• </* Theme Name: Twenty Ten Theme URI: http://wordpress.org/ Description: The 2010 theme for WordPress is stylish, customizable, simple, and readable -- make it yours with a custom menu, header image, and background. Twenty Ten supports six widgetized areas (two in the sidebar, four in the footer) and featured images (thumbnails for gallery posts and custom header images for posts and pages). It includes stylesheets for print and the admin Visual Editor, special styles for posts in the "Asides" and "Gallery" categories, and has an optional one-column page template that removes the sidebar. Author: the WordPress team Version: 1.3 License: GNU General Public License License URI: license.txt Tags: black, blue, white, two-columns, fixed-width, custom-header, custom-background, threaded-comments, sticky-post, translation-ready, microformats, rtl-language-support, editor-style, custom-menu */ /* =Reset default browser CSS. Based on work by Eric Meyer: http://meyerweb.com/eric/tools/css/reset/index.html -------------------------------------------------------------- */ html, body, div, span, applet, object, iframe, h1, h2, h3, h4, h5, h6, p, blockquote, pre, a, abbr, acronym, address, big, cite, code, del, dfn, em, font, img, ins, kbd, q, s, samp, small, strike, strong, sub, sup, tt, var, b, u, i, center, dl, dt, dd, ol, ul, li, fieldset, form, label, legend, table, caption, tbody, tfoot, thead, tr, th, td { background: transparent; border: 0; margin: 0; padding: 0; vertical-align: baseline; } body { line-height: 1; } h1, h2, h3, h4, h5, h6 { clear: both; font-weight: normal; } ol, ul { list-style: none; } blockquote { quotes: none; } blockquote:before, blockquote:after { content: ''; content: none; } del { text-decoration: line-through; } /* tables still need 'cellspacing="0"' in the markup */ table { border-collapse: collapse; border-spacing: 0; } a img { border: none; } /* =Layout -------------------------------------------------------------- */ /* LAYOUT: Two columns DESCRIPTION: Two-column fixed layout with one sidebar right of content */ #container { float: left; margin: 0 -240px 0 0; width: 100%; } #content { margin: 0 280px 0 20px; } #primary, #secondary { float: right; overflow: hidden; width: 220px; } #secondary { clear: right; } #footer { clear: both; width: 100%; } /* LAYOUT: One column, no sidebar DESCRIPTION: One centered column with no sidebar */ .one-column #content { margin: 0 auto; width: 640px; } /* LAYOUT: Full width, no sidebar DESCRIPTION: Full width content with no sidebar; used for attachment pages */ .single-attachment #content { margin: 0 auto; width: 900px; } /* =Fonts -------------------------------------------------------------- */ body, input, textarea, .page-title span, .pingback a.url { font-family: MB Khursheed, Georgia, "Bitstream Charter", serif; } h3#comments-title, h3#reply-title, #access .menu, #access div.menu ul, #cancel-comment-reply-link, .form-allowed-tags, #site-info, #site-title, #wp-calendar, .comment-meta, .comment-body tr th, .comment-body thead th, .entry-content label, .entry-content tr th, .entry-content thead th, .entry-meta, .entry-title, .entry-utility, #respond label, .navigation, .page-title, .pingback p, .reply, .widget-title, .wp-caption-text { font-family: MB Khursheed, "Helvetica Neue", Arial, Helvetica, "Nimbus Sans L", sans-serif; } input[type=submit] { font-family: MB Khursheed, "Helvetica Neue", Arial, Helvetica, "Nimbus Sans L", sans-serif; } pre { font-family: MB Khursheed, "Courier 10 Pitch", Courier, monospace; } code { font-family: MB Khursheed, Monaco, Consolas, "Andale Mono", "DejaVu Sans Mono", monospace; } /* =Structure -------------------------------------------------------------- */ /* The main theme structure */ #access .menu-header, div.menu, #colophon, #branding, #main, #wrapper { margin: 0 auto; width: 940px; } #wrapper { background: #fff; margin-top: 20px; padding: 0 20px; } /* Structure the footer area */ #footer-widget-area { overflow: hidden; } #footer-widget-area .widget-area { float: left; margin-right: 20px; width: 220px; } #footer-widget-area #fourth { margin-right: 0; } #site-info { float: left; font-size: 14px; font-weight: bold; width: 700px; } #site-generator { float: right; width: 220px; } /* =Global Elements -------------------------------------------------------------- */ /* Main global 'theme' and typographic styles */ body { background: #f1f1f1; } body, input, textarea { color: #666; font-size: 12px; line-height: 18px; } hr { background-color: #e7e7e7; border: 0; clear: both; height: 1px; margin-bottom: 18px; } /* Text elements */ p { margin-bottom: 18px; text-align:justify; } ul { list-style: square; margin: 0 0 18px 1.5em; } ol { list-style: decimal; margin: 0 0 18px 1.5em; } ol ol { list-style: upper-alpha; } ol ol ol { list-style: lower-roman; } ol ol ol ol { list-style: lower-alpha; } ul ul, ol ol, ul ol, ol ul { margin-bottom: 0; } dl { margin: 0 0 24px 0; } dt { font-weight: bold; } dd { margin-bottom: 18px; } strong { font-weight: bold; } cite, em, i { font-style: italic; } big { font-size: 131.25%; } ins { background: #ffc; text-decoration: none; } blockquote { font-style: italic; padding: 0 3em; } blockquote cite, blockquote em, blockquote i { font-style: normal; } pre { background: #f7f7f7; color: #222; line-height: 18px; margin-bottom: 18px; overflow: auto; padding: 1.5em; } abbr, acronym { border-bottom: 1px dotted #666; cursor: help; } sup, sub { height: 0; line-height: 1; position: relative; vertical-align: baseline; } sup { bottom: 1ex; } sub { top: .5ex; } input[type="text"], textarea { background: #f9f9f9; border: 1px solid #ccc; box-shadow: inset 1px 1px 1px rgba(0,0,0,0.1); -moz-box-shadow: inset 1px 1px 1px rgba(0,0,0,0.1); -webkit-box-shadow: inset 1px 1px 1px rgba(0,0,0,0.1); padding: 2px; } a:link { color: #0066cc; } a:visited { color: #743399; } a:active, a:hover { color: #ff4b33; } /* Text meant only for screen readers */ .screen-reader-text { position: absolute; left: -9000px; } /* =Header -------------------------------------------------------------- */ #header { padding: 30px 0 0 0; } #site-title { float: left; font-size: 30px; line-height: 36px; margin: 0 0 18px 0; width: 700px; } #site-title a { color: #000; font-weight: bold; text-decoration: none; } #site-description { clear: right; float: right; font-style: italic; margin: 15px 0 18px 0; width: 220px; } /* This is the custom header image */ #branding img { border-top: 4px solid #000; border-bottom: 1px solid #000; display: block; float: left; } /* =Menu -------------------------------------------------------------- */ #access { background: #000; display: block; float: left; margin: 0 auto; width: 940px; } #access .menu-header, div.menu { font-size: 13px; margin-left: 12px; width: 928px; } #access .menu-header ul, div.menu ul { list-style: none; margin: 0; } #access .menu-header li, div.menu li { float: left; position: relative; } #access a { color: #aaa; display: block; line-height: 38px; padding: 0 10px; text-decoration: none; } #access ul ul { box-shadow: 0px 3px 3px rgba(0,0,0,0.2); -moz-box-shadow: 0px 3px 3px rgba(0,0,0,0.2); -webkit-box-shadow: 0px 3px 3px rgba(0,0,0,0.2); display: none; position: absolute; top: 38px; left: 0; float: left; width: 180px; z-index: 99999; } #access ul ul li { min-width: 180px; } #access ul ul ul { left: 100%; top: 0; } #access ul ul a { background: #333; line-height: 1em; padding: 10px; width: 160px; height: auto; } #access li:hover > a, #access ul ul :hover > a { background: #333; color: #fff; } #access ul li:hover > ul { display: block; } #access ul li.current_page_item > a, #access ul li.current-menu-ancestor > a, #access ul li.current-menu-item > a, #access ul li.current-menu-parent > a { color: #fff; } * html #access ul li.current_page_item a, * html #access ul li.current-menu-ancestor a, * html #access ul li.current-menu-item a, * html #access ul li.current-menu-parent a, * html #access ul li a:hover { color: #fff; } /* =Content -------------------------------------------------------------- */ #main { clear: both; overflow: hidden; padding: 40px 0 0 0; } #content { margin-bottom: 36px; } #content, #content input, #content textarea { color: #333; font-size: 16px; line-height: 24px; } #content p, #content ul, #content ol, #content dd, #content pre, #content hr { margin-bottom: 24px; } #content ul ul, #content ol ol, #content ul ol, #content ol ul { margin-bottom: 0; } #content pre, #content kbd, #content tt, #content var { font-size: 15px; line-height: 21px; } #content code { font-size: 13px; } #content dt, #content th { color: #000; } #content h1, #content h2, #content h3, #content h4, #content h5, #content h6 { color: #000; line-height: 1.5em; margin: 0 0 20px 0; } #content table { border: 1px solid #e7e7e7; margin: 0 -1px 24px 0; text-align: left; width: 100%; } #content tr th, #content thead th { color: #888; font-size: 12px; font-weight: bold; line-height: 18px; padding: 9px 24px; } #content tr td { border-top: 1px solid #e7e7e7; padding: 6px 24px; } #content tr.odd td { background: #f2f7fc; } .hentry { margin: 0 0 48px 0; } .home .sticky { background: #f2f7fc; border-top: 4px solid #000; margin-left: -20px; margin-right: -20px; padding: 18px 20px; } .single .hentry { margin: 0 0 36px 0; } .page-title { color: #000; font-size: 14px; font-weight: bold; margin: 0 0 36px 0; } .page-title span { color: #333; font-size: 16px; font-style: italic; font-weight: normal; } .page-title a:link, .page-title a:visited { color: #888; text-decoration: none; } .page-title a:active, .page-title a:hover { color: #ff4b33; } #content .entry-title { color: #000; font-size: 21px; font-weight: bold; line-height: 1.3em; margin-bottom: 0; } .entry-title a:link, .entry-title a:visited { color: #000; text-decoration: none; } .entry-title a:active, .entry-title a:hover { color: #ff4b33; } .entry-meta { color: #888; font-size: 12px; } .entry-meta abbr, .entry-utility abbr { border: none; } .entry-meta abbr:hover, .entry-utility abbr:hover { border-bottom: 1px dotted #666; } .entry-content, .entry-summary { clear: both; padding: 12px 0 0 0; } #content .entry-summary p:last-child { margin-bottom: 12px; } .entry-content fieldset { border: 1px solid #e7e7e7; margin: 0 0 24px 0; padding: 24px; } .entry-content fieldset legend { background: #fff; color: #000; font-weight: bold; padding: 0 24px; } .entry-content input { margin: 0 0 24px 0; } .entry-content input.file, .entry-content input.button { margin-right: 24px; } .entry-content label { color: #888; font-size: 12px; } .entry-content select { margin: 0 0 24px 0; } .entry-content sup, .entry-content sub { font-size: 10px; } .entry-content blockquote.left { float: left; margin-left: 0; margin-right: 24px; text-align: right; width: 33%; } .entry-content blockquote.right { float: right; margin-left: 24px; margin-right: 0; text-align: left; width: 33%; } .page-link { clear: both; color: #000; font-weight: bold; margin: 0 0 22px 0; word-spacing: 0.5em; } .page-link a:link, .page-link a:visited { background: #f1f1f1; color: #333; font-weight: normal; padding: 0.5em 0.75em; text-decoration: none; } .home .sticky .page-link a { background: #d9e8f7; } .page-link a:active, .page-link a:hover { color: #ff4b33; } body.page .edit-link { clear: both; display: block; } #entry-author-info { background: #f2f7fc; border-top: 4px solid #000; clear: both; font-size: 14px; line-height: 20px; margin: 24px 0; overflow: hidden; padding: 18px 20px; } #entry-author-info #author-avatar { background: #fff; border: 1px solid #e7e7e7; float: left; height: 60px; margin: 0 -104px 0 0; padding: 11px; } #entry-author-info #author-description { float: left; margin: 0 0 0 104px; } #entry-author-info h2 { color: #000; font-size: 100%; font-weight: bold; margin-bottom: 0; } .entry-utility { clear: both; color: #888; font-size: 12px; line-height: 18px; } .entry-meta a, .entry-utility a { color: #888; } .entry-meta a:hover, .entry-utility a:hover { color: #ff4b33; } #content .video-player { padding: 0; } /* =Asides -------------------------------------------------------------- */ .home #content .format-aside p, .home #content .category-asides p { font-size: 14px; line-height: 20px; margin-bottom: 10px; margin-top: 0; } .home .hentry.format-aside, .home .hentry.category-asides { padding: 0; } .home #content .format-aside .entry-content, .home #content .category-asides .entry-content { padding-top: 0; } /* =Gallery listing -------------------------------------------------------------- */ .format-gallery .size-thumbnail img, .category-gallery .size-thumbnail img { border: 10px solid #f1f1f1; margin-bottom: 0; } .format-gallery .gallery-thumb, .category-gallery .gallery-thumb { float: left; margin-right: 20px; margin-top: -4px; } .home #content .format-gallery .entry-utility, .home #content .category-gallery .entry-utility { padding-top: 4px; } /* =Attachment pages -------------------------------------------------------------- */ .attachment .entry-content .entry-caption { font-size: 140%; margin-top: 24px; } .attachment .entry-content .nav-previous a:before { content: '\21900a0'; } .attachment .entry-content .nav-next a:after { content: '0a0\2192'; } /* =Images -------------------------------------------------------------- */ /* Resize images to fit the main content area. - Applies only to images uploaded via WordPress by targeting size-* classes. - Other images will be left alone. Use "size-auto" class to apply to other images. */ img.size-auto, img.size-full, img.size-large, img.size-medium, .attachment img { max-width: 100%; /* When images are too wide for containing element, force them to fit. */ height: auto; /* Override height to match resized width for correct aspect ratio. */ } .alignleft, img.alignleft { display: inline; float: left; margin-right: 24px; margin-top: 4px; } .alignright, img.alignright { display: inline; float: right; margin-left: 24px; margin-top: 4px; } .aligncenter, img.aligncenter { clear: both; display: block; margin-left: auto; margin-right: auto; } img.alignleft, img.alignright, img.aligncenter { margin-bottom: 12px; } .wp-caption { background: #f1f1f1; line-height: 18px; margin-bottom: 20px; max-width: 632px !important; /* prevent too-wide images from breaking layout */ padding: 4px; text-align: center; } .wp-caption img { margin: 5px 5px 0; } .wp-caption p.wp-caption-text { color: #888; font-size: 12px; margin: 5px; } .wp-smiley { margin: 0; } .gallery { margin: 0 auto 18px; } .gallery .gallery-item { float: left; margin-top: 0; text-align: center; width: 33%; } .gallery-columns-2 .gallery-item { width: 50%; } .gallery-columns-4 .gallery-item { width: 25%; } .gallery img { border: 2px solid #cfcfcf; } .gallery-columns-2 .attachment-medium { max-width: 92%; height: auto; } .gallery-columns-4 .attachment-thumbnail { max-width: 84%; height: auto; } .gallery .gallery-caption { color: #888; font-size: 12px; margin: 0 0 12px; } .gallery dl { margin: 0; } .gallery img { border: 10px solid #f1f1f1; } .gallery br+br { display: none; } #content .attachment img {/* single attachment images should be centered */ display: block; margin: 0 auto; } /* =Navigation -------------------------------------------------------------- */ .navigation { color: #888; font-size: 12px; line-height: 18px; overflow: hidden; } .navigation a:link, .navigation a:visited { color: #888; text-decoration: none; } .navigation a:active, .navigation a:hover { color: #ff4b33; } .nav-previous { float: left; width: 50%; } .nav-next { float: right; text-align: right; width: 50%; } #nav-above { margin: 0 0 18px 0; } #nav-above { display: none; } .paged #nav-above, .single #nav-above { display: block; } #nav-below { margin: -18px 0 0 0; } /* =Comments -------------------------------------------------------------- */ #comments { clear: both; } #comments .navigation { padding: 0 0 18px 0; } h3#comments-title, h3#reply-title { color: #000; font-size: 20px; font-weight: bold; margin-bottom: 0; } h3#comments-title { padding: 24px 0; } .commentlist { list-style: none; margin: 0; } .commentlist li.comment { border-bottom: 1px solid #e7e7e7; line-height: 24px; margin: 0 0 24px 0; padding: 0 0 0 56px; position: relative; } .commentlist li:last-child { border-bottom: none; margin-bottom: 0; } #comments .comment-body ul, #comments .comment-body ol { margin-bottom: 18px; } #comments .comment-body p:last-child { margin-bottom: 6px; } #comments .comment-body blockquote p:last-child { margin-bottom: 24px; } .commentlist ol { list-style: decimal; } .commentlist .avatar { position: absolute; top: 4px; left: 0; } .comment-author { } .comment-author cite { color: #000; font-style: normal; font-weight: bold; } .comment-author .says { font-style: italic; } .comment-meta { font-size: 12px; margin: 0 0 18px 0; } .comment-meta a:link, .comment-meta a:visited { color: #888; text-decoration: none; } .comment-meta a:active, .comment-meta a:hover { color: #ff4b33; } .commentlist .even { } .commentlist .bypostauthor { } .reply { font-size: 12px; padding: 0 0 24px 0; } .reply a, a.comment-edit-link { color: #888; } .reply a:hover, a.comment-edit-link:hover { color: #ff4b33; } .commentlist .children { list-style: none; margin: 0; } .commentlist .children li { border: none; margin: 0; } .nopassword, .nocomments { display: none; } #comments .pingback { border-bottom: 1px solid #e7e7e7; margin-bottom: 18px; padding-bottom: 18px; } .commentlist li.comment+li.pingback { margin-top: -6px; } #comments .pingback p { color: #888; display: block; font-size: 12px; line-height: 18px; margin: 0; } #comments .pingback .url { font-size: 13px; font-style: italic; } /* Comments form */ input[type=submit] { color: #333; } #respond { border-top: 1px solid #e7e7e7; margin: 24px 0; overflow: hidden; position: relative; } #respond p { margin: 0; } #respond .comment-notes { margin-bottom: 1em; } .form-allowed-tags { line-height: 1em; } .children #respond { margin: 0 48px 0 0; } h3#reply-title { margin: 18px 0; } #comments-list #respond { margin: 0 0 18px 0; } #comments-list ul #respond { margin: 0; } #cancel-comment-reply-link { font-size: 12px; font-weight: normal; line-height: 18px; } #respond .required { color: #ff4b33; font-weight: bold; } #respond label { color: #888; font-size: 12px; } #respond input { margin: 0 0 9px; width: 98%; } #respond textarea { width: 98%; } #respond .form-allowed-tags { color: #888; font-size: 12px; line-height: 18px; } #respond .form-allowed-tags code { font-size: 11px; } #respond .form-submit { margin: 12px 0; } #respond .form-submit input { font-size: 14px; width: auto; } /* =Widget Areas -------------------------------------------------------------- */ .widget-area ul { list-style: none; margin-left: 0; } .widget-area ul ul { list-style: square; margin-left: 1.3em; } .widget-area select { max-width: 100%; } .widget_search #s {/* This keeps the search inputs in line */ width: 60%; } .widget_search label { display: none; } .widget-container { margin: 0 0 18px 0; } .widget-title { color: #222; font-weight: bold; } .widget-area a:link, .widget-area a:visited { text-decoration: none; } .widget-area a:active, .widget-area a:hover { text-decoration: underline; } .widget-area .entry-meta { font-size: 11px; } #wp_tag_cloud div { line-height: 1.6em; } #wp-calendar { width: 100%; } #wp-calendar caption { color: #222; font-size: 14px; font-weight: bold; padding-bottom: 4px; text-align: left; } #wp-calendar thead { font-size: 11px; } #wp-calendar thead th { } #wp-calendar tbody { color: #aaa; } #wp-calendar tbody td { background: #f5f5f5; border: 1px solid #fff; padding: 3px 0 2px; text-align: center; } #wp-calendar tbody .pad { background: none; } #wp-calendar tfoot #next { text-align: right; } .widget_rss a.rsswidget { color: #000; } .widget_rss a.rsswidget:hover { color: #ff4b33; } .widget_rss .widget-title img { width: 11px; height: 11px; } /* Main sidebars */ #main .widget-area ul { margin-left: 0; padding: 0 20px 0 0; } #main .widget-area ul ul { border: none; margin-left: 1.3em; padding: 0; } #primary { } #secondary { } /* Footer widget areas */ #footer-widget-area { } /* =Footer -------------------------------------------------------------- */ #footer { margin-bottom: 20px; } #colophon { border-top: 4px solid #000; margin-top: -4px; overflow: hidden; padding: 18px 0; } #site-info { font-weight: bold; } #site-info a { color: #000; text-decoration: none; } #site-generator { font-style: italic; position: relative; } #site-generator a { background: url(images/wordpress.png) center left no-repeat; color: #666; display: inline-block; line-height: 16px; padding-left: 20px; text-decoration: none; } #site-generator a:hover { text-decoration: underline; } img#wpstats { display: block; margin: 0 auto 10px; } /* =Mobile Safari ( iPad, iPhone and iPod Touch ) -------------------------------------------------------------- */ pre { -webkit-text-size-adjust: 140%; } code { -webkit-text-size-adjust: 160%; } #access, .entry-meta, .entry-utility, .navigation, .widget-area { -webkit-text-size-adjust: 120%; } #site-description { -webkit-text-size-adjust: none; } /* =Print Style -------------------------------------------------------------- */ @media print { body { background: none !important; } #wrapper { clear: both !important; display: block !important; float: none !important; position: relative !important; } #header { border-bottom: 2pt solid #000; padding-bottom: 18pt; } #colophon { border-top: 2pt solid #000; } #site-title, #site-description { float: none; line-height: 1.4em; margin: 0; padding: 0; } #site-title { font-size: 13pt; } .entry-content { font-size: 14pt; line-height: 1.6em; } .entry-title { font-size: 21pt; } #access, #branding img, #respond, .comment-edit-link, .edit-link, .navigation, .page-link, .widget-area { display: none !important; } #container, #header, #footer { margin: 0; width: 100%; } #content, .one-column #content { margin: 24pt 0 0; width: 100%; } .wp-caption p { font-size: 11pt; } #site-info, #site-generator { float: none; width: auto; } #colophon { width: auto; } img#wpstats { display: none; } #site-generator a { margin: 0; padding: 0; } #entry-author-info { border: 1px solid #e7e7e7; } #main { display: inline; } .home .sticky { border: none; } } /* Theme Name: Twenty Ten */ /* RTL Basics */ body { direction:rtl; unicode-bidi:embed; } /* LAYOUT: Two-Column (Right) DESCRIPTION: Two-column fixed layout with one sidebar right of content */ #container { float: right; margin: 0 0 0 -240px; } #content { margin: 0 20px 36px 280px; } #primary, #secondary { float: left; } #secondary { clear: left; } /* =Fonts -------------------------------------------------------------- */ body, input, textarea, .page-title span, .pingback a.url, h3#comments-title, h3#reply-title, #access .menu, #access div.menu ul, #cancel-comment-reply-link, .form-allowed-tags, #site-info, #site-title, #wp-calendar, .comment-meta, .comment-body tr th, .comment-body thead th, .entry-content label, .entry-content tr th, .entry-content thead th, .entry-meta, .entry-title, .entry-utility, #respond label, .navigation, .page-title, .pingback p, .reply, .widget-title, input[type=submit] { font-family: MB Khursheed, Arial, Tahoma, sans-serif; } /* =Structure -------------------------------------------------------------- */ /* The main theme structure */ #footer-widget-area .widget-area { float: right; margin-left: 20px; margin-right: 0; } #footer-widget-area #fourth { margin-left: 0; } #site-info { float: right; } #site-generator { float: left; } /* =Global Elements -------------------------------------------------------------- */ /* Text elements */ ul, ol { margin: 0 1.5em 18px 0; } blockquote { font-style: normal; } /* Text meant only for screen readers */ .screen-reader-text { left: auto; text-indent:-9000px; overflow:hidden; } /* =Header -------------------------------------------------------------- */ #site-title { float: right; } #site-description { clear: left; float: left; font-style: normal; } #branding img { float: right; } /* =Menu -------------------------------------------------------------- */ #access { float:right; } #access .menu-header, div.menu { margin-right: 12px; margin-left: 0; } #access .menu-header li, div.menu li{ float:right; } #access ul ul { left:auto; right:0; float:right; } #access ul ul ul { left:auto; right:100%; } /* =Content -------------------------------------------------------------- */ #content table { text-align: right; margin: 0 0 24px -1px; } .page-title span { font-style:normal; } .entry-title, .entry-meta { clear: right; float: right; margin-left: 68px; margin-right: 0; } .entry-content input.file, .entry-content input.button { margin-left: 24px; margin-right:0; } .entry-content blockquote.left { float: right; margin-right: 0; margin-left: 24px; text-align: left; } .entry-content blockquote.right { float: left; margin-right: 24px; margin-left: 0; text-align: right; } #entry-author-info #author-avatar { float: right; margin: 0 0 0 -104px; } #entry-author-info #author-description { float: right; margin: 0 104px 0 0; } /* Gallery listing -------------------------------------------------------------- */ .category-gallery .gallery-thumb { float: right; margin-left:20px; margin-right:0; } /* Images -------------------------------------------------------------- */ #content .gallery .gallery-caption { margin-right: 0; } #content .gallery .gallery-item { float: right; } /* =Navigation -------------------------------------------------------------- */ .nav-previous { float: right; } .nav-next { float: left; text-align:left; } /* =Comments -------------------------------------------------------------- */ .commentlist li.comment { padding: 0 56px 0 0; } .commentlist .avatar { right: 0; left: auto; } .comment-author .says, #comments .pingback .url { font-style: normal; } /* Comments form */ .children #respond { margin: 0 0 0 48px; } /* =Widget Areas -------------------------------------------------------------- */ .widget-area ul { margin-right: 0; } .widget-area ul ul { margin-right: 1.3em; margin-left: 0; } #wp-calendar caption { text-align: right; } #wp-calendar tfoot #next { text-align: left; } /* Main sidebars */ #main .widget-area ul { margin-right: 0; padding: 0 0 0 20px; } #main .widget-area ul ul { margin-right: 1.3em; margin-left: 0; } /* =Footer -------------------------------------------------------------- */ #site-generator { font-style:normal; } #site-generator a { background-position: right center; padding-right: 20px; padding-left: 0; } .wordpress-hit-counter {direction:ltr;}
  • هڪ ڏينهن اسلاميه ڪاليج سکر جي اسٽاف روم ۾ ويٺي ويٺي سائين امير گل ڪٽوهر چيو ته اخبارن ۾ ڪالم ته ڏاڍا سٺا ٿا اچن پر ڪجھ عرصي کانپوءِ انهن جو نالو نشان نٿو ملي. پڇيومانس ته انٽرنيٽ تي به نٿا ملن . چيائين اتي به وڌ ۾ وڌ هفتي کان پراڻا نٿا ملن. بس اها ڳاله هئي هي بلاگ ٺاهڻ جي. _____ دعاگو : احمد علي مڱريو Website: ahmed.mangrio.com Email: ahmed@mangrio.com
  • صفحا

  • آرڪائوز

  • تازا ليک

  • تازا رايا

    وساريان نه وسرن (5) ڊي سي هاءِ… تي Mohammad Khan Sial
    ڪاوش هائيڊ پارڪ تي heman kumar
    سنڌي ٻولي قومي ٻولي ڇو نه؟ ليک… تي jamila abbassi
    سنڌي ٻولي قومي ٻولي ڇو نه؟ ليک… تي سنڌي ٻولي قومي ٻولي…
    تازي بجيٽ ۽ پسماندگي جي ڏانوڻن… تي Rehman Memon
    هر ڳالهه جي هڪڙي موسم آهي! ليک… تي Munwar ali
    ڏاکڻي پنجاب ۾ دهشتگردن خلاف ام… تي ALLAHDINO BABBAR
    This blog is no more upda… تي Dr Sameena Afghan
    تبديلي ئي آپشن هجڻ گهرجي! ليکڪ… تي Dr Sameena Afghan
    سنڌ مان هندو آبادي جي لڏ پلاڻ… تي Qasim Ali shah
    ايف-آءِ-آر ڪٿي داخل ڪرائجي؟ لي… تي Sunita
    سال 1954 کان وٺي… ليکڪ :… تي Abrar Ali Katpar
    چڪر ڇاهي؟ ليکڪ : ڊاڪٽر ايوب… تي Bilal jan
    چڪر ڇاهي؟ ليکڪ : ڊاڪٽر ايوب… تي Bilal jan
    سنڌ ۾ ايڏي پير پرستي ڇو… تي muntazer soomro
  • بلاگ ڏٺو ويو

    • 20,495 دفعا

انتها پسندي واري سڪي جو ٻيو پاسو! ليکڪ : عرفانه ملاح

قديم يوناني شاعري جو شاهڪار رزميه داستان ”هيلن آف ٽراءِ“ يعني ٽراءِ شهر جي هيلن هڪ اهڙو داستان آهي، جنهن ۾ اسپارٽا جي راڻي هيلن کي تروجن شهر جو بادشاهه اغوا ڪري قيد ڪري ڇڏي ٿو ۽ اها جنگ ڪيترائي سال جاري رهي ٿي. حقيقت ۾ اها اقتدار جي جنگ هئي، پر ان اقتدار تائين پهچ جو رستو عورتن جي آزاديءَ واري نعري کان ئي شروع ٿيو هيو. جديد دور مطابق ”هيلن آف ٽراءِ“ وارو داستان عورت جي حقن جي جدوجهد چئي سگهجي ٿو. ساڳي طرح پاڻ وٽ به عورتن جي تحفظ جي نالي تي سنڌ تي ڪاهه ٿي هئي. پر ٻڌايو اهو ويو هو ته سترنهن عورتن جي دانهن تي اهو سڀ ڪجهه ٿيو هو، جن کي ان وقت سنڌ ۾ اغوا ڪري قيد ڪيو ويو هو. پر حقيقت ۾ اها ڪاهه عورتن لاءِ نه، پر امير سنڌ تي حڪمراني ڪرڻ لاءِ هئي. تاريخ جي پنن تي جيئن ته هميشه طاقتور ۽ فاتح جي اجاراداري رهي آهي، تنهن ڪري مظلوميت وارو داستان ته توهان کي اڄ ملندو پر ٻئي طرف اقتدار جي ان جنگ ۾ هاراريل ڌر سان ٿيل ويڌن جي آهه و زاريءَ جو ڪو به ذڪر نه ملندو. ساڳي طرح صدين کان سماج ۾ اهڙو نظام غالب آهي جنهن ۾ مرد جي اجاراداري آهي ۽ عورت ان نظام ۾ جيتوڻيڪ ڪمزور نه آهي پر ”ماتحت“ ضرور آهي. پدر شاهي سرشتي ۾ رهندڙ عورت جي تاريخ جو حشر به اهڙو ئي ٿيو آهي، جهڙو تاريخدانن هارايل حڪمرانن ۽ مفتوح قومن سان ڪيو آهي. تهذيب جي تخليقڪار عورت کي تهذيب ۽ ڪلچر جي نالي ”قيدي“ بنايو ويو آهي. طاقتور قومون، سماج ۽ فرد ئي اڄ ڏينهن تائين طئي ڪن ٿا ته عورتن کي ڇا هجڻ گهرجي ۽ ڪيئن ڏسجڻ ۾ اچڻ کپي. ماس ميڊيا جو هيءُ دور هونءَ به گهڻيون شيون ميڊيا تي طئي ڪري ٿو ۽ انهيءَ ڄار کان ٻاهر جيئڻ تقريبن ناممڪن آهي. تنهن باوجود عورت جو لباس ڄڻ اهڙو مسئلو آهي، جنهن تي قومن، مذهبن ۽ ڪلچر جي عمارت بيٺي آهي. هر ڪلچر عورت جي جسم کي ئي پنهنجي شناخت ٺاهي ويٺو آهي، تنهن ڪري عورت صدين جي ان غلاميءَ جي تهمت کان نجات لاءِ جدوجهد ڪري رهي آهي. ايران ۾ کين چيو وڃي ٿو ته مٿو ڍڪي هلو ته سعودي ۾ وري کين پورو شهري به ڪو نه ٿو سمجهيو وڃي.

اسان پنهنجي ڳالهه کڻي ڇڏيون ٿا، ڇو ته اسان وٽ گهڻن هنڌن تي ڪنهن ڍڳي کي ڪهڻ ڏکيو آهي، عورت کي ڪهڻ آسان آهي، ان ڪري هتي اسين انهن معاشرن جي ڳالهه ٿا ڪريون، جن کي سڌريل، آزاد ۽ انساني حقن جا علمبردار سمجهيو وڃي ٿو. تازو ئي فرانس جي صدر عورتن جي اسڪارف پائڻ کي ”غلاميءَ“ ۽ ”ماتحتي“  سان تشبيهه ڏيندي فرانس جي مسلمان عورتن جي آزاديءَ لاءِ اهو لازمي قرار ڏنو آهي ته عورتون تعليمي ادارن ۾ ”اسڪارف“ کان بغير ئي داخل ٿي سگهنديون. فرانس ۾ اٽڪل ڏهه لک مسلمان آهن، جن مان ڪجهه لک ڇوڪريون ئي اسڪارف پائين ٿيون ۽ انهن مان گهڻائي جو تعلق آفريڪن مسلمانن سان آهي. اهو به عجيب الميو آهي ته آزاديءَ جي رکوالن هنن ملڪن کي پنهنجي ترقي پسنديءَ جي ٺپي لڳائڻ لاءِ به عورتن جي ئي ضرورت آهي. سندن اهي پاليسيون ڪيترين ئي ڇوڪرين کي تعليم کان محروم ڪري ڇڏينديون، ڇاڪاڻ ته گهڻين ڇوڪرين پنهنجي انٽرويوز ۾ چيو آهي ته کين بغير اسڪارف جي ٻاهر نڪرڻ جي اجازت نه آهي. يعني ”بني تم دوست جس ڪي، دشمن اس ڪا آسمان  ڪيون هو“ وارو قصو آهي. صدر نڪولس سارڪوزي جنهن کي مسلمانن عورتن جي آزادي چئي رهيو آهي، دراصل اها حڪمت عملي لکين عورتن کي تعليم کان محروم ڪري ڇڏيندي ۽ مغرب جي اهڙين پاليسين جي ڪري ئي اسان جي جهڙن ملڪن ۾ ردِعمل ٿين ٿا. صدر نڪولس سارڪوزي جي انهيءَ عمل تي مون کي فرانس ڄائي اديبا ۽ عورتن جي حقن لاءِ پاڻ پتوڙيندڙ سائيمون ڊي بوائر جو هڪ واقعو  ياد اچي ٿو. ايڊورڊ سعيد لکي ٿو ته هو سارتر جي گهر ويٺو هيو ته هڪ خوبصورت ۽ ڊگهي اور ڪوٽ سان عورت داخل ٿي، جنهن جو تعارف سارتر ايڊورڊ سعيد سان سائيمون ڊي بوائر چئي ڪرايو. سائيمون ڊي بوائر فرانس جي مشهور اديب، دانشور ۽ عورتن جي حق لاءِ  جاکوڙيندي رهي، جيڪا ان ڏينهن پنهنجن ساهيڙين سان گڏ ايران ۾ عورتن مٿان مڙهيل مخصوص لباس خلاف پيرس ۾ احتجاج ڪرڻ لاءِ وڃي رهي آهي. سندس موقف هو ته ”لباس فرد جو ذاتي مسئلو آهي، رياست جي نظر ۾ سڀ عورت توڙي مرد برابر هجڻ گهرجن. عورت انسان آهي، عورت ڪو سياسي ڍانچو نه آهي، جنهن تي انقلاب جي مهر لڳائي وڃي، نه ئي ڪا مفتوح سرزمين آهي، جنهن تي فتح جو جهنڊو لڳايو وڃي.“ يقينن سمان ڊي بوائر کي حق هيو ته هوءَ پنهنجي عقل، فهم ۽ سماجي ۽ سياسي حالتن مطابق انهيءَ عمل خلاف احتجاج ڪري جنهن ۾ رياست شهرين جي يا اخلاقي نگراني ڪري. پر افسوس جو سائيمون ڊي بوائر جي فرانس ۾ اڄ سندن قدامت پرست حڪمران نڪولس سارڪوزيءَ کان ڪير به پڇڻ وارو نه آهي. فرانس جي رياست يا حڪومت کي ڪيترو حق آهي ته هو پنهنجي ”لبرل يا روشن خياليءَ جي ڏيک لاءِ عورتن جي لباس تي تنقيد ڪري يا ڪو مخصوص لباس لازمي قرار ڏي؟

اهو عمل به اوترو ئي مذمت جوڳو آهي، جيترو پاڪستان ۾ زلزلي دوران آيل امدادي ورڪرن يا ڪارڪنن مٿان مڙهيل پابندين کي  يورپ ۽ آمريڪا جي ميڊيا ننديو هو. پاڪستان جي تاريخ جي بدترين زلزلي دوران جڏهن پورو پاڪستاني ڪشمير تباهه ٿي ويو هو ته ٻاهرين دنيا مان سوين امدادي ٽيمون هتي ماڻهن جي مدد لاءِ  پهتيون هيون، جنهن ۾ عورتن جو به ڪافي تعداد هو. اهي عورتون زلزلي متاثرين جي مدد لاءِ آيون هيون، پر انتهاپسند ڌرين سندن لباس تي تنقيد ڪندي کين متاثرين جي امدادي ڪم کان روڪي ڇڏيو هو ۽ هنن لاءِ لازمي قرار ڏنو ويو هو ته، هو هتان جو لباس پائي اچن. انهيءَ عمل تي پوري دنيا ۾ واويلا مچي هئي، جيڪا جائز به هئي. طالبان پاران مڙهيل پابنديون به عورتون ئي ڀوڳن ٿيون. هڪ طرف اها انتها آهي ته ٻئي طرف وري فرانس جي صدر جي انتها آهي. طالبان برقعي کانسواءِ تعليمي ادارن ۾ داخل ٿيڻ نه ڏيندا هئا ته صدر نڪولس سارڪوزي وري برقعي وارين عورتن کي نشانو ٺاهي ويٺو آهي. ٻنهي پاسي نتيجا عورتون ئي ڀوڳين ٿيون. ٻئي ساڳيو منطق استعمال ڪن ٿا. يورپ وارا چون ٿا ته عورتون اتي يورپ جو طريقهءِ زندگيءَ اختيار ڪن. هتي ان رويي جي مذمت ڪري ٻاهران ايندڙ عورتن لاءِ پڻ ساڳيو اصول رکيو ٿو وڃي ته اهي هتان جي ڪلچر مطابق لباس پائين.

جيتوڻيڪ اڌ پڙهيل، تاريخ ۽ تهذيب جي دشمن انتهاپسندن سان ته ڊائلاگ ناممڪن آهي، پر جديد دور جي روشن خيال نظام جي اعلان ڪندڙ ڌرتي انقلابِ فرانس واري حڪمرانن کي ته اهو احساس هجڻ گهرجي ته مسلمان عورتون به فرانس جون شهري آهن ۽ هنن جو لباس سندن ذاتي معاملو آهي. صرف نڪولس سارڪوزيءَ کي عورتن جي لباس تي اعتراض ڇو آهي، جڏهن ته ڪيترائي عرب به آهن، جيڪي پنهنجي ثقافتي ڊريس، ”وڏا جبا“ پائي اچن ٿا، انهن لاءِ ته ڪو به ڊريس ڪوڊ نه آهي، صرف عورتن جي اسڪارف تي ئي ڌيان ڇو پيو ڏنو وڃي. يقينن مسلمان ڪميونٽي ۾ جيتري عورت شناخت جي ڪرائسس جو شڪار آهي، اوترو ئي دٻاءُ مرد به محسوس ڪن ٿا ۽ پنهنجي روايتي لباس سان پنهنجي ”شناخت يا سڃاڻپ“ کي ظاهر ڪن ٿا. پر جيئن ته عورتن جي حقن جي سياست هر دور ۾ سڪا رائج الوقت جيان عام رهي آهي، تنهن ڪري هن وقت به عورتون ئي استعمال ٿي رهيون آهن. حيرت جي ڳالهه اها به آهي سواءِ چند فيميسٽن جي انساني حقن جي ڳالهه ڪندڙ ٻيون سڀ ڌريون انهيءَ عمل تي نه صرف خاموش آهن، پر ان کي جائز به سمجهن ٿيون. سندن خيال ۾ عورتن مٿان مڙهيل برقعو ختم ٿي ويندو ته هو آزاد ٿي وينديون. اڳي به اهڙا ئي آزاديءَ جا نعرا کڻي مغربي قوتن استعماريت قائم ڪندي اڌ دنيا تي قبضو ڪيو هو. هنن پنهنجي سياسي، حڪومتي ۽ اقتصادي نظام سان هتي موجود مقامي سرشتي کي تهس نهس ڪري ڇڏيو هو. پنهنجي ڪالونين جي رهواسين کي هنن جاهل ۽ ڪم عقل سمجهندي کين مغربي نظام ذريعي ”آزاد“ ۽ ”باشعور“ ٺاهيو هو. اڄ ڏينهن تائين هو سمجهن ٿا ته انساني حقن تي هنن جي ئي اجاره داري آهي. کين اڄ به اهو احساس نه آهي ته سندن اخلاقي قدر ڪي ”عالمي قدر“ نه آهن، پوري دنيا کي دهشتگرديءَ جي بدترين جنگ ۾ ڌڪڻ ۾ سندن اهڙين پاليسين جو ئي ته هٿ آهي. تنهن جي باوجود کين انساني وقت جو اونو کائي ويو آهي ۽ سرد جنگ جي خاتمي کانپوءِ ان جو سڄو فوڪس وڃي عورت رهي آهي.

جنهن دور ۾ ايراني انقلاب ۾ عورتن تي پابندي پئي وڌي وئي ته هو مٿو ڍڪي گهمن ته ان وقت ئي ايران جي سرحد تي افغانستان ۾ وري انقلاب کانپوءِ ڪميونسٽ پارٽي عورتن جي تعليم لازمي ۽ يونيورسٽي ڊريس اسڪرٽ ڪري ڇڏي هئي. افغان قدامت پسند معاشري ۾ پهرين بغاوت هرات ۾ عورتن جي زبردستي اسڪول وڃڻ تي ئي ٿي هئي. افغانستان ۾ جيئن ته اڃا معاشرو اهڙي سطح جو نه هو، تنهن ڪري اتي ان خلاف بغاوت ٿي، جنهن جي نتيجي ۾ قدامت پرستيءَ مان ڦري معاشرو انتهاپسند ٿي ويو ۽ ان ۾ به عورتون سڀ کان وڌيڪ متاثر ٿيون. انهيءَ زبردستي ترقي پسند ٺاهڻ واري عمل جا نتيجا اڄ به افغان عورتون لوڙين پيون. هڪ حقيقت ته واضح آهي ته ترقي پسندي توڙي قدامت پسنديءَ جو عورت جي برقعي يا اسڪارف سان ڪو به تعلق نه آهي. بغير برقعي سان عورت ”آزاد“ آهي، نه ئي برقعو ”غلامي“ جي علامت آهي.  عورتن جي شعور هڪ ڊگهو عمل آهي، جيڪي عورتون پاڻ طئي ڪنديون. مثلن ننڍي کنڊ ۾ اڻويهين صديءَ ۾ اشرافيه طبقي سان تعلق رکندڙ عورتون برقعو پائينديون هيون ۽ ان وقت به هيٺين طبقي جون هارياڻيو ۽ ڳوٺاڻيون انهيءَ کان آجيون هيون، پر اڄ به سنڌ ۾ لکين عورتون ڳوٺن ۾ ٻنين تي ڪم ڪن ٿيون ۽  مٿن برقعو بي معنيٰ ۽ ناممڪن ڪم آهي. پر اشرافيه طبقو انگريزن جي شروعاتي دور ۾ ان کي ”عزت جي علامت“ سمجهندو هو. مطلب هارياڻيون يا پورهيت عورتون انهن لاءِ عزت واريون نه هيون.  پر بعد ۾ هڪ صديءَ کانپوءِ انهن ئي طبقي جي عورتن بيگم  ڀوپال جي سربراهيءَ ۾ 1913ع ڌاري مسلمان عورتن جي ڪانفرنس ڪوٺائي سياسي جدوجهد ۾ شموليت جو اعلان ڪيو. هنن عورتن جي حقن جي قرارداد به پاس ڪئي هئي.

حقيقت اها آهي ته هر معاشري يا ڪميونٽيءَ جو پنهنجو ڪلچر هوندو آهي ۽ انهيءَ مطابق ئي شعور جي سطح هوندي آهي، زميني حالتون ئي عورتن جي ذهني اوسر ڪنديون آهن، تنهن ڪري زبردستي مٿن ڪنهن نظام يا عمل زوري مڙهڻ سندن لباس يا ڪردار تي سياست ڪرڻ، انتهائي خطرناڪ عمل آهي. پاڻ وٽ اڄ به ڪيتريون ئي مذهبي سياسي جماعتون عورتن کي مخصوص لباس پائڻ لاءِ پئسا ڏين ٿيون. توهان آس پاس نظر ڊوڙايو توهان کي برقعن جي تراش خراش مان خبر پوندي ته انهن پويان ڪهڙي فرقي جي سياست آهي. ڪي برقعا ايران ڏانهن اشارو ڪندا ته ڪي خليج جي عرب ملڪن جي اسٽائيل کي ظاهر ڪن ٿا. اسين اڳ ڪڏهن انگريزن جي ذهني اثر ۾ رهياسين ته هاڻي وري وچ اوڀر جي مذهبي سياسي ڪلچر جي يلغار آهي. انگريز جي اثر ۾ مغربي سياسي نظام آيو ته وچ اوڀر جي تيل جي پئسي سان وري هڪ مخصوص مذهبي نظام نافذ ٿي رهيو آهي. انهن ٻنهي نظامن جو مشترڪه ٽارگيٽ عورت آهي. جيئن اسين هتي عورتن مٿان زبردستي برقعو نافذ ڪرڻ کي انهن جي ثقافتي سڃاڻپ خلاف سمجهون ٿا، تيئن ئي فرانس جي مسلمان ڇوڪرين کي خوامخواهه پوري دنيا ۾ سياست جو موضوع بڻائي کين ان ڳالهه جو احساس ڏياريو ويو آهي ته هو ڪا مختلف مخلوق آهن ته ٻئي طرف مسلمان ڪميونٽيون جيڪي خاص طور يورپ، آمريڪا ۾ رهن ٿيون، تن جو انهن ڇوڪرين مٿان دٻاءُ آهي ته هو ”جيئن آهن تيئن رهن“. جيڪو پڻ سندن تعليم ۽ مستقبل لاءِ نقصانڪار آهي.

نڪولس سارڪوزي لاءِ چيو وڃي ٿو ته دراصل اهو عمل هن آمريڪا جي صدر بارڪ  اوباما جي قاهرا واري تقرير جي جواب ۾ ڪيو آهي، جنهن ۾ اوباما واضح طور اهو چيو هو ته هو مسلمانن جي طريقهءِ زندگي جو احترام ڪري ٿو. نڪولس سازڪوزي انهيءَ ”احترام“ جي انڪار طور فرانس ۾ مسلمان ڇوڪرين جي اسڪارف يا برقعي سان تعليمي ادارن ۾ داخلا تي پابندي وڌي آهي. سندس بنيادي مقصد آمريڪي صدر کي اهو باور ڪرائڻ آهي ته هو سندس پاليسين سان متفق نه آهي.

هميشه وانگر هن دفعي به انهيءَ سياسي ڊرامي پويان عورتن جي حقن ۽ آزادي کي آلاءِ ڪار ٺاهيو ويو آهي. ”عورتن جي حقن جي اها سياست“ حقيقي طور انهن حقن لاءِ جدوجهد ڪندڙ ڌرين لاءِ هڪ وڏو چيلينج آهي ته اهي هڪ صدي پراڻي انهيءَ استحصالي روايت کي اڄ تائين تبديل ڪري نه سگهيون آهن. مغربي ملڪن جي خاموشي ۽ نڪولس سرڪوزيءَ جي اهڙين پاليسين سان نه صرف هن خطي جي ماڻهن ۾ مغرب جي ٻٽي پاليسي خلاف نفرت پيدا ٿيندي، پر هتي حقيقي طور پرامن ۽ روشن خيال معاشري لاءِ جدوجهد ڪندڙ ڌريون به متاثر ٿينديون.

itsarfana@yahoo.com

سنڌ، گڊ گورننس ۽ پ پ پ ليکڪ : لياقت عزيز

محترمه شهيد بينظير ڀٽو جي شهادت جي پويان ڪهڙا هٿ آهن؟ انهيءَ متعلق في الحال ڪجهه چئي نٿو سگهجي؟ اقوام متحده محترمه جي شهادت جي تحقيقات ٿيڻي آهي. محترمه جي شهادت جي خبر مون مڪه معظمه ۾ ڪعبته الله شريف ۾ ٻڌي. ان وقت اسان مغرب جي نماز ادا ڪري رهيا هئاسين، ڪنهن کي به يقين نه پئي آيو ته واقعي محترمه بينظير سان ائين ٿي سگهي ٿو!؟ ٻئي ڏينهن هڪ انگريزي اخبار ”عرب ٽائيمز“ ۾ محترمه جي شهادت جي خبر ڇپيل هئي. ان اخبار ۾ القاعده جي سعودي عرب جي ترجمان جو بيان پڻ هو، جنهن ۾ هن اهو موقف پيش ڪيو هو ته، محترمه بينظير ڀٽو جي شهادت ۾ سندن ڪو هٿ ناهي، اصلي قاتل ٻيا آهن، ان ڪري پاڪستان حڪومت انهن جا پيرا کڻي.

سنڌ جو عوام 1970ع هر ڀيري ”شهيدن جي پارٽي“ يعني پ پ پ کي ووٽ ڏيندو هو. گذريل اليڪشن ۾ سنڌ جي عوام پاڻ ملهايو. قومي توڙي سنڌ اسيمبلي ۾ پ پ پ اڪثريت حاصل ڪئي. محترمه بينظير ڀٽو شهادت کان اڳ عام چونڊن ۾ حصو وٺڻ لاءِ جيڪو منشور پيش ڪيو هو، اهو ساڳيو منشور هو، جيڪو شهيد ذوالفقار علي ڀٽو 1970ع جي اليڪشن ۾ پيش ڪيو هو ۽ 1973ع جي آئين ۾ 17 ترميم کي ختم ڪرڻ ۽ آزاد عدليه جي بحالي لاءِ هن لنڊن ۾ نواز شريف سان ”ميثاق جمهوريت“ جو معاهدو پڻ ڪيو هو. مرڪز ۾ پ پ پ ٻين سان گڏجي مخلوط حڪومت جوڙي. سنڌ- بلوچستان ۾ پڻ مخلوط حڪومت جڙي، سرحد ۾ اسفند يار ولي وارن حڪومت ٺاهي ۽ پنجاب ۾ نواز ليگ ۽ پ پ پ گڏجي حڪومت جوڙي. سنڌ ۾ سيد قائم علي شاهه کي سنڌ جو وڏو وزير بنايو ويو ۽ کيس تمام گهڻا وزير، مشير ۽ اسپيشل اسسٽنٽ ڏنا ويا. محترمه بينظير ڀٽو به پنهنجي پهرين دور حڪومت ۾ سيد قائم علي شاهه کي وڏو وزير بنايو هو، پر ”احسن ڪارڪردگي“ کانپوءِ 15 مهينن بعد آفتاب شعبان ميراڻي سنڌ جو وڏو وزير بنايو ويو. هاڻي به سوا سال جي سنڌ حڪومت جي ڪارڪردگي کي ڏٺو وڃي ته سنڌ ۾ نه گڊ گورننس آهي، نه قانون جي بالادستي آهي. چوريون، اغوا، ڌاڙا، وڏن شهرن ۾ بيگناهه انسانن جو قتل عام روز جو معمول بنجي چڪو آهي. سنڌ ۾ پاڻيءَ جي کوٽ ڏينهون ڏينهن وڌندي وڃي. 1991ع واري پاڻي ٺاهه تي عمل نه پيو ٿئي. ناڻي ورڇ ۾ به سنڌ سان ناانصافي ٿي رهي آهي.

تازو پ پ پ جي مرڪزي ڪميٽي جي هڪ گڏجاڻي آصف علي زرداري جي زير صدارت ٿي گذري، جنهن ۾ سنڌ ڪابينا جي وزيرن ۽ انهن جي کاتن ۾ ڦير ڦار جي لاءِ اشارو ڏنو ويو آهي. سنڌ جي ڪنهن به کاتي جي ڪارڪردگي کي جيڪڏهن عوام جي نگاهن کان پرکيو وڃي ته هر کاتي ۾ لٽ مار جاري آهي. نوڪريون وڪڻڻ جا الزام لڳي رهيا آهن. هر ڪو وزير، مشير پنهنجا نوازڻ ۾ پورو آهي، غريب ۽ بي پهچ ماڻهو اڄ به پريشان آهن.

سنڌ ۾ پ پ پ جا اتحادي هر وقت پ پ پ کي ”بليڪ ميل“ ڪرڻ لاءِ حڪومت کان ڌار ٿيڻ جون ڌمڪيون ڏين ٿا. ملڪي منتظمين پرڏيهه پڌاريل رهنما کي ايلاز ڪن ٿا ۽ هڪ الٽيميٽم ختم ٿئي ٿو ته وري ٻيو شروع ٿئي ٿو. پنجاب، سرحد، بلوچستان ۾ ”ڪمشنريٽ نظام“ بحال ٿي چڪو آهي، پر سنڌ ۾ اتحادين جي ڌمڪين جي ڪري اڃان روشني جو ڪو به ڪرڻو نظر نٿو اچي.

سنڌ بجيٽ ۾ وزير مشيرن لاءِ نيون لگزري گاڏيون خريد ڪرڻ لاءِ ڪروڙين رپيا رکيا ويا آهن، وزيرن ۽ مشيرن جي فرنيچرن خريد ڪرڻ لاءِ پڻ ڪروڙين رپيا رکيا ويا آهن، جنهن ۾ هڪ ميز 80 هزار  رپين ۾ ايندي ۽ ڪرسي 40 هزار رپين ۾ ايندي. اهي خرچ رهيا ته حڪومتي خرچن تي ڪيئن ڪنٽرول ٿي سگهندو؟ هن وقت ضرورت ان ڳالهه جي آهي ته گورننس کي بهتر بنايو وڃي. عام ماڻهو کي رليف ڏنو وڃي. قانون جي ”رٽ“ قائم ڪئي وڃي. چوريون، ڌاڙا، اغوا جون وارداتون ختم ڪرايون وڃن، پاڻي جي معاهدي تي سختي سان عمل ڪرايو وڃي،NFC ايوارڊ گهڻ رخي بنيادن تي ورتو وڃي. سنڌ ۾ نوڪرين لاءِ وٺندڙ ”کليل دڪان“ بند ڪرايا وڃن. ڇا ڪجي؟ ڪنهن کي دانهن ڏجي؟ وڻ کان ڪنهن پڇيو ته، ”توکي هي ننڍڙو ڪهاڙو ڪيئن ٿو ڪپي؟“ وڻ جواب ۾ وراڻيو ته، ”ڪهاڙي اندر جيڪو ڳن آهي، اهو مون مان ئي جڙيل آهي.“ سو اسان سنڌين سان به اڄڪلهه اها ئي ويڌن آهي.

غربت جي سزا ڀوڳيندڙ غريب ماڻهو! ليکڪ : عرفانه ملاح

عرفانه ملاح

عرفانه ملاح

ڪجهه عرصو پهرين ٽائيم ميگزين اقتصادي بحران جي حوالي سان برازيل جي هڪ اسٽوري شايع ڪئي، جنهن ۾ ٽائيم جي رپورٽر هڪ جنرل اسٽور هلائيندڙ عورت کان جڏهن پڇيو ته ”هن مهل دنيا شديد اقتصادي بحران جو شڪار آهي، انهيءَ بحران جا اثر وري ننڍو ڪاروبار ڪندڙ ڌرين تي وڌيڪ پوندا. توهان جيڪو قرض وٺي هيءُ اسٽور کوليو آهي، ان تي به اثر پئجي سگهن ٿا. ان حالت ۾ تون ڇا ڪنديءَ؟ مستقبل لاءِ تو وٽ ڪهڙي حڪمت عملي آهي؟“ ان تي مائي ڏاڍي مزي سان ٽن لفظن ۾ جواب ڏئي رپورٽر کي حيران ڪري ڇڏيو، سندس جواب هيو “I trust Lula” يعني مان ”لولا تي ڀروسو ڪريان ٿي.“  لاطيني آمريڪا جي ان عورت کي پنهنجي ملڪ جي صدر تي ايترو ئي اعتبار هيو، جيترو ڪنهن وقت ۾ پنهنجي ديس واسين کي ذوالفقار ڀٽي ۽ شهيد محترمه بينظير ڀٽو تي هيو. جيڪڏهن اسين برازيل جو جائزو وٺنداسين ته برازيل به پاڻ وانگر گذريل مني صديءَ کان بدترين سياسي انتشار ۽ اقتصادي بحرانن جو شڪار رهيو آهي. ٻه سئو ملين ماڻهن جو هيءُ ملڪ دنيا جي نائين نمبر وڏي معيشت رکي ٿو. گهڻي آبادي شهرن ۾ رهي ٿي ۽ انڊسٽريز ۾ ڪم ڪندڙ پورهيتن جي اتي اڪثريت آهي ۽ ڳوٺن ۾ وري گهڻائي بي زمين هارين جي آهي، تنهن ڪري اتي شهرن ۾ ٽريڊ يونين سياست ٿئي ٿي ۽ ڳوٺن ۾ وري هاري تحريڪون آهن، جيڪي زميني حقن لاءِ جدوجهد ڪن ٿيون، ڇاڪاڻ ته برازيل جي سڄي زراعتي زمين ٽي سيڪڙو ماڻهن جي هٿن ۾ آهي. شهرن ۾ سرمائيداري جو راڄ آهي ته ڳوٺن ۾ وري پاڻ وانگر وڏيرا شاهي جي حڪمراني آهي.

آمريڪا جيتري پکيڙ رکندڙ هيءُ ملڪ اسان جي ڀيٽ ۾ وڌيڪ منظم، طور سياسي جدوجهد ڪندڙ قوم آهي. ان سان گڏ اتي ڪا به مذهبي جنونيت نه آهي، تنهن باوجود انهن ۽ اسان جي وچ ۾ ڪافي هڪ جهڙايون به آهن. مثلن 1964ع کان 1985ع تائين هلندڙ آمريت برازيل کي سياسي انتشار سان گڏ اقتصادي طور تي به تباهه ڪيو ۽ خاص طور اقتصادي ڍانچي جي اهڙي چيلهه چٻي ڪئي جو 1985ع کان سن ٻه هزار تائين اها پنهنجي پيرن تي بيهڻ جي لائق نه ٿي سگهي هئي. ٻي وڏي هڪجهڙائي اها آهي ته برازيل جي چونڊيل حڪومت کي به هر وقت فوجي آمريت جو خوف رهي ٿو ۽ اتان جي عسڪري قوت به بيوروڪريسيءَ سان ملي جمهوري سرشتي کي ڪمزور ڪرڻ جي سازش ڪندي رهي ٿي. ڊگهي فوجي آمريت اتي به نوڪر شاهيءَ کي تمام گهڻو مضبوط ڪيو آهي ۽ اها نوڪر شاهي بي انتها ڪرپٽ به آهي، جيڪا پڻ پنهنجي ملڪ جي نوڪر شاهي جي اهم خاصيت رهي آهي. اهڙين حالتن ۾ برازيل اندر جمهوريت پسند قوتون جن ۾ گهڻائي جو تعلق کاٻي ڌر سان آهي، گذريل ڪيترن سالن کان جدوجهد ڪنديون اچن. آخرڪار 2002ع ۾ برازيل جي ڏتڙيل طبقن، ٽريڊ يونين ۽ هاري تحريڪن جي اتحاد واري جماعت ورڪر پارٽي، لولا ڊي سلوا (Lula de Silva) جي قيادت هيٺ ڪامياب ٿي وئي. لولا ڊي سلوا جو تعلق هيٺين طبقي سان آهي ۽ هن سياست جي شروعات ٽريڊ يونين کان ڪئي، 1970ع کان ورڪر پارٽي جو حصو ٿيو. نوي جي ڏهاڪي ۾ ٿيل چونڊن دوران هو به هارائجي ويو، آخرڪار هن ڀيري ڏتڙيل ماڻهن جي جوڙيل ان اتحاد ڪاميابي ماڻي ۽ ”لولا“ هڪ ڪامياب سياستدان وانگر آءِ ايم ايف، ورلڊ بينڪ، آمريڪا کان وٺي پنهنجي عوام تائين سندس زبردست اميج آهي، ڇو ته He is the poet of  solution يعني هن وٽ مسئلن جو حل آهي. لولا جي شروع ڪيل ڪجهه پروگرامن مان هڪ پروگرام غريب عورتن کي ڪاروبار لاءِ قرض ڏيڻ به شامل هو، جنهن ۾ خاص طور تي پورهيت طبقي جي عورت کي فوڪس ڪيل هو. اهڙي ئي هڪ عورت جا رمارڪس مان مٿي بيان ڪري آئي آهيان. هاڻي اچون ٿا پنهنجي ملڪ جي ”لولا“ يعني موجود پ پ پ حڪومت تي. جنهن وٽ به ٽن ڏهاڪن جي جدوجهد آهي ۽ جنهن وٽ پڻ ڏتڙيل طبقن جي نمائندگيءَ جي دعويٰ به آهي. ماضيءَ تي اسين نٿا ڳالهايون ته گذريل ٻن حڪومتن دوران پ پ پ ڇا ڊليور ڪيو، ڇا نه ڪيو. اسين صرف گذريل پندرنهن مهينن جي ڳالهه ڪنداسين.

اسان وٽ ساڳي ئي صورتحال آهي، جهڙي برازيل ۾ هئي. ماضي به ساڳيو آهي، آءِ ايم ايف ۽ ورلڊ بينڪ به ساڳي آهي، ۽ بحران به ساڳيا. ڪرپشن به ۽ آمريت جو خوف ته مسلسل مٿان لٽڪيل آهي. ان سان گڏ برازيل جو Elite ميڊيا، جنهن کي Barons of ruling class يا حڪمران طبقي جو چڱو مڙس چئجي ٿو، سو به ”لولا“ جي حق ۾ نه آهي، تنهن باوجود ماڻهن جو هن مٿان بي پناهه ويساهه آهي. جيڪڏهن هن جي پاليسين ۽ طرزِ حڪمرانيءَ جو جائزو وٺجي ٿو ته هڪ ڳالهه بنهه واضح ٿئي ٿي ته مسئلا اقتصاد گهٽ ۽ سياسي وڌيڪ هجن ٿا ۽ انهن کي حل لاءِ سياسي قوت، ارادو يا سياسي ارادو (Political will) وڌيڪ اهميت رکي ٿو. اسان جي موجود حڪمرانن وٽ، انهيءَ ارادي جي ئي کوٽ آهي. گذريل سال کان وٺي اڄ تائين هر پاليسي ڪنهن روز نامچي وانگر روزانو جوڙي وڃي ٿي، هر نئين ڏينهن ڪو نئون روزنامچو پڌرو ڪيو وڃي ٿو. شروعات ۾ آئيني ترميمن کان چيف جسٽس جي بحالي تائين هر معاملي کي عجيب طريقي سان ڊيل ڪيو ويو. پوءِ جيڪڏهن ڪو عمل ٿيو به ته ڪجهه ”خاص ڌرين“ جي دٻاءَ تي انهن کي خوش ڪرڻ لاءِ نه ڪي عوام جي خواهش پوري ڪرڻ خاطر. IDPs کان وٺي مالاڪنڊ ۽ سوات امن معاهدي تائين هر حڪومتي دليل هر عمل غير موثر ثابت ٿيو آهي. سندن اقتصادي پاليسين ته ان کان به وڌيڪ مايوس ڪيو آهي. کڻي مڃي به وٺجي ته گهڻين براين جي پاڙ مشرف دور جي پاليسين ۽ خرابين ۾ آهي، پر ڪجهه بار ته موجوده حڪومت تي به آهي. هنن جي مائڪرو مينيجمينٽ جا حال احوال وٺجن ته ”سڀ خير“ لڳو پيو آهي. شهرن ۾ دهشتگردي آهي ته ڳوٺن ۾ ڌاڙيلن جو راڄ. رڳو هن سال جي ڇهن مهينن ۾ اڪيلي ڪراچي شهر ۾ انساني حقن جي ڪميشن موجب 9 سئو ماڻهو قتل ٿي چڪا آهن ۽ ٻهراڙين جي ته ڳالهه نه پڇو. هنن جو ڪو به ڌڻي سائين نه آهي. امن امان کان هٽي ڪري مهانگائي ڏسو ته اها جبل جيڏي ٿي وئي آهي، ٽيڪسن واري بار جو به ڪو حساب ڪونهي. صابڻ، ڏندڻ، پيسٽ کان وٺي پين، پني فون تي ته اڳ ئي ٽيڪس ڏيندا هئاسين، هاڻي وري ڪاربن ٽيڪس لڳائي، انهن ماڻهن جي مشڪلاتن ۾ هيڪر واڌارو ڪيو ويو آهي. ڪاربن ٽيڪس سڌريل ملڪن ۾ اهڙين شين تي لڳائي ويندي آهي، جيڪي ڪاربان خارج ڪري ماحول کي آلوده ڪنديون آهن، اهو ٽيڪس ماحول مان آلودگي ختم ڪرڻ لاءِ استعمال ڪبو آهي. پر هتي اهو به ذڪر ڪونهي ته اها ماڻهن جي ڀلائي تي خرچ ٿيندي، يا اها آمدني سنڌو درياءَ ۾ شامل زهريلي مادن جي خاتمي تي خرچ ٿيندي ته به کڻي اسين اهو زهر جو پيالو پي وڃون، پر سوال اهو ٿو پيدا ٿئي ته جڏهن عالمي مارڪيٽ ۾ پيٽرول جي قيمت 30-26 رپيا في لٽر آهي ۽ 40 سيڪڙو ڊيوٽي کانپوءِ به 40-38  رپيا کن وڃي بيهندي ته پوءِ 22-24 رپيا اسين مٿي ڇو ڀريون؟ جڏهن ته گئس اسان جي پنهنجي  ملڪيت آهي ۽ ان تي اسين ٻيڻو، ٽيڻو منافعو سرڪار کي ڏيون ٿا. ان جو مقصد ڇا سمجهجي ته سرڪار ڪنهن به طريقي سان مسڪين ماڻهو کي رليف ڏيڻ نٿي چاهي. جتي تيل ڪميشن جو منافعو ٻه سئو کان چار سئو سيڪڙو وڌندو، اتي پيٽرول جون قيمتون وڌائڻ سان مهانگائي به ايتري ئي وڌي وڃي ٿي. ڀاڙا ڪرايا وڌڻ سان مارڪيٽ ۾  پهچندڙ هر شيءِ جي قيمت چڙهي ويندي. اسان جا معاشي ماهر ڄڻ ته ماڻهن جي ڀلائي واري هر عمل کان چڙيل هجن. جڏهن چيف جسٽس صاحب ماڻهن کي اصلي صورتحال کان آگاهه ڪرڻ لاءِ جسٽس ڀڳوان داس ڪميشن جوڙي ته پوءِ خبر پئي ته چند بيوروڪريٽ ۽ اعليٰ حڪومتي اهلڪار تيل ڪمپنين جي ڪميشنن تي عوام کي ڦرڻ جي بازار لڳائي ويٺا آهن. ان کانپوءِ به بجيٽ ۾ ڪاربان ٽيڪس لڳايو ويو، جيڪو شروعات ۾ سي اين جي تي به لڳايو ويو هو، پر بعد ۾ هٽايو ويو! هاڻي جڏهن سپريم ڪورٽ ماڻهن کي رليف ڏيندي پيٽرول تي لڳل ڳاٽي ٽوڙ ڪاربان ٽيڪس ختم ڪئي ته صدر محترم ان کي هڪ آرڊيننس سان واپس لاڳو ڪري ڇڏيو. ان صورتحال ۾ ڇا ڪير چئي سگهي ٿو ته “I trust Lula”؟ غريب طبقي کي ته ٽيڪسن جي ڄار ۾ ڦاسايو پيو وڃي، پر حڪمران طبقو اڄ به انهن ٽيڪسن کان آجو آهي. هزارين ايڪڙ زمين جي ملڪيت تي ڪا به ٽيڪس نه آهي، پر جن وٽ ڪفن دفن جو به خرچ نه آهي ته انهن مٿان ٽيڪسن جي ڀرمار آهي. وفاقي حڪومت کان به هڪ قدم اڳتي وڌي سنڌ حڪومت سرڪاري اسپتالن ۾ ايندڙ مسڪينن مٿان User tax (يوزر ٽيڪس) لاڳو ڪري غريب ترين طبقي کي به بخشيو  ناهي ڪيو. بجاءِ ان جي جو حڪومت اسپتالن جي حالت بهتر ڪري، اتي ويٺل ڊاڪٽرن کي ماڻهن جي خدمت لاءِ راضي ڪري، هيءُ ته مورڳو ويچارن غريب مريضن کي موت جي وڌيڪ ويجهو ڪرڻ برابر آهي. اهو سمجهڻ گهرجي ته سنڌ ۾ سرڪاري اسپتالن جو رخ صرف ئي صرف اهو طبقو ڪندو آهي، جيڪو انگ اگهاڙو ۽ پيٽ بکيو هوندو آهي. ان کي ڪو به فائدو ڏيڻ بجاءِ ٽيڪس مڙهي ڇا کيس غريب هجڻ جي سزا ڏني پئي وڃي ته هو بيمار ڇو ٿيو آهي! ٻئي طرف پنجاب حڪومت نه صرف سرڪاري اسپتالن ۾ مفت دوائن لاءِ بجيٽ ۾ اربين رپيا رکيا آهن، پر هن سال جي بجيٽ ۾ ”سستي روٽي اسڪيم“ کي ڳوٺن تائين پهچائڻ لاءِ پڻ پاليسيءَ جو اعلان ڪيو ويو آهي.

هوڏانهن ايشيائي ترقياتي بينڪ هن سال جي رپورٽ ۾ ڄاڻايو آهي ته گذريل پنجن سالن ۾ پنجاب جي ڳوٺن ۾ غربت جي شرح گهٽ ٿي آهي ۽ سنڌ ۽ بلوچستان ۾ وڌي آهي. بلوچستان ته خانا جنگيءَ جو شڪار  آهي، تنهن ڪري اتي غربت وڌڻ گهرجي، پر سنڌ پنهنجي سڀني وسيلن باوجود غربت جي دوزخ ۾ ڇو پئي سڙي؟ مٿان اختيار ڌڻي وري ”يوزر ٽيڪس“  جهڙيون انسانيت سوز ٽيڪسز لاڳو ڪري هنن کي موت جي منهن ۾ ڌڪي رهيا آهن. هن وقت حالت اهڙي ئي آهي، جهڙي ٻه سئو سال پهرين انقلاب فرانس کان اڳ هئي. ماڻهن کان هڪ ٽيڪس راڻي جي صابڻ جي ورتي ويندي هئي. يعني ”راڻي صاحبا جي شنان“ لاءِ به عوام پيسا ڏيندو هيو. هر برائي جي سبب طور رڳو ماضيءَ جي حڪمرانن جا حوالا نه ڏيو، شهيد محترمه جي نالي تي ”انڪم سپورٽ يا يوٿ ڊيولپمينٽ پروگرام“ ته اوهان جو ئي شروع ڪيل آهي، ان ۾ غريب ماڻهن سان ڇا پيو ٿئي، ڇا اهو ڪنهن کان ڳجهو آهي؟ غريب عورتون ۽ نوجوان هزار رپين جي آسري تي جيڪا دربدري ڏسن ٿا، سا انهن جي غربت جي توهين ئي آهي. جيڪڏهن غريبن کي ڪو فائدو ڏيڻو هيو ته برازيل جي ”لولا“ وانگر  کين گهٽ وياج وارا قرض ڏيو ها، جنهن سان هو پنهنجو ڪاروبار ڪري هڪ عزت ڀري زندگي گذارين ها، ڇا سندن عزتِ نفس جو جنازو ڪڍڻ لاءِ اهڙيون رٿائون شروع ڪيون ويون آهن؟ جنهن لاءِ پئسا وري انهيءَ سبسڊيءَ مان کنيا ويا آهن، جيڪا حڪومت پيٽرول تي ڏيندي هئي. بجلي، گئس، پيٽرول مهانگو ڪري غريبن جي ڪهڙي خدمت ٿي رهي آهي. ٻئي طرف يوٿ ڊولپمينٽ ۾ وري نوجوانن کي عارضي طور چند هزار رپيا ڏئي انهن کي هنر پيا سيکاريا وڃن ته جيئن هو مستقبل ۾ پاڻ ڪا نوڪري وٺي سگهن. هاڻي جتي توهان وٽ ڪو انفرا اسٽڪچر يعني صنعت، مارڪيٽ، ڪاروبار ڪجهه به نه آهي ته اتي نوجوان اهڙا هنر سکي ڪيڏانهن ويندا؟ هزارين نوجوان ڪمپيوٽر سکي رهيا آهن. چيلهار، پريالوءِ، جهانگارا جابارا جا نوجوان ڪمپيوٽر سکي ڪٿي نوڪري ڪندا؟ ساڳي طرح عورتن کي ”بيوٽي پارلرن“ تي هار سينگار جي تربيت پئي ڏني وڃي. جيئن هو پنهنجا پارلر هلائي سگهن. هن سنڌ ۾ هڪ ماءُ پنهنجي ٻچن جي بک ڏسي خودڪشي ڪري ڇڏي ٿي ته ڇا ان ماءُ کي هار سينگار جي ضرورت آهي، يا مانيءَ جي؟ اڄ به ٻهراڙي ۾ عورتون ميلن جا ميل صرف پاڻي ڀرڻ لاءِ سفر ڪن ٿيون. ڇا انهن کي سونهن سنوارڻ جي ضرورت آهي؟ اهڙن پروگرامن مان ماڻهن جي حقيقي مسئلن ڏانهن سنجيدگيءَ جو اندازو ٿئي ٿو.

گئس ڪمپنين مان نيڪالي ڏنل ملازمن کي آسرو هو ته هو پيپلز پارٽيءَ جي حڪومت اچڻ بعد بحال ٿيندا، پر اڃا تائين ايئن نه ٿيو آهي. ڪيترائي ملازم ڏهاڪو سالن جي بيروزگاريءَ دوران پوڙها ٿي چڪا آهن، ڪجهه ويچارن جا ته ٻچا به انهيءَ دربدري جي چڪر دوران جوان ٿي ويا. هو اڃا به پنهنجي حقن لاءِ سراپا احتجاج آهن. اڄ سپريم ڪورٽ جي فيصلي خلاف ته صدارتي آرڊيننس اچڻ ۽ نافذ ٿيڻ ۾ ڪابه دير نه لڳي پر هنن بيروزگارن لاءِ آرڊيننس نافذ ٿيڻ ۾ ايترو وقت ڇو لڳو آهي؟ ڇا گئس ڪمپنين جا چند ڪامورا ڇا ايترا طاقتور آهن، جو انهن خلاف ڪا ڪارروائي نه پئي ٿئي، جيڪي گئس ملازمن جي بحاليءَ ۾ رڪاوٽ بڻيل آهن؟ ساڳي گئس ڪمپنيءَ ۾ مشرف سرڪار آ، ٽي جي شعبي ۾ سوين ماڻهو لکن جي پگهارن تي ڀرتي ڪيا هئا. ايتري قدر جو هڪ ٽي وي اداڪاره جيڪا شبعي جي اعتبار کان ڊاڪٽر آهي کي گئس ڪمپني لکين جي پگهار تي رکيو. انهن جي مقرريءَ تي ڪو به اعتراض نه ٿيو، نه ئي ڪمپني فنڊن تي بار سمجهي انهن کي ڪڍڻ جي ڌمڪي ڏني وئي.

itsarfana@yahoo.com