيادتين خلاف پاڻمرادو نوٽيس وٺي انصاف جون گهرجون پوريون ڪري ٿي اها يقينن چڱي ڳالهه آهي جو هو پنهنجي منصبي فرضن جي پورائي لاءِ سچائيءَ سان ڪم ڪري ٿو پر جيستائين عدليه سان گڏ حڪومت انهن معاملن جو سختيءَ سان نوٽيس نه وٺندي ۽ پوليس جهڙي اهم شعبي کي باڪردار ۽ فرض شناس بنائڻ لاءِ پنهنجو ڪردار ادا نه ڪندي، تيستائين پوليس جي عوام آزار ڪاررواين مان مستقل بنيادن تي ڇوٽڪارو حاصل ڪرڻ ممڪن ناهي.

هي وقت اک پٽڻ ۽ پنهنجون ذميواريون محسوس ڪرڻ جو آهي، اسان وٽ پنهنجي تباهه حال ادارن کي بچائڻ، سنڀالڻ ۽ انهن کي حقيقي معنيٰ ۾ فرض شناس بڻائڻ کانسواءِ ڪو به آپشن ڪونهي. پنهنجن نااهلين جي ڪري اسان گهڻو ڪجهه وڃائي چڪا آهيون. هينئر معاملن کي سنڀالڻ ۽ ذميوار ٿيڻ جو وقت آهي. قانون ۽ انصاف کانسواءِ نه ته جمهوريت پنهنجا پير پختا ڪري سگهي ٿي ۽ نه ئي ملڪ ترقي ڪري سگهي ٿو.

murtzasiyal@yhaoo.com

غير مقبول فيصلا جمهوريت لاءِ فائديمند ٿيندا؟ ليکڪ : مرتضيٰ سيال

جمهوريت ڪيتري به ڪمزور ڇو نه هجي پر اها آمريت کان بهرحال بهتر آهي، جمهوريت ۾ ئي اسان جي سڀني مونجهارن توڙي بحرانن جو حل آهي پر جيڪڏهن ڳالهه جمهوريت جي ڪجي ۽ پاليسيون ان جي ابتڙ هجن ته نه مونجهارن مان نڪري سگهجي ٿو ۽ نه ئي عوام کي ڪجهه ڏئي سگهجي ٿو. ڪنهن به جمهوري حڪومت جي پرائيم ڊيوٽي اها آهي ته اها هر سطح تي عوام کي لاڀ ۽ رليف ڏئي.

نئون مالي سال شروع ٿيڻ سان پيٽروليم مصنوعات تي ڪاربن سرچارج نالي نئون ٽئڪس لاڳو ڪري قيمتون وڌايون ويون، پيٽرول جي في ليٽر تي 10 رپيا، ڊيزل تي 8 رپيا ۽ گاسليٽ تي 6 رپيا وڌايا ويا. پاڪستان ۾ وڪرو ٿيندڙ پيٽروليم مصنوعات ڪاربن فري ناهن پر باوجود ان جي سرچارج وصول ڪرڻ جو فيصلو ڪيو ويو. 7 جولاءِ تي سپريم ڪورٽ حڪومت کي ڪاربن سرچارج وٺڻ کان منع ڪري ڇڏيو ۽ چيف جسٽس اهو پڻ چيو ته “حڪومت بنا ڪنهن ڪارڻ جي ۽ سپريم ڪورٽ جي اڳوڻي فيصلي کي ڪائونٽر ڪرڻ لاءِ اگهن ۾ واڌاري جو نئون طريقو اختيار ڪيو”. سپريم ڪورٽ جي حڪم کان پوءِ ٻڌڻ ۾ آيو ته حڪومت آئل مارڪيٽن ۽ ڪمپنين کي ڪاربن ٽئڪس ختم ڪرڻ جي هدايت به ڪري ڇڏي پر ڪالهه 9 جولاءِ تي صدر آصف علي زرداري هڪ صدارتي آرڊيننس جاري ڪري پيٽروليم ڊيولپمينٽ لوئي نالي نئون ٽيڪس لاڳو ڪندي پيٽروليم مصنوعات جي قيمتن کي ساڳي پوزيشن تي بيهاريو آهي.

سپريم ڪورٽ جو فيصلو عوام ۾ تمام گهڻو پاپولر ٿيو، جڏهن ته صدارتي آرڊيننس عوام ۾ اوتروئي غير مقبول ۽ ناپسنديده بڻيو آهي، ڪنهن به جمهوري حڪومت کي اهڙا فيصلا نه ڪرڻ گهرجن، جيڪي سندن مقبوليت کي گهٽائڻ جو سبب بڻجن. هينئر جيڪا صورتحال نظر اچي رهي آهي، ان مان واضح طور تي اهي اشارا ملي رهيا آهن ته معاملا ٽڪراءَ ڏانهن وڌي رهيا آهن، جيڪا ڳالهه رڳو حڪومت لاءِ ئي نه پر عوام لاءِ به چڱي ڪانهي.

8 جولاءِ تي سڌ سماءَ واري وفاقي وزير قمر الزمان ڪائره جو بيان شايع ٿيو هو، ته “سپريم ڪورٽ آڏو سچائي سامهون رکبي، باقي فيصلو چئلينج نه ڪبو” پر پاليسي بيان جي ابتڙ ڪالهه واري صدارتي آرڊيننس ٽڪراءَ واري صورتحال پيدا ڪري ڇڏي آهي، جنهن مان حڪومت اندر هم آهنگي جي کوٽ به نظر اچي رهي آهي.

بجيٽ کان اڳ عوامي سطح تي اهي اميدون ڪيون پئي ويون ته هن ڀيري عوام کي رليف ڏيڻ لاءِ ٽئڪس گهٽايا ويندا ۽ مهانگائي کي ڪنٽرول ڪرڻ جا اپاءَ ورتا ويندا پر صورتحال ان جي ابتڙ بيٺي ته عوام ۾ مايوسي پيدا ٿي. حڪومت جون مجبوريون ۽ آءِ ايم ايف جو دٻاءُ پنهنجي جاءِ تي پر عوام کي رليف ڏيڻ وڌيڪ اهم ۽ ضروري هئو. غير جمهوري حڪومتون عوامي خواهشن جي پرواهه ڪرڻ بنا فيصلا ڪنديون آهن پر ڪا به چونڊيل ۽ جمهوري حڪومت اهڙو رسڪ افورڊ نٿي ڪري سگهي. حڪومت ۾ ويٺل سڀئي سياسي ۽ غير سياسي اڳواڻ سڀ ڪجهه سمجهن ٿا پر باوجود ان جي پاليسين ۽ فيصلن ۾ عوامي سوچ ۽ خواهشن جو ڪو به خيال نه ٿا رکن ته يقينن ان جو نقصان چونڊيل حڪومت جي کاتي ۾ ئي وڃي ٿو.

عوام کي رليف ڏيڻ حڪومت جي بنيادي ذميواري آهي، جيڪڏهن حڪومت پنهنجون ذميواريون پوريون ڪري ها ته سپريم ڪورٽ کي ضرورت ئي محسوس نه ٿئي ها پاڻمرادو نوٽيس وٺڻ ۾ اهڙو فيصلو ڪرڻ جي پر جيڪڏهن حڪومت آءِ ايم ايف يا ٻئي ڪنهن دٻاءَ تحت ٽيڪس لڳايا ۽ سپريم ڪورٽ ان جي خلاف فيصلو ڏنو ته حڪومت وٽ اهو جواز هجڻ گهرجي ته ملڪ جي اعليٰ عدالت جو فيصلو آهي، جنهن تي عمل ڪرڻ لاءِ پابند آهيون. حڪومت اها صورتحال آءِ ايم ايف ۽ ٻين ادارن جي سامهون رکي سگهي پئي پر ائين ڪرڻ بجاءِ ٽڪراءَ ۾ اچڻ وڏي غلطي ثابت ٿي سگهي ٿي.

چيف جسٽس جي ان ڳالهه ۾ تمام گهڻو وزن آهي ته “جن ملڪن ۾ تيل تي ڪاربن سرچارج وصول ڪيو وڃي ٿو، اتي ماحول کي آلودگي کان پاڪ رکڻ لاءِ ڪاربن کان پاڪ پيٽرول وڪرو ڪيو وڃي ٿو، جنهن کانپوءِ ٽئڪس ورتو وڃي ٿو پر هتي ان جي ابتڙ ڪم ٿي رهيو آهي، حڪومت ڪاربن کان پاڪ پيٽرول وڪرو ڪرڻ کان اڳ ڪاربن سرچارج وصول ڪرڻ جو فيصلو ڪري ان تي عمل شروع ڪري ڏنو آهي”. اعليٰ عدالت اها ڳالهه به واضح ڪئي آهي ته “عوام کي سستو پيٽرول فراهم ڪرڻ حڪومت جي بنيادي ذميواري آهي”.

اعليٰ عدالت جو ڪيل فيصلو عوام جي ڦٽن تي پها رکڻ جهڙو آهي پر حڪومت جو رويو معاملي کي وڌيڪ منجهائڻ وارو آهي، جنهن سان صورتحال يقينن وڌيڪ خراب به ٿي سگهي ٿي پر سڀ کان اهم ڳالهه اها آهي ته اهڙن فيصلن سان عوام ۽ حڪومت ۾ ويڇا وڌي سگهن ٿا. اهڙي طرح جمهوريت مخالف ڌريون به ان صورتحال مان فائدو حاصل ڪري سگهن ٿيون.

حڪومت سڀ ڪجهه ڄاڻي ٿي ته سازشي عنصر تمام گهڻا سرگرم آهن ۽ انهن جو مقصد ئي اهو آهي ته عوام ۽ حڪومت ۾ ويڇا وڌن ۽ هو پنهنجا مقصد حاصل ڪن. اهڙي صورتحال ۾ غير مقبول فيصلا ڪرڻ بجاءِ عوام کي وڌ کان وڌ رليف ڏيڻ گهرجي ۽ عوامي خواهشن جي ابتڙ پاليسيون جوڙڻ کان پاسو ڪيو وڃي.

هينئر جڏهن پيپلز پارٽي جي اڳوڻي سينيٽر رخسانا زبيري ۽ مسلم ليگ (ن) جي سيڪريٽري جنرل ظفر اقبال جهڳڙا جي درخواستن تي ڪاربن ٽئڪس وارو معاملو غور هيٺ آهي ۽ سپريم ڪورٽ وفاقي سيڪريٽري ماحوليات کي به طلب ڪيو هو ته سماعت پوري ٿيڻ جو انتظار ڪرڻ گهرجي ها ۽ وفاقي وزير اطلاعات جي موقف مطابق صحيح صورتحال سپريم ڪورٽ جي سامهون رکي وڃي ها ته ممڪن هو معاملي کي بهتر نموني حل ڪرڻ جو موقعو ملي سگهي ها ۽ ٽڪراءَ واري امڪاني صورتحال کان بچڻ ۾ مدد ملي سگهي ها. پيٽروليم ڊيولپمينٽ لوئي آرڊيننس جي نالي سان لاڳو ڪيل نئين ٽئڪس واري معاملي تي هاڻي سپريم ڪورٽ ۾ هلندڙ سماعت جو وڌيڪ سخت فيصلو اچڻ جا امڪان به پئدا ٿي ويا آهن. اهي به اطلاع آهن ته صدارتي آرڊيننس خلاف سپريم ڪورٽ ۾ درخواست داخل ٿي چڪي آهي. بار ايسوسيئيشنس، ٽرانسپورٽ ايسوسيئيشن، واپاري ۽ زندگيءَ جي ٻين شعن سان تعلق رکندڙ ماڻهو سپريم ڪورٽ جي ڪاربن سرچارج ختم ڪرڻ واري فيصلي جي حق ۾ ۽ صدارتي آرڊيننس جي مخالفت ۾ اظهاري رهيا آهن.

پيٽروليم مصنوعات جي قيمتن جي مقرري بابت جسٽس (ر) راڻا ڀڳوانداس جي سربراهي ۾ جوڙيل ڪميشن چيو آهي ته “عالمي مارڪيٽ ۾ تيل جي قيمت کي پرڏيهي ڪرنسي بدران پاڪستاني رپئي سان لاڳو ڪيو وڃي، جيئن پيٽروليم مصنوعات ۾ گهٽتائي جو فائدو عوام کي پهچي سگهي”. ڪميشن 75 صفحن تي مشتمل تفصيلي رپورٽ جاري ڪئي آهي، جنهن ۾ اها سفارش به ڪئي وئي آهي ته پيٽروليم شين جي قيمت جي مقرري جو طريقو ٺاهڻ لاءِ توانائي ۽ پيٽروليم فيلڊ جي ماهرن تي ٻڌل هڪ ڪميٽي جوڙي وڃي.

پنهنجي ڳالهه کي سميٽيندي آئون اهو عرض ڪرڻ چاهيندس ته سپريم ڪورٽ جي عوامي خواهشن واري فيصلي عوام ۾ سرهائي پيدا ڪئي هئي ۽ صدارتي آرڊيننس ذريعي تيل قيمتون وڌائي ساڳي پوزيشن تي آڻڻ واري فيصلي عوام جي ڪاوڙ ۾ واڌارو آندو آهي. ان آرڊيننس کي عوام دشمني جو نالو ڏنو پيو وڃي. عوام کي هر حال ۾ رليف ڏيڻ ۽ سندن سڀئي بنيادي مسئلا حل ڪرڻ واريون دعوائون دم ٽوڙيندي نظر اچي رهيون آهن. محبتون نفرتن ۾ تبديل ٿيڻ وارا امڪان چٽا ٿي چڪا آهن، پيپلز پارٽي حڪومت سپريم ڪورٽ جي فيصلي جي ابتڙ آرڊيننس جاري ڪري رڳو عوامي جذبن تي ئي نه پر پنهنجي مقبوليت تي به وار ڪيو آهي. هاڻي ڏسڻو اهو آهي ته سپريم ڪورٽ عوام کي مايوسي مان ڪڍڻ لاءِ ڪهڙو فيصلو ٿي ڪري.

murtazasiyal@yahoo.com

عدالتي نظام ۽ انصاف جون گهرجون. ليکڪ : مرتضيٰ سيال

”عدالتي نظام عوامي خواهشن موجب آزاد ۽ تيز تر هئڻ گهرجي“ اها ڳالهه سپريم ڪورٽ جي چيف جسٽس افتخار محمد چوڌري قومي جڊيشل ڪانفرنس ۾ ڳالهائيندي چئي. عدالتي نظام ڪنهن به ملڪ لاءِ ڪرنگهي جي هڏي واري حيثيت رکندڙ هوندو آهي، اهي معاشرا ڀڃ ڊاهه کان محفوظ رهندا آهن جتي عدالتي نظام بهتر هوندو آهي ۽ ماڻهن کي تڪڙو انصاف ملي سگهندو آهي. اسان جي ملڪ جو عدالتي نظام ڪهڙي ليول تي بيٺو آهي ۽ عوام اُن مان ڪيترو مستفيد ٿي رهيو آهي؟ آءُ نٿو سمجهان ته اُن سوال جي وضاحت ضروري آهي پر قومي جڊيشل ڪائونسل ۾ سڀني معاملن ۽ صورتحال تي تفصيل سان روشني وڌي وئي آهي. ورڪنگ گروپس پاران سفارشون پيش ڪندي ڪيسن ۾ دير جا چاليهه سبب ڄاڻايا ۽ چيو ويو ته شاهدين ۽ ججمينٽ ۾ دير سان ڪيس رولڙي جو شڪار ٿين ٿا. رٿابندي، سهولتن جي کوٽ ۽ ڪيسن جي جاچ ۾ دير جي ڪري انصاف جي فراهمي ۾ تمام گهڻي دير ٿئي ٿي. ڪانفرنس ۾ اهي سفارشون به سامهون آيون ته، پوليس آرڊر 2002ع ۾ ترميمون ضروري آهن، سول ۽ ڪرمنل ڪورٽس کي سولو بڻايو وڃي ۽ عدالتي فيصلي جي ڪاپي مفت ۾ ڏني وڃي، ججن جي مقرري ميرٽ تي ڪئي وڃي. هر سطح تي جڊيشل آفيسرن جي ڪارڪردگي ۽ اثاثن تي نظر رکي وڃي، اعليٰ توڙي ماتحت عدالتن جي آفيسرن جي عدليه کان ٻاهر وارن رابطن کي محدود ڪيو وڃي، ڪرپشن جي خاتمي لاءِ غير معمولي اپاءَ وٺڻ گهرجن. دهشتگردي ٽوڙ عدالتن ۾ پيل سمورا ڪيس تڪڙ ۾ اُڪلايا وڃن. پوليس پاران هيسائڻ وارا ڪيس چيف جسٽس ڏانهن موڪليا وڃن جيئن انهن جو تڪڙو اُڪلاءُ ممڪن بڻجي سگهي. ڪرمنل ڪيسن ۾ شاهد پيش ڪرڻ پراسيڪيوٽرز جي ذميواري هئڻ گهرجي، جيل ۾ صورتحال بهتر نه هجڻ جي صورت ۾ ڀرواري ٿاڻي کي سب جيل قرار ڏئي قيدين جي حاضري کي يقيني بنائڻ گهرجي. ڪانفرنس جي پڄاڻي تي 17 نقاطي پڌرنامو به جاري ڪيو ويو، جنهن ۾ ان نقطي تي خاص طور تي زور ڏنو ويو آهي ته عدالتي ڪم ڪار کي بهتر بنائڻ ۽ گهربل نتيجا حاصل ڪرڻ کي يقيني بڻايو وڃي.

آئين جي بالادستي، قانون جي حڪمراني ۽ آزاد عدليه اهي بنيادي شيون آهن جن سان نه رڳو ملڪ ۽ سماج مضبوط ٿيندو پر جمهوريت به پنهنجون پاڙون پختيون ڪري سگهندي. عدالتي نظام جي پيچيدگين جي ڪري اسان جو سماج سخت ڀڃ ڊاهه جو شڪار آهي. اسان جون عدالتون عوامي خواهشن ۽ جمهوري اصولن مطابق انصاف فراهم ڪرڻ ۾ ناڪام رهيون آهن. خود اعليٰ عدالت جو چيف جسٽس اهو اعتراف ڪري رهيو آهي. قومي جڊيشل ڪانفرنس دوران اها ڳالهه به سامهون آئي ته عدليه مان ڪرپشن جي خاتمي کانسواءِ نظام جي بهتري ممڪن ناهي ۽ اُن لاءِ ايماندار بار ايسوسيئيشن جي موجودگي به ضروري آهي. بارز جي عهديدارن کي به اها ڳالهه يقيني بنائڻ گهرجي ته سندن هر ميمبر ڪرپشن کان پاڪ هُجي. عدليه انتهائي اهم ادارو آهي، جنهن تي تمام وڏيون ذميواريون آهن. بنيادي ڳالهه اِها آهي ته عدليه کي خُدا کانسواءِ ڪنهن کان به ڊڄڻ نه گهرجي ۽ سڀئي فيصلا انصاف ۽ ميرٽ جي بنياد تي ڪرڻ گهرجن. ڪنهن به سبب جي ڪري ماڻهن کي انصاف نه ٿو ملي ته ماڻهو تمام گهڻيون تڪليفون ڀوڳين ٿا. قانون جي ڪمزورين، ڪرپشن ۽ ناانصافين جي ڪري لاقانونيت ۽ ڏوهن ۾ ايترو واڌارو اچي ويو آهي جو روزانو لاتعداد ڏوهه ٿين ٿا. ماڻهو انصاف لاءِ عدالتن جا در کڙڪائن ٿا پر عدالتن جو پيچيده نظام کين تڪڙو انصاف فراهم نه ٿو ڪري سگهي، سالن جا سال ڪيس هلندا ٿا رهن ۽ ماڻهن جو قيمتي وقت عدالتن جا ڌڪا کائيندي گذري وڃي ٿو. صورتحال اها وڃي بيٺي آهي جو قانون ۽ انصاف تان ماڻهن جو ويساهه ئي کڄي ويو آهي.

چيف جسٽس جي اها ڳالهه بجا آهي ته عدليه کي حڪومت جي اثر بجاءِ آزاديءَ سان قانون ۽ انصاف جي گهرجن مطابق فيصلا ڪرڻ گهرجن. اڪثر حڪومتون ۽ اسٽيبلشمينٽ عدليه کي پنهنجي اثر هيٺ رکي پنهنجي مرضي وارا فيصلا ڪرائڻ جي ڪوشش ۾ رهندا آهن، نتيجي ۾ اهڙيون سنگين غلطيون ڪيون ويون جن جا نتيجا اسين سڀئي ڀوڳي رهيا آهيون. 5 جولاءِ واري ڪاري ڏينهن جو مثال اسان جي سامهون آهي، سپريم ڪورٽ جي چيف جسٽس چيو آهي ته ”5 جولاءِ ملڪي آئيني تاريخ جو ڪارو ڏينهن آهي“ ان ڏينهن تي هڪ چونڊيل وزيراعظم جو تختو اونڌو ڪري آمريت مڙهي وئي ۽ عدليه خاموش تماشائي بڻيل رهي. ملڪ جي اعليٰ عدالت هڪ فاشسٽ ۽ آمر جنرل ضياءَ جي خواهشن جي تڪميل لاءِ هڪ ڏاهي سياستدان کي ڦاسي ڏيڻ جهڙو ظالماڻو فيصلو ڏنو.

اهو ضروري آهي ته عدليه مڪمل طور تي آزاد ۽ خودمختيار هُجي، قانون کان ڪوبه مٿانهون نه هُجي، عدالتون ماڻهن کي تڪڙو انصاف فراهم ڪن، قانوني مونجهارن کي گهٽائي عدالتي سرشتي کي آسان بڻايو وڃي ۽ عدليه مان هر قسم جي ڪرپشن جو خاتمو آڻي اُن کي مڪمل انصاف جو گهر بڻايو وڃي. عوام کي مايوسين مان ڪڍي قانون ۽ انصاف تي ويساهه پختو ڪرڻ لاءِ عدليه تمام وڏو ۽ سگهارو ڪردار ادا ڪري سگهي ٿي. عدليه سان لاڳاپيل سڀني ماڻهن کي پنهنجو ڪردار مثالي بڻائڻو پوندو. اهڙي طرح سماج جي هر فرد کي به اڳتي اچي پنهنجي حصي جون ذميواريون پوريون ڪرڻيون پونديون.

انصاف نه ملڻ ڪري ڪيئي خاندان تباهه ٿي ويا ۽ لاتعداد ماڻهو باغي بڻجي سماج لاءِ ناسور بڻجي ويا. انصاف هر ماڻهوءَ جو بنيادي حق آهي ۽ آئين جي بالادستي، قانون جي حڪمراني ۽ آزاد عدليه کانسواءِ ملڪ جو مضبوط ۽ مستحڪم رهڻ ممڪن ئي ناهي. پوليس آرڊر 2002ع تحت پوليس سڌارا متعارف ته ڪرايا ويا پر اُن سان به پوليس جي روايتي ڪردار ۾ ڪو خاص فرق نه آيو. عدالتي سرشتي ۾ بهتري آڻڻ سان گڏوگڏ پوليس کي سڌارڻ جا انتظام ڪرڻ به ضروري آهن. پوليس جو ڪردار عوام دوست ٿي وڃي ته عوام سان گڏ عدالتن جو ڪم به آسان ٿي پوندو. سڄي ملڪ ۾ پوليس جون پگهارون به هڪ جيتريون ڪيون وڃن ۽ کين وڌ کان وڌ سهولتون به ڏنيون وڃن پر قانون ۽ انصاف جون گهرجون پوريون نه ڪندڙ اهلڪارن لاءِ سخت سزائون به مقرر ڪيون وڃن. ڪنهن به ناانصافي ۽ غير قانوني ڪم ۾ ملوث ٿيندڙ پوليس آفيسر يا اهلڪار کي نه رڳو نوڪري مان ڪڍيو وڃي پر مٿس ڪيس داخل ڪري سخت سزا به ڏني وڃي. پوليس کي حقيقي معنيٰ ۾ عوام جو خادم ۽ مددگار بڻايو وڃي. عدالتي نظام کي بهتر بنائڻ ۽ پوليس سڌارا آڻڻ ۾ حڪومت اهم ڪردار ادا ڪري سگهي ٿي. جمهوريت کي مضبوط ڪرڻ، ملڪ کي استحڪام ڏيڻ ۽ عوام کي تڪڙو انصاف فراهم ڪرڻ لاءِ عدليه جو آزاد ۽ خودمختيار هئڻ ضروري آهي. قومي جڊيشل ڪانفرنس ۾ جيڪي معاملا بحث هيٺ آيا آهن ۽ چيف جسٽس جنهن عزم کي ورجايو آهي اُن مان اها اميد پيدا ٿي آهي ته عدليه قانوني پيچيدگين کي ختم ڪرڻ ۽ عوام جي خواهشن مطابق تڪڙو انصاف فراهم ڪرڻ ۾ حقيقي معنيٰ ۾ ڪردار ادا ڪندي.

murtazasiyal@yahoo.com

حڪومت ۽ عوام ۾ ويڇا وڌائڻ واريون سازشون ڪير پيو ڪري؟ ليکڪ : مرتضيٰ سيال

صورتحال اُن حد تائين سنگين ٿي وئي آهي جو ماڻهو بجليءَ جي بل جيترا پئسا نه هئڻ ڪري سخت مايوسيءَ جو شڪار ٿي خودڪشي ڪري رهيا آهن. فيصل آباد جي هڪ شخص اُن ڪري پاڻ کي باهه ڏئي ڇڏي جو وٽس بجليءَ جو بل ڀرڻ جيترا پئسا نه هئا. بجلي جا ڳرا بل ڀرڻ هاڻي ڪنهن جي به وس ۾ ناهي رهيو. اڃان ته بجلي جي اگهن ۾ 17 سيڪڙو واري واڌ عمل ۾ ناهي آئي، جيڪڏهن بجليءَ جا اگهه ٻيهر وڌيا ته ماڻهن جي اڪثريت کي بجليءَ جو بل ڀرڻ لاءِ زندگيءَ جي ٻين ضرورتن کي گهٽائڻو پوندو. ماڻهو يا ته ٻه ويلا ماني کائي سگهن ٿا يا بجلي جو بل ڀري سگهن ٿا، ڪو به شريف ماڻهو ٻئي ڪم گڏ نه ٿو ڪري سگهي. ملڪ ۾ اڳ ئي تمام گهڻي بيروزگاري آهي، ڪرپشن عروج تي آهي ۽ پورو نظام تباهه ٿي چڪو آهي. جيڪڏهن يوٽيلٽي چارجز ماڻهن جي پهچ کان مٿي هليا ويندا ته يقينن ڪرپشن ۽ چوريءَ ۾ به واڌارو ايندو ۽ سماج مان قانون جي رهيل سهيل حڪمراني به موڪلائي ويندي. نظام جي تبديلي وارو خواب ته تعبير ماڻي نه سگهيو پر قاعدن ۽ قانون جو ٿورو گهڻو نالو نشان به نه رهي ته پوءِ صورتحال ڇا بيهندي؟!

شين کي حقيقت پسندي ۽ ميرٽ جي بنياد تي ڏسڻ بجاءِ اڃان تائين ايڊهاڪ ازم وارين پاليسين تي عمل ٿي رهيو آهي. مسئلن ۽ چئلينجن کي منهن ڏيڻ توڙي ترقيءَ جي منزلن ڏانهن وڌڻ لاءِ ننڍي مدي وارين رٿابندين سان گڏوگڏ ڊگهي مدي واريون رٿابنديون به ڪيون وينديون آهن جيڪي مستقبل جي امڪاني مسئلن کي منهن ڏيڻ توڙي وڌيڪ سهولتون پيدا ڪرڻ لاءِ هونديون آهن. اها اسان جي نااهلي آهي جو اسين اُن وقت سوچڻ شروع ڪندا آهيون جڏهن مسئلا ڳچيءَ ۾ پوڻ شروع ٿيندا آهن. ناقص رٿابندي ۽ غلط پاليسين جو ئي نتيجو آهي جو دنيا ترقيءَ ڏانهن وڌي رهي آهي ۽ اسين مسئلن جي ڄار ۾ ڦاسندا پيا وڃون.

بجلي ڪونهي، پاڻي ڪونهي، امن امان ڪونهي، انصاف ڪونهي، سـُـک ڪونهي! عوام جي چونڊيل جمهوري حڪومت جي حڪمراني ۾ اهي شيون ميسر نه ٿيون ٿين ته ٻئي ڪهڙي دؤر ۾ ميسر ٿينديون!؟ ڪجهه ماڻهن جو خيال آهي ته “سـُـٺي حڪمراني نه هئڻ ڪري مسئلن مان نڪرڻ جو دڳ نه پيو ملي.” هڪڙن جو وري اهو خيال آهي ته “آمريتي قوتون سازشن ۾ مصروف آهن ۽ جمهوري حڪومت کي ناڪام ڪري پنهنجا مقصد حاصل ڪرڻ گهرن ٿيون.” سنجيدگي سان جائزو وٺبو ته ٻنهين ڳالهين ۾ وزن نظر ايندو. منهنجو خيال آهي هڪ ئي وقت ٻئي شيون معاملن کي سڌاري طرف وڃڻ نه ٿيون ڏين. آمريتي قوتن پاران سازشون به ٿي رهيون آهن ته ساڳي وقت سٺي حڪمراني جي به کوٽ نظر اچي رهي آهي. ملڪ ۾ جڏهن به جمهوري حڪومت قائم ٿي آهي ته غير جمهوري قوتن پنهنجا ڪات ڪهاڙا تيز ڪري جمهوريت جي ٻوٽي کي وڌڻ ويجهڻ ئي نه ڏنو آهي. پاڪستان جي سياسي تاريخ اسان جي سامهون آهي جنهن ۾ سازشن جا بدترين مثال موجود آهن. اهي سازشي ٽولا هينئر به سرگرم آهن پر سوال اهو آهي ته ڇا موجوده حڪومت انهن سازشن کان اڻڄاڻ آهي؟ ۽ جيڪڏهن اڻڄاڻ ناهي ته ڇا بهتر حڪمراني سان سازشي ٽولن سان منهن نه ٿو ڏئي سگهجي؟ آئون سمجهان ٿو ته قانون جي حڪمراني، ميرٽ، انصاف ۽ بهتر رٿابنديءَ سان ماڻهن جا مسئلا به حل ٿي سگهن ٿا ۽ سٺي حڪمراني به قائم ٿي سگهي ٿي. سازشن کي منهن ڏيڻ جو به اهو ئي سگهارو طريقو آهي. ڪنهن ڏاهي چيو هو ته “دشمن کان بدلي وٺڻ جو بهترين طريقو اهو آهي ته پنهنجن نيڪين ۾ واڌارو ڪريو.” جتي سازشون هـُـجن، جتي جمهوريت جي رستي ۾ رڪاوٽون کڙيون ڪرڻ جون ڪوششون ٿينديون هـُـجن، جتي عوام ۽ حڪومت ۾ ويڇا وڌائڻ لاءِ ڪم ٿيندو هـُـجي اُتي حڪومت کي وڌيڪ بهتر پاليسيون ٺاهڻ گهرجن، عوام جي بنيادي مسئلن کي ترجيحي بنيادن تي حل ڪري عوام جو اعتماد حاصل ڪرڻ جون ڪوششون ڪرڻ گهرجن ۽ قاعدن قانونن تي عمل ڪرائڻ لاءِ ميرٽ، ايمانداري ۽ اصولن کي اهميت ڏيڻ گهرجي. جڏهن ائين ٿيندو ته نه رڳو سازشون ناڪام ٿينديون پر جمهوريت جي ٻوٽي کي وڌڻ ويجهڻ لاءِ سازگار ماحول به ميسر ٿي سگهندو. عوام آزار ۾ هـُـجي، قانون تماشائي بڻيل هجي، ڪو به ڪنهن جو مسئلو حل ڪرڻ لاءِ تيار نه هجي، واعدا ۽ اعلان پنهنجي معنيٰ وڃائي ويهن ۽ غير يقيني واري صورتحال پيدا ٿي وڃي ته حڪومت ڪيئن هلندي ۽ جمهوريت جو سفر ڪيئن جاري رهي سگهندو!؟

ڪراچيءَ ۾ بجليءَ جي ڊگهي بريڪ ڊائون تي ڪراچي اليڪٽرڪ سپلاءِ ڪارپوريشن (ڪي اِي ايس سي) خلاف جاچ ڪميٽي جيڪا رپورٽ ڏني آهي اُن ۾ ڪي اِي ايس سي انتظاميه کي تبديل ڪرڻ جي سفارش ڪئي ويئي آهي. بجلي جي حوالي سان سڄي پاڪستان ۾ جيڪا صورتحال ۽ انتظاميه جو جيڪو حال آهي اُهو ڪي اِي ايس سي انتظاميه کان مختلف ڪونهي. مافيا جو روپ اختيار ڪري ويل سڄي انتظاميه توڙي سسٽم کي تبديل ڪرڻ جي ضرورت آهي. بجلي وارا ماڻهن سان جيڪا جٺ ڪري رهيا آهن اها انسان دشمني جي انتها آهي، جائز ڪمن لاءِ به ماڻهن جي تذليل ڪئي وڃي ٿي، معمولي ڪمن لاءِ ٻه مهينا ماڻهن کي خوار خراب ٿيڻو پوي ٿو ماڻهن وٽ بي قاعدگين جا ڊاڪيومينٽري پروف موجود آهن پر ڪو به دانهون ٻـُـڌڻ ۽ ازالو ڪرڻ وارو ڪونهي. آفيسن جا ڌڪا کائيندڙ مسڪين ماڻهن چڙ ۾ اهو چوڻ شروع ڪيو آهي ته “جيڪڏهن هن جمهوري ۽ عوامي دؤر ۾ به اسان سان جٺيون ٿي رهيون آهن ته اهڙي جمهوريت کان اسان جي بس ڀلي آهي.” خبر ناهي ته حڪومتي ايوانن ۾ ويٺل حڪمرانن تائين اهي حقيقتون پهچن به ٿيون الائي نه پر هر نئون ڏينهن پاڻ سان نوان مسئلا کڻي نروار ٿئي ٿو. ماڻهن جي زندگي تمام ڏکي ٿي ويئي آهي ۽ رليف توڙي حالتن جي بهتري وارا سڀئي واعدا پنهنجو اثر وڃائي رهيا آهن.

اقتداري دنيا جي پـُـر آسائش ماحول ۾ ويٺل اسان جا اڳواڻ ڇا سوچي رهيا آهن سا ته خبر ناهي پر عوام جنهن انداز سان سوچڻ شروع ڪيو آهي اهو حڪومت جي حق ۾ بلڪل ناهي. نظام بدلائڻ وارو خواب ته پورو نه پيو ٿئي پر نظام وڌيڪ خراب ٿيندي نظر اچي رهيو آهي. هر جمهوريت پسند ماڻهو مايوس آهي ڇا لاءِ ته هن جمهوري حڪومت جي ناڪامي اسان سڀني جي ناڪامي هوندي. هينئر به جمهوريت مضبوط ٿي نه سگهي ۽ عوام کي رليف نه ملي سگهيو ته شايد اڳتي هلي وڌيڪ ڏکين حالتن کي منهن ڏيڻو پوندو. هونئن ته هميشه روايتي طور اهو چيو ويندو آهي ته “ملڪ نازڪ دؤر مان گذري رهيو آهي” پر هينئر واقعي ئي صورتحال ڏاڍي نازڪ آهي. انتظار ڊگهو ٿي ويو آهي ۽ رليف بجاءِ وڌيڪ بار عوام جو ساهه ڪڍي رهيو آهي. امتحاني صورتحال مان نڪرڻ لاءِ تمام وڏي دانشمندي ۽ تدبر جي ضرورت آهي. عوام مٿان وڌل ناقابل برداشت بار کي گهٽائي عوام جو اعتماد بحال ڪرڻ جي ضرورت آهي. جمهوريت جو مستقبل عوام جي اعتماد بحال ٿيڻ سان ئي مشروط آهي. خسارا پورا ڪرڻ لاءِ حڪومت پنهنجا اجايا خرچ گهٽائي ۽ ادارن جي ڪارڪردگي کي بهتر بڻائي. خسارا پورا ڪرڻ لاءِ عوام تي بار وجهڻ غلط ئي نه پر ناڪامي به تصور ڪيو ويندو. عوام سان ڪيل سڀئي واعدا پورا ڪيا وڃن ۽ قانون توڙي انصاف جي حڪمراني کي يقيني بڻائي سڀئي عوامي معاملا ميرٽ جي بنياد تي اُڪلايا وڃن. بجيٽ ۾ لڳايل ٽئڪسن تي ٻيهر غور ويچار ڪيو وڃي ۽ عوام جي حالتن کي نظر ۾ رکي فيصلا ڪيا وڃن. وڌايل تيل قيمتون واپس ورتيون وڃن. بجلي جا اگهه گهٽايا وڃن ۽ بجلي ۽ پاڻيءَ جي کوٽ کي ختم ڪرڻ جا تڪڙا اپاءُ وٺي عوام کي آزار واري ڪيفيت مان ٻاهر ڪڍڻ کي يقيني بڻايو وڃي.

murtazasiyal@yahoo.com

شهيد ڀٽو: جرئت، ثابت قدمي ۽ اتساهه جي علامت ليکڪ : مرتضيٰ سيال

مرتضيٰ سيال

مرتضيٰ سيال

ڪي ڪي ماڻهو پنهنجي جرئت ۽ جدوجهد سبب تاريخ جا اهڙا ڪردار بڻجي ويندا آهن جن کي صدين تائين به وساري ناهي سگهبو، اهي اُتساهه ۽ حوصلي جي علامت بڻجي ماڻهن جي دلين سان گڏ ڌڙڪندا رهندا آهن. ايشيا جي ماڊل ڊڪٽيٽر کي شايد اها خبر ئي نه هئي ته زنده ڀٽو جي ڀيٽ ۾ شهيد ڀٽو وڌيڪ سگهارو ثابت ٿيندو جيڪڏهن کيس اها خبر هُجي ها ته شايد هو ڪڏهن به اهڙو ڪم نه ڪري ها. هُو ڪانئر هئو تنهنڪري ذوالفقار علي ڀٽي جي زندگي ۾ کيس پنهنجو موت نظر اچي رهيو هُئو. هو اهڙي ئي موت جو شڪار ٿيو جنهن جو هو حقدار هُئو پر هن پاڪستاني عوام جي محبوب ترين اڳواڻ کي جنهن نموني تخته دار تائين پهچائڻ لاءِ ڪوڙ، فريب، مڪاري ۽ سفاڪيءَ جو مظاهرو ڪيو اُن کيس هميشہ لاءِ ڌڪار، نفرت ۽ حقارت جي علامت بڻائي ڇڏيو ۽ شهيد ذوالفقار علي ڀٽو مٽيءَ ماءُ ۾ مدفون هئڻ جي باوجود زنده آهي ۽ تاريخ توڙي عوام جي دلين ۾ هميشہ زنده رهندو.

ذوالفقار علي ڀٽو هاڻي هڪ فرد جو نالو ناهي، اهو اهڙي للڪار بڻجي ويو آهي جنهن سان آمريت جا طاقت لڏڻ لڳندا آهن. ويجهي ماضيءَ ۾ رٽائرڊ جنرل پرويز مشرف جڏهن موجوده وزيراعظم سيد يوسف رضا گيلانيءَ کي حلف کڻائي رهيو هئو ته ايوان صدر ”جيئي ڀٽو“ جي نعري سان گونجي اُٿيو. ان موقعي تي مشرف جي منهن جو پنو ئي لهي ويو. جنرل ضياءَ کان جنرل مشرف تائين ڪوبه آمر ”جيئي ڀٽو“ واري نعري کي ختم ڪري نه سگهيو. ڀٽي خاندان سان محبت ڪندڙ ماڻهو جڏهن ”جيئي ڀٽو“ جو نعرو هڻندا آهن تڏهن ائين لڳندو آهي ڄڻ اهو سندن دل مان نڪتل آواز آهي، جنهن سان کين اڻ مئي توانائي حاصل ٿئي ٿي.

شهيد ذوالفقار علي ڀٽي شهادت قبول ڪري هڪ پاسي ثابت قدمي جو اعليٰ مثال قائم  ڪيو ته ٻئي پاسي اصولن واري سياست ڪندڙن توڙي ايندڙ نسلن لاءِ اهو پيغام ڏنو ته تاريخ جي ورقن ۽ ماڻهن جي دلين ۾ زنده رهي سگهجي ٿو. عشق ۽ عبادت ۾ جيڪو ڪجهه ڪبو آهي اُن جو نه رڳو انداز مختلف هوندو آهي پر اُن جا نتيجا به حيرتناڪ هوندا آهن. ذوالفقار علي ڀٽي به سياست کي عبادت سمجهي عوام سان عشق جا اصول نڀايا. هُن جو وڏي ۾ وڏو ڪارنامو اهو هو جو هُن سياست کي وڏن ماڻهن جي ڊرائنگ رومن مان ڪڍي عام ماڻهوءَ جي چائنٺ تائين پهچايو، ڀٽي صاحب کان اڳ ڪوبه پير، مير يا وڏيرو ووٽ وٺڻ لاءِ عوام وٽ نه ويندو هئو پر شهيد ڀُٽي اهڙي شعور جو ٻج ڇٽيو جو عام ماڻهو به ووٽ جي اهميت ۽ سياست جي رمز کي سمجهڻ لڳو. اليڪشن جي ورڪ تي نڪتل هڪ رئيس جڏهن هڪ هاري کي چيو هو ته ”آخر ڀٽي صاحب اوهان کي ڇا ڏنو آهي جو اُن کي ئي ووٽ ڏيڻ لاءِ بضد آهين؟“ مسڪين هاري جواب ۾ چيو هئو ”سائين ڀٽي صاحب اهو ڏنو آهي جو اڄ اوهان ووٽ لاءِ اسان وٽ هلي آيا آهيو“ ذوالفقار علي ڀٽي پنهنجي عوامي انداز سان سموري سياسي ڪلچر کي بدلائي ڇڏيو. هُن اهڙا سياسي اصول ڏنا جن سان رڳو جمهوريت ئي نه پر ملڪ کي به مضبوط ۽ مستحڪم ڪري سگهجي ٿو. نظرياتي ۽ سياسي اختلاف پنهنجي جاءِ تي پر شهيد ڀٽي جي قائدانه صلاحيتن کان سندس سياسي مخالف به انڪار نه ٿا ڪري سگهن. سياسي بحثن ۾ ڪجهه دوست اڪثر ڪري ڀٽي صاحب جي دؤر حڪومت جي ڪجهه غلط حڪمت عملين ۽ غلطين جو حوالو ڏيندا آهن. سياست ئي نه پر هر عملي ڪم ۾ کوڙ ساريون غلطيون ٿينديون آهن، غلطين کان انڪار به نه ٿو ڪري سگهجي پر اصل ڳالهه ماڻهوءَ جي دانائي، عمل ۽ جدوجهد کي وسيع پس منظر ۾ ڏسڻ جي آهي. کوڙ معاملا وقت جي مخصوص فريم ۾ صحيح ۽ مثبت لڳندا آهن، پر ڪجهه وقت کانپوءِ اهي غلط ثابت ٿيندا آهن. شهيد ڀٽي جي سياست ۽ جدوجهد جو محور عام ماڻهو هُئو. هُن عام ماڻهوءَ جي مک تي مرڪ آڻڻ لاءِ عوام مخالف قوتن سان مهاڏو اٽڪايو ۽ زندگيءَ جي آخري پل تائين ثابت قدم رهيو. اصولن جي سياست ۽ ثابت قدمي جو ئي نتيجو آهي جو ذوالفقار علي ڀٽو اڄ به زنده آهي. شهادت کانپوءِ عوام ساڻس وڌيڪ محبت ڪري ٿو. شهيد ڀٽو انهن ماڻهن جو به محبوب اڳواڻ آهي، جن هُن کي ڪڏهن ڏٺو به نه هُئو. هن ملڪ جي سڀني سياسي پارٽين ۾ اها خوشنصيبي صرف پيپلز پارٽي جي حصي ۾ ئي آئي آهي جو ان جو اڳواڻ اهڙو شخص هُئو، جنهن جو نظريو سندس شهادت کانپوءِ به پارٽي لاءِ مشعل راهه آهي. پيپلز پارٽي کي ڪوبه آمر ختم نه ڪري سگهيو، اُن جو اڪيلو سبب ماڻهن جي شهيد ڀٽو سان بي لوث محبت آهي.

اها اسان جي بدقسمتي آهي جو اسان جي قومي هيرن کي قوم کان پري ڪرڻ لاءِ وقت جا رهزن پنهنجون مڪروهه سازشون ڪندا رهندا رهيا آهن. اڄ شهيد ڀٽو زنده هجي ته پاڪستان يقينن ڏاڍو مختلف هُجي ها. هُن شخص جي ڏاهپ حيران ڪندڙ هئي، پاڪستان اسٽيل مل سميت انڊسٽريز جو ڄار وڇائڻ، پاڪستان کي ايٽمي طاقت بنائڻ، مواصلات جي نظام کي بهتر بنائڻ، زراعت جي شعبي ۾ انقلاب آڻڻ ۽ ٻيا اڻ ڳڻيا ڪم سندس ڏاهپ جا پاڻ ڳالهائيندڙ ثبوت آهن. سندس پهرين ترجيح ۽ پاليسي بي پهچ ماڻهن کي سگهارو بنائڻ هُئي. هُن ”طاقت جو سرچشمو عوام آهي“ جهڙي مثبت سوچ ڏئي نه رڳو مسڪين ماڻهن جا حوصلا بُلند ڪيا پر اسٽيبلشمينٽ کي به خبردار ڪيو ته عوام کي سندن حق نه مليا ته ملڪ اڳتي وڌي نه سگهندو. اسٽيبلشمينٽ شهيد ڀٽو کان خائف هئي ته اُن جو واحد سبب به اهوئي هئو جو ڀٽو عوام کي يڪجا ۽ سگهارو بنائڻ پيو چاهي جڏهن ته هو عوام کي محڪوم ۽ غلام رکڻ ۾ ئي پنهنجي عافيت محسوس ڪندا رهيا آهن.

هن ملڪ ۾ ٻيا به لاتعداد سياستدان اقتدار جي ايوانن تائين پهتا پر اڄ اهي ڪنهن کي ياد به ناهن پر شهيد ڀٽي جي ڳالهه نرالي ۽ مختلف آهي، عوام جي عشق کيس مختلف ئي نه پر هڪ جرئتمند سياستدان بڻائي ڇڏيو. پنهنجي مؤقف کي اهميت نه ملڻ تي سلامتي ڪائونسل ۾ ويهڻ کي وقت جو زيان سمجهندي ايجنڊا ڦاڙي واڪ آئون ڪري اچڻ شهيد ڀٽي جي ئي جرئت هُئي شايد ٻيو ڪو سياسي اڳواڻ ائين سوچي به نه سگهي. هو ڳالهائڻ کان عمل تائين ڪنهن مصلحت جو شڪار نه بڻيو، بي ساختگي ۽ بي ڊپائي سندس شخصيت جا نمايان پاسا هئا.

هن وقت پاڪستان ۾ شهيد ڀٽو جي پارٽي اقتدار ۾ آهي، کيس ڀرپور عوامي حمايت به حاصل آهي. اها به حقيقت آهي ته ملڪ جي ٻي ڪنهن به پارٽي جون ايتريون قربانيون ناهن جيتريون پيپلز پارٽي جون آهن. پارٽي جي چيئرمين شهيد ذوالفقار علي ڀٽو، سندس ٻن پٽن شاهنواز ڀٽو ۽ مير مرتضيٰ ڀٽو ۽ سندس عظيم نياڻي بينظير ڀٽو جون عظيم قربانيون وڏو مثال آهن. ايترين قربانين ۽ بدترين آمريتن ڏسڻ کانپوءِ جمهوريت موجود آهي اُن کي مضبوط ڪرڻ لاءِ شهيد ڀٽي جي نظريي تي بنان ڪنهن مصلحت جي عمل ڪرڻ جي ضرورت آهي. شهيد ڀٽو جي محبوب عوام کي اهي سڀئي حق ملڻ ضروري آهن، جن جا اهي حقدار آهن. اهوئي واحد رستو آهي جنهن سان نه رڳو شهيد ڀٽي جي مشن کي اڳتي وڌائي سگهجي ٿو پر جمهوريت ۽ عوام کي به مضبوط بڻائي سگهجي ٿو. ”طاقت جو سرچشمو عوام آهي“ واري نظريي تحت پيپلز پارٽي حڪومت جي پهرين ۽ آخري ترجيح عوام ئي هئڻ گهرجي. شهيد ذوالفقار علي ڀٽي جي جدوجهد ۽ عظيم قرباني کي ڀيٽا ڏيڻ لاءِ پاڪستان جي محڪوم ۽ مجبور عوام کي اهو سڀڪجهه ڏيڻو پوندو، جنهن جو سپنو شهيد ڀٽي ڏٺو هُئو.

murtazasiyal@yahoo.com

تيل قيمتن ۾ واڌارو مسئلن کي عوام جي اک سان ڏسو ليکڪ : مرتضيٰ سيال

مرتضيٰ سيال

مرتضيٰ سيال

تيل جون قيمتون وڌي ويون آهن ۽ مهانگائيءَ جو زوردار طوفان شروع ٿي ويو آهي. عوام ته سخت پريشانين ۾ وڪوڙجي چڪو آهي پر تيل جي قيمتن ۾ هاڻوڪي واڌاري تي ڪابينا ميمبر به احتجاج ڪري رهيا آهن. ميمبرن جو چوڻ آهي ته کين اعتماد ۾ نه ورتو ويو هو. اسان جي ملڪ ۾ عوام کي اعتماد ۾ وٺڻ جو ته رواج ئي ڪونهي پر هاڻي ڪابينا ميمبرن کي به اعتماد ۾ نه ٿو ورتو وڃي اُن مان صاف ظاهر آهي معاملا تيزيءَ سان بگاڙ ڏانهن وڌي رهيا آهن. ماڻهو پريشان ته گهڻي وقت کان آهن ئي پر هاڻي اهي تمام گهڻا حيران به آهن ته “اسان جي ملڪ ۾ ٿي ڇا رهيو آهي!؟” هڪ طرف معاملا سنگينيءَ جي انتها ڏانهن وڌي رهيا آهن ٻئي پاسي حڪومت پاران اهو مؤقف اچي رهيو آهي ته “ڪوششون ڪري رهيا آهيون” حالتن مان لڳي ائين ٿو ڄڻ حڪومت جي وس ۾ رڳو ڪوششون ڪرڻ ئي آهي باقي فيصلا ڪو ٻيو ڪري رهيو آهي. تيل جي قيمتن ۾ آيل هاڻوڪي واڌ عوام جي برداشت کان مٿانهين آهي. تيل جون قيمتون وڌڻ سان زندگيءَ جي ضرورت جون سڀئي شيون مهانگيون ٿي ويون آهن، جنهن ڪري ماڻهن جي زندگي عجيب ڪشمڪش جو شڪار بڻجي ويئي آهي. پيٽروليم مصنوعات تي ڏهن کان پندرهن سيڪڙو تائين واڌ کانپوءِ هاءِ اسپيڊل ڊيزل 6 روپيا 94 پئسا واڌ سان في ليٽر 62 روپيا 65 پئسا ٿي ويو آهي، پيٽرول 5 روپيا 92 پئسا واڌ سان  62 روپيا 13 پئسا في ليٽر ٿي ويو، لائيٽ ڊيزل 4 روپيا 94 پئسا واڌ سان 54 روپيا 94 پئسا ليٽر ٿي ويو آهي جڏهن ته گاسليٽ 7 روپيا 48 پئسا جي واڌ سان 59 روپيا 35 پئسا في ليٽر ٿي ويو آهي. پهرين جولاءِ کان پيٽروليم مصنوعات تي پيٽروليم ڊيولپمينٽ ليوي جي جاءِ تي ڪاربن ٽئڪس لاڳو ڪيو ويو آهي. چيو پيو وڃي ته ڪاربن ٽئڪس مان حاصل ٿيندڙ رقم بجيٽ خسارو پورو ڪرڻ سوڌو دهشتگردي خلاف جنگ تي استعمال ڪئي ويندي. تيل قيمتن ۾ واڌ مان حاصل ٿيندڙ رقم ڪاٿي به خرچ ٿئي پر اهو طئي آهي ته اهو واڌارو عوام جو معاشي قتل عام ثابت ٿيندو. بجيٽ خسارو پورو ڪرڻ يا دهشتگردي خلاف جنگ جي لاءِ عوام جو ساهه نپوڙڻ ڪنهن به طرح دانشمنداڻو قدم ناهي. اقتصادي ماهرن خدشو ظاهر ڪيو آهي ته هاڻي جيڪا مهانگائيءَ جي لهر اڀرندي اُن کي منهن ڏيڻ غريب طبقي ۽ مڊل ڪلاس وائيٽ ڪالر ماڻهن لاءِ به تمام ڏکيو آهي. تيل قيمتن ۾ واڌ کان اڳ پيٽرول ملڻ بند ٿي ويو هو اهڙي طرح پيٽرول پمپ مالڪن تيل ذخيرو ڪري هڪ ڏينهن ۾ ڪروڙين روپيا ڪمائي ورتا. پيٽروليم ڊيلر ايسوسيئيشن مطابق “حڪومت تيل جي درآمد جا آرڊرس مئي مهيني جي قيمتن تحت ڏنا آهن. مئي ۾ عالمي مارڪيٽ ۾ تيل سستو هو اُن حساب سان 7 ڊالر في بيرل قيمت بيهي ٿي، اهڙي طرح پيٽرول مصنوعات جي اگهن ۾ مجموعي طور پنجن روپين جي گهٽتائي ٿيڻ کپي ها پر حڪومت اُن ۾ واڌارو ڪيو آهي ۽ هاڻي حڪومت ٻنهين پاسن کان اربين روپيا ڪمائيندي.”

تيل تي ڪاربن ٽئڪس لاڳو ڪري حڪومت ساليانو هڪ سؤ ارب روپيا ڪمائڻ جي رٿابندي ڪري ڇڏي آهي. پيٽرول تي 10 روپيا، گاسليٽ تي 6 روپيا، هاءِ اسپيڊ ڊيزل تي 8 روپيا، لائيٽ ڊيزل تي 6 روپيا، هاءِ اوڪٽين تي 14 روپيا ڪاربان ٽئڪس لاڳو ڪيو ويو آهي. حڪومت پاران چيو ويو آهي ته “موجوده صورتحال ۾ پيٽروليم مصنوعات تي سبسڊي نه ٿي ڏئي سگهجي ۽ عوام کي اهو بار برداشت ڪرڻو پوندو.” سوال اهو آهي جمهوريت ۽ جمهوري حڪومت اچڻ کانپوءِ حالتون بهتري طرف ڇو نه ٿيون وڌن، حالتون اڳ کان وڌيڪ خراب ڇو ٿي رهيون آهن؟ ٻي ڳالهه ته آخر عوام ڪيترا بار برداشت ڪري؟ ڪا حد يا حساب ته هـُـجڻ گهرجي نه! بجلي جو بحران شديد کان شديد ترين ٿي رهيو آهي، لوڊشيڊنگ ماڻهن جو جيئڻ حرام ڪري ڇڏيو آهي مٿان وري ڳرن بلن ۽ ڪوڙن آبجيڪشن جي ڪري ماڻهو رت جا ڳوڙها ڳاڙڻ تي مجبور آهن هينئر وري تيل جي قيمتن ۾ واڌارو ڪري مهانگائي کي هٿي ڏني ويئي آهي. حڪومت لامحدود وسيلا هئڻ جي باوجود سبسڊي وارو بار کڻڻ لاءِ تيار ناهي باقي عوام تي سڀئي بار وڌا پيا وڃن ۽ اُن ڳالهه جو به خيال نه پيو رکيو وڃي ته عوام اهي بار برداشت به ڪري سگهندو يا نه. حڪومت ۾ ويٺل برگيڊ جي سهولتن ۾ گهٽتائي بجائي واڌارو اچي رهيو آهي ۽ عوام جي سهولتن ۾ واڌارو اچڻ بجاءِ گهٽتائي اچي رهي آهي. زندگيءَ جي مختلف طبقن سان واسطو رکندڙ سڀني ماڻهن تيل قيمتن ۾ تازي واڌاري کي عوام دشمني جو نالو ڏنو آهي ۽ واپارين، صنعتڪارن توڙي ٽرانسپورٽرن هڙتال جي ڌمڪي ڏئي ڇڏي آهي. اسان جي ملڪ ۾ پبلڪ ٽرانسپورٽ جي حالت تمام گهڻي خراب آهي، چيڪ ۽ بئلنس جو به ڪوئي نظام ڪونهي ۽ ڪرايا به تمام ڳرا آهن. تيل جي قيمتن ۾ واڌ سان وڌيڪ حالتون خراب ٿيڻ يقيني آهن. عام ماڻهوءَ سان گڏوگڏ مڊل ڪلاس ۽ سفري سهولتن لاءِ گاڏيون رکندڙن جي مسئلن ۾ به واڌارو اچي ويو آهي. اسپيئر پارٽس، ٽائرن ۽ ٽيوبن جون قيمتون اڳ ۾ ئي آسمان تي پهتل هيون هينئر انهن جون قيمتون به وڌي ويون آهن، اهڙي طرح ماڻهن جي معيارِ زندگي تي تمام خطرناڪ اثر پوندا. حڪومت پاران ماڻهن جي معيار زندگي کي بهتر بنائڻ ۽ عوام دوست بجيٽ ڏيڻ واريون سڀئي دعوائون دم ٽوڙي رهيون آهن. بجلي واري بحران ماڻهن جي روين ۾ اڳ ئي تمام گهڻي سختي پيدا ڪري ڇڏي هئي ۽ سڄي ملڪ جا ماڻهو سراپا احتجاج بڻيل هئا مٿان وري تيل جي قيمتن ۾ واڌ واري فيصلي “پيٽرول تي تيلي” وارو ڪم ڪيو آهي. ماڻهن جي ڪاوڙ ۾ تيزيءَ سان واڌارو اچي رهيو آهي، اُميدون نااُميديءَ ۾ تبديل ٿي رهيون آهن ۽ صبر جا پئمانا لبريز ٿي رهيا آهن. افسوس اهو آهي جو اسان جي حڪومت ماڻهن جي مسئلن ۽ احساسن کي سمجهڻ ۽ انهن جي ڦٽن تي پها رکڻ بجاءِ آءِ ايم ايف جا شرط ۽ پنهنجا خسارا پورا ڪرڻ لاءِ انگن اکرن واري راند ۾ مصروف آهي.

اهو طئي آهي ته عوامي مفادن کي سامهون نه رکڻ جا نتيجا ڪڏهن به لاڀائتا ٿي نه ٿا سگهن حڪومت ڇا ٿي سوچي ۽ اُن وٽ عوامي مفادن جي ڪيتري اهميت آهي اها ته هڪ خبر الله کي ٻي کين آهي پر اهو واضح آهي ته جيڪڏهن وقتائتا ۽ دانشمنداڻا قدم نه کنيا ويا ته حالتون ڪنٽرول ۾ رهڻ ڏکيو آهي.

وزيراعظم چيو آهي ته “غربت، بيروزگاري ۽ لوڊشيڊنگ جي خاتمي لاءِ ڪوشان آهيون” ڳالهه ته سٺي ۽ اُميدن سان ڀرپور آهي پر جيستائين ڳالهين بجاءِ پاليسين کي بهتر نه بڻائبو ته چڱا نتيجا ڪيئن ايندا؟ غربت، بيروزگاري ۽ لوڊشيڊنگ ڪيئن ختم ٿيندي؟ تيل جي قيمتن کي وڌائڻ ۽ سبسڊي ختم ڪرڻ سان مهانگائي ۽ غربت ۾ واڌارو ته يقينن اچي سگهي ٿو پر خاتمو ناممڪن آهي، لوڊشيڊنگ به بجلي جي پيداوار وڌائڻ، لائين لاسز گهٽائڻ ۽ بجلي چوري کي روڪڻ سان ئي ممڪن بڻجي سگهي ٿي، حڪومت وٽ اُن لاءِ ڪهڙي رٿابندي آهي؟ وزيراعظم کي اهو به ٻـُـڌائڻ گهرجي. ڳالهين سان حالتون بهتر ٿين ها ته شايد پاڪستان سڄي دنيا کان وڌيڪ سکيو ستابو هجي ها.

رپورٽ ٿيو آهي ته وزيراعظم جي صدارت هيٺ ڪابينا جي گڏجاڻي ۾ ميمبر پيٽروليم مصنوعات جا اگهه وڌائڻ تي ورهائجي ويا، ميمبرن اعتماد ۾ نه وٺڻ تي احتجاج ڪندي چيو ته “اگهه وڌائڻ سان مهانگائي جي نئين لهر پيدا ٿيندي، جيڪا عوام جي شديد ردعمل جو سبب بڻجي سگهي ٿي تنهن ڪري اگهه وڌائڻ وارو فيصلو واپس ورتو وڃي.” وزيراعظم ميمبرن جو مطالبو رد ڪندي چيو ته “پيٽرول اگهن ۾ واڌ بجيٽ ۽ مالياتي بل ۾ ڏنل قاعدن مطابق آهي، جنهن جي پارليامينٽ منظوري ڏني، اهو فيصلو سخت آهي پر پيٽروليم اگهه عالمي مارڪيٽ سان ڳنڍڻ کانپوءِ اضافو ڪرڻ صحيح هو.” عجيب صورتحال آهي جو ٻين سڀني معاملن کي ته نظر ۾ رکيو پيو وڃي پر بنيادي ڳالهه تي ڪو به ڌيان نه پيو ڏنو وڃي. بجيٽ ۽ مالياتي بل ۾ ڪهڙا به قائدا ٺاهيا وڃن پر ڳالهه ته اها آهي ته ٽئڪس جي مد ۾ عوام تي وڌل نئون بار عوام برداشت ڪري سگهندو يا نه؟ اهو سوچڻ جي ڪا به تڪليف نه پئي ڪئي وڃي.

اسين سمجهون ٿا ته تيل جا وڌايل اگهه ۽ بجلي وارو بحران نه رڳو عوام لاءِ ناقابل برداشت بڻجي ويوآهي پر خود حڪومت لاءِ به تمام گهڻو نقصانڪار ثابت ٿي رهيو آهي. جيڪڏهن صورتحال کي عوام جي اک سان ڏٺو وڃي ته نه رڳو سڀ ڪجهه سمجهه ۾ اچي ويندو پر صحيح فيصلا ڪرڻ لاءِ به راهه هموار ٿي سگهندي ۽ جيڪڏهن اسين ڪجهه به سمجهڻ لاءِ تيار ئي ناهيون ته پوءِ ناڪاميءَ جي پاتال ۾ ڪرڻ کان اسان کي ڪو به بچائي نه ٿو سگهي.

murtzasiyal@yhaoo.com

سنڌ ۾ پاڻي جي کوٽ ۽ پنجاب جو غير جمهوري رويو ليکڪ : مرتضيٰ سيال

مرتضيٰ سيال

مرتضيٰ سيال

”ڪنهن به صوبي جو پاڻي ٻئي صوبي کي نه ڏبو“ وزيراعظم قومي اسيمبلي ۾ پڪ ڏياريندي اها ڳالهه چئي هئي. سنڌ ۾ پاڻيءَ جي شديد کوٽ آهي ۽ ٻين معاملن سان گڏ پاڻي ورڇ ۾ به ناانصافي سنڌ جي ئي حصي ۾ ايندي رهي آهي. هن ڀيري جڏهن سنڌ ۾ پاڻي جي کوٽ پوري ڪرڻ جي ڳالهه ٿي ته پنجاب وارن ائين رڙيون ڪرڻ شروع ڪيون ڄڻ هنن سان ڪو وڏو ظلم ٿي رهيو آهي. پنجاب اسيمبليءَ جي اسپيڪر ته ان کي پنجاب جي پاڻيءَ تي ڌاڙي جو نالو ڏنو، ٻئي پاسي پيپلزپارٽي سان لاڳاپيل پنجاب جي آبپاشي واري وزير راجا رياض پنجاب جي پاڻيءَ ۾ هڪ ڪيوسڪ ڪٽوتي ٿيڻ جي صورت ۾ استعيفيٰ ڏيڻ جو اعلان ڪري ڇڏيو. هونئن پنجاب وڏو ڀاءُ آهي ۽ کيس ملڪ جي ٽنهين صوبن کان به وڌيڪ گهرجي، تنهنڪري  ٻين جي حصي مان به ڪٽوتي ڪري پنجاب کي ڏنو ويندو رهيو آهي پر هاڻي جڏهن سنڌ ۾ پاڻيءَ جو شديد بحران هئڻ ڪري رڳو کوٽ کي پورو ڪرڻ جي ڳالهه ٿي آهي ته اهو پنجاب جي پاڻيءَ تي ڌاڙو ٿي ويو. سالن کان معاهدن جي ڀڃڪڙي ڪندي پنجاب سنڌ جي حصي جو پاڻي کڻندو رهيو آهي ته اهو سڀ ڪجهه جائز هو پر جڏهن سنڌ کي پاڻي جي ضرورت آهي ته پنجاب جون حزب اقتدار توڙي حزب اختلاف سڀئي پارٽيون گڏجي اُن کي ناانصافي چئي رهيون آهن. لڳي ٿو ته پنجاب وارن وٽ حق ۽ انصاف لاءِ به پنهنجا ماپا ٺهيل آهن. پنجاب واٽر ڪائونسل کي به هينئر سنڌ طاس معاهدو ياد آيو آهي ۽ چيو پيو وڃي ته سنڌ کي پاڻي ڏيڻ سنڌ طاس معاهدي جي ڀڃڪڙي ٿيندي. فضيلت، اخلاقيات، رواداري ۽ انسان دوستي ته اُها هئي جو پنجاب جون سڀئي سياسي ڌريون سنڌ تي آيل هن ڏکي گهڙي ۾ نه رڳو پاڻي کوٽ پوري ڪرڻ لاءِ پنهنجي حصي مان پاڻي ڏيڻ جي آڇ ڪن ها پر مستقبل ۾ اهڙين ڏکين گهڙين ۾ گڏجي مسئلا حل ڪرڻ جي خاطري به ڪرائن ها. ان صورت ۾ اسان اهو سمجهون ها ته پنجاب واقعي وڏي ڀاءُ هجڻ وارو حق ادا ڪري رهيو آهي پر ائين ناهي، پنهنجي رويي سان پنجاب ثابت ڪري رهيو آهي اهو سنڌ جو سڄڻ ناهي هو رڳو کائڻ لاءِ وڏو ڀاءُ آهي پر ڏيڻ وقت طوطي جيان اکيون ڦيرائيندڙ طوطا چشم آهي. اهو يونيورسل اصول آهي ته پاڻيءَ تي وڌيڪ حق پڇڙيءَ وارن جو هوندو آهي پرپنجاب سنڌ جو نه ته اهو حق مڃيو آهي ۽ نه ئي ڪڏهن انصاف پسند رهيو آهي. 91ع واري پاڻي ٺاهه جي ڀڃڪڙي به پنجاب ئي ڪندو رهيو آهي، ٺاهه ۾ جيڪي ڳالهيون طئي ٿيون پنجاب جو عمل اُن جي ابتڙ رهيو. پنجاب پنهنجا ٽي درياهه ڀارت کي وڪڻڻ کانپوءِ نه رڳو سنڌ جي پاڻيءَ تي اک رکيو ويٺو آهي پر منگلا ڊيم تي به پنهنجي مالڪي جتائي رهيو آهي جڏهن ته اهو رڳو پنجاب لاءِ نه ٺاهيو ويو هو ان تي سنڌ جو به اوترو ئي حق آهي. پنجاب کي پنهنجي رويي ۾ تبديلي آڻڻ گهرجي، پنهنجي آمراڻي سوچ کي جمهوريت پسند بڻائي ٻين جي حقن جو احترام ڪرڻو پوندو. سنڌ هميشه پنجاب کي ڏنو آهي هينئر پاڻي مسئلي تي پنجاب پاران سنڌ کي اکيون ڏيکارڻ وارو رويو بداخلاقي جي زمري ۾ اچي ٿو. هن وقت پاڻي جي حوالي سان جيڪا صورتحال پيدا ٿي آهي اُن ۾ وفاقي حڪومت جي اها ذميواري آهي ته اُها پنجاب کي پاڻيءَ واري معاملي ۾ سنڌ سان ڪيل ناانصافي ياد ڏياري ۽ سنڌ اسيمبلي جي گهر مطابق 91ع واري پاڻي ٺاهه تي سختيءَ سان عمل ڪرائي.

پاڻيءَ جي حوالي سان اهو فرق ته عام ماڻهو به محسوس ڪندا آهن ته سنڌ ۾ پاڻيءَ جي کوٽ هوندي آهي ۽ درياءَ ۾ واري پئي اڏامندي آهي پر پنجاب جا واهه ۽ شاخون پاڻيءَ سان ڀريل هوندا آهن. گذريل ڪجهه سالن کان هر سال اسان وٽ پاڻيءَ جي کوٽ پيدا ٿيندي آهي ته اهو ئي راڳ آلاپيو ويندو آهي ته اها قدرتي کوٽ آهي، جيڪڏهن ائين آهي ته پوءِ اُها کوٽ سنڌ کان اڳ پنجاب ۾ نظر اچڻ گهرجي. 2005ع ۾ ايشين ڊيولپمينٽ بينڪ پاران اسلام آباد ۾ “پاڪستان جا پاڻي وارا معاملا” جي موضوع تي هڪ ميڊيا سيمينار ڪرايو ويو هو جنهن ۾ مون کي به شريڪ ٿيڻ جو موقعو مليو هو، ان سيمينار ۾ پنجاب جا پاڻي ماهر جيڪي انگ اکر پيش ڪري رهيا هئا اهي زميني حقيقتن جي بلڪل ابتڙ هئا. هتي سنڌوءَ ۾ واري پئي اڏامي، ڊائون اسٽريم ڪوٽڙي جي رحم جوڳي حالت هئي پر اسلام آباد ۾ ٿيندڙ سيمينار ۾ ٻڌايو پئي ويو ته سنڌ ۾ پاڻيءَ جي کوٽ بلڪل ناهي ۽ ڪوٽڙي ڊائون اسٽريم کي گهربل پاڻي ملي رهيو آهي، جڏهن انهن ماهرن کي سنڌ جي صحافين اها آفر ڏني ته “سرزمين تي هلي ڏسو ته پاڻيءَ جي صورتحال ڇا آهي، زميني حقيقتون توهان جي انگن اکرن جي بلڪل ابتڙ آهن، اسين اوهان جي ميزباني لاءِ تيار آهيون ۽ توهان کي وٺي ٿا هلون اتي هلي ڏسو ته صورتحال ڇا آهي” ته هـُـنن اهو چئي جان ڇڏائي ته “اهي انگ اکر سرڪاري ادارن پاران مهيا ڪيا ويا آهن.” هن دؤر ۾ به جيڪڏهن غلط انگ اکرن تي پاليسيون  ٺهنديون رهيون ته ظاهر آهي بحران ئي پيدا ٿيندا رهندا.

اسان جي ملڪ ۾ سدائين پنجاب کي خوش ڪرڻ جي چڪر ۾ ننڍن صوبن خاص ڪري سنڌ ۽ بلوچستان سان تمام گهڻيون ناانصافيون ٿينديون رهيون آهن. ڇا سنڌ رڳو قربانين ڏيڻ لاءِ آهي ۽ پنجاب رڳو کٽيو کائڻ لا”!؟ پاڻيءَ جي حوالي سان حڪومت پاران جيڪو ڪجهه به طئي ٿيندو رهيو آهي اُن جي ڀڃڪڙي سدائين پنجاب ئي ڪندو آهي. 91ع واري پاڻي ٺاهه ۾ نه رڳو سنڌ جي زمينن کي آباد ڪرڻ لاءِ پاڻيءَ جو هڪ حصو رکيو ويو هو پر ڪوٽڙي ڊائون اسٽريم کي به  گهربل پاڻي ڏيڻ جو فيصلو ڪيو ويو هو پر عملي طور سڀ ڪجهه انهن فيصلن جي ابتڙ ٿي رهيو آهي.

سنڌ کي پاڻي نه پيو ملي جنهن ڪري سنڌ جي زمينن ۾ ڌوڙ پئي اڏامي، بيٺل فصل تباهه ٿي رهيا آهن ۽ لکين ايڪڙ زمين غير آباد پئي آهي، ٻئي پاسي ڊائون اسٽريم کي گهربل پاڻي نه ملڻ ڪري ٺٽي ۽ بدين ضلعن ۾ تمام وڏي تباهي اچي وئي آهي. لکين ايڪڙ زمين سمنڊ جي گهيري ۾ اچي چڪي آهي. هڪ رپورٽ مطابق هن وقت گهوڙا ٻاري تعلقي جي 31 هزار 490 ايڪڙ شاهه بندر تعلقي ۾ 5 لک 90 هزار ايڪڙ، ميرپور ساڪرو ۾ 60 هزار 178 ايڪڙ، ڪيٽي بندر ۾ هڪ لک 13 هزار 900 ايڪڙ، گولاڙچي ۾ 40 هزار 625 ايڪڙ، بدين ۾ 49 هزار 179 ايڪڙ زمين سمنڊ جي گهيري ۾ اچي چڪي آهي. ڄاڻايل علائقن جا ماڻهو معاشي ۽ سماجي طور تباهه ٿي چڪا آهن ۽ اهو سڀ ڪجهه ڊائون اسٽريم کي پاڻي نه ڏيڻ واري فيصلي تحت ٿيو آهي. پنجاب سدائين اُن مؤقف جو رهيو آهي ته ڊائون اسٽريم ۾ پاڻي ضايع ٿي رهيو آهي. هڪ طرف اُن کي پاڻيءَ جو زيان سڏيو ويو ٻئي پاسي غلط انگن اکرن جي بنياد تي غلط پاليسيون ٺاهي سنڌي ماڻهن جي نڙيءَ تي ننهن ڏيڻ جون ڪوششون ٿينديون رهيون. ارسا دعويٰ ڪري رهي آهي ته “صوبن کي 91ع ٺاهه تحت پاڻي ڏنو پيو وڃي” جڏهن ته حقيقت اها آهي ته سنڌ ۽ بلوچستان کي اُن ٺاهه بجاءِ 61 هزار ڪيوسڪ گهٽ پاڻي ملي رهيو آهي ۽ ڊائون اسٽريم کي مڪمل طور پاڻي ڏيڻ بند ڪيو ويو آهي جنهن جي ڪري تمام وڏي تباهي آئي آهي. مٿي ان جا تفصيلي انگ اکر ڏناويا آهن. ارسا پاڻيءَ جي ورڇ کي انصاف ڀريو سڏي رهي آهي جڏهن ته صورتحال مان واضح آهي ته ڄاڻي واڻي اهڙا انتظام ڪيا ويا آهن جو پنجاب جون پنج ئي آڱريون گيهه ۾ آهن ۽ سنڌ کي روايتي طور آسرن ۾ رکيو پيو وڃي. صدر پاران ارسا جي اعليٰ سطحي اجلاس ۾ سختي سان منع ڪرڻ جي باوجود پنجاب جي تڪراري تونسا پنجند لنڪ ڪئنال جو وهڪرو 5 هزار مان وڌائي 9 هزار ڪيوسڪ ڪيو ويو ۽ اطلاعن مطابق ڪالهه اهو وهڪرو 9 هزارن کان وڌائي 12 هزار ڪيو ويو. پنجاب نه رڳو هن سيزن لاءِ ٻين صوبن جي حصي جو پاڻي هڙپ ڪري پنهنجون ضرورتون پوريون ڪري رهيو آهي پر ايندڙ ربيع واري سيزن لاءِ به پاڻي ذخيرو ڪرڻ شروع ڪري ڇڏيو آهي. ٻين صوبن جي ڀيٽ ۾ پنجاب کي 6 هزار ڪيوسڪ واڌو پاڻي فراهم ڪيو پيو وڃي ۽ ارسا باوجود اُن جي دعويٰ ڪري رهي آهي ته پاڻي جي ورڇ انصاف ڀريي نموني ٿي رهي آهي. ٻٽار معيار، ٻٽيون پاليسيون ۽ ٻين جا حق کائڻ وارن معاملن جي ڪري رياست جو ڪردار مشڪوڪ ئي نه پر تمام گهڻو ايذائيندڙ به رهيو آهي پر هاڻي رويا تبديل ٿيڻ گهرجن، هينئر ملڪ ۾ چونڊيل ۽ جمهوري حڪومت قائم آهي گهٽ ۾ گهٽ هينئر ڪنهن به ننڍي صوبي سان زيادتي نه ٿيڻ گهرجي. پاڻي واري معاملي تي صدر، وزيراعظم ۽ سنڌ حڪومت جيڪو مؤقف اختيار ڪيو آهي اهو ساراهه جوڳو ۽ جمهوري سوچ مطابق آهي پر جيستائين پنجاب حڪومت ۽ ارسا جو ڪردار آهي ته اُهي نه رڳو سنڌ سان زيادتي ڪري رهيا آهن پر وفاقي حڪومت لاءِ به مسئلا پيدا ڪري رهيا آهن جنهن جو تازو مثال پنجاب اسيمبليءَ ۾ صدر تي تنقيد ڪرڻ وارو آهي. صدر جي پاڻي کوٽ پوري ڪرڻ وارين هدايتن کي پنجاب جي حقن تي ڌاڙو قرار ڏنو ويو. اُن رويي کي ڪنهن به طرح جمهوري رويو نه ٿو سڏي سگهجي. اها مفادپرستي ۽ سنڌ دشمني جي انتها آهي جو سالن کان سنڌ جي پاڻي تي راتاهو هڻندي کين ڪو به احساس نه ٿو ٿئي پر جڏهن سنڌ ۾ پاڻي واري کوٽ کي ختم ڪرڻ لاءِ پنجاب کي ٿورڙو پاڻي ڏيڻو پئجي رهيو آهي ته هاءِ گهوڙا ڪئي پئي وڃي ته انهن سان زيادتي ٿي رهي آهي.

وفاقي حڪومت کي گهرجي ته پنجاب جي اُن غير جمهوري رويي جو سختيءَ سان نوٽيس وٺي ۽ سنڌ ۾ پاڻيءَ جي کوٽ کي پورو ڪرڻ جا هر ممڪن اپاءُ وٺي. ساڳئي وقت پاڻي جي انصاف ڀري ورڇ جون دعوائون ڪندڙ ارسا کان به پڇاڻو ڪيو وڃي ۽ پاڻي واري معاملي کي مستقل بنيادن تي حل ڪيو وڃي جيئن مستقبل ۾ پنجاب سنڌ جي حقن تي ڌاڙو هڻي نه سگهي.

murtazasiyal@yahoo.com