• </* Theme Name: Twenty Ten Theme URI: http://wordpress.org/ Description: The 2010 theme for WordPress is stylish, customizable, simple, and readable -- make it yours with a custom menu, header image, and background. Twenty Ten supports six widgetized areas (two in the sidebar, four in the footer) and featured images (thumbnails for gallery posts and custom header images for posts and pages). It includes stylesheets for print and the admin Visual Editor, special styles for posts in the "Asides" and "Gallery" categories, and has an optional one-column page template that removes the sidebar. Author: the WordPress team Version: 1.3 License: GNU General Public License License URI: license.txt Tags: black, blue, white, two-columns, fixed-width, custom-header, custom-background, threaded-comments, sticky-post, translation-ready, microformats, rtl-language-support, editor-style, custom-menu */ /* =Reset default browser CSS. Based on work by Eric Meyer: http://meyerweb.com/eric/tools/css/reset/index.html -------------------------------------------------------------- */ html, body, div, span, applet, object, iframe, h1, h2, h3, h4, h5, h6, p, blockquote, pre, a, abbr, acronym, address, big, cite, code, del, dfn, em, font, img, ins, kbd, q, s, samp, small, strike, strong, sub, sup, tt, var, b, u, i, center, dl, dt, dd, ol, ul, li, fieldset, form, label, legend, table, caption, tbody, tfoot, thead, tr, th, td { background: transparent; border: 0; margin: 0; padding: 0; vertical-align: baseline; } body { line-height: 1; } h1, h2, h3, h4, h5, h6 { clear: both; font-weight: normal; } ol, ul { list-style: none; } blockquote { quotes: none; } blockquote:before, blockquote:after { content: ''; content: none; } del { text-decoration: line-through; } /* tables still need 'cellspacing="0"' in the markup */ table { border-collapse: collapse; border-spacing: 0; } a img { border: none; } /* =Layout -------------------------------------------------------------- */ /* LAYOUT: Two columns DESCRIPTION: Two-column fixed layout with one sidebar right of content */ #container { float: left; margin: 0 -240px 0 0; width: 100%; } #content { margin: 0 280px 0 20px; } #primary, #secondary { float: right; overflow: hidden; width: 220px; } #secondary { clear: right; } #footer { clear: both; width: 100%; } /* LAYOUT: One column, no sidebar DESCRIPTION: One centered column with no sidebar */ .one-column #content { margin: 0 auto; width: 640px; } /* LAYOUT: Full width, no sidebar DESCRIPTION: Full width content with no sidebar; used for attachment pages */ .single-attachment #content { margin: 0 auto; width: 900px; } /* =Fonts -------------------------------------------------------------- */ body, input, textarea, .page-title span, .pingback a.url { font-family: MB Khursheed, Georgia, "Bitstream Charter", serif; } h3#comments-title, h3#reply-title, #access .menu, #access div.menu ul, #cancel-comment-reply-link, .form-allowed-tags, #site-info, #site-title, #wp-calendar, .comment-meta, .comment-body tr th, .comment-body thead th, .entry-content label, .entry-content tr th, .entry-content thead th, .entry-meta, .entry-title, .entry-utility, #respond label, .navigation, .page-title, .pingback p, .reply, .widget-title, .wp-caption-text { font-family: MB Khursheed, "Helvetica Neue", Arial, Helvetica, "Nimbus Sans L", sans-serif; } input[type=submit] { font-family: MB Khursheed, "Helvetica Neue", Arial, Helvetica, "Nimbus Sans L", sans-serif; } pre { font-family: MB Khursheed, "Courier 10 Pitch", Courier, monospace; } code { font-family: MB Khursheed, Monaco, Consolas, "Andale Mono", "DejaVu Sans Mono", monospace; } /* =Structure -------------------------------------------------------------- */ /* The main theme structure */ #access .menu-header, div.menu, #colophon, #branding, #main, #wrapper { margin: 0 auto; width: 940px; } #wrapper { background: #fff; margin-top: 20px; padding: 0 20px; } /* Structure the footer area */ #footer-widget-area { overflow: hidden; } #footer-widget-area .widget-area { float: left; margin-right: 20px; width: 220px; } #footer-widget-area #fourth { margin-right: 0; } #site-info { float: left; font-size: 14px; font-weight: bold; width: 700px; } #site-generator { float: right; width: 220px; } /* =Global Elements -------------------------------------------------------------- */ /* Main global 'theme' and typographic styles */ body { background: #f1f1f1; } body, input, textarea { color: #666; font-size: 12px; line-height: 18px; } hr { background-color: #e7e7e7; border: 0; clear: both; height: 1px; margin-bottom: 18px; } /* Text elements */ p { margin-bottom: 18px; text-align:justify; } ul { list-style: square; margin: 0 0 18px 1.5em; } ol { list-style: decimal; margin: 0 0 18px 1.5em; } ol ol { list-style: upper-alpha; } ol ol ol { list-style: lower-roman; } ol ol ol ol { list-style: lower-alpha; } ul ul, ol ol, ul ol, ol ul { margin-bottom: 0; } dl { margin: 0 0 24px 0; } dt { font-weight: bold; } dd { margin-bottom: 18px; } strong { font-weight: bold; } cite, em, i { font-style: italic; } big { font-size: 131.25%; } ins { background: #ffc; text-decoration: none; } blockquote { font-style: italic; padding: 0 3em; } blockquote cite, blockquote em, blockquote i { font-style: normal; } pre { background: #f7f7f7; color: #222; line-height: 18px; margin-bottom: 18px; overflow: auto; padding: 1.5em; } abbr, acronym { border-bottom: 1px dotted #666; cursor: help; } sup, sub { height: 0; line-height: 1; position: relative; vertical-align: baseline; } sup { bottom: 1ex; } sub { top: .5ex; } input[type="text"], textarea { background: #f9f9f9; border: 1px solid #ccc; box-shadow: inset 1px 1px 1px rgba(0,0,0,0.1); -moz-box-shadow: inset 1px 1px 1px rgba(0,0,0,0.1); -webkit-box-shadow: inset 1px 1px 1px rgba(0,0,0,0.1); padding: 2px; } a:link { color: #0066cc; } a:visited { color: #743399; } a:active, a:hover { color: #ff4b33; } /* Text meant only for screen readers */ .screen-reader-text { position: absolute; left: -9000px; } /* =Header -------------------------------------------------------------- */ #header { padding: 30px 0 0 0; } #site-title { float: left; font-size: 30px; line-height: 36px; margin: 0 0 18px 0; width: 700px; } #site-title a { color: #000; font-weight: bold; text-decoration: none; } #site-description { clear: right; float: right; font-style: italic; margin: 15px 0 18px 0; width: 220px; } /* This is the custom header image */ #branding img { border-top: 4px solid #000; border-bottom: 1px solid #000; display: block; float: left; } /* =Menu -------------------------------------------------------------- */ #access { background: #000; display: block; float: left; margin: 0 auto; width: 940px; } #access .menu-header, div.menu { font-size: 13px; margin-left: 12px; width: 928px; } #access .menu-header ul, div.menu ul { list-style: none; margin: 0; } #access .menu-header li, div.menu li { float: left; position: relative; } #access a { color: #aaa; display: block; line-height: 38px; padding: 0 10px; text-decoration: none; } #access ul ul { box-shadow: 0px 3px 3px rgba(0,0,0,0.2); -moz-box-shadow: 0px 3px 3px rgba(0,0,0,0.2); -webkit-box-shadow: 0px 3px 3px rgba(0,0,0,0.2); display: none; position: absolute; top: 38px; left: 0; float: left; width: 180px; z-index: 99999; } #access ul ul li { min-width: 180px; } #access ul ul ul { left: 100%; top: 0; } #access ul ul a { background: #333; line-height: 1em; padding: 10px; width: 160px; height: auto; } #access li:hover > a, #access ul ul :hover > a { background: #333; color: #fff; } #access ul li:hover > ul { display: block; } #access ul li.current_page_item > a, #access ul li.current-menu-ancestor > a, #access ul li.current-menu-item > a, #access ul li.current-menu-parent > a { color: #fff; } * html #access ul li.current_page_item a, * html #access ul li.current-menu-ancestor a, * html #access ul li.current-menu-item a, * html #access ul li.current-menu-parent a, * html #access ul li a:hover { color: #fff; } /* =Content -------------------------------------------------------------- */ #main { clear: both; overflow: hidden; padding: 40px 0 0 0; } #content { margin-bottom: 36px; } #content, #content input, #content textarea { color: #333; font-size: 16px; line-height: 24px; } #content p, #content ul, #content ol, #content dd, #content pre, #content hr { margin-bottom: 24px; } #content ul ul, #content ol ol, #content ul ol, #content ol ul { margin-bottom: 0; } #content pre, #content kbd, #content tt, #content var { font-size: 15px; line-height: 21px; } #content code { font-size: 13px; } #content dt, #content th { color: #000; } #content h1, #content h2, #content h3, #content h4, #content h5, #content h6 { color: #000; line-height: 1.5em; margin: 0 0 20px 0; } #content table { border: 1px solid #e7e7e7; margin: 0 -1px 24px 0; text-align: left; width: 100%; } #content tr th, #content thead th { color: #888; font-size: 12px; font-weight: bold; line-height: 18px; padding: 9px 24px; } #content tr td { border-top: 1px solid #e7e7e7; padding: 6px 24px; } #content tr.odd td { background: #f2f7fc; } .hentry { margin: 0 0 48px 0; } .home .sticky { background: #f2f7fc; border-top: 4px solid #000; margin-left: -20px; margin-right: -20px; padding: 18px 20px; } .single .hentry { margin: 0 0 36px 0; } .page-title { color: #000; font-size: 14px; font-weight: bold; margin: 0 0 36px 0; } .page-title span { color: #333; font-size: 16px; font-style: italic; font-weight: normal; } .page-title a:link, .page-title a:visited { color: #888; text-decoration: none; } .page-title a:active, .page-title a:hover { color: #ff4b33; } #content .entry-title { color: #000; font-size: 21px; font-weight: bold; line-height: 1.3em; margin-bottom: 0; } .entry-title a:link, .entry-title a:visited { color: #000; text-decoration: none; } .entry-title a:active, .entry-title a:hover { color: #ff4b33; } .entry-meta { color: #888; font-size: 12px; } .entry-meta abbr, .entry-utility abbr { border: none; } .entry-meta abbr:hover, .entry-utility abbr:hover { border-bottom: 1px dotted #666; } .entry-content, .entry-summary { clear: both; padding: 12px 0 0 0; } #content .entry-summary p:last-child { margin-bottom: 12px; } .entry-content fieldset { border: 1px solid #e7e7e7; margin: 0 0 24px 0; padding: 24px; } .entry-content fieldset legend { background: #fff; color: #000; font-weight: bold; padding: 0 24px; } .entry-content input { margin: 0 0 24px 0; } .entry-content input.file, .entry-content input.button { margin-right: 24px; } .entry-content label { color: #888; font-size: 12px; } .entry-content select { margin: 0 0 24px 0; } .entry-content sup, .entry-content sub { font-size: 10px; } .entry-content blockquote.left { float: left; margin-left: 0; margin-right: 24px; text-align: right; width: 33%; } .entry-content blockquote.right { float: right; margin-left: 24px; margin-right: 0; text-align: left; width: 33%; } .page-link { clear: both; color: #000; font-weight: bold; margin: 0 0 22px 0; word-spacing: 0.5em; } .page-link a:link, .page-link a:visited { background: #f1f1f1; color: #333; font-weight: normal; padding: 0.5em 0.75em; text-decoration: none; } .home .sticky .page-link a { background: #d9e8f7; } .page-link a:active, .page-link a:hover { color: #ff4b33; } body.page .edit-link { clear: both; display: block; } #entry-author-info { background: #f2f7fc; border-top: 4px solid #000; clear: both; font-size: 14px; line-height: 20px; margin: 24px 0; overflow: hidden; padding: 18px 20px; } #entry-author-info #author-avatar { background: #fff; border: 1px solid #e7e7e7; float: left; height: 60px; margin: 0 -104px 0 0; padding: 11px; } #entry-author-info #author-description { float: left; margin: 0 0 0 104px; } #entry-author-info h2 { color: #000; font-size: 100%; font-weight: bold; margin-bottom: 0; } .entry-utility { clear: both; color: #888; font-size: 12px; line-height: 18px; } .entry-meta a, .entry-utility a { color: #888; } .entry-meta a:hover, .entry-utility a:hover { color: #ff4b33; } #content .video-player { padding: 0; } /* =Asides -------------------------------------------------------------- */ .home #content .format-aside p, .home #content .category-asides p { font-size: 14px; line-height: 20px; margin-bottom: 10px; margin-top: 0; } .home .hentry.format-aside, .home .hentry.category-asides { padding: 0; } .home #content .format-aside .entry-content, .home #content .category-asides .entry-content { padding-top: 0; } /* =Gallery listing -------------------------------------------------------------- */ .format-gallery .size-thumbnail img, .category-gallery .size-thumbnail img { border: 10px solid #f1f1f1; margin-bottom: 0; } .format-gallery .gallery-thumb, .category-gallery .gallery-thumb { float: left; margin-right: 20px; margin-top: -4px; } .home #content .format-gallery .entry-utility, .home #content .category-gallery .entry-utility { padding-top: 4px; } /* =Attachment pages -------------------------------------------------------------- */ .attachment .entry-content .entry-caption { font-size: 140%; margin-top: 24px; } .attachment .entry-content .nav-previous a:before { content: '\21900a0'; } .attachment .entry-content .nav-next a:after { content: '0a0\2192'; } /* =Images -------------------------------------------------------------- */ /* Resize images to fit the main content area. - Applies only to images uploaded via WordPress by targeting size-* classes. - Other images will be left alone. Use "size-auto" class to apply to other images. */ img.size-auto, img.size-full, img.size-large, img.size-medium, .attachment img { max-width: 100%; /* When images are too wide for containing element, force them to fit. */ height: auto; /* Override height to match resized width for correct aspect ratio. */ } .alignleft, img.alignleft { display: inline; float: left; margin-right: 24px; margin-top: 4px; } .alignright, img.alignright { display: inline; float: right; margin-left: 24px; margin-top: 4px; } .aligncenter, img.aligncenter { clear: both; display: block; margin-left: auto; margin-right: auto; } img.alignleft, img.alignright, img.aligncenter { margin-bottom: 12px; } .wp-caption { background: #f1f1f1; line-height: 18px; margin-bottom: 20px; max-width: 632px !important; /* prevent too-wide images from breaking layout */ padding: 4px; text-align: center; } .wp-caption img { margin: 5px 5px 0; } .wp-caption p.wp-caption-text { color: #888; font-size: 12px; margin: 5px; } .wp-smiley { margin: 0; } .gallery { margin: 0 auto 18px; } .gallery .gallery-item { float: left; margin-top: 0; text-align: center; width: 33%; } .gallery-columns-2 .gallery-item { width: 50%; } .gallery-columns-4 .gallery-item { width: 25%; } .gallery img { border: 2px solid #cfcfcf; } .gallery-columns-2 .attachment-medium { max-width: 92%; height: auto; } .gallery-columns-4 .attachment-thumbnail { max-width: 84%; height: auto; } .gallery .gallery-caption { color: #888; font-size: 12px; margin: 0 0 12px; } .gallery dl { margin: 0; } .gallery img { border: 10px solid #f1f1f1; } .gallery br+br { display: none; } #content .attachment img {/* single attachment images should be centered */ display: block; margin: 0 auto; } /* =Navigation -------------------------------------------------------------- */ .navigation { color: #888; font-size: 12px; line-height: 18px; overflow: hidden; } .navigation a:link, .navigation a:visited { color: #888; text-decoration: none; } .navigation a:active, .navigation a:hover { color: #ff4b33; } .nav-previous { float: left; width: 50%; } .nav-next { float: right; text-align: right; width: 50%; } #nav-above { margin: 0 0 18px 0; } #nav-above { display: none; } .paged #nav-above, .single #nav-above { display: block; } #nav-below { margin: -18px 0 0 0; } /* =Comments -------------------------------------------------------------- */ #comments { clear: both; } #comments .navigation { padding: 0 0 18px 0; } h3#comments-title, h3#reply-title { color: #000; font-size: 20px; font-weight: bold; margin-bottom: 0; } h3#comments-title { padding: 24px 0; } .commentlist { list-style: none; margin: 0; } .commentlist li.comment { border-bottom: 1px solid #e7e7e7; line-height: 24px; margin: 0 0 24px 0; padding: 0 0 0 56px; position: relative; } .commentlist li:last-child { border-bottom: none; margin-bottom: 0; } #comments .comment-body ul, #comments .comment-body ol { margin-bottom: 18px; } #comments .comment-body p:last-child { margin-bottom: 6px; } #comments .comment-body blockquote p:last-child { margin-bottom: 24px; } .commentlist ol { list-style: decimal; } .commentlist .avatar { position: absolute; top: 4px; left: 0; } .comment-author { } .comment-author cite { color: #000; font-style: normal; font-weight: bold; } .comment-author .says { font-style: italic; } .comment-meta { font-size: 12px; margin: 0 0 18px 0; } .comment-meta a:link, .comment-meta a:visited { color: #888; text-decoration: none; } .comment-meta a:active, .comment-meta a:hover { color: #ff4b33; } .commentlist .even { } .commentlist .bypostauthor { } .reply { font-size: 12px; padding: 0 0 24px 0; } .reply a, a.comment-edit-link { color: #888; } .reply a:hover, a.comment-edit-link:hover { color: #ff4b33; } .commentlist .children { list-style: none; margin: 0; } .commentlist .children li { border: none; margin: 0; } .nopassword, .nocomments { display: none; } #comments .pingback { border-bottom: 1px solid #e7e7e7; margin-bottom: 18px; padding-bottom: 18px; } .commentlist li.comment+li.pingback { margin-top: -6px; } #comments .pingback p { color: #888; display: block; font-size: 12px; line-height: 18px; margin: 0; } #comments .pingback .url { font-size: 13px; font-style: italic; } /* Comments form */ input[type=submit] { color: #333; } #respond { border-top: 1px solid #e7e7e7; margin: 24px 0; overflow: hidden; position: relative; } #respond p { margin: 0; } #respond .comment-notes { margin-bottom: 1em; } .form-allowed-tags { line-height: 1em; } .children #respond { margin: 0 48px 0 0; } h3#reply-title { margin: 18px 0; } #comments-list #respond { margin: 0 0 18px 0; } #comments-list ul #respond { margin: 0; } #cancel-comment-reply-link { font-size: 12px; font-weight: normal; line-height: 18px; } #respond .required { color: #ff4b33; font-weight: bold; } #respond label { color: #888; font-size: 12px; } #respond input { margin: 0 0 9px; width: 98%; } #respond textarea { width: 98%; } #respond .form-allowed-tags { color: #888; font-size: 12px; line-height: 18px; } #respond .form-allowed-tags code { font-size: 11px; } #respond .form-submit { margin: 12px 0; } #respond .form-submit input { font-size: 14px; width: auto; } /* =Widget Areas -------------------------------------------------------------- */ .widget-area ul { list-style: none; margin-left: 0; } .widget-area ul ul { list-style: square; margin-left: 1.3em; } .widget-area select { max-width: 100%; } .widget_search #s {/* This keeps the search inputs in line */ width: 60%; } .widget_search label { display: none; } .widget-container { margin: 0 0 18px 0; } .widget-title { color: #222; font-weight: bold; } .widget-area a:link, .widget-area a:visited { text-decoration: none; } .widget-area a:active, .widget-area a:hover { text-decoration: underline; } .widget-area .entry-meta { font-size: 11px; } #wp_tag_cloud div { line-height: 1.6em; } #wp-calendar { width: 100%; } #wp-calendar caption { color: #222; font-size: 14px; font-weight: bold; padding-bottom: 4px; text-align: left; } #wp-calendar thead { font-size: 11px; } #wp-calendar thead th { } #wp-calendar tbody { color: #aaa; } #wp-calendar tbody td { background: #f5f5f5; border: 1px solid #fff; padding: 3px 0 2px; text-align: center; } #wp-calendar tbody .pad { background: none; } #wp-calendar tfoot #next { text-align: right; } .widget_rss a.rsswidget { color: #000; } .widget_rss a.rsswidget:hover { color: #ff4b33; } .widget_rss .widget-title img { width: 11px; height: 11px; } /* Main sidebars */ #main .widget-area ul { margin-left: 0; padding: 0 20px 0 0; } #main .widget-area ul ul { border: none; margin-left: 1.3em; padding: 0; } #primary { } #secondary { } /* Footer widget areas */ #footer-widget-area { } /* =Footer -------------------------------------------------------------- */ #footer { margin-bottom: 20px; } #colophon { border-top: 4px solid #000; margin-top: -4px; overflow: hidden; padding: 18px 0; } #site-info { font-weight: bold; } #site-info a { color: #000; text-decoration: none; } #site-generator { font-style: italic; position: relative; } #site-generator a { background: url(images/wordpress.png) center left no-repeat; color: #666; display: inline-block; line-height: 16px; padding-left: 20px; text-decoration: none; } #site-generator a:hover { text-decoration: underline; } img#wpstats { display: block; margin: 0 auto 10px; } /* =Mobile Safari ( iPad, iPhone and iPod Touch ) -------------------------------------------------------------- */ pre { -webkit-text-size-adjust: 140%; } code { -webkit-text-size-adjust: 160%; } #access, .entry-meta, .entry-utility, .navigation, .widget-area { -webkit-text-size-adjust: 120%; } #site-description { -webkit-text-size-adjust: none; } /* =Print Style -------------------------------------------------------------- */ @media print { body { background: none !important; } #wrapper { clear: both !important; display: block !important; float: none !important; position: relative !important; } #header { border-bottom: 2pt solid #000; padding-bottom: 18pt; } #colophon { border-top: 2pt solid #000; } #site-title, #site-description { float: none; line-height: 1.4em; margin: 0; padding: 0; } #site-title { font-size: 13pt; } .entry-content { font-size: 14pt; line-height: 1.6em; } .entry-title { font-size: 21pt; } #access, #branding img, #respond, .comment-edit-link, .edit-link, .navigation, .page-link, .widget-area { display: none !important; } #container, #header, #footer { margin: 0; width: 100%; } #content, .one-column #content { margin: 24pt 0 0; width: 100%; } .wp-caption p { font-size: 11pt; } #site-info, #site-generator { float: none; width: auto; } #colophon { width: auto; } img#wpstats { display: none; } #site-generator a { margin: 0; padding: 0; } #entry-author-info { border: 1px solid #e7e7e7; } #main { display: inline; } .home .sticky { border: none; } } /* Theme Name: Twenty Ten */ /* RTL Basics */ body { direction:rtl; unicode-bidi:embed; } /* LAYOUT: Two-Column (Right) DESCRIPTION: Two-column fixed layout with one sidebar right of content */ #container { float: right; margin: 0 0 0 -240px; } #content { margin: 0 20px 36px 280px; } #primary, #secondary { float: left; } #secondary { clear: left; } /* =Fonts -------------------------------------------------------------- */ body, input, textarea, .page-title span, .pingback a.url, h3#comments-title, h3#reply-title, #access .menu, #access div.menu ul, #cancel-comment-reply-link, .form-allowed-tags, #site-info, #site-title, #wp-calendar, .comment-meta, .comment-body tr th, .comment-body thead th, .entry-content label, .entry-content tr th, .entry-content thead th, .entry-meta, .entry-title, .entry-utility, #respond label, .navigation, .page-title, .pingback p, .reply, .widget-title, input[type=submit] { font-family: MB Khursheed, Arial, Tahoma, sans-serif; } /* =Structure -------------------------------------------------------------- */ /* The main theme structure */ #footer-widget-area .widget-area { float: right; margin-left: 20px; margin-right: 0; } #footer-widget-area #fourth { margin-left: 0; } #site-info { float: right; } #site-generator { float: left; } /* =Global Elements -------------------------------------------------------------- */ /* Text elements */ ul, ol { margin: 0 1.5em 18px 0; } blockquote { font-style: normal; } /* Text meant only for screen readers */ .screen-reader-text { left: auto; text-indent:-9000px; overflow:hidden; } /* =Header -------------------------------------------------------------- */ #site-title { float: right; } #site-description { clear: left; float: left; font-style: normal; } #branding img { float: right; } /* =Menu -------------------------------------------------------------- */ #access { float:right; } #access .menu-header, div.menu { margin-right: 12px; margin-left: 0; } #access .menu-header li, div.menu li{ float:right; } #access ul ul { left:auto; right:0; float:right; } #access ul ul ul { left:auto; right:100%; } /* =Content -------------------------------------------------------------- */ #content table { text-align: right; margin: 0 0 24px -1px; } .page-title span { font-style:normal; } .entry-title, .entry-meta { clear: right; float: right; margin-left: 68px; margin-right: 0; } .entry-content input.file, .entry-content input.button { margin-left: 24px; margin-right:0; } .entry-content blockquote.left { float: right; margin-right: 0; margin-left: 24px; text-align: left; } .entry-content blockquote.right { float: left; margin-right: 24px; margin-left: 0; text-align: right; } #entry-author-info #author-avatar { float: right; margin: 0 0 0 -104px; } #entry-author-info #author-description { float: right; margin: 0 104px 0 0; } /* Gallery listing -------------------------------------------------------------- */ .category-gallery .gallery-thumb { float: right; margin-left:20px; margin-right:0; } /* Images -------------------------------------------------------------- */ #content .gallery .gallery-caption { margin-right: 0; } #content .gallery .gallery-item { float: right; } /* =Navigation -------------------------------------------------------------- */ .nav-previous { float: right; } .nav-next { float: left; text-align:left; } /* =Comments -------------------------------------------------------------- */ .commentlist li.comment { padding: 0 56px 0 0; } .commentlist .avatar { right: 0; left: auto; } .comment-author .says, #comments .pingback .url { font-style: normal; } /* Comments form */ .children #respond { margin: 0 0 0 48px; } /* =Widget Areas -------------------------------------------------------------- */ .widget-area ul { margin-right: 0; } .widget-area ul ul { margin-right: 1.3em; margin-left: 0; } #wp-calendar caption { text-align: right; } #wp-calendar tfoot #next { text-align: left; } /* Main sidebars */ #main .widget-area ul { margin-right: 0; padding: 0 0 0 20px; } #main .widget-area ul ul { margin-right: 1.3em; margin-left: 0; } /* =Footer -------------------------------------------------------------- */ #site-generator { font-style:normal; } #site-generator a { background-position: right center; padding-right: 20px; padding-left: 0; } .wordpress-hit-counter {direction:ltr;}
  • هڪ ڏينهن اسلاميه ڪاليج سکر جي اسٽاف روم ۾ ويٺي ويٺي سائين امير گل ڪٽوهر چيو ته اخبارن ۾ ڪالم ته ڏاڍا سٺا ٿا اچن پر ڪجھ عرصي کانپوءِ انهن جو نالو نشان نٿو ملي. پڇيومانس ته انٽرنيٽ تي به نٿا ملن . چيائين اتي به وڌ ۾ وڌ هفتي کان پراڻا نٿا ملن. بس اها ڳاله هئي هي بلاگ ٺاهڻ جي. _____ دعاگو : احمد علي مڱريو Website: ahmed.mangrio.com Email: ahmed@mangrio.com
  • صفحا

  • آرڪائوز

  • تازا ليک

  • تازا رايا

    وساريان نه وسرن (5) ڊي سي هاءِ… تي Mohammad Khan Sial
    ڪاوش هائيڊ پارڪ تي heman kumar
    سنڌي ٻولي قومي ٻولي ڇو نه؟ ليک… تي jamila abbassi
    سنڌي ٻولي قومي ٻولي ڇو نه؟ ليک… تي سنڌي ٻولي قومي ٻولي…
    تازي بجيٽ ۽ پسماندگي جي ڏانوڻن… تي Rehman Memon
    هر ڳالهه جي هڪڙي موسم آهي! ليک… تي Munwar ali
    ڏاکڻي پنجاب ۾ دهشتگردن خلاف ام… تي ALLAHDINO BABBAR
    This blog is no more upda… تي Dr Sameena Afghan
    تبديلي ئي آپشن هجڻ گهرجي! ليکڪ… تي Dr Sameena Afghan
    سنڌ مان هندو آبادي جي لڏ پلاڻ… تي Qasim Ali shah
    ايف-آءِ-آر ڪٿي داخل ڪرائجي؟ لي… تي Sunita
    سال 1954 کان وٺي… ليکڪ :… تي Abrar Ali Katpar
    چڪر ڇاهي؟ ليکڪ : ڊاڪٽر ايوب… تي Bilal jan
    چڪر ڇاهي؟ ليکڪ : ڊاڪٽر ايوب… تي Bilal jan
    سنڌ ۾ ايڏي پير پرستي ڇو… تي muntazer soomro
  • بلاگ ڏٺو ويو

    • 20,495 دفعا

“توکي ڳوليم راتو ڏينهان عشق ڀلي ڪري آئين” ليکڪ : فقير نظير لغاري

سونهاري سنڌ جي تاريخي ۽ تهذيبي شاهڪارن جي مالڪ ڌرتي رهي آهي اُتي وٽس تصوف جهڙو اعليٰ مرتبت عالمي امن جو فڪر ۽ فلسفو موجود آهي. جيڪو قرآن مجيد ۽ سيرت پاڪ جي عين مطابق آهي. سنڌ عظيم صـُـوفي اولياءَ الله ۽ برگزيده هستين جو ماڳ آهي جن ڀٽڪيل انسانن کي سنئين راهه لائي احترام باهمي ۽ “سڀنيءَ جو ڀلو” ڪرڻ جي هدايت ڪئي آهي. تخليق اِنسان جو مقصد ۽ معيار نهايت اعليٰ ۽ افضل آهي، نه ته آدم کان اڳ به مخلوق موجود هـُـئي، پر آدم جي آمد وڏي مام آهي. خير ۽ شر، حق ۽ باطل جي تميز ڪري صبر، استقلال ۽ صداقت سان جيئڻ وارن لاءِ تصوف وٽ هڪ مڪمل فڪر فهم موجود آهي جيڪو پرينءَ کي پسائي ٿو. اهو سڀ ڪجهه عشق ۽ صـِـدق سان ئي ممڪن آهي. سنڌ تاريخي طور تصوف جي ڪسوٽيءَ تي پنهنجو هڪ خاص مزاج رکي ٿي- اڄ هنن سٽن تحرير ڪرڻ جو مقصد هڪ اهڙي عظيم شهنشاهه فقير پاڪ صوفيءَ جو ذڪر ڪرڻ آهي جيڪو پنهنجي رهڻي ڪهڻي جي روءِ ۾ ڪامل صوفي حـُـسيني حال جو ڌڻي ۽ آڌوتن جو امام آهي جنهن تنگ نظر ملائپ جي پکيڙيل ان چوڻي، ته: “چوڏهين چٽ پندرنهن پٽ” کي پنهنجي ڪامل فلسفي ۽ فڪر و عمل سان نئون نالو ڏنو ته، “چوڏهين چـِـٽائي، پندرهينءَ پڌرائي”. حضرت پاڪ صـُـوفي فقير سيد مهدي سائين جهانيا، شاهپور جهانيا (مورو ڀرسان) ڳوٺ ۾ رجب المرجب جي سعادتن ڀرئي مهيني جي پهرين تاريخ هجري سال 1286 بمطابق عيسوي سن 1870 تي جهانيا خاندان جي برگزيده شخصيت مخدوم سيد امام بخش شاهه جهانيا جي گهر اقدس ۾ ظهور ڪيو. سنڌ جي جڳ پڌري صـُـوفي فقير سيد مهدي سائين جهانيا جو اسم نام مبارڪ سيد غلام مهدي شاهه جهانيا جو اسم نام مبارڪ سيد غلام مهدي شاهه جهانيا آهي. پاڻ ظاهر ۾ ننڍپڻ کان مڪمل طور بابرڪت ۽ باسعادت اعليٰ گڻن جا ڌڻي ٿي آيا ۽ اڳتي هلي سيلانيت اختيار ڪرڻ ۽ فقيري حال ۾ اچڻ سبب “سيلاني”، “فقير سائين”، “مسڪين” “لاوطن” جي نالن سان به مقبوليت ماڻي.

سنڌ جي آڌوت اولياءَ الله صـُـوفي فقير سيد مهدي سرڪار جهانيا پنهنجي ڪلام ۽ پيغام سان جهان جي ڀٽڪيل انسانن جي رهبري ڪري پنهنجي رهڻي ڪهڻي سان انساني معاشري ۾ ميٺ محبت ۽ صبر برداشت جو نمايان مثال قائم ڪيو، جيڪو رهندي دنيا تائين قائم“ دائم رهڻو آهي. فقير سيد مهدي سائينءَ جهانيا جي سموري حياتي اسرار حق ۽ وحدت الوجودي طرز تي اٽل رهي-  چوڏهينءَ ۽ پندرهين صديءَ جي خاتمي ٿيڻ ۽ انسانن کي اجائي هيبت ۽ ڊپ ۾ مبتلا ڪندڙن جي واويلا ۽ شوشن ۾ حقيقت ڪانه هـُـئي ۽ فقير سيد مهدي سرڪار جهانيا پنهنجي ڪلام ۽ فيض سان چوڏهين ۽ پندرهين صديءَ کي وهمن ۽ وسوسن کان پاڪ ڪري انسانيت کي اطمينان عطا ڪيو. صـُـوفي طريقو يا فيض (لـُـدني علم جي حاصلات) مولا علي عليه السلام کان شروع ٿيل آهي. بعد ۾ صـُـوفي القادري، صـُـوفي السهروردي، صـُـوفي الچشتي ۽ صـُـوفي النقشبندي سلسلا قائم ٿيا جڏهن ته فقير سيد مهدي سرڪار جهانيا پنهنجي طالبن ۽ فقيرن کي “صـُـوفي الحيدري” طرز تي رهڻي ڪهڻي رکڻ جو تاڪيد ڪيائون.

فقير سرڪار مهدي سائين جهانيا تعلقي نوشهري فيروز جي ڳوٺ الهڏتي جتوئيءَ ۾ هڪ محبتي صالح جتوئيءَ کي فرزندن جي نويد ڏني ته کيس فرزند عطا ٿيا ۽ وڏو فرزند نالي درويش علي جتوئي فقير پاڪ جي ٻـُـڌايل نشانيءَ سان تولد ٿيو، جيڪو اڄ به حال حيات آهي ۽ هن ادنيٰ (راقم الحروف) جو ڏٺل وائٺل آهي. تعلقي نوشهري فيروز جي ڦل شهر ڀرسان جعفر خان وڳڻ ۾ فقير پاڪ جو مئخانو آهي جتي هڪ کبڙ جو وڻ بيٺل هو جن جو هڪ پن پٽي ڪنهن تپ بخار ورتل ماڻهوءَ کي چکائبو هو ته بخار ڇڏي ويندو هوس- فقير سائين مهدي سرڪار جهانيا جون تڏهوڪن سالڪن صـُـوفين ۽ پيرن ميرن ۽ فقيرن سان ڪچهريون به ٿينديون رهنديون هيون. پاڻ صاحب عشق هوندي مهمانن جي خاطر توازي ڪرائيندا ۽ آيلن سان روحاني ڪچهريون ڪري کين دنگ حيران ڪري ڇڏيندا هئا.

فقير سرڪار مهدي سائينءَ جا ڪيترائي طالب آهن. فقير مهدي سرڪار جا مشهور ڪلام ريڊيو ۽ ٽي وي، اسٽيجن ۽ صوفياڻين محفلن ۾ وڏي عقيدت ۽ ادب سان ڳايا ويندا آهن. استاد منظور علي خان ڪلام اڳيا جن ۾ ”آهيون عبديت جي اولي“ تمام گهڻو مشهور ٿيو. عابده پروين ڪلام ڳايو، ”پلي ويا پنهنجو پاڻ، مسافر هن ماڳ تان“ تمام گهڻو مقبول ٿيو. انور وسطڙي ڳايو، ”الله آهي پرواهه نه آهي“، فقير عبدالغفور ڪلام ڳايو، ”سڌو پنڌ صورت جو“ اهڙيءَ طرح جلال چانڊئي ڪلام ڳايو، فقير عبدالواحد جمالي ڪلام ڳايو ”اونڌي ڪنڌ اُداسي اسم ٿا اورين“ صدر علي لغاري ڪلام ڳايو، ”ٻڌل آهيان ٻول پنهنجي محبوب سان“ ان کان علاوه ڪيترن ئي فنڪارن فقير سائين جو ڪلام ڳايو جنهن ذريعي امن، عشق، محبت ۽ حق شناسي ۽ پاڻ پروڙڻ جي رهنمائي ڪئي وئي آهي. فقير سيد مهدي سرڪار جي ڄمار هڪ صديءَ کان به وڌيڪ چئي وڃي ٿي پاڻ رجب المرجب مهيني ۾ راڻيپور ۽ سوڀو ديرو جي وچ واري تڪئي تي وصال فرمائڻ کان اڳ غسل ڪري اچي ويٺا ته ڪجهه فقرائن روئڻ شروع ڪيو ته پاڻ فرمايائون ”ادا مرندو فقير جو آڱوٺو باقي هي پڃرو پراڻو ٿي ويو آ جنهن کي ڇڏڻو آ، اسين وري اينداسون ٻاراڻي ٻوجهه سڃاڻڻ وارا سڃاڻندا“. پاڻ 21 هين رجب 1388هه تي پرواز ڪيائون. سندن جسد مبارڪ درگاهه حسن شاهه جهانيا شاهپور جهانيا ۾ آهي، جڏهن ته سندن ٻيو روضو شاهپور جهانيا ۾ ”فيض محل“ تي قائم آهي. جتي هر مهيني جي 14 هين تاريخ صوفياڻو راڳ ويراڳ ٿيندو آهي. فقير سائين جو تمام گهڻو ڪلام موجود آهي. جيئن مثال طور:

”سڀئي ڀڳيون سين حدون ڪاهي پيا آهيون قصور ۾“.

”اول سانگو سر جو لاهه ڀلي پوءِ عشق کي هٿڙو لائي“.

”پنهنجي پاڪ پسِيَم پيشاني، ويا خوف خطر خُفقاني“.

”پاڻ وڃائي پاڻ ٿي آيس، پنهنجو آهيان پاڻ“.

”حال حُسيني حاضر ناظر، حيدر جي همراهي، بيپرواهي.“

”لطيف رح لڄپال ۽ اسان جون لاپرواهيون“ ليکڪ : فقير نظير لغاري

سُونهاري سنڌ جي سُورهيه سپوت ۽ ”لدني علم“ جي روشن  مُناري صوفي اولياءالله ۽ آفاقي شاعر شاهه عبداللطيف ڀٽائيءَ کي فقيري رندي رمز سندس وڏڙن کان مليل هُئي. وقت جا وڏا وڏا مذهبي اسڪالر ۽ شريعت جا صاحب پڻ ڀٽائي سائينءَ کي جتي انساني اصلاح ۽ فلاح لاءِ آخري آسماني ڪتاب قرآن مجيد جو عرق نوش ڪيل هو، اُتي شاهه عبدالڪريم بُلڙيءَ واري جو فڪر، پيغام ۽ ڪلام ورثي ۾ مليل هو، جڏهن ته لطيف گهوٽ وٽ مولانا روميءَ جي مثنوي به مطالعاتي خيال سان گڏ هُئي. ڀٽائي سائين هڪ اعليٰ معيار جي منظوم مصور هُئڻ سان گڏ انساني حقن، آزادين ۽ احترام جي پڻ کُليل ڳالهه ڪئي آهي. فرقيپرست مذهبي تنگ نظري، ”مان“ ۽ ”آڪڙ“ کي رد ڪيو اٿس. روزي ۽ نماز کي چڱو عمل قرار ڏيندي اهو ڪو ٻيو ”فهم“ ڏَسيو اٿس جيڪو پرينءَ کي پسائي. ان اعليٰ فهمي ادراڪ جي منزل ۽ مرتبت ڪهڙي ٿي سگهي ٿي؟ غالبن ٽن صدين کان عالم، فاضل، علمي اڪابر پنهنجي پنهنجي علمي گنجائش ۽ ماپي آهر پنهنجي اهليت جو مظاهرو ۽ تشريح ڪندا آيا آهن. تاريخي حوالا ۽ سينه بَسينه عِلمي تسلسل مان به چڱيءَ طرح پروُڙ پوي ٿي ته شاهه لطيف دين اسلامَ ۾ انسان کي ڏنل آزادين جو کليل ۽ بي ڊپي انداز ۾ اظهار ڪيو آهي، پر ”ڪُجهه“ مذهبي اڪابرن ۽ اسڪالرن (تڏهوڪن توڙي اڄوڪن) آفاقي صُوفي درويش ڀٽائيءَ جي ڪلام کي سمجهڻ، روح جي نظر سان ڏسڻ بدران شاعريءَ جي ڪن حصن کي ڪُفر جي دائري ۾ هجڻ جي ڳالهه ڪئي آهي، جيڪا حقيقت بدران چِٽي تنگ نظري ۽ هڪ آفاقي صُوفيءَ جي ڪلام ۽ سندس ”لدني علم“ کي نه سمجهڻ جي شاهدي آهي. جيڪو عالم فاضل شاهه لطيف کي ڪُفر جي دائري ۾ بيهاري اهو پاڻ ڇا هوندو؟ دين ۾ جيڪي قاعدا ۽ ضابطا طئه ڪيل آهن، انهن موجب رهڻي ڪهڻي ئي اصل صراط مستقيم يا سڌي راهه آهي، جنهن سان پرينءَ کي پسي سگهجي ٿو. شاهه لطيف کي هڪ صُوفي خيال سمجهي سگهي ٿو ٻيو ساڻس سچو عشق ڪرڻ وارو، باقي اکرن جي آڙ وٺندڙ ۽ هڪ دم ۾ شاهه جا پنج ڏهه بيت پڙهڻ وارو تڪڙ ۾ لطيف سائينءَ جي فڪر کي پروڙي نه سگهندو. پاڻ فرمائي ٿو ته:

”اکر پڙهه الف جو، ورق سڀ وسار،

اندر تون اُجار، پنا پڙهندين ڪيترا“

تارڪ فقير ۽ آفاقي صُوفي سيد عبداللطيف ڀٽائيءَ جي دور جو مذهبي جيد عالم مخدوم محمد هاشم ٺٽوي، لطيف سائين کي چوندو هو ته، ”روزو نماز ڪرين ڪونه تون ڪافر آهين.“ لطيف سائينءَ جو رڳو ايترو چوڻ هوندو هو ته، ”مخدوم عالم سڳورا، سڀ ڪو پنهنجي ڀري پاڻ کڻندو“. لُدني علم جي لهر مان ڀٽائي سائين هِينئن به فرمايو ته:

روزو نماز اِيءُ پڻ چڱو ڪم

اُو ڪو ٻيو فهم جو پَسائي پرينءَ کي“

مخدوم محمد هاشم ٺٽوي مذهبي عالم ۽ صاحب شريعت هُئا جڏهن ته ڀٽائي سائين هڪ تارڪ فقير ۽ صاحب عشق هُئا. مخدوم ٺٽوي جو چوڻ هوندو هو ته، ”شاهه صاحب! توهان عورتن جا قصا به کڻي پنهنجي ڪلام ۾ شامل ڪيا آهن؟“ لطيف لڄار مُرڪي چون ته، ”عالم سڳورا، قرآن مجيد وارو ”يوسف زليخان“ قصو ڪِيئن ٿا ڀانيو؟“ مخدوم ٺٽوي ”طنبوُر“ جي تار وڄائڻ کي به غير شرعي چيو هو پر هڪ دفعي بند ٿيل هُجري ۾ ”طنبورو“ پاڻ مُرادو وڄڻ لڳو ته هو صاحب عبرت ۾ پئجي ويو…. ۽ نيٺ پنهنجي ماڳ موٽيو. تاريخ شاهد آهي ته قانون فطرت سان ٽڪراءُ ۾ ايندڙ طرز زندگي جتي وقتي فائدو ۽ انفرادي اوج ڏيکاري ٿي اُتي دائمي جٽاءُ ڪرڻ کان قاصر آهي. تنگ نظر مُلان، موذي مفتي ۽ قانون قدرت کان اڻ واقف قاضين جي ذاتي ۽ هٿ ٺوڪي ٺاهيل شريعتن کي صوفي اوليائن تسليم ئي نه ڪيو آهي. شريعت محمدي اُها جيڪا رب پاڪ مِلائي، عشق رسول کي اجاگر ڪري ۽ ان ۾ آخري دم تائين محو ۽ مست رکي.

چوڏهينءَ صديءَ جي آفاقي اولياء الله ۽ صوفي شاعر فقير سيد مهدي سائينءَ جهانيا جي عاشق ۽ طالب صُوفي فقير ”جانڻ چن سائينءَ فرمايو آهي ته شريعت تي ڪوئي ڪوئي آيو آهي، شريعت ۽ شر ۾ فرق آهي.

”الف آهي اسم اعظم اهو آهي پڙهيو ڪو ڪو،

بُرو آ جُرم ”ب“ وارو انهيءَ کان آ بچو ڪو ڪو،

شريعت جو شرع سان ڇا، شرع کي بشر ڪيو پيدا،

شريعت عشق مان آئي، شريعت تي آيو ڪو ڪو-

دين ۾ ڪابه زورآوري يا زبردستي جائز نه آهي بلڪل ائين جيئن فطرت موجب ”عورت ۽ مرد“ کي زوري نٿو پرڻائي سگهجي. سنڌيءَ ۾ چوڻي آهي ته، ”زور جي ميندي جٽاءُ نه ڪندي آهي“ تِيئن ڏاڍ ۽ جبر جي آڌار تي شريعت مڙهڻ ڪنهن به ريت مناسب ڪانهي. عشق، جنگ ۽ بيماري ڪنهن به رنڊڪ جي محتاج نه هوندي آهي. سنڌ جي هر امن پسند آفاقي صُوفي شاعر عشق ۽ محبت کي گهڻو اُجاگر ڪيو آهي ڇو جو مُحبت رحمت آهي ۽ ڪُلفت زحمت آهي. ڪُلفت ۽ ڏاڍ واري ماڳ تي انسان جي بنيادي حقن جي لتاڙ ٿيڻ اڻٽر آهي. قتل عام جا ڪارڻ جهالت هجي ٿي، امن ۽ محبت جي عدم موجودگي هجي ٿي. اسان جيڪڏهن لطيف سائين سميت سمورن صُوفي درويشن جي ڪلام ۾ سُر سهڻي پڙهون ٿا ته دنگ حيراني ٿئي ٿي. لطيف سائينءَ کي مخدوم محمد هاشم ٺٽويءَ مومل راڻو، نوري ڄام تماچي، سسئي پنهون ۽ سُهڻي ميهار جهڙن عشقيه داستانن کي اجاگر ڪرڻ تي ئي ته چيو هو ته، ”تون ڪافر آهين“. سُر سهڻي ميهار کي لطيف سائينءَ جي نظر سان ڏسي پرجهي پرکي ۽ پروڙيون ته سچ پچ اسان وٽ سنڌ ۾ جيڪو ”ڪارو ڪاري“ جو ڪُڌو قتل عام ٿئي ٿو، سو هوند هميشه لاءِ بند ٿي وڃي ۽ بي تربيت، بي جوڙ ۽ جبرڏاڍ سان ٿيندڙ شاديون نياڻين جون حياتيون تباهه ڪرڻ کان بچي وڃن. انسان جي حياتي يا جيون جو مالڪ هڪ رب پاڪ آهي ۽ ٻيو جنهن کي اها حياتي عطا ڪئي اٿس. شاديءَ جو مطلب خوشي آهي، راضپو آهي، سرهائي آهي، سُک آهي پر ڇا اسان جي سماج ۾ جيڪي شاديون ٿين ٿيون اُهي نياڻين جي مرضيءَ سان ٿين ٿيون؟ شريعت موجب زوري نڪاح نٿو پڙهائي سگهجي، زوري ڪنهن نياڻيءَ کي ڪوبه مرد وني نٿو بڻائي سگهي. ڀلي گهوٽ ڪنوار سينگارجي سيج تي ويهاريا وڃن پر هو هڪٻئي سان ٻنڌڻن ۾ تيستائين نٿا ٻڌجي سگهن جيستائين سندن مرضيءَ موجب کانئن پڇيو نه وڃي سندن قبوليت جو اقرار (راضپو) نه ورتو وڃي. گهوٽ توڙي ڪنوار بنا ڪنهن ڊپ ڊاءُ جي، ڪنهن داٻي دڙڪي جي شاهدن سامهون هڪٻئي کي قبولڻ جو زبان سان، هوش حواس سان جيستائين اقرار نٿا ڪن تيستائين نڪاح نٿو پڙهائي سگهجي. ۽ جيڪڏهن نڪاح زوري پڙهايل آهي ته اهو شريعت ناجائز ۽ جبري آهي. سُر عمر مارئي ۾ مارئيءَ کي ڀٽائي سائينءَ ان ڪري سُورمي قرار ڏنو آهي جو هوءَ عمر بادشاهه جي زور آوري هيٺ سندس وني ٿيڻ لاءِ تيار نه ٿي هُئي. عمر جي من جو مِرون مائي مارئيءَ جي مضبوط عزم ۽ ستر کي تار تار نه ڪري سگهيو، مارجي وڃڻ، چيرجي وڃڻ ۽ کڏ کوٽي پُورجي وڃڻ کي ملير جي مارئي پسند ٿي ڪيو پر زوري ۽ مرضي بنا عمر جي وني ٿيڻ لاءِ راضي نه ٿي، ڀٽائي ڇا ته موقعي جي منظوم مصوري ڪئي آهي، مارئي چوي ٿي ته اي عمر! جيڪر تون منهنجو ماس کل چم وڍي چيري ان ۾ لوڻ ٻُرڪين ته به مون کان اهڙو ڪوجهو ڪم نه ٿيندو جيڪو تون گهُرين ٿو، ڇو جو منهنجي روح ۾ پرت جو پنجوڙ پنهوارن سان پيل آهي تون منهنجو ڀاءُ لڳين. لطيف سائينءَ فرمائي ٿو ته:

”جِيئن لوڻ لڱين لائِيين، چيري چيري چم،

مون ڪُر اڳي نه ڪيو، اهڙو ڪوجهو ڪم،

جان جان دعويٰ دم، تان تان پِرت پنهوارسين.

موجوده دور ميڊيا، سائنس ۽ علم عقل جو دور سڏجي ٿو پر انساني بنيادي حقن جي لتاڙ جيئن پوءِ تيئن وڌي رهي آهي، علم، عقل، اڪابريت ۽ سائينسي سجاڳي آخر ڪهڙي ڪم جي؟ ڪيڏو نه انڌ آهي، ڌنڌ آهي، ويڌن آهي سنڌ جي سدا ملوڪ نياڻيءَ سان، سنڌ جي غيرتمند نياڻيءَ کي جهالت جهڙي غيرت جي غضبناڪ رسم ”ڪاري“ ڪري قتل ڪرڻ جو بي شرمو ۽ بي حيا عمل ڪري اسان سڄي جهان ۾ سنڌ ڌرتي جي عظيم تهذيبي تاريخي کي داغ لائي رهيا آهيون. ايتريون ساريون سماجي تنظيمون (اين جي اوز) عورتن جي حقن واريون وزارتون ۽ شريعت جا صاحب آخر ڪهڙي مرض جي دوا آهن؟ سنڌ جي ڳوٺن توڙي ننڍن شهرن ۾ وچولي ۽ هيٺين طبقي جون نياڻيون ۽ نينگرا پرائمري اسڪولن ۾ گڏجي پڙهن ٿا، ڪجهه سمجهه ڀريا ٿين ٿا ته مڊل، هاءِ اسڪولن ۽ ڪاليجن ۾ پڙهڻ لاءِ ساڳئي رستي، سواري سوزوڪي، ڊاٽسن يا بس توڙي پوائنٽ بسن ۾ اوٽ موٽ سفر ڪن ٿا، ظاهر آهي جواني ديواني ٿئي ٿي، جوڀن ۽ حُسن جون طوفاني لهرون ڪيئن نه نيڻ کڻي ڏسن؟ اُتي يا ان مهل والدين، ڀائرن، چاچن، مامن ۽ مائٽن جي غيرت ڪٿي گم هجي ٿي؟ پرائمري کان هاءِ اسڪول، ڪاليج ۽ يونيورسٽي تائين اولاد کي اسان پاڻ موقعا فراهم ڪيون ٿا جهان کي ڏسڻ وائسڻ جاءِ جڏهن هو پنهنجي زندگي جنهن جا مالڪ به اُهي پاڻ آهن، بابت فيصلو ٻڌائين ٿا ته اسان کي خانداني ننڍ وڏائي، اوچ نيچ ياد اچيو وڃي ٿي؟ ۽ پوءِ پاليل ڪڪڙ کي ڍَڪَ يا کاري هيٺان ڏِبو آهي تيئن زوري انهن کي بند ڪري بندوق يا ڪهاڙيءَ جي زور تي بنهه ننڍڙي ڄمار واري گهوٽ يا لٺ تي هلندڙ پيرسن جي اڇي ڏاڙهي کي ڪارو خضاب ڪري ان سان زوري نڪاح پڙهايو ڇڏيون! ڇا اهو سڀ ڪجهه جائز آهي؟ ان جبر جو جُرمدار ڪير ۽ ذميوار ڪير آهي؟ ڪوڙي اَنا ۽ آڪڙ جي آبياري ڪندڙ والدين؟ چاچا، ماما، ڀائر يا کارڪن جي ٻُڪ تي نڪاح پڙهائڻ وارو شريعت کان اڻواقف اڻ پڙهيل مُلو؟ پرنٽ ۽ اليڪٽرانڪ ميڊيا؟ آخر ڪير آهي اِن سموري قتل عام جو ذميوار جيڪو ڪاروڪاريءَ جي رسم هيٺ ٿئي ٿو ۽ پوءِ ڳوٺن جا ڳوٺ، ويڙها، پاڙا ۽ راڄ مورچابند ٿي پون ٿا جيڪو سراسر سنڌ جو نقصان آهي. هر ضلعي، تعلقي يا جُوءِ تر ۾ سڄي سنڌ اندر انهن بنيادن تي ٿيندڙ تڪرار، خونريزيون يا جاني دشمنيون سنڌ کي ليڙون ليڙون، ٽڪرا ٽڪرا، لڏپلاڻون ڪري ٻنيون ٻارا، ملڪيتون وڪڻڻ، دربدر ٿيڻ تي مجبور ڪري رهيون آهن. وقت سان گڏ تبديلي اڻٽر آهي، رسمون رواج، طور طريقا بدلجي رهيا آهن، نوان رجحان جنم وٺي رهيا آهن ۽ انهن تبديلين کي ڪير به روڪي نه سگهندو پر فطرت جو قاعدو قانون ڪير به بدلائي نٿو سگهي. سج کي اولهه کان اڀاري اوڀر کان لاهي نٿو سگهجي تيئن ڪي اهڙيون حقيقتون آهن جيڪي هميشه اٽل رهڻيون آهن جيستائين دُنيا جو وجود باقي آهي. شادي يا نڪاح ۾ نياڻي يا پُٽ (گهوٽ يا ڪنوار) کان راضپو معلوم ڪرڻ جو مطلب اهو هرگز نه آهي ته نياڻي کي پُٽ ”ڇُڙ واڳ“ ٿي سمورا اخلاقي قاعدا ضابطا لتاڙي ماءُ پيءُ کي مُنهن ۾ ڌوڙ وجهي، بي معنو يا بيعزتو ڪري نڪاح يا شاديءَ کان اڳ ۾ انگريزن وانگر (جانور جيان) آزادي سان سڀ مزا وٺندا وتن؟ چئي، ”هڪٻئي کي آزمايون پيا ته خيال پاڻ ۾ ملن ٿا يا نه؟“- هاءِ اسڪولن، ڪاليجن (گرلس) جي مُک دروازن ۽ نياڻين جي اچ وڃ وارن رستن تي بيٺل ڇوڪرا ڪهڙي تهذيب ۽ تاڙ تحت نياڻين ننگن کي ڇيڙين پريشان ڪن ٿا؟ اسان جي يونيورسٽين ۾ ڇا ٿي رهيو آهي؟ علامه آءِ آءِ قاضي صاحب ڇا اهو خواب ڏٺو هو ته ڪلاس ڪمرن آڏو، ڪاريڊوز ۾، باغيچن يا لائبريرين ۾ علم، حلم، قلم ۽ فهم توڙي جديد سائنسي تبديلين جي چئلينج سان مقابلو ڪرڻ جي اُميد تي پڙهندڙ نئون نسل ”فحش فلمن“ جا منظر بڻجي مادر علمي ادارن جي اعليٰ مقصد جي لتاڙ ڪن؟ منهنجو مطلب هاءِ اسڪولن، ڪاليجن يا يونيورسٽين ۾ پڙهندڙ سمورن نياڻين ۽ پُٽن کي هڪجهڙو چوڻ نه آهي، پر جيئن لطيف سائينءَ فرمايو آهي ته:

ماڻهو مڙيئي نه ”ماڻهو“، پکي سڀ نه هنج،

ڪنهن ڪنهن ماڻهو منجهه، اچي بوءِ بهار جي-

بهار جي بوءِ ان انسان مان ايندي جيڪو اخلاقي بُلندين تي رهڻ جي جرئت رکندو هجي. سُٺا ڪپڙا پائي پاڻ سينگاري تعليمي ادارن کي مجازي محبت جي فلمن جي شوٽنگ جا اسٽوڊيوز سمجهي پنهنجي مستقبل کي جهالت ڏانهن ڌڪڻ وارن کي هنج پکي يا ڪونج چئبو ڇا؟ اهي ته ٻگهه ۽ ڪنگن، ڳِجُهن جهڙيون يا جهڙا هجن ٿا جيڪي ظاهري ٺاهه ٺوهه ۽ ڍونڍ جهڙي سينگار تي ڌيان ڌَرِين ٿا- سمجهڻ وارو سڀ ڪجهه سمجهي ٿو ته منهنجي چوڻ ۽ لکڻ جو بنيادي مقصد ڇا آهي. شاهه لطيف ڇا ته انساني تهذيب کي رنگ لاتو آهي، بڇڙو ۽ چراخي ڪردار ادا ڪندڙن، ڪنگ پکي جهڙن بي افعالن ماڻهن کي خوبصورت تشبيهي تنقيد ذريعي سُڌرڻ ۽ سڄي سماج کي سونهارو بڻائڻ جي واٽ ڏيکاري آهي. تعليمي ادارن توڙي ٻين سمورن انهن ادارن ۾ جتي عورتون ۽ مرد گڏجي پڙهن يا ڊيوٽيون ڪن ٿا، اُتي اخلاقيات کي بلند رکڻ جو مطلب نون ايندڙ نسلن نوجوانن لاءِ رستا ٺاهڻا آهن، معيار قائم ڪرڻا آهن جيئن ساڳئي تلاءُ ۾ ”ٻگهه ۽ هنج“ پکين جو هجڻ ۽ سندن ڪرتوتن کي وائکو ڪرڻ ڀٽائيءَ جي اعليٰ تشخيصي فهم ۽ ادراڪ جو اظهار آهي، تيئن جيڪڏهن اسان پنهنجون عادتون ۽ا ُٿڻيون ويهڻيون رهڻيون ۽ ڪهڻيون ٺاهيون ته سچ پچ اسين ڀٽائي کي تسليم ڪيون ٿا، دل سان کيس لبيڪ چئون ٿا پر جيڪڏهن ائين نه ڪيوسين ته اسان جا تعليمي ادارا ۽ سُڌرڻ جا سمورا ذريعا ائين ٿي ويندا جيئن، ”صاف ۽ اجرو پاڻي ڪالور جي ڪِنو ميرو يا گندو ٿي ميراڻ مائل ٿي وڃي جڏهن منجهه ڪنگ يا ٻگهه منجهس اچي ڍونڍ ۽ گنديون مڇيون چنجوڙين“!!

اڇو پاڻي لُڙ ٿيو، ڪالوريو ڪنگن،

ايندا لڄ مرن، تنهن سر مٿي هنجڙا.

قومن جون ڪجهه اوڻايون يا خرابيون اهڙون هجن ٿيون جن تي مصلحت ڪرڻ خودڪشي يا آپگهات ڪرڻ برابر آهي. اسان جي اعليٰ تهذيبي ۽ ثقافتي معيار کي گندو ڪرڻ، ڪالورڻ، جهالت ڏانهن ڌڪڻ ۽ سڀ ڪجهه برباد ڪرڻ وارن تي به ڪرڙي نظر رکڻ لازمي آهي، ڀلي پوءِ اهو ڪير به (سنڌي به) ڇو نه هجي!! پنهنجي (قوم جي) مستقبل کي اڇاڻ ترقي ۽ انسانيت جي فلاح لاءِ چڱن گهَڻگهُرن کي پاڻ ۾ گڏجڻو پوندو، مايوسيءَ بدران جاڳرتا لاءِ اُٿڻو پوندو، هڪ ٿيڻو پوندو. جيڪڏهن ڌرتي ۽ قوم جي ڀلائي لاءِ مون کي منهنجي مالي، ڌني يا ذاتي (وڏيرائي يا جاگيرداراڻي) حيثيت کي گهٽائڻو پوي ته ڪهڙي وڏي ڳالهه آهي؟ ڌرتي ته سنوارجي ويندي ايندڙ نسلن جا دڳ ۽ پيچرا ته سدائين لاءِ صاف ۽ بي خطر ٿي پوندا. ڀٽائي سائينءَ فرمايو آهي ته، ”آءٌ ۽ اسين، مان ۽ مون، تون ڪير مان ڪير تون ڇا مان ڇا؟“ وارو بکيڙو بڇڙو آهي. مهانگيون ۽ خوبصورت وڏيون گاڏيون کڻي پنهنجي تعليمي ادارن ۾ تعليم جهڙي دولت حاصل ڪندڙ نياڻين جي رستا روڪ ڪرڻ سنڌ جي ڪنهن به حلالي مرد نوجوان جو ڪم نه آهي. انهن معمولي ۽ ذري جهڙين شين کان مٿانهون ٿيڻو آهي. انهن عظيم انسانن جو ساٿ ڏيڻو آهي جيڪي ڪوڙي طلسم کي سڃاڻن ٿا ۽ صدين تي قدم رکن ٿا. سچا انسان (صوفي طالب فقير) بي مثال سچا اورچ (سماج کي سڌارڻ جا سچا انسان) ماڻهو جن جا سنڌ الاجي ۾ ڪارنر جُڙي رهيا آهن، گهٽ ۾ گهٽ انهن جي اڻٿڪ حياتين جو مطالعو ته هر ڪنهن سنڌي (پڙهيل لکيل) نوجوان جو فرض آهي ته جيئن پاڻ کي انهن وانگر ٺاهڻ واري دڳ تي هلائڻ جهڙو ٺاهي سگهجي. لطيف سائين فرمايو آهي ته،

ويٺو جيئن وِما سئين، حيرت پئو مَ هَڏ،

لاتيون جي لبَاس جون، سي سڀ ڇپائي ڇَڏ،

”آءٌ“ ”اسين“ ڪن جي، پاسي تن مَ اَڏ،

تن طالبن گڏ، تان ويجهو ٿِئين وصال کي-

هٿ پير هڏ پساري ويهڻ، مايوس ٿيڻ نه گهرجي، لباسي ڳالهيون (ٻٽاڪ ڊاڙون ڦوُڪون) اجايون آهن، سي سڀوئي دفن ڪرڻيون آهن، ”تون ڇا“ ”مان ڇا“، وارن جهيڙو ڪارن سان سنگت ساٿ وري ڪهڙو؟ انهن کان پاسو ڪبو. اعليٰ مقصد جي گهرجائو انسانن سان گڏجي هلڻ سان الله به ملي ويندو آهي. اهڙن انسانن ۽ اعليٰ مقصد جي طالبن کي جسماني طور ته فنا ڪري سگهجي ٿو پر اهي جنهن عظيم اڻمٽ منزل جا ڳولائو آهن ان کي ڪير ڪجهه نه ڪري سگهندو، ڀٽائيءَ سائينءَ چواڻي ته،

”ڪوهه ڪندا کي تن، پاڙهيري پهه ڪري“

هتي آئون نهايت ادب وچان سچ جو مچ مچائي عرض گذار آهيان ته ميڊيا (اخبارون/ٽي وي چئنلز) جي مالڪن ۽ انهن سان سلهاڙيل هم سفرن کي نهايت ذميواريءَ جو مظاهرو ڪرڻو آهي، ذاتي پسند ۽ ناپسند کان پري ٿيڻو پوندو، مصلحتون ڦِٽيون ڪرڻيون پونديون ۽ ڪوڙن ٻگهن جهڙن (ميڊيا پرسن) کان پاسيرو ٿيڻو پوندو جيڪي بنيادي حقيقتون پروڙڻ کان محروم ته آهن پر ماهر (قانوني طور) اهل نه آهن. اهڙا ڊراما پيش ڪرڻا آهن جن جا اسڪرپٽ لطيف سائينءَ جي فلسفي ۽ اخلاقيات جي عين مطابق هجڻ گهرجن. دين ۾ ڏنل بي مثال آزادين پٽاندڙ هجڻ گهرجي. لطيف سائينءَ ”مارئي“ جهڙي پارسا ڪردار کي هيروئين بڻائي ٿو ڇو؟ ان ڪري جو هُوءَ پنهنجي وطن ماروئڙن وطن واسي ۽ پنهنجي ور (مڙس) کيت سان سر جي بازي تي بيهي عمر جا عطر عنبير، هيرا جواهر، پٽپٽيهر، ريشم، محلات ماڙيون ٺڪرائي، رد ڪري، غيرت ۽ سچ جو امر ڪردار بڻيل آهي. سنڌي عورت جي ذهني تربيت مارئيءَ جي ڪردار تي ڪرڻي آهي. مومل، نوري، سُهڻي ۽ سورٺ تي سنڌي عورت جي ذهني اوسر ڪرڻي آهي. ٻاگهل ۽ مائي بختاور تي سنڌي عورت تي ذهني اڏاوت ڪرڻي آهي. ان جي پسمنظر ۾ اسڪرپٽ ڇو نٿا لکيا وڃن؟ رڳو سازشون، گهر ڦٽائڻ، پرڻيل عورتن کي طلاقون وٺڻ جي تربيت ڏيڻ، بي فرماني ۾ گهران نڪري ڀڄي وڃڻ کي همت ۽ جرئت قرار ڏيڻ ميڊيا جو سنڌ جي اعليٰ تهذيب جي نفي ۽ تباهي آهي. ها! زور زبردستي سان شاديون ڪرائڻ وارن ڪجهه ڪردارن کي وائکو ڪرڻو آهي ته لطيف جي سُهڻيءَ جو ڪردار هڪ مثال بڻائڻو آهي، ان جو مطلب اهو هرگز نه آهي ته سموري سنڌ جي نياڻين کي گهران نڪرڻ جي ترغيب ڏجي!، افسوس اهو آهي ته سنڌي ڊرامن جي اسڪرپٽ لکڻ وارن ۾ سنڌي سماج جو رُخ موڙيندڙ ناميارن اديبن جو قلم شامل نه آهي، جيڪو ديني اصولن ۽ جديد تبديلين کي جوڙي هڪ بالغ نظر ۽ سونهون گس ڪڍي ڏئي. اهڙا ماڻهو ويٺا آهن پر چئنلز جا مالڪ سموري ڪمائي پنهنجي پنهنجا ڀڀ ڀرڻ لاءِ خرچڻ گهرن ٿا، انهن کي سنڌ جي ثقافتي ۽ اخلاقي تباهيءَ سان ڪهڙو واسطو؟ ڇو ته اهي اهڙن عظيم ليکڪن کي گاڏيون موڪلي اڳواٽ معاوضا ڏيئي عزت سان کانئن بي مثال اسڪرپٽ حاصل ڪن!؟؟ اولاد ۽ والدين وچ ۾ صلاح مصلحت، افهام ۽ تفهيم کي مضبوط ڪرڻ سان سنڌ جو مستقبل مضبوط ٿيندو. مختلف ذاتين ۽ برادرين جي نياڻين ۽ نينگرن جي شادين کي عيب ۽ ڪاراڻ سمجهڻ بدران ان جي همت افزائي ڪرڻي پوندي ته جيئن سنڌي نياڻيون پنهنجي ديس واسي نوجوانن ۽ مردن سان ٻنڌڻ ٻڌن، جنهن سان ڪاروڪاري رسم ختم ٿي ويندي، مختلف برادريون سنڌ کي خونريزي ڪلچر ۾ بدلائڻ کان بچي وينديون، سنڌي قوم برباديءَ بدران ويتر مضبوط ۽ شيهي جي ديوار بڻجي ويندي، پلاند ڪرڻ لاءِ گهرن ۾ گهڙي پريمي جوڙي جي والدين، ڀائر ۽ ڀينرن کي اغوا ڪرڻ کان بچائي سگهبو. افسوس اهو آهي ته اڄ جي سنڌي اديبن جي اڪثريت سرڪاري درٻاريت جي ”غلامي“ ۾ رُڌل آهي ”نه هيڏانهن جا نه هوڏانهن جا“ انهن کي آءٌ اديب نه مڃيندو آهيان. سنڌ جا سر موڙ اديب، ڊراما ليکڪ گوشا نشين آهن، انهن کان رهنمائي ڇو نٿي ورتي وڃي؟ ڪنهن به ميڊيا مين ٽي وي چئنلز جي مالڪ يا ڊراما ڊائريڪٽر، پروڊيوسر جي اها ذميواري آهي ته اهي سنڌ جي بالغ نظر اهل دل قلم ڌڻين جون خدمتون حاصل ڪري سنڌي سماج جي تباهيءَ کي روڪين. ٽي وي چئنلز جي ذميوارين جا اصول طئه ڪرڻ گهرجن، ڇڙواڳي هرطرح سان بربادي آهي. حق موجود