• </* Theme Name: Twenty Ten Theme URI: http://wordpress.org/ Description: The 2010 theme for WordPress is stylish, customizable, simple, and readable -- make it yours with a custom menu, header image, and background. Twenty Ten supports six widgetized areas (two in the sidebar, four in the footer) and featured images (thumbnails for gallery posts and custom header images for posts and pages). It includes stylesheets for print and the admin Visual Editor, special styles for posts in the "Asides" and "Gallery" categories, and has an optional one-column page template that removes the sidebar. Author: the WordPress team Version: 1.3 License: GNU General Public License License URI: license.txt Tags: black, blue, white, two-columns, fixed-width, custom-header, custom-background, threaded-comments, sticky-post, translation-ready, microformats, rtl-language-support, editor-style, custom-menu */ /* =Reset default browser CSS. Based on work by Eric Meyer: http://meyerweb.com/eric/tools/css/reset/index.html -------------------------------------------------------------- */ html, body, div, span, applet, object, iframe, h1, h2, h3, h4, h5, h6, p, blockquote, pre, a, abbr, acronym, address, big, cite, code, del, dfn, em, font, img, ins, kbd, q, s, samp, small, strike, strong, sub, sup, tt, var, b, u, i, center, dl, dt, dd, ol, ul, li, fieldset, form, label, legend, table, caption, tbody, tfoot, thead, tr, th, td { background: transparent; border: 0; margin: 0; padding: 0; vertical-align: baseline; } body { line-height: 1; } h1, h2, h3, h4, h5, h6 { clear: both; font-weight: normal; } ol, ul { list-style: none; } blockquote { quotes: none; } blockquote:before, blockquote:after { content: ''; content: none; } del { text-decoration: line-through; } /* tables still need 'cellspacing="0"' in the markup */ table { border-collapse: collapse; border-spacing: 0; } a img { border: none; } /* =Layout -------------------------------------------------------------- */ /* LAYOUT: Two columns DESCRIPTION: Two-column fixed layout with one sidebar right of content */ #container { float: left; margin: 0 -240px 0 0; width: 100%; } #content { margin: 0 280px 0 20px; } #primary, #secondary { float: right; overflow: hidden; width: 220px; } #secondary { clear: right; } #footer { clear: both; width: 100%; } /* LAYOUT: One column, no sidebar DESCRIPTION: One centered column with no sidebar */ .one-column #content { margin: 0 auto; width: 640px; } /* LAYOUT: Full width, no sidebar DESCRIPTION: Full width content with no sidebar; used for attachment pages */ .single-attachment #content { margin: 0 auto; width: 900px; } /* =Fonts -------------------------------------------------------------- */ body, input, textarea, .page-title span, .pingback a.url { font-family: MB Khursheed, Georgia, "Bitstream Charter", serif; } h3#comments-title, h3#reply-title, #access .menu, #access div.menu ul, #cancel-comment-reply-link, .form-allowed-tags, #site-info, #site-title, #wp-calendar, .comment-meta, .comment-body tr th, .comment-body thead th, .entry-content label, .entry-content tr th, .entry-content thead th, .entry-meta, .entry-title, .entry-utility, #respond label, .navigation, .page-title, .pingback p, .reply, .widget-title, .wp-caption-text { font-family: MB Khursheed, "Helvetica Neue", Arial, Helvetica, "Nimbus Sans L", sans-serif; } input[type=submit] { font-family: MB Khursheed, "Helvetica Neue", Arial, Helvetica, "Nimbus Sans L", sans-serif; } pre { font-family: MB Khursheed, "Courier 10 Pitch", Courier, monospace; } code { font-family: MB Khursheed, Monaco, Consolas, "Andale Mono", "DejaVu Sans Mono", monospace; } /* =Structure -------------------------------------------------------------- */ /* The main theme structure */ #access .menu-header, div.menu, #colophon, #branding, #main, #wrapper { margin: 0 auto; width: 940px; } #wrapper { background: #fff; margin-top: 20px; padding: 0 20px; } /* Structure the footer area */ #footer-widget-area { overflow: hidden; } #footer-widget-area .widget-area { float: left; margin-right: 20px; width: 220px; } #footer-widget-area #fourth { margin-right: 0; } #site-info { float: left; font-size: 14px; font-weight: bold; width: 700px; } #site-generator { float: right; width: 220px; } /* =Global Elements -------------------------------------------------------------- */ /* Main global 'theme' and typographic styles */ body { background: #f1f1f1; } body, input, textarea { color: #666; font-size: 12px; line-height: 18px; } hr { background-color: #e7e7e7; border: 0; clear: both; height: 1px; margin-bottom: 18px; } /* Text elements */ p { margin-bottom: 18px; text-align:justify; } ul { list-style: square; margin: 0 0 18px 1.5em; } ol { list-style: decimal; margin: 0 0 18px 1.5em; } ol ol { list-style: upper-alpha; } ol ol ol { list-style: lower-roman; } ol ol ol ol { list-style: lower-alpha; } ul ul, ol ol, ul ol, ol ul { margin-bottom: 0; } dl { margin: 0 0 24px 0; } dt { font-weight: bold; } dd { margin-bottom: 18px; } strong { font-weight: bold; } cite, em, i { font-style: italic; } big { font-size: 131.25%; } ins { background: #ffc; text-decoration: none; } blockquote { font-style: italic; padding: 0 3em; } blockquote cite, blockquote em, blockquote i { font-style: normal; } pre { background: #f7f7f7; color: #222; line-height: 18px; margin-bottom: 18px; overflow: auto; padding: 1.5em; } abbr, acronym { border-bottom: 1px dotted #666; cursor: help; } sup, sub { height: 0; line-height: 1; position: relative; vertical-align: baseline; } sup { bottom: 1ex; } sub { top: .5ex; } input[type="text"], textarea { background: #f9f9f9; border: 1px solid #ccc; box-shadow: inset 1px 1px 1px rgba(0,0,0,0.1); -moz-box-shadow: inset 1px 1px 1px rgba(0,0,0,0.1); -webkit-box-shadow: inset 1px 1px 1px rgba(0,0,0,0.1); padding: 2px; } a:link { color: #0066cc; } a:visited { color: #743399; } a:active, a:hover { color: #ff4b33; } /* Text meant only for screen readers */ .screen-reader-text { position: absolute; left: -9000px; } /* =Header -------------------------------------------------------------- */ #header { padding: 30px 0 0 0; } #site-title { float: left; font-size: 30px; line-height: 36px; margin: 0 0 18px 0; width: 700px; } #site-title a { color: #000; font-weight: bold; text-decoration: none; } #site-description { clear: right; float: right; font-style: italic; margin: 15px 0 18px 0; width: 220px; } /* This is the custom header image */ #branding img { border-top: 4px solid #000; border-bottom: 1px solid #000; display: block; float: left; } /* =Menu -------------------------------------------------------------- */ #access { background: #000; display: block; float: left; margin: 0 auto; width: 940px; } #access .menu-header, div.menu { font-size: 13px; margin-left: 12px; width: 928px; } #access .menu-header ul, div.menu ul { list-style: none; margin: 0; } #access .menu-header li, div.menu li { float: left; position: relative; } #access a { color: #aaa; display: block; line-height: 38px; padding: 0 10px; text-decoration: none; } #access ul ul { box-shadow: 0px 3px 3px rgba(0,0,0,0.2); -moz-box-shadow: 0px 3px 3px rgba(0,0,0,0.2); -webkit-box-shadow: 0px 3px 3px rgba(0,0,0,0.2); display: none; position: absolute; top: 38px; left: 0; float: left; width: 180px; z-index: 99999; } #access ul ul li { min-width: 180px; } #access ul ul ul { left: 100%; top: 0; } #access ul ul a { background: #333; line-height: 1em; padding: 10px; width: 160px; height: auto; } #access li:hover > a, #access ul ul :hover > a { background: #333; color: #fff; } #access ul li:hover > ul { display: block; } #access ul li.current_page_item > a, #access ul li.current-menu-ancestor > a, #access ul li.current-menu-item > a, #access ul li.current-menu-parent > a { color: #fff; } * html #access ul li.current_page_item a, * html #access ul li.current-menu-ancestor a, * html #access ul li.current-menu-item a, * html #access ul li.current-menu-parent a, * html #access ul li a:hover { color: #fff; } /* =Content -------------------------------------------------------------- */ #main { clear: both; overflow: hidden; padding: 40px 0 0 0; } #content { margin-bottom: 36px; } #content, #content input, #content textarea { color: #333; font-size: 16px; line-height: 24px; } #content p, #content ul, #content ol, #content dd, #content pre, #content hr { margin-bottom: 24px; } #content ul ul, #content ol ol, #content ul ol, #content ol ul { margin-bottom: 0; } #content pre, #content kbd, #content tt, #content var { font-size: 15px; line-height: 21px; } #content code { font-size: 13px; } #content dt, #content th { color: #000; } #content h1, #content h2, #content h3, #content h4, #content h5, #content h6 { color: #000; line-height: 1.5em; margin: 0 0 20px 0; } #content table { border: 1px solid #e7e7e7; margin: 0 -1px 24px 0; text-align: left; width: 100%; } #content tr th, #content thead th { color: #888; font-size: 12px; font-weight: bold; line-height: 18px; padding: 9px 24px; } #content tr td { border-top: 1px solid #e7e7e7; padding: 6px 24px; } #content tr.odd td { background: #f2f7fc; } .hentry { margin: 0 0 48px 0; } .home .sticky { background: #f2f7fc; border-top: 4px solid #000; margin-left: -20px; margin-right: -20px; padding: 18px 20px; } .single .hentry { margin: 0 0 36px 0; } .page-title { color: #000; font-size: 14px; font-weight: bold; margin: 0 0 36px 0; } .page-title span { color: #333; font-size: 16px; font-style: italic; font-weight: normal; } .page-title a:link, .page-title a:visited { color: #888; text-decoration: none; } .page-title a:active, .page-title a:hover { color: #ff4b33; } #content .entry-title { color: #000; font-size: 21px; font-weight: bold; line-height: 1.3em; margin-bottom: 0; } .entry-title a:link, .entry-title a:visited { color: #000; text-decoration: none; } .entry-title a:active, .entry-title a:hover { color: #ff4b33; } .entry-meta { color: #888; font-size: 12px; } .entry-meta abbr, .entry-utility abbr { border: none; } .entry-meta abbr:hover, .entry-utility abbr:hover { border-bottom: 1px dotted #666; } .entry-content, .entry-summary { clear: both; padding: 12px 0 0 0; } #content .entry-summary p:last-child { margin-bottom: 12px; } .entry-content fieldset { border: 1px solid #e7e7e7; margin: 0 0 24px 0; padding: 24px; } .entry-content fieldset legend { background: #fff; color: #000; font-weight: bold; padding: 0 24px; } .entry-content input { margin: 0 0 24px 0; } .entry-content input.file, .entry-content input.button { margin-right: 24px; } .entry-content label { color: #888; font-size: 12px; } .entry-content select { margin: 0 0 24px 0; } .entry-content sup, .entry-content sub { font-size: 10px; } .entry-content blockquote.left { float: left; margin-left: 0; margin-right: 24px; text-align: right; width: 33%; } .entry-content blockquote.right { float: right; margin-left: 24px; margin-right: 0; text-align: left; width: 33%; } .page-link { clear: both; color: #000; font-weight: bold; margin: 0 0 22px 0; word-spacing: 0.5em; } .page-link a:link, .page-link a:visited { background: #f1f1f1; color: #333; font-weight: normal; padding: 0.5em 0.75em; text-decoration: none; } .home .sticky .page-link a { background: #d9e8f7; } .page-link a:active, .page-link a:hover { color: #ff4b33; } body.page .edit-link { clear: both; display: block; } #entry-author-info { background: #f2f7fc; border-top: 4px solid #000; clear: both; font-size: 14px; line-height: 20px; margin: 24px 0; overflow: hidden; padding: 18px 20px; } #entry-author-info #author-avatar { background: #fff; border: 1px solid #e7e7e7; float: left; height: 60px; margin: 0 -104px 0 0; padding: 11px; } #entry-author-info #author-description { float: left; margin: 0 0 0 104px; } #entry-author-info h2 { color: #000; font-size: 100%; font-weight: bold; margin-bottom: 0; } .entry-utility { clear: both; color: #888; font-size: 12px; line-height: 18px; } .entry-meta a, .entry-utility a { color: #888; } .entry-meta a:hover, .entry-utility a:hover { color: #ff4b33; } #content .video-player { padding: 0; } /* =Asides -------------------------------------------------------------- */ .home #content .format-aside p, .home #content .category-asides p { font-size: 14px; line-height: 20px; margin-bottom: 10px; margin-top: 0; } .home .hentry.format-aside, .home .hentry.category-asides { padding: 0; } .home #content .format-aside .entry-content, .home #content .category-asides .entry-content { padding-top: 0; } /* =Gallery listing -------------------------------------------------------------- */ .format-gallery .size-thumbnail img, .category-gallery .size-thumbnail img { border: 10px solid #f1f1f1; margin-bottom: 0; } .format-gallery .gallery-thumb, .category-gallery .gallery-thumb { float: left; margin-right: 20px; margin-top: -4px; } .home #content .format-gallery .entry-utility, .home #content .category-gallery .entry-utility { padding-top: 4px; } /* =Attachment pages -------------------------------------------------------------- */ .attachment .entry-content .entry-caption { font-size: 140%; margin-top: 24px; } .attachment .entry-content .nav-previous a:before { content: '\21900a0'; } .attachment .entry-content .nav-next a:after { content: '0a0\2192'; } /* =Images -------------------------------------------------------------- */ /* Resize images to fit the main content area. - Applies only to images uploaded via WordPress by targeting size-* classes. - Other images will be left alone. Use "size-auto" class to apply to other images. */ img.size-auto, img.size-full, img.size-large, img.size-medium, .attachment img { max-width: 100%; /* When images are too wide for containing element, force them to fit. */ height: auto; /* Override height to match resized width for correct aspect ratio. */ } .alignleft, img.alignleft { display: inline; float: left; margin-right: 24px; margin-top: 4px; } .alignright, img.alignright { display: inline; float: right; margin-left: 24px; margin-top: 4px; } .aligncenter, img.aligncenter { clear: both; display: block; margin-left: auto; margin-right: auto; } img.alignleft, img.alignright, img.aligncenter { margin-bottom: 12px; } .wp-caption { background: #f1f1f1; line-height: 18px; margin-bottom: 20px; max-width: 632px !important; /* prevent too-wide images from breaking layout */ padding: 4px; text-align: center; } .wp-caption img { margin: 5px 5px 0; } .wp-caption p.wp-caption-text { color: #888; font-size: 12px; margin: 5px; } .wp-smiley { margin: 0; } .gallery { margin: 0 auto 18px; } .gallery .gallery-item { float: left; margin-top: 0; text-align: center; width: 33%; } .gallery-columns-2 .gallery-item { width: 50%; } .gallery-columns-4 .gallery-item { width: 25%; } .gallery img { border: 2px solid #cfcfcf; } .gallery-columns-2 .attachment-medium { max-width: 92%; height: auto; } .gallery-columns-4 .attachment-thumbnail { max-width: 84%; height: auto; } .gallery .gallery-caption { color: #888; font-size: 12px; margin: 0 0 12px; } .gallery dl { margin: 0; } .gallery img { border: 10px solid #f1f1f1; } .gallery br+br { display: none; } #content .attachment img {/* single attachment images should be centered */ display: block; margin: 0 auto; } /* =Navigation -------------------------------------------------------------- */ .navigation { color: #888; font-size: 12px; line-height: 18px; overflow: hidden; } .navigation a:link, .navigation a:visited { color: #888; text-decoration: none; } .navigation a:active, .navigation a:hover { color: #ff4b33; } .nav-previous { float: left; width: 50%; } .nav-next { float: right; text-align: right; width: 50%; } #nav-above { margin: 0 0 18px 0; } #nav-above { display: none; } .paged #nav-above, .single #nav-above { display: block; } #nav-below { margin: -18px 0 0 0; } /* =Comments -------------------------------------------------------------- */ #comments { clear: both; } #comments .navigation { padding: 0 0 18px 0; } h3#comments-title, h3#reply-title { color: #000; font-size: 20px; font-weight: bold; margin-bottom: 0; } h3#comments-title { padding: 24px 0; } .commentlist { list-style: none; margin: 0; } .commentlist li.comment { border-bottom: 1px solid #e7e7e7; line-height: 24px; margin: 0 0 24px 0; padding: 0 0 0 56px; position: relative; } .commentlist li:last-child { border-bottom: none; margin-bottom: 0; } #comments .comment-body ul, #comments .comment-body ol { margin-bottom: 18px; } #comments .comment-body p:last-child { margin-bottom: 6px; } #comments .comment-body blockquote p:last-child { margin-bottom: 24px; } .commentlist ol { list-style: decimal; } .commentlist .avatar { position: absolute; top: 4px; left: 0; } .comment-author { } .comment-author cite { color: #000; font-style: normal; font-weight: bold; } .comment-author .says { font-style: italic; } .comment-meta { font-size: 12px; margin: 0 0 18px 0; } .comment-meta a:link, .comment-meta a:visited { color: #888; text-decoration: none; } .comment-meta a:active, .comment-meta a:hover { color: #ff4b33; } .commentlist .even { } .commentlist .bypostauthor { } .reply { font-size: 12px; padding: 0 0 24px 0; } .reply a, a.comment-edit-link { color: #888; } .reply a:hover, a.comment-edit-link:hover { color: #ff4b33; } .commentlist .children { list-style: none; margin: 0; } .commentlist .children li { border: none; margin: 0; } .nopassword, .nocomments { display: none; } #comments .pingback { border-bottom: 1px solid #e7e7e7; margin-bottom: 18px; padding-bottom: 18px; } .commentlist li.comment+li.pingback { margin-top: -6px; } #comments .pingback p { color: #888; display: block; font-size: 12px; line-height: 18px; margin: 0; } #comments .pingback .url { font-size: 13px; font-style: italic; } /* Comments form */ input[type=submit] { color: #333; } #respond { border-top: 1px solid #e7e7e7; margin: 24px 0; overflow: hidden; position: relative; } #respond p { margin: 0; } #respond .comment-notes { margin-bottom: 1em; } .form-allowed-tags { line-height: 1em; } .children #respond { margin: 0 48px 0 0; } h3#reply-title { margin: 18px 0; } #comments-list #respond { margin: 0 0 18px 0; } #comments-list ul #respond { margin: 0; } #cancel-comment-reply-link { font-size: 12px; font-weight: normal; line-height: 18px; } #respond .required { color: #ff4b33; font-weight: bold; } #respond label { color: #888; font-size: 12px; } #respond input { margin: 0 0 9px; width: 98%; } #respond textarea { width: 98%; } #respond .form-allowed-tags { color: #888; font-size: 12px; line-height: 18px; } #respond .form-allowed-tags code { font-size: 11px; } #respond .form-submit { margin: 12px 0; } #respond .form-submit input { font-size: 14px; width: auto; } /* =Widget Areas -------------------------------------------------------------- */ .widget-area ul { list-style: none; margin-left: 0; } .widget-area ul ul { list-style: square; margin-left: 1.3em; } .widget-area select { max-width: 100%; } .widget_search #s {/* This keeps the search inputs in line */ width: 60%; } .widget_search label { display: none; } .widget-container { margin: 0 0 18px 0; } .widget-title { color: #222; font-weight: bold; } .widget-area a:link, .widget-area a:visited { text-decoration: none; } .widget-area a:active, .widget-area a:hover { text-decoration: underline; } .widget-area .entry-meta { font-size: 11px; } #wp_tag_cloud div { line-height: 1.6em; } #wp-calendar { width: 100%; } #wp-calendar caption { color: #222; font-size: 14px; font-weight: bold; padding-bottom: 4px; text-align: left; } #wp-calendar thead { font-size: 11px; } #wp-calendar thead th { } #wp-calendar tbody { color: #aaa; } #wp-calendar tbody td { background: #f5f5f5; border: 1px solid #fff; padding: 3px 0 2px; text-align: center; } #wp-calendar tbody .pad { background: none; } #wp-calendar tfoot #next { text-align: right; } .widget_rss a.rsswidget { color: #000; } .widget_rss a.rsswidget:hover { color: #ff4b33; } .widget_rss .widget-title img { width: 11px; height: 11px; } /* Main sidebars */ #main .widget-area ul { margin-left: 0; padding: 0 20px 0 0; } #main .widget-area ul ul { border: none; margin-left: 1.3em; padding: 0; } #primary { } #secondary { } /* Footer widget areas */ #footer-widget-area { } /* =Footer -------------------------------------------------------------- */ #footer { margin-bottom: 20px; } #colophon { border-top: 4px solid #000; margin-top: -4px; overflow: hidden; padding: 18px 0; } #site-info { font-weight: bold; } #site-info a { color: #000; text-decoration: none; } #site-generator { font-style: italic; position: relative; } #site-generator a { background: url(images/wordpress.png) center left no-repeat; color: #666; display: inline-block; line-height: 16px; padding-left: 20px; text-decoration: none; } #site-generator a:hover { text-decoration: underline; } img#wpstats { display: block; margin: 0 auto 10px; } /* =Mobile Safari ( iPad, iPhone and iPod Touch ) -------------------------------------------------------------- */ pre { -webkit-text-size-adjust: 140%; } code { -webkit-text-size-adjust: 160%; } #access, .entry-meta, .entry-utility, .navigation, .widget-area { -webkit-text-size-adjust: 120%; } #site-description { -webkit-text-size-adjust: none; } /* =Print Style -------------------------------------------------------------- */ @media print { body { background: none !important; } #wrapper { clear: both !important; display: block !important; float: none !important; position: relative !important; } #header { border-bottom: 2pt solid #000; padding-bottom: 18pt; } #colophon { border-top: 2pt solid #000; } #site-title, #site-description { float: none; line-height: 1.4em; margin: 0; padding: 0; } #site-title { font-size: 13pt; } .entry-content { font-size: 14pt; line-height: 1.6em; } .entry-title { font-size: 21pt; } #access, #branding img, #respond, .comment-edit-link, .edit-link, .navigation, .page-link, .widget-area { display: none !important; } #container, #header, #footer { margin: 0; width: 100%; } #content, .one-column #content { margin: 24pt 0 0; width: 100%; } .wp-caption p { font-size: 11pt; } #site-info, #site-generator { float: none; width: auto; } #colophon { width: auto; } img#wpstats { display: none; } #site-generator a { margin: 0; padding: 0; } #entry-author-info { border: 1px solid #e7e7e7; } #main { display: inline; } .home .sticky { border: none; } } /* Theme Name: Twenty Ten */ /* RTL Basics */ body { direction:rtl; unicode-bidi:embed; } /* LAYOUT: Two-Column (Right) DESCRIPTION: Two-column fixed layout with one sidebar right of content */ #container { float: right; margin: 0 0 0 -240px; } #content { margin: 0 20px 36px 280px; } #primary, #secondary { float: left; } #secondary { clear: left; } /* =Fonts -------------------------------------------------------------- */ body, input, textarea, .page-title span, .pingback a.url, h3#comments-title, h3#reply-title, #access .menu, #access div.menu ul, #cancel-comment-reply-link, .form-allowed-tags, #site-info, #site-title, #wp-calendar, .comment-meta, .comment-body tr th, .comment-body thead th, .entry-content label, .entry-content tr th, .entry-content thead th, .entry-meta, .entry-title, .entry-utility, #respond label, .navigation, .page-title, .pingback p, .reply, .widget-title, input[type=submit] { font-family: MB Khursheed, Arial, Tahoma, sans-serif; } /* =Structure -------------------------------------------------------------- */ /* The main theme structure */ #footer-widget-area .widget-area { float: right; margin-left: 20px; margin-right: 0; } #footer-widget-area #fourth { margin-left: 0; } #site-info { float: right; } #site-generator { float: left; } /* =Global Elements -------------------------------------------------------------- */ /* Text elements */ ul, ol { margin: 0 1.5em 18px 0; } blockquote { font-style: normal; } /* Text meant only for screen readers */ .screen-reader-text { left: auto; text-indent:-9000px; overflow:hidden; } /* =Header -------------------------------------------------------------- */ #site-title { float: right; } #site-description { clear: left; float: left; font-style: normal; } #branding img { float: right; } /* =Menu -------------------------------------------------------------- */ #access { float:right; } #access .menu-header, div.menu { margin-right: 12px; margin-left: 0; } #access .menu-header li, div.menu li{ float:right; } #access ul ul { left:auto; right:0; float:right; } #access ul ul ul { left:auto; right:100%; } /* =Content -------------------------------------------------------------- */ #content table { text-align: right; margin: 0 0 24px -1px; } .page-title span { font-style:normal; } .entry-title, .entry-meta { clear: right; float: right; margin-left: 68px; margin-right: 0; } .entry-content input.file, .entry-content input.button { margin-left: 24px; margin-right:0; } .entry-content blockquote.left { float: right; margin-right: 0; margin-left: 24px; text-align: left; } .entry-content blockquote.right { float: left; margin-right: 24px; margin-left: 0; text-align: right; } #entry-author-info #author-avatar { float: right; margin: 0 0 0 -104px; } #entry-author-info #author-description { float: right; margin: 0 104px 0 0; } /* Gallery listing -------------------------------------------------------------- */ .category-gallery .gallery-thumb { float: right; margin-left:20px; margin-right:0; } /* Images -------------------------------------------------------------- */ #content .gallery .gallery-caption { margin-right: 0; } #content .gallery .gallery-item { float: right; } /* =Navigation -------------------------------------------------------------- */ .nav-previous { float: right; } .nav-next { float: left; text-align:left; } /* =Comments -------------------------------------------------------------- */ .commentlist li.comment { padding: 0 56px 0 0; } .commentlist .avatar { right: 0; left: auto; } .comment-author .says, #comments .pingback .url { font-style: normal; } /* Comments form */ .children #respond { margin: 0 0 0 48px; } /* =Widget Areas -------------------------------------------------------------- */ .widget-area ul { margin-right: 0; } .widget-area ul ul { margin-right: 1.3em; margin-left: 0; } #wp-calendar caption { text-align: right; } #wp-calendar tfoot #next { text-align: left; } /* Main sidebars */ #main .widget-area ul { margin-right: 0; padding: 0 0 0 20px; } #main .widget-area ul ul { margin-right: 1.3em; margin-left: 0; } /* =Footer -------------------------------------------------------------- */ #site-generator { font-style:normal; } #site-generator a { background-position: right center; padding-right: 20px; padding-left: 0; } .wordpress-hit-counter {direction:ltr;}
  • هڪ ڏينهن اسلاميه ڪاليج سکر جي اسٽاف روم ۾ ويٺي ويٺي سائين امير گل ڪٽوهر چيو ته اخبارن ۾ ڪالم ته ڏاڍا سٺا ٿا اچن پر ڪجھ عرصي کانپوءِ انهن جو نالو نشان نٿو ملي. پڇيومانس ته انٽرنيٽ تي به نٿا ملن . چيائين اتي به وڌ ۾ وڌ هفتي کان پراڻا نٿا ملن. بس اها ڳاله هئي هي بلاگ ٺاهڻ جي. _____ دعاگو : احمد علي مڱريو Website: ahmed.mangrio.com Email: ahmed@mangrio.com
  • صفحا

  • آرڪائوز

  • تازا ليک

  • تازا رايا

    وساريان نه وسرن (5) ڊي سي هاءِ… تي Mohammad Khan Sial
    ڪاوش هائيڊ پارڪ تي heman kumar
    سنڌي ٻولي قومي ٻولي ڇو نه؟ ليک… تي jamila abbassi
    سنڌي ٻولي قومي ٻولي ڇو نه؟ ليک… تي سنڌي ٻولي قومي ٻولي…
    تازي بجيٽ ۽ پسماندگي جي ڏانوڻن… تي Rehman Memon
    هر ڳالهه جي هڪڙي موسم آهي! ليک… تي Munwar ali
    ڏاکڻي پنجاب ۾ دهشتگردن خلاف ام… تي ALLAHDINO BABBAR
    This blog is no more upda… تي Dr Sameena Afghan
    تبديلي ئي آپشن هجڻ گهرجي! ليکڪ… تي Dr Sameena Afghan
    سنڌ مان هندو آبادي جي لڏ پلاڻ… تي Qasim Ali shah
    ايف-آءِ-آر ڪٿي داخل ڪرائجي؟ لي… تي Sunita
    سال 1954 کان وٺي… ليکڪ :… تي Abrar Ali Katpar
    چڪر ڇاهي؟ ليکڪ : ڊاڪٽر ايوب… تي Bilal jan
    چڪر ڇاهي؟ ليکڪ : ڊاڪٽر ايوب… تي Bilal jan
    سنڌ ۾ ايڏي پير پرستي ڇو… تي muntazer soomro
  • بلاگ ڏٺو ويو

    • 20,495 دفعا

ڏاکڻي پنجاب ۾ دهشتگردن خلاف امڪاني آپريشن ۽ سنڌ تي ان جا اثر ليکڪ : محسن ٻٻر

سوات جي حسين ماٿري ۾ مذهب جو منفي ۽ ڀوائتو چهرو پيش ڪرڻ ۽ رت جون نديون وهائيندڙن طالبان خلاف شروع ٿيل قانون لاڳو ڪندڙ ادارن جو آپريشن نيٺ پنهنجي پڄاڻي کي پهتو آهي. مذهب جي نالي کي استعمال ڪندي ماٿري ۾ لاشن جا ڍير لڳائيندڙ ۽ ”گرين چوڪن“ کي ”خوني چوڪ“ بنائيندڙ هاڻي ڀاڄوڪڙ بنجي غائب ٿي ويا آهن ۽ پختونخواهه جي صوبائي۽ وفاقي حڪومتن نيٺ مالاڪنڊ ڊويزن ۾ متاثرين جي واپسي ڪالهه (سومر 13 جولاءِ) کان شروع ٿي ويئي آهي. ان ڏس ۾ ڪالهه قومي ميڊيا جي چونڊ نمائندن کي سوات آپريشن ۽ Internally Displaced Persons (IDPs) جي واپسي جي حوالي سان تفصيلي بريفنگ ڏني ويئي. سنڌي ميڊيا کي پهريون ڀيرو هن اهم ”قومي معاملي“ ۾ شرڪت جي دعوت ڏني ويئي هئي، ڇاڪاڻ ته ان کان اڳ هِن جمهوري حڪومت ۾ سڌ سماءَ جا منتظم اسلام آباد ۾ موجود سنڌي ميڊيا جي نمائندن کي سمورين اعلي سطحي گڏجاڻين ۾ انهي ڪري به شرڪت جي نينڍ اهو چئي نه ڏيندا هئا ته اوهان ”ريجنل ميڊيا“ ۾ اچو ٿا تنهن ڪري اوهان کي فلاڻي گڏجاڻي ۾ نه گهرايو ويندو. بهرحال دير آيد درست آيد، ڪافي رڙ واڪا ڪرڻ بعد نيٺ سنڌي ميڊيا جي نمائندن کي هن قسم جي اهم گڏجاڻي ۾ گهرائڻ جو سلسلو شروع ٿي ويو آهي. ڪالهه بريفنگ ڏيندڙن ۾ سڌ سماءُ جو وفاقي وزير قمرالزمان قائره، آءِ ايس پي آر جو ڊائريڪٽر جنرل ميجر جنرل اطهر عباس ۽ متاثرين جي سارسنڀار ۽ واپسي جي حوالي سان انتظامن کي ڏسندڙ Special Support Group (SSG) جو چيئرمين ليفٽيننٽ جنرل نديم احمد ۽ سڌ سماءُ جو وفاقي سيڪريٽري اشفاق گوندل شامل هئا. بريفنگ ۾ ڪافي اهڙيون شيون پڻ واضح ٿيون جن جي حوالي سان ڪافي ابهام هئا.

بريفنگ جو مقصد قومي ميڊيا کي سوات متاثرين جي واپسي خاص طور ۽ ختم ٿيل فوجي آپريشن جي حوالي سان عام طور تي ڄاڻ فراهم ڪرڻ هو. حڪومت جو چوڻ هو ته حڪومت لڳ ڀڳ 3 لک سوات متاثر خاندانن جي پنهنجن علائقن ڏانهن باعزت ۽ محفوظ واپسي لاءِ سموريون سهولتون فراهم ڪندي ۽ انهن کي هر ممڪن مدد ۽ امداد ڏني ويندي. ظاهر آهي رياست جو فرض ٿئي ٿو ته سوات ماٿري جي متاثرين جي هر ممڪن مدد ڪئي وڃي. ايس ايس جي جو ساڳي صوبي ۾ لڏي ويندڙ يا ڪئمپن ۾ زندگي گهاريندڙ متاثرين جي واپسي جي رٿا واقعي به بهترين رٿابندي ڪندي جوڙي ويئي آهي ۽ جيڪڏهن دهشتگرد واپسي جي انهي عمل ۾ رنڊڪ نٿا وجهن ۽ انهي کي سبوتاز نٿا ڪن يا انهن ڪوششن کي ناڪام نٿو بنايو وڃي ته هن سال جي آخر يعني ڊسمبر 2009ع تائين سوات ماٿري ۾ حسين زندگي پنهنجي ساڳي جوڀن سان واپس موٽي اچي سگهي ٿي. پر ٻيا تفصيل اوهان کي ٻڌائڻ کان اڳ ۾ گڏجاڻي دوران جڏهن مون پاران اهو سوال حڪومتي عملدارن کان پڇيو ويو ته ”سنڌ ۽ ٻين صوبن ڏانهن نقل مڪاني ڪري ويندڙ سوات متاثرين جو انگ گهڻو آهي ۽ انهن جي واپسي کي يقيني بنائڻ لاءِ حڪومت جي لاڳاپيل ادارن ڪهڙا اپاءَ ورتا آهن؟“ جو جواب مون کي ڪجهه اچرج ۾ وجهڻ جهڙو مليو.

وفاقي حڪومت جتي سوات متاثرين جي ڀرپور مدد جا وڏي واڪي اعلان ڪري رهي آهي، اتي منهنجي هن سوال جي جواب ۾، جنرل نديم جو چوڻ هو ته، سنڌ يا ٻين صوبن ڏانهن لڏپلاڻ ڪندڙ متاثرين جي واپسي مڪمل طور رضاڪاراڻي هوندي. (معني واپس نه اچڻ چاهين ته مڙيئي خير آهي). انهيءَ سوال جو مڪمل جواب اوهان آڏو پيش ڪجي ٿو. ”سوات متاثرين جو ڪل انگ لڳ ڀڳ 2 لک 90 هزار خاندان (20 لک 30 هزار آبادي) آهي جڏهن ته سرحد صوبي کان ٻاهر لڏپلاڻ ڪندڙ سوات متاثرين جو انگ 21 هزار خاندان (هڪ لک 47 هزار آبادي) آهي، جنهن مان 6 هزار خاندان (42 هزار آبادي) سنڌ، 5 هزار خاندان (35 هزارآبادي) اسلام آباد ۽ باقي يعني 10هزار خاندان (70 هزارآبادي) پنجاب جي علائقن ۾ لڏپلاڻ ڪئي هئي. اهي سمورا اهي خاندان آهن جن جي رجسٽريشن ٿي آهي باقي ڪيترائي ماڻهو پنهنجن مٽن مائٽن دوستن ڏانهن منتقل ٿيا آهن.“ سندن واپسي متعلق سوال جا تفصيل ڏيندي جنرل نديم جو وڌيڪ چوڻ هو ته ”صوبي کان ٻاهر لڏپلاڻ ڪندڙ سمورن متاثرين کي آخري يعني ڇوٿين مرحلي ۾ پنهنجن علائقن ڏانهن واپس ڪيو ويندو. حڪومت انهن جو ڪراچي، حيدرآباد، لاهور يا اٽڪ وغيره کان واپسي جو ڪو به خرچ نه ڏيندي باقي جيڪڏهن هو سرحد صوبي جي حدن تائين پنهنجي خرچ تي پهچندا ته انهي کان بعد ۾ سندن مدد ڪئي ويندي ۽ حڪومت جي ذميواري شروع ٿي ويندي.“

منهنجي ناقص ذاتي راءِ ۾ ٻين صوبن خاص طور ۾ سنڌ ۾ آيل سوات متاثرين جي واپسي جي رٿا، سندن پنهنجي ملڪ ڏانهن واپسي همٿائيندڙ گهٽ ۽ صوبي ۾ رهائيندڙ وڌيڪ نظر اچي ٿي ۽ ٻيو اهو ته پنجاب ۾ رهندڙ خاندانن کي جيڪڏهن سوات يا پنجاب ۾ روزگار جا گهٽ موقعا ملن ٿا ته اهي به اڳتي هلي سنڌ جو رُخ ڪري سگهن ٿا. ان ڏس ۾ سنڌ ۾ موجود متاثرين جي واپسي جي حوالي سان ڪجهه رٿون هيٺ ڏجن ٿيون جنهن سان نه صرف انهن جي محفوط ۽ يقيني واپسي مستقل بنائي سگهبي ۽ صوبن وچ ۾ خاص طور تي سنڌي ۽ پشتون ڳالهائيندڙن وچ ۾ ويڇن کي گهڻو گهٽ ڪري سگهبو.

· وفاقي ۽ سنڌ حڪومت سنڌ ۾ رجسٽر ٿيل يا غير رجسٽر ٿيل سوات متاثرين جي واپسي جا جوڳا بندوبست ڪري ۽ انهن کي مالي امداد سان گڏوگڏ ٽرانسپورٽيشن جو مڪمل انتظام فراهم ڪري ڏي.

· سندن واپسي جو مڪمل پلان ميڊيا ۽ عوام آڏو آندو وڃي ۽ سندن واپسي جي عمل کي مڪمل مانيٽر ڪيو وڃي.

· سنڌ ۽ ٻين صوبن ۾ ملازمتون حاصل ڪري ويندڙ متاثرين کي همٿايو وڃي ته اهي واپس موٽي وڃن ۽ انهن جي سوات ۾ روزگار وغيره جي فراهمي کي يقيني بنايو وڃي ۽ روزگار ملڻ تائين وضيفا ڏنا وڃن ته جيئن اهي واپس سنڌ جو رُخ نه ڪن.

· حڪومت ۾ ۽ حڪومت کان ٻاهر سنڌ جي وفاقي ۽ قومپرست سياسي قيادت ۽ عام ماڻهو به واپس ويندڙن کي باقاعدي الوداع ڪن ۽ ان ڏس ۾ مثبت Gesture ڏين. انهن جي تشهير قومي ميڊيا (اردو ۽ انگريزي) ۾ ڀرپور نموني ڪرائي وڃي. ان سان مثبت پيغام ويندو ۽ قوميتن وچ ۾ ڇڪتاڻ پگهرجڻ ۾ مدد ملندي.

· ميڊيا ذريعي سياسي پيغام ڏنو وڃي ۽ هڪ ڀيرو ٻيهر سنڌ جو حقي موقف سامهون رکيو وڃي. اهو پڻ پيغام ڏنو وڃي ته سنڌ جا ماڻهو هر قسم جي طالبانائيزيشن خلاف آهن.

· ميڊيا ۾ اهو پيغام ڏنو وڃي ته سنڌ جا ماڻهو ڏکويلن جي امداد ڪرڻ لاءِ هر وقت تيار آهن پر پنهنجي حقن ۽ پاڻ کي اقليت ۾ تبديل ڪرڻ لاءِ هرگز تيار نه آهن.

· جيڪڏهن ممڪن ٿي سگهي ته پاڪستان پيپلزپارٽي ۽ سموريون قومپرست ڌريون گڏيل طور سوات متاثرين جي جٿن جي واپسي وقت گڏيل طور موجود هجن.

· ڇاڪاڻ ته ڏاکڻي پنجاب ۾ دهشتگردن خلاف آپريشن جو تياريون ٿي رهيون آهن، تنهن ڪري سنڌ جون سموريون سياسي توڙي سماجي ڌريون انهي آپريشن بعد دهشتگرد ٽولن جي سنڌ ۾ امڪاني داخلا تي ڪَرڙي نظر رکڻ لاءِ گڏجي ويهن ۽ پلان جوڙين. هڪ خطري کي جيڪڏهن ڪنهن حد تائين روڪيو ويو آهي ته ٻيو خطرو جيڪو وڌيڪ وڏو ۽ خطرناڪ آهي، موجود آهي، تنهن ڪري ان ڏس ۾ سنڌ جي اسٽيڪ هولڊرز جو گڏجي ويهڻ ناگزير هجڻ گهرجي.

اهي ته هئا سنڌ جي حوالي سان سوات متاثرين متعلق حال احوال، پر سنڌ جي ماڻهو کي سوات ۾ پوسٽ آپريشن جي صورتحال جي حوالي سان ڄاڻ فراهم ڪرڻ به انتهائي ضروري آهي. گذريل ڏينهن دوران بريفنگ ۾ حڪومتي عملدارن جو چوڻ هو ته جيتوڻيڪ مالاڪنڊ ڊويزن جو علائقو مڪمل طور دهشتگردن کان پاڪ ڪيو ويو آهي، پر پوءِ به اهي دهشتگرد متاثرين جي واپسي جي عمل ۾ رنڊڪون وجهي سگهن ٿا ۽ ايڪڙ ٻيڪڙ واقعن سميت دهشتگردي جي واقعن جو سلسلو شروع ڪري سگهن ٿا پر تنهن جي باوجود به متاثرين جو واپسي جو عمل شروع ڪرائڻ انتهائي ضروري هو. ان ڏس ۾ آءِ ايس پي آر جي ميجر جنرل اطهر عباس جو چوڻ هو ته، اهي سوات ۾ مقامي شهرين ۽ پنهنجي نيٽ ورڪ جي ڳجهي ڄاڻ جي مدد سان ٽارگيٽڊ آپريشن ڪندا رهندا ۽ رهجي ويل دهشتگردن جي ڪنهن به چرپر جي نگراني ڪندا رهندا. جڏهن ته علائقي ۾ صوبائي حڪومت جي چوڻ تائين فوج به موجود رهندي ۽ هڪ نئين مستقل ڇانوڻي به تعمير ڪئي ويندي، جنهن لاءِ علائقي ۽ جاءِ جو تعين ڪيو پيو وڃي. انهيءَ جي جواب ۾ ”صحافين جي هڪ مير“ حڪومتي ۽ فوجي عملدارن کي صلاح ڏني ته اوهان علائقو دهشتگردن کان صاف ڪرڻ جي حوالي سان Sweeping statements نه ڏيو. جنهن تي وفاقي وزير به چيو ته اسان سوات متاثرين جي حوالي سان گهڻو احتياط کان ڪم وٺي رهيا آهيون، پر حقيقت هيءَ آهي ته اسان اسلام آباد کي به سئو سيڪڙو محفوظ علائقو قرار نٿا ڏيئي سگهون. هڪ صحافي پاران عملدارن کي اها به تجويز پيش ڪئي ويئي ته دهشتگردن جي قيادت کي جلد کان جلد ختم ڪيو وڃي ته جيئن ماڻهن ۾ تحفظ جو احساس وڌي.

بريفنگ ۾ رت جي راند ذريعي هٿ ٺوڪيو ”مذهب“  ڦِهلائيندڙ طالبان دهشتگردن جي هڪ ٻئي ”ڪارنامي“ جو به ذڪر ٿيو. عملدارن ۽ ڪجهه صحافين پاران بربريت جو مظاهرو ڪندڙن ۽ عورتن سان ڏاڍائي جهڙن واقعن تان به پردو کنيو ويو. سوات ماٿري جي قبل ۽ ٻين علائقن ۾ طالبان گروپس پاران ”بيعت“ نه ڪرڻ تي هڪ مقامي بااثر شخص جي زال کي 15 ڏينهن تائين اغوا ڪيو ويو ۽ ان سان لاڳيتو ڏاڍائي ٿيندي رهي. عورت واپس ٿيڻ تي آپگهات جي ڪوشش به ڪئي پر ان کي بچايو ويو. ڏاڍائي ٿيل عورت جو مڙس هاڻي دهشتگردن خلاف سيڪيورٽي ادارن سان گڏ ويڙهه ۾ باقاعدي شريڪ آهي. گڏجاڻي جا ٻيا به ڪجهه تفصيل آهن پر منهنجي نظر ۾ هڪ اهم ڳالهه جيڪا سڌ سماءَ واري وفاقي وزير ڪئي، اها سنڌ جي سرحدن سان جُڙيل ڏاکڻي پنجاب ۾ مذهبي ويڙهاڪ انتهاپسندن جي موجودگي جي حوالي سان اهو بيان هو، جنهن ۾ هن چيو ته ”هاڻي ڏاکڻو پنجاب ويڙهاڪ انتهاپسندن جي کيتي بنجي چڪو آهي ۽ اتي اهي پلجي رهيا آهن. اسان سماج جي مجموعي حيثيت ۾ ان جا ذميوار آهيون.“

پيپلزپارٽي جي هن حڪومت ۾ Widespread بنيل خراب حڪومتڪاري جي حوالي سان ڪيترائي اختلاف ۽ تنقيد ضروري آهي پر ملڪ مان هٿيار بند مذهبي انتهاپسندي جي حوالي سان ضروري آهي ته هن حڪومت جي مڪمل حمايت ڪرڻ گهرجي، ڇاڪاڻ ته منهنجي نظر ۾ جيڪڏهن هيءَ جمهوري حڪومت به انهن ۾ هٿ وجهڻ ۽ انهن کي ختم ڪرڻ ۾ ناڪام ويئي ته پوءِ پنجاب جي انهيءَ حصي ۾ ويڙهاڪ يا جنوني مذهبي انتهاپسندي جو سيڪ سنڌ تائين به پهچي سگهي ٿو. ان معاملي کي هاڻي رڳو ايم ڪيو ايم جو موقف سمجهي رد نٿو ڪري سگهجي ۽ ان تي اکيون نٿيون بند ڪري سگهجن. سنڌ جي پنجاب سان ملندڙ علائقن ۾ تمام گهٽ اثر ۾ موجود مذهبي انتهاپسندي، ويڙهاڪ انتهاپسندي جو روپ اختيار ڪري سگهي ٿي. ايم ڪيو ايم جو اهو موقف ته اهو اثر رڳو ڪراچي جي جاگرافيائي حدن تائين هو، پر اسان کي پنهنجا پير به جلهڻ گهرجن ۽ ان معاملي تي سياسي ۽ ذاتي مفادن کي پاسيرو رکندي سنڌ جي مذهبي روادريءَ جي صوفي چهري تي داغ لڳڻ کان بچائڻ لاءِ ڪوششون ڪرڻ گهرجن. پنهنجي گهر جا تڪرار نبيرڻ سان گڏوگڏ سنڌ ڏانهن وڌندڙ جنوني ۽ ويڙهاڪ نوعيت جي مذهبي انتهاپسندي واري وِکن کي هر طرح سان روڪڻ جي ضرورت آهي، ڇاڪاڻ ته سنڌ خلاف سازش ڪندڙ ڌريون گهڻيون منظم آهن ۽ اسان گهٽ منظم آهيون. ان ڏس ۾ سنڌ جي اترين ضلعن جهڙوڪ ڪشمور ڪنڌڪوٽ، گهوٽڪي، سکر، جيڪب آباد، لاڙڪاڻو، شڪارپور ۽ قمبر-شهداڪوٽ جي سياسي، سماجي ۽ مذهبي قيادت هينئر کان پنهنجو هوم ورڪ ڪري ۽ ضرورت پوڻ تي غير رسمي فورم جوڙي. سنڌ حڪومت ۽ لاڳاپيل قانون لاڳو ڪندڙ ادارا اهڙن فورمز جي مڪمل پٺڀرائي ڪن ته جيئن مذهبي يا ويڙهاڪ انتهاپسندي آڏو رُڪ جي ڀت بنجي بيهي سگهجي. ڇاڪاڻ ته عوام جي حمايت بنا ڪا به ويڙهه اڪيلي سر نٿي وڙهي سگهي.

توانائي جي شعبي ۾ بهتر حڪومتڪاري جو اوسيئڙو! ليکڪ : محسن ٻٻر

ان کان اڳ جو بجلي ۾ واڌ سان لاڳاپيل حڪومتڪاري ۽ سنڌ ۾ توانائي جي شعبي ۾  ترقي جي موقعن تي ڳالهه ٻولهه جي  ڪالهوڪي سلسلي کي اڳتي وڌائجي، سپريم ڪورٽ جي بجلي ۽ تيل جي اگهن جي حوالي سان آيل فيصلن ۽ جواب ۾ مرڪزي حڪومت پاران جاري ڪيل صدارتي آرڊيننس جي نتيجي ۾ پئدا ٿيل ڇڪتاڻ ادارن وچ ۾ هڪ ڀيرو ٻيهر ٽڪراءُ جو خدشو پئدا ڪري ڇڏيو آهي. آئين ۾ ترميمن جي حوالي سان جوڙيل ڪميٽي پنهنجي اڻ اعلانيل ٽائيم فريم تي نظرثاني ڪري ۽ بنا وقفي جي گڏجاڻيون ڪري انهن سمورن معاملن متعلق سفارشون جوڙي، جنهن جي ذريعي نه رڳو ملڪ ۾ جمهوريت جون پاڙون مضبوط ٿين پر صوبا به پنهنجي حقن (صوبائي خودمختياري) واري خواب کي ساڀيان بنائي سگهن. هن ڪميٽي پاران به جيڪڏهن اردو چواڻي ”آدها تيتر آدها بٽير“ وارو ڪم ڪيو ويو ته اهو وڏي پئماني تي خدشو موجود آهي ته ملڪ ۾ پاڙون وٺندڙ بهتر حڪومتڪاري وارو بحران ايڏو ته شديد ٿي ويندو جو بدترين جمهوريت، ڏيهي ۽ پرڏيهي ڪوششن سان تياري وٺندڙ بهترين آمريت جي سٽ نه سهي سگهندي.

قصو ڪراچي اليڪٽرڪ سپلاءِ ڪمپني (KESC ) جي نجڪاري جو!

جمهوري حڪومتي دور ۾ ڪراچي اليڪٽرڪ سپلاءِ ڪمپني (KESC ) جي نجڪاري ۽ ان متعلق معاملن تي ته ديوان لکي سگهجن ٿا، پر مختصر حال احوال هي آهي ته سال 2003ع ۾ ڪراچي ۽ پسگردائي واري 6000 اسڪوائر ڪلوميٽر علائقي ۾ بجلي فراهم ڪندڙ ڪمپني کي خانگائڻ جو فيصلو ٿيو. سال 2005ع ۾ اهو عمل مڪمل ٿيو ۽ سعودي عرب جي الجوميه گروپ ۽ ڪويت جي نيشنل انڊسٽريز هولڊنگ، ٻن پاڪستاني ڪمپنين حسن ايسوسي ايٽس ۽ پريميئر مرڪنٽائيل سروسز سان گڏجي KESC جا 75 سيڪڙو شيئرز 15 ارب رپين ۾ خريد ڪيا. 25 سيڪڙو شيئرز اڄ به وفاقي حڪومت وٽ آهن. نجڪاري قانون موجب نقصان ۾ ويندڙ ڪنهن به سرڪاري ادارو يا ان جا شيئرز وڪرو نه ڪيا ويندا آهن. قانون اهو به چئي ٿو ته سرڪاري ادارو صرف انهيءَ کي وڪرو ڪيو ويندو آهي جنهن کي اهڙي قسم جا ادارا هلائڻ جو تجربو هجي. الجوميه گروپ ۽ ڪويت ڪمپني کي ايتري وڏي بجلي ڪمپني هلائڻ جو تجربو نه هو، تنهن جي ڪري قانون کي چقمو ڏيڻ لاءِ جرمني جي سيمنس ڪمپني کي KESC جا آپريشنل معاملا هلائڻ جي ذميواري حوالي ڪئي ويئي. وفاقي حڪومت 15 ارب رپين ۾ انهي اداري کي وڪرو ڪرڻ کان اڳ ۾ نه رڳو 79 ارب رپين جون رهتون ادا ڪيون يا پنهنجي ذمي کنيون پر KESC جي نِجي مئنيجمنٽ کي وڌيڪ 12 ارب رپيا ڏيڻا به ڪيا. مرڪزي حڪومت خانگايل اداري جي ”عشق“ ۾ ايترو ته مبتلا ٿي ويئي جو ايشيائي ترقياتي بئنڪ کان 60 ڪروڙ ڊالرن جا قرض به وٺرائي ڏيڻ جا واعدا ڪيا ويا، پر ان جي عيوض ساڻن اهو واعدو ورتو ويو ته خريدار گروپ، ڪمپني جي ڪمانڊ ايريا ۾ انفراسٽرڪچر، مشينري، اوزارن ۽ ڪمپني جي حصي ۾ آيل بجلي پئدا ڪندڙ ڪارخانن جي استعداد وڌائڻ ۽ سڌارا آڻڻ ۾ خرچ ڪندو ۽ ٻن سالن اندر (2007ع تائين) ڪمپني کي منافعي بخش بنايو ويندو. ظاهر آهي ته اها هڪ ”تڪراري ڊيل“ هئي، نئين انتظاميه ڪمپني کي هلائڻ لاءِ ڪنهن پروفيشنل بدران ڪمپني جو سربراهه نيب جي اڳوڻي چيئرمين جنرل ريٽائرڊ محمد امجد کي مقرر ڪيو ويو. جنرل مشرف جو ذاتي دوست هو (جيڪا سندس هن عهدي لاءِ قابليت به هئي) تنهن ڪري سرڪاري آفيسرن کي گڏجاڻين ۾ دڙڪا داٻا ڏيڻ کان ذرو به نه ڪيٻائيندو هو. اڳوڻي وفاقي وزير لياقت جتوئي سان سندس ڪيتريون ئي زباني جهڙپون پڻ ٿيون. جهيڙو صرف ان ڳالهه تي هو ته نئين ڪمپني واعدي ۽ شرطن موجب ڪمپني ۾ سڌارا آڻڻ لاءِ سيڙپڪاري ڇو نه ٿي ڪري؟ سال 2008ع جي وچ ڌاري معاملا ايتري حد تائين خراب ٿي ويا جو فوجي آمريت جي دور ۾ نجڪاري جي سودن تي واويلا ڪندڙ عوامي پارٽي جي پاڻي ۽ بجلي جي وفاقي وزير راجه پرويز اشرف راتورات هڪ ٻي ”ڊِيل“ ڪرائي ۽ الجوميه ۽ ڪويت گروپ پنهنجا شيئرز دبئي جي هڪ نج ڌنڌي واري پارٽي، البراج گروپ کي وڪرو ڪري ڳوٺ روانا ٿيا. انهي سڄي ڊِيل ۾ نجڪاري واري وزارت جي ڪنهن کي ڪابه خبر نه هئي. توهان اسان جيان انهن به صبح جو اخبارن ۾ پڙهيو ته ”عربستان جا جوڳي به ڪنهن جا مِٽ ناهن هوندا“. رات جي پيٽ ۾ سموري انتظاميه به تبديل ٿي ويئي ۽ هاڻي البراج گروپ ۽ راجه پرويز اشرف ”هنسي خوشي زندگي بسر“ ڪري رهيا آهن پر بجلي واهپيدار لاءِ صورتحال ويتر خراب ٿي چڪي آهي. ڪراچي ۾ بجلي جا بريڪ ڊائون ۽ بليڪ آئوٽ پهرين کان وڌيڪ آهن ۽ حڪومت ڪمپني سان ڊِيل کي بچائڻ لاءِ واپڊا کان روزانو 800 ميگاواٽ بجلي به سستي اگهن تي وٺيKESC کي ڏيئي رهي آهي ته جيئن KESC کي پنهنجي ٿرمل پاور پلانٽس مان ئي رڳو مهانگي بجلي نه پئدا ڪرڻي پئي. بجلي جي کوٽ رڳو 300 ميگاواٽ آهي. انهي جي باوجود ته خانگائڻ کانپوءِ KESC جي ڪارڪردگي ۾ اضافو ٿيڻ کپندو هو، ڪمپني جا لائين لاسز 30 سيڪڙو کان وڌي 34.5 سيڪڙو ٿي ويا آهن.

پاڻي ۽ بجلي واري وفاقي وزارت ۽ نئين KESC انتظاميه و چ ۾ نجڪاري واري معاهدي ۾ ترميمون آڻيندي 75 سيڪڙو شيئر هولڊر رکندڙ خانگايل اداري کي وڌيڪ ”سهولتون“ فراهم ڪيون ويون آهن. جيئن ته ترميم ٿيل معاهدي  جي شِق 8.8 ۾ ان ڳالهه جا امڪان ڏيکاريا ويا آهن ته حڪومت KESC جي انتهائي خراب ڪارڪردگي سبب ٿيل نجڪاري واپس وٺندي ڪمپني جو مڪمل ڪنٽرول واپس وٺي ڇڏي. انهي کي نظر ۾ رکندي عربستان جي واپارين مرڪزي حڪومت پاران نجڪاري وارو معاهدو ختم ٿيڻ جي صورت ۾ اين ٽي ڊي سي (واپڊا جي ذيلي اداري) ۽ KESC ڏانهن اربين رپين جون ماضي ۽ مستقبل جون سموريون رهتون به مرڪزي حڪومت پنهنجي ذمي کڻائڻ لاءِ صحيحون ڪرائي ورتيون آهن. وڏي ڳالهه اها به آهي ته معاهدي جي هڪ ٻئي شِق موجب نئين معاهدي تحت ابراج گروپ کي ڪراچي ۾ KESC  جي ملڪيت ۾ موجود اربين روپين جي پرائيم زمين ۽ غير منقوله جائيداد تي مالڪي به ملي ويئي آهي، جيڪا اڳ ۾ نه هئي.

KESC  جي ٻيهر نجڪاري يا نئين ڊِيل جي تڪراري هجڻ جو اندازو انهي ڳالهه ذريعي به سولائي سان لڳائي سگهجي ٿو ته تازو ئي دنيا ۾ بدعنوانين متعلق تحقيق ۽ سروي ڪندڙ اداري ٽرانسپيرينسي انٽرينيشنل نجڪاري ڪميشن کي هڪ خط ذريعي KESC  کي خانگائڻ متعلق معاهدن ۽ ٻين دستاويزن جي نقل جي فراهمي جي درخواست ڪئي. نجڪاري ڪميشن، جيڪا ٻيهر نجڪاري جي معاملي تي پاڻ اڻ ڄاڻ هئي، پنهنجي ڪاروهنوار جي قاعدي جي شِق 3 جو سهارو وٺندي ٽرانسپيرينسي انٽرنيشنل کي اهو چئي صاف انڪار ڪيو ته سودي متعلق سمورا دستاويز ڳجھا آهن. سندن وڌيڪ خيال هو ته ”جيڪڏهن اوهان کي دستاويز ڏنا ويا يا عالم آشڪار ڪيا ويا ته ان سان پيچيدگيون وڌي وينديون ۽ ان جا بجلي جي شعبي ۾ ويجهي مستقبل ۾ ٿيندڙ امڪاني نجڪاري جي معاهدن تي ناڪاري اثر پئجي سگهن ٿا.“ اشرافيه طبقي جي سربراهي ۾ قائم پاڻي ۽ بجلي واري وفاقي وزارت ۽ نجڪاري ڪميشن جيتوڻيڪ معاملي تي پاڻ ۾ سڄڻ ناهن پر هڪ ٻئي جي ڍَڪن تي ڍَڪَ رکڻ لاءِ هر وقت تيار آهن. خدا ڪري KESC  جي نجڪاري جي حوالي سان منهنجا خدشات غلط ثابت ٿين پر جيڪڏهن  نجڪار ي جو عمل شفاف ٿيو آهي ته پوءِ انهي ”رات واري ڊِيل“ جي دستاويزن کي ڏينهن ڏٺي جو پبلڪ ڪرڻ ۾ حرج ڪهڙو آهي؟ باقي ٻئي پاسي منٽن جي لوڊ شيڊنگ تي ڪراچي جا رستا رنگيندڙ هڪ ٻيو سياسي اسٽيڪ هولڊر الائي ڇو انهي ”ڊِيل“ تي ”مفاهمت“ واري سُئي سان چَپَ سبرائي ويٺو آهي!؟

سنڌ ۾ توانائي جي روشن مستقبل جو اوسيئڙو؟

پاڪستان ۾ بجلي جي سرڪاري ۽ خانگي شعبي جي ڪارڪردگي، انتهائي خراب حڪومتڪاري يا گورننس، وڌيڪ مضبوط ٿيندڙ وفاق، ڪمزور ريگوليٽري سرشتي ۽ هر قسم جي واهپيدارن جي غير ذميوار رويي کي نظر ۾ رکندي منهنجي ناقص راءِ موجب ان مسئلي جي جٽادار حل لاءِ سنڌ جو وڏو وزير جيڪڏهن اڳتي اچي ۽ نتيجا ڏي ته سندس عهدي جو دفاع سنڌ جا ماڻهو ڪندا ۽ ماڻهن کي بجلي جي هڪ وڌيڪ ”هاءِ وولٽيج جهٽڪي“ ۽ تباهي کان به بچائي سگهبو. سنڌ پنهنجو آئيني حق استعال ڪندي صوبائي بجلي جي شعبي کي جنگي بنيادن تي منظم ڪري. انهي کي آبپاشي کاتي کان ڌار ڪندي بجلي جو نئون کاتو جوڙي ۽ ننڍي، وچولي ۽ ڊگهي مدي وارو ايڪشن پلان تيار ڪري.

ٿر جي ڪوئلي جو مڪمل ڪنٽرول حاصل ڪيو وڃي ۽ ان ڏس ۾ جنگي بنيادن تي ڪم ڪيو وڃي. ان ڏس ۾ ٿر ڪول انرجي بورڊ ۽ اينگرو پاور جين لميٽڊ وچ ۾ ٿر ڪوئلي جي بلاڪ 2 ۾ کوٽائي ۽ بجلي پئدا ڪرڻ جي حوالي سان ٿيل ابتدائي ٺاهه انتهائي خوش آئند آهي. ان ٺاهه تحت سنڌ حڪومت ۽ اينگرو انرجي جوائنٽ وينچر طور هڪ ڪمپني جوڙيندا ۽ پارٽنر طور ڪم ڪندا. منافعي ۾ سندن حصو ترتيبوار 40 ۽ 60 سيڪڙو هوندو. سنڌ حڪومت اينگرو پاور کي مڪمل سهڪار جو يقين پڻ ڏياريو آهي. جيڪڏهن ارادو مثبت آهي ته سنڌ حڪومت جا لاڳاپيل عملدار ان حوالي سان جس لهڻن ٿا ۽ اميد ڪجي ٿي ته هو مرڪز جي گهٽ ۾ گهٽ مداخلت ذريعي ان ساڳي ماڊل کي سامهون رکندي صوبي ۾ پرڏيهي ۽ ڏيهي سيڙپڪارن کي ترغيبات ڏيندا ته جيئن اُهي سنڌ ۾ سستي اگهه تي بجلي پئدا ڪري مستقبل جي ماسٽر پلان طور سنڌ حڪومت جي ئي کاتي کي وڪرو ڪري سگهن. ڊگهي مدي واري پلان طور صوبائي کاتو پنهنجا پاور پلانٽ به لڳائي ۽ سنڌ حڪومت صوبي ۾ بجلي ورڇ ڪندڙ حيسڪو ۽ KESC ۽ بجلي پئدا ڪندڙ سمورا ڪارخانا مرڪزي حڪومت کان خريد ڪندي سنڌ ۾ بجلي جي فراهمي جو سمورو نيٽ ورڪ پنهنجي مڪمل تحويل ۾ آڻي.

سنڌ ۾ بجلي سستي هوندي ته ڪوبه سيڙپڪار وڏي خوشي سان هتي ڪارخانا لڳائيندو. معاشي سرگرمي ۾ بي پناهه اضافو ٿيندو ۽ نتيجي طور ٽئڪسن جي اوڳاڙي ۾ به غير معمولي واڌارو ايندو ۽ روزگار لاءِ ماڻهو ڳولئي نه لڀندا. انهي کانپوءِ به جيڪڏهن سنڌ وٽ اضافي بجلي بچي ٿي، اها لاڳاپيل صوبن ۽ ملڪن جهڙوڪ پنجاب، بلوچستان ۽ هندستان جي ڪمپنين کي وڪرو ڪري سگهجي ٿي. واضح ڪندو هلان ته اڄ به سنڌ ۾ 5000 ميگاواٽ جي لڳ ڀڳ بجلي پئدا ٿئي ٿي ۽ ان جي کپت رڳو 3500 ميگاواٽ آهي. اها بجلي رڳو تيل ۽ گئس ذريعي پئدا ڪئي ويندي آهي. متبادل توانائي ۽ ڪوئلي تي بجلي پئدا ڪرڻ جي ڏس ۾ ايندڙ 5 کان 10 سالن ۾ 3 کان 5 هزار ميگاواٽ واڌو بجلي پئدا ڪري سگهجي ٿي، جڏهن ته Waste to Energy يعني ڪچري مان بجلي پئدا ڪرڻ جي ٽيڪنالاجي تي به ڪم ٿي رهيو آهي. ان ڏس ۾ پرڏيهي ڪمپنين سنڌ ۾ ڪراچي ۽ ٽنڊي الهيار جي ضلعي حڪومتن سان ابتدائي ڳالهيون به جاري آهن. سنڌ ۾ توانائي جا انيڪ وسيلا هجڻ باوجود ڪراچي جي سيٺن جون بتيون ۽ پنجاب جي صنعتڪارن جون چمنيون ٻارڻ، سندن مشينون هلائڻ، پنجاب جي جاگيردارن جا ٽيوب ويل چالو رکڻ ۽ عَربستان جي شيخن جا کيسا ڀرڻ لاءِ سنڌ جو ويچارو واهپيدار 50 ڊگري واري گرميءَ ۾ لوڊ شيڊنگ جا ”مزا“ ڪيستائين ماڻيندو رهندو ۽ ڪيسيتائين سنڌ جو بيروزگار نوجوان سرڪاري نوڪرين لاءِ تعليمي سندن جون نقلون ڪرائي، ”دڪان کوليل“ وزيرن جي آفيسن جا ڌڪا ٿاٻا کائيندو رهندو؟

mohsin_babbar@hotmail.com

بجليءَ جا ويچارا واهپيدار ۽ ڪورٽ جو عوام دوست نوٽيس! ليکڪ : محسن ٻٻر

ملڪ جي سڀ کان وڏي عدالت سپريم ڪورٽ پنهنجي پراڻي Judicial Activism  جو مظاهرو ڪندي ملڪ ۾ بجلي جي اگهن ۾ 10 کان 14 سيڪڙو امڪاني اضافي ۽ تيل مصنوعات تي لاڳو ڪاربن ٽئڪس اوڳاڙي ڪرڻ کان روڪي ڇڏيو آهي. بجلي جي معاملن بابت اڇي ۽ ڪاري جي مالڪ نيشنل اليڪٽرڪ پاور ريگيوليٽري اٿارٽي (نيپرا) کي منع نامون جاري ڪندي چيف جسٽس افتخار محمد چوڌري پنهنجي ريمارڪس ۾ چيو آهي ته نيپرا ڊرائينگ رومز ۾ ويهي بجلي جي اگهن ۾ اضافو ڪري ٿي. اگهن ۾ اضافي جي اجازت نه ڏيندي چيف جسٽس اهو پڻ پڇيو ته ڇا اگهن جي معاملي تي اسيمبلين ۾ بحث ٿيو آهي ۽ عوام کان راءِ ورتي وئي آهي؟ سپريم ڪورٽ جي معاملي ۾ پاڻمرادو مداخلت انتهائي اهم ۽ وقتائتي آهي پر انهي سان گڏوگڏ اهڙي مداخلت ۽ ريمارڪس هن معاملي تي صوبن سان ناانصافي ڪندڙ ۽ غير ضروري طور ”مضبوط“ بنيل مرڪز کي وڌيڪ وائکو پڻ ڪن ٿا. انهي تي اڃا بحث جاري آهي ته سپريم ڪورٽ ادارن جي ڪاروهنوار ۾ مداخلت ڪري سگهي ٿي يا نه ۽ وفاقي حڪومت پنهنجي مرضي جا ٽئڪس مڙهي سگهي ٿي يا نه؟ پر عوامي مفاد ۾ جيڪڏهن سپريم ڪورٽ پاران اهڙي مداخلت نه ٿئي ها ته صوبن کي مڪمل خود مختياري ڏيڻ کان لاچار هي حڪمران ۽ سندن اڻ چونڊيل اقتصادي منتظم، نيپرا جي خود مختياري کي وڌيڪ بي اختياري ڏانهن ڌڪيندي ويچاري عوام يا بجلي واهپيدارن سان ويڌن جون تياريون مڪمل ڪري ويٺا هئا.

جيتوڻيڪ اسلام آباد جي اقتداري ايوانن ۾ عوام ۽ صوبن جي قسمتن جا لڳ ڀڳ سمورا فيصلا ڊرائينگ رومز ۾ ويهي ٿيندا آهن پر بجلي جي اگهن جي طئي ڪرڻ وارو معاملو منهنجي نظر ۾ وري به نج ٽيڪنيڪل ۽ گورننس سان لاڳاپيل آهي. اها ڌار ڳالهه آهي ته نيپرا جي استعداد ۽ ڪاروهنوار متعلق سدائين آڱريون کڄنديون رهيون آهن پر خراب حڪومتڪاري يا Poor Governance واري روش ۾ اڄ اسان تيل مصنوعات بدران صرف بجلي جا معاملا بحث هيٺ آڻينداسين. جيتوڻيڪ بجلي جا معاملا هن هڪڙي مضمون ۾ پورا ڪرڻ درياهه کي ڪوزي ۾ بند ڪرڻ برابر آهن پر ڪوشش ڪندا سين ته انهي کي سنڌ جي قومي مفاد ۽ وسيع تناظر ۾ ڏسي سگهون.

نيپرا ڇا آهي ۽ ان جا اختيار ڪهڙا آهن؟

بجلي جي شعبي ۾ مرڪز جي ناانصافين کي سمجهڻ لاءِ ضروري آهي ته نيپرا جي ڪاروهنوار کي سمجهيو وڃي، ڇاڪاڻ ته پاڪستان ۾ قانون موجب بجلي جي شعبي ۾ ٿيندڙ هر اڇي ۽ ڪاري جي مالڪ نيپرا اختياري آهي پر اشرافيه جي وفاقي حڪومت هر ممڪن ڪوشش ڪئي آهي ته نيپرا کي رڳو ”ٽِشو پيپر“ طور استعمال ڪري سمورا فيصلا پنهنجي مرضي سان ڪجن. 1994ع دوران پيپلزپارٽي حڪومت سان ڳالهين بعد عالمي مالياتي ادارن جي ”خواهش“ تي پاڪستان ۾ بجلي جي شعبي ۾ سڌارا آڻڻ، ان کي ريگيوليٽ ڪرڻ يا ضابطو آڻڻ لاءِ نيپرا ۽ ان سان لاڳاپيل قانونسازي عمل ۾ آندي ويئي. نيپرا ايڪٽ 1997ع موجب هن اداري جو ڪم سرڪاري توڙي خانگي بجلي ڪمپنين جهڙوڪ حيسڪو، ڪيسڪو، ايسڪو، جينڪوز، آءَ پي پيز وغيره کي بجلي پئدا ڪرڻ، وڪرو ڪرڻ ۽ عام واهپيدارن ۾ انهي جي ورڇ جو اختيار ڏيڻ يا لائنسس جاري ڪرڻ، واپڊا کان بجلي خريد ڪري ڪمپنين کي ۽ اتان وري گهريلو، ڪمرشل، صنعتي ۽ زرعي واهپيدارن کي وڪرو ڪرڻ لاءِ اگهه مقرر ڪرڻ آهي. قانون موجب نيپرا هڪ چيئرمين ۽ چئن صوبائي ميمبرن تي ٻڌل هڪ بئنچ يا پينل ذريعي بجلي جي اگهن جو تعين ڪندي آهي ۽ هر ڪمپني جي درخواست کي ٽيڪنيڪل بنيادن تي پرکڻ بعد پاور ٽيرف يا بجلي جا اگهه مقرر ڪرڻ جي سفارش ڪندي آهي. جنهن بعد وفاقي حڪومت جي مرضي موجب انهي جو حتمي نوٽيفڪيشن ڪيو ويندو آهي. قانون موجب نيپرا جو ڪم به اهو ئي آهي ۽ نيپرا جي فيصلن ۾ پاڪستان جي سمورين 9 بجلي ڪمپنين جا اگهه مختلف هوندا آهن پر وفاقي حڪومت انهي تي سبسڊي ڏيندي ملڪ جي چئني صوبن جي بجلي واهپيدارن کي هڪ جهڙو اگهه رکڻ جو نوٽيفڪيشن جاري ڪندي آهي. جيڪڏهن ائين نه ٿئي ته سنڌ جي واهپيدارن کي في يونٽ 13 رپين ۾ پئي. هاڻي عالمي مالياتي ادارن خاص طور تي آءِ ايم ايف جي دٻاءَ تي گذريل مالي سال دوران حڪومت بجلي واهپيدارن کي 111.5 ارب سبسڊي ڏني جيڪا هيل گهٽائي 67 ارب رپيا ڪئي ويئي آهي، جنهن جو مقصد اهو ٿيو ته جيڪڏهن حڪومت سبسڊي نه ڏيئي ته 40 سيڪڙو نقصان ۾ ويندڙ حيسڪو جا اگهه سڀني کان وڌيڪ معنيٰ لڳ ڀڳ 13 رپيا في يونٽ ۽ 10سيڪڙو تائين نقصان تي هلندڙ ايسڪو، فيسڪو ۽ ليسڪو جا اگهه سڀني کان گهٽ يعني 3 کان 4 رپيا في يونٽ ورتا ويندا. هاڻي سوچيو ته جيڪڏهن اها سبسڊي ايندڙ هڪ ٻن سالن تائين مڪمل طور ختم ٿي وڃي، جنهن جو ”عوامي حڪومت“ اعلان به ڪري چڪي آهي ته سنڌ جو گهريلو واهپيدار تي جيترو ٻوجهه پوندو سو پوندو پر سنڌ جي پوري ساري اقتصاديات ته ذري گهٽ تباهه و برباد ٿي ويندي.

نيپرا قانون ۾ بجلي واهپيدارن جي حقن جو تحفظ:

نيپرا ايڪٽ 1997ع جي شِق 7 جي ذيلي شِق 6 ۾ چيو ويو آهي ته نيپرا، جيتري قدر عملن ممڪن ٿي سگهي، بجلي واهپيدارن ۽ بجلي ورڇ ڪندڙ ڪمپنين جي مفادن جو تحفظ ڪندي. نيپرا پنهنجي گذريل 13 سالن جي ڪارڪردگي ۾ صرف ۽ صرف بجلي ڪمپنين ۽ وفاقي حڪومت جي تحفظن جو خيال رکيو آهي پر هڪ ڀيري به واهپيدارن (خاص طور وچولي ۽ غريب طبقي) جي مالي حالت کي نظر ۾ رکندي، بجلي اگهن ۾ اضافي بابت هڪ به درخواست کي خارج نه ڪيو ويو آهي. جيتوڻيڪ نيپرا جي مشن بيان ۾ اهو شامل آهي ته نيپرا اهڙو ريگيوليٽري طريقيڪار جوڙيندي جنهن ۾ بجلي واهپيدارن جي سهپ موجب بجلي جا اگهه مقرر ڪري سگهجن. لاڳاپيل قانون ۽ نيپرا مشن کي نظر ۾ رکجي ته نيپرا انهن ٻنهي جي پوئيواري ڪرڻ ۾ ناڪام رهيو آهي ۽ انهي مشن جي پورائي نه ڪرائڻ ۾ وڏو هٿ وفاقي حڪومت ۽ اشرافيه جو رهيو آهي. نيپرا ڪمپنين پاران داخل پٽيشنز جي ٻڌڻين دوران بجلي واهپيدار ڪٿي به نظر نه ايندا آهن. مثال طور جڏهن نيپرا حيسڪو جي اگهه وڌائڻ وارين درخواستن تي ٻڌڻيون هڪ هزار ڪلوميٽر پري اسلام آباد جي ريڊ زونز ۽ پوش هوٽلن جي هالن ۾ ڪندي هجي، اتي سنڌ جي عام واهپيدار جي آواز ۽ شڪايتن کي فيصلن ۾ ڪيئن شامل ڪري سگهبو.

نيپرا ايڪٽ 1997ع ۾ صوبن لاءِ ڇا آهي؟

1973ع جي آئين جي آرٽيڪل 157 ۾ بجلي نج صوبائي معاملو آهي ۽ 1997ع ۾ نيپرا جي قانون ۾ به اهو صوبن جو ئي اختيار رکيو ويو آهي. نيپرا قانون تحت اڄ به صوبا، جيڪڏهن چاهين ته بجلي واري اسم تي مالڪي ڪندي نه رڳو بجلي پئدا ڪندڙ نوان ڪارخانا هڻي سگهن ٿا پر صوبي اندر استعمال لاءِ نيون ٽرانسمشن لائنون ۽ پنهنجي مرضي جا بجلي جا اگهه به طئي ڪري سگهن ٿا پر وفاق ان ڏس ۾ صوبن کي مفلوج بنائي رکيو آهي ۽ صوبا به پنهنجي انهي آئيني حق جي استعمال ۾ اڳرائي نه ڪري سگهيا آهن. وفاقي حڪومت آئين جي لتاڙ ڪندي هڪ پاليسي تحت صوبن تي اها به پابندي مڙهي آهي ته صوبا رڳو 50 ميگاواٽ کان گهٽ وارا بجلي ڪارخانا لڳائي سگهن ٿا. انهي معاملي تي صوبن ڪڏهن به اعتراض نه ڪيو آهي ته اهڙي پابندي جو آئين ۾ ڪٿي به ذڪر نه آهي. نيپرا ايڪٽ 1997ع جي شِق 7 جي ذيلي شِق 4 موجب صوبائي اختياريون صوبي اندر بجلي جي ورڇ ۽ استعمال لاءِ پاور هائوس تعمير ڪري سگهن ٿيون، گرڊ اسٽيشن هڻي سگهن ٿيون ۽ بجلي جي ورڇ لاءِ ٽرانسمشن لائنون وڇائي سگهن ٿيون ۽ واهپيدارن تي ٽئڪس به لاڳو ڪري سگهن ٿيون. ساڳي طرح نيپرا ايڪٽ 1997ع جي شِق 7 جي ذيلي شِق 5 موجب پاڻي ذريعي بجلي پئدا ڪندڙ پاور هائوس لڳائڻ جي ڏس ۾ بجلي جا اگهه طئي ڪرڻ لاءِ نيپرا لاڳاپيل صوبي جي سفارشن تي عمل ڪرڻ جي پابند آهي.

نيپرا قانون موجب هي ادارو پابند آهي ته هو پنهنجي ڪاروهنوار جي سالياني ڪارڪردگي گڏيل مفادن واري ڪائونسل (سي سي آءِ) وٽ جمع ڪرائي. آئين جي آرٽيڪل 154 ۾ به نيپرا سميت بجلي سان لاڳاپيل سمورا ادارا سي سي آءِ کي رپورٽ ڪرڻ جا پابند آهن پر جيئن ته نيپرا ٺهڻ کان اڄ تائين سي سي آءِ جون گڏجاڻيون ٿيون ئي ڪونهن ته نيپرا پنهنجي رپورٽ ڪنهن کي پيش ڪندي يا جيڪڏهن هڪ اڌ گڏجاڻي ٿي به آهي ته اتي نيپرا جا معاملا ڪڏهن به بحث هيٺ نه آندا ويا آهن.

نواز شريف، جنرل پرويز مشرف، شوڪت عزيز ۽ يوسف رضا گيلاني جي سربراهي ۾ اميرن، ريٽائرڊ فوجي ۽ سول بيوروڪريٽز، صنعتڪارن ۽ جاگيردارن تي ٻڌل پارليامنٽ ذريعي نيپرا جي قانون ۾ اهڙيون ترميمون ڪرايون ويون جن نيپرا کي عوام دوست بدران عوام دشمن ادارو بنائي ڇڏيو. پيپلزپارٽي جي حڪومت جي گذريل دور ۾ پاڪستان ۾ بجلي جي شعبي کي هٿي وٺرائڻ لاءِ پڪو پهه ڪيو ويو هو ته نيپرا کي فعال ۽ خود مختيار ادارو بنائڻ ۾ وفاقي حڪومت هر ممڪن اپاءَ وٺندي پر ان بعد ايندڙ ويندڙ ۽ موجوده حڪومت جي ڪوشش رهي آهي ته نيپرا جي اختيارن کي مڪمل طور سلب ڪندي فيصلي سازي جو اختيار پاڻ وٽ رکجي. نواز شريف 1999ع ۾ نيپرا جي قانون ۾ پهريون ڀيرو ترميم آڻيندي نيپرا جي چيئرمين لاءِ عمر جي حد 65 سال مان وڌائي 70 سال ڪري ڇڏي ته جيئن جسٽس ريٽائرڊ سعد سعود جان کي انهيءَ عهدي تي مقرر ڪري سگهجي. جنرل مشرف دور ۾ هڪ ريٽائرڊ فوجي جنرل سعيد الظفر کي چيئرمين بنايو ويو، جنهن جي قابليت قاعدن پٽاندڙ نه هئي ۽ هن کي بجلي معاملن جو ڪوبه تجربو نه هو. پنجاب ۽ طاقتور اداري سان تعلق هجڻ سبب سعيد الظفر جي قابليت کي ڪنهن به ڪڏهن به چيلنج نه ڪيو. نه رڳو اهو پر ”قومي ميڊيا“ ۽ ”ميڊيائي جرنيلن“ به خبر ناهي ڪهڙي مصلحتن سبب ان معاملي تي خاموشي اختيار ڪرڻ کي ترجيح ڏني. سعيد الظفر نيپرا جو چيئرمين بنجڻ کان اڳ ريلوي جو وفاقي سيڪريٽري هو ۽ چين کان ريلوي انجڻ جي خريداري ۾ اربين رپين جي گهپلي واري معاملي ۾ مبينه طور ملوث هو. هن تي ۽ آءِ ايس آءِ جي اڳوڻي سربراهه ۽ ان وقت جي ريلوي واري وفاقي وزير جنرل جاويد اشرف قاضي تي نيب ۾ جاچ به ٿي، پر شايد ”قومي مفاد“ ۾ معاملو لئي مٽي ٿي ويو. انهيءَ اسڪينڊل سبب اڳوڻي وزير اعظم ظفرالله جمالي سعيد الظفر کي ريلوي واري سيڪريٽري جي عهدي تان هٽائي ڇڏيو، جنهن تي ساڻس جنرل پرويز مشرف سخت ناراض به ٿيو، ڇاڪاڻ ته سعيد الظفر 12 آڪٽوبر 1999ع تي نواز شريف جو تختو اونڌو ٿيڻ وقت ملٽري راولپنڊي جو جي او سي هو ۽ ان ظاهر آهي ته جمهوري حڪومت جو تختو اونڌو ڪرڻ ۾ جنرل مشرف جو ساٿ ڏنو هو، تنهن ڪري واپسي ۾Reward ته سندس ”حق“ بڻبو هو. بهرحال انهيءَ عرصي دوران نيپرا چيئرمين جسٽس سعد سعود جان جو مدو ختم ٿيو ۽ نجڪاري جي تڏهوڪي وفاقي وزير عبدالحفيظ شيخ جي سرابرهي ۾ هڪ پينل ”مٿان“ جي حڪم تي قاعدن جي لتاڙ ڪندي سعيد الظفر کي نيپرا جو چيئرمين مقرر ڪرايو. ڳالهه هتي ختم نٿي ٿئي. سعيد الظفر جو مدو ختم ٿيڻ بعد شوڪت عزيز ويندي ويندي پنهنجي خاص ماڻهو ۽ نيپرا جي هاڻوڪي چيئرمين ۽ ٽاپ بيوروڪريٽ خالد سعيد کي انهي عهدي تي مقرري لاءِ چيئرمين جي عهدي لاءِ گهربل قابليت واري قاعدي ۾ فنانس بل ذريعي ترميم ڪرائي. هڪ ماڻهو لاءِ ٿيل انهي ترميم کي پارليامنٽ ميمبرن اکيون ٻوٽي منظور ڪيو، جنهن ۾ پيپلزپارٽي به شامل هئي. رڳو رضا رباني فنانس بل ذريعي ٻين قانونن ۾ ترميمن جي به مجموعي طور مخالفت ڪئي. وزير اعظم جي پرنسپل سيڪريٽري طور خالد سعيد هڪ سمري وزير اعظم کي پيش ڪئي ته ”جيئن ته نيپرا چيئرمين جي عهدي لاءِ اهل اميدوار دستياب نه آهي تنهن ڪري مون کي اضافي چارج ڏني وڃي.“ حڪم جي بجاآوري ٿي.انهي مدي دوران سندس نامزدگي عالمي بئنڪ ۾ پاڪستان جي نمائندي طور ٿي ويئي. نئين حڪومت آئي ته انهيءَ هن بدران جاويد طلعت کي عالمي بئنڪ ۾ مقرر ڪري ڇڏيو. خالد سعيد پرنسل سيڪريٽري جي عهدي تان ريٽائر ٿي نيپرا جي چيئرمين جي عهدي تي براجمان رهيو ۽ اڄ به آهي. هڪ اهڙو عهديدار جيڪو وفاقي حڪومت جي ”مهرباني“ سان عهدو ماڻي ويٺو هجي، اهو واهپيداردوست يا مرڪز مخالف ڪيئن ٿي سگهي ٿو.  ڇاڪاڻ ته بجلي جي معاملي ۾ جيڪڏهن واهپيدارن کي ريليف ڏيڻو آهي ته مرڪز مخالف فيصلا ته ڏيڻا پوندا.

بيقاعدگين جي ڳاٽ کي اوچو رکڻ ۾ اڄوڪي پيپلزپارٽي حڪومت به ”ڪارِ خير“ جي انهي ڊوڙ ۾ پوئتي نه رهي سگهي. بجلي ڪمپنين جي مفاد ۽ عالمي مالياتي ادارن جي دٻاءَ کي آڏو رکندي نيپرا کي وڌيڪ بي اختيار بنايو ويو ۽ گذريل سال فنانس بل 09-2008ع ذريعي بجلي جي اگهن کي عالمي منڊي ۾ تيل جي اگهن سان جوڙيو ويو. شوڪت عزيز جي دور ۾ ٻين قانونن جي فنانس بل ذريعي ترميمن جي مخالفت ڪندڙ پيپلزپارٽي پاڻ اهڙو غير آئيني قدم کنيو ۽ وري به گريجوئيٽ پارليامنٽ اکيون ٻوٽي انهيءَ تي ”ها“ ڪئي. ترميم ٿيڻ کان اڳ ۾ نيپرا بجلي ورڇ ڪندڙ ڪمپنين پاران درخواست اچڻ بعد بجلي جي اگهن ۾ اضافو ڪندي هئي پر هاڻي اها عالمي منڊي ۾ تيل جي اگهن ۾ ڦيرڦار جي صورت ۾ درخواست داخل ٿيڻ يا هر مهيني پاڻمرادو ئي اگهه وڌائي سگهي ٿي. گذريل سال دوران تيل جي عالمي منڊي ۾ لاٿ آئي پر بجلي واهپيدارن کي انهيءَ جو لاڀ حاصل نه ٿي سگهيو. معنيٰ اهي ترميمون به هيٺين ۽ وچولي طبقي جي خلاف ثابت ٿيون.

(نوٽ: مضمون جو ٻيو حصو سڀاڻي پڙهندا)