جج، سياستدان، حڪمران ۽ ويچارو ضمير ليکڪ : عاجز جمالي

عوامي سگهه ۽ روڊن تي احتجاج جي نتيجي ۾ ٻيهر چيف جسٽس بڻيل جسٽس افتخار محمد چوڌري ججن کي چوي پيو ته کين ضمير مطابق فيصلا ڪرڻ گهرجن. سنڌ جي مختلف شهرن جي دوري دوران خطاب ڪندي مُلڪ جي سگهاري چيف جسٽس اِهو به چيو آهي ته ملڪي تاريخ ۾ ڪڏهن به آزاديءَ سان عوام کي ڪم ڪري ڪونه ڏنو ويو آهي. سندس اِهو به چوڻ هو ته عدليه جي بدناميءَ جو ڪارڻ بڻجندڙ ججن کي عدالتن کان ڌار ڪرڻو پوندو. چيف جسٽس هڪ هنڌ وڪلين لاءِ بهچيو ته تاريخ هاڻي وڪيلن تي به وڏي ذميواري وڌي آهي، اُهي به ضمير مطابق عوام کي انصاف فراهم ڪرڻ لاءِ عدليه جو ساٿ ڏين.

چيف جسٽس جا هي اکر ٻُڌڻ لاءِ ان ڪري ملي رهيا آهن جو شايد پاڪستان  تي تاريخ ۾ پهريون ڀيرو عوام سڌي ريت ججن مان انصاف جي اُميد رکي پيو. اهي به رپورٽون آيون آهن ته دادو ۽ سيوهڻ ۾ ظلم جا ستايل ماڻهو سڌي ريت چيف جسٽس وٽ درخواستون کڻي آيا. ظاهر آهي ته چيف جسٽس ڪو عوامي نمائندو ته ناهي جو عوام کان درخواستون وٺي ۽ لاڳايپل آفيسرن کي فوري حُڪم ڪري پر عوام جو رويو ٻُڌائي پيو ته ماڻهو هاڻي مُلڪ جي چيف جسٽس کي به وزيراعظم يا صدر جيتري اهميت ڏين پيا ڇو ته پهريون ڀيرو مُلڪ ۾ چيف جسٽس ۽ عوامي سطح تائين جدوجهد کانپوءِ سپريم ڪورٽ جي روسٽر تي ويٺو آهي، ڇو جو خود چيف جسٽس اِهو چوندو رهيو ته مُلڪ جي عوام کي هاڻي عدالتون انصاف ڏيئي سگهن ٿيون. چيف جسٽس جي بحاليءَ واري جدوجهد دوران به اِهو ئي نعرو گونجيو هو ته چيف جسٽس افتخار محمد چوڌري سپريم ڪورٽ ۾ پهچي عوام جا مسئلا حل ڪندو. جنهن سبب تاريخي طور چيف جسٽس تي زبردست عوامي دٻاءُ به هوندو. هي شايد ان حساب سان به مُلڪ جو پهريون چيف جسٽس آهي جنهن تي عوامي دٻاءُ به آهي. شايد ان دٻاءَ جي نتيجي ۾ چيف جسٽس کي ڪجهه فيصلن ۾ سرڪار جي خلاف بيهڻو پيو پوي ته ڪجهه فيصلن ۾ سرڪار چيف جسٽس جي خلاف بيٺل نظر اچي رهي آهي. جيتوڻيڪ پارليامينٽ ۽ عدليه جا پنهنجا پنهنجا اختيار آهن. آئين ۾ ٻنهي کي الڳ الڳ رستا مليل آهن پر سپريم ڪورٽ کي ظاهر آهي ته هر ان ڪم ۾ مداخلت ڪرڻي پئجي پئي جيڪو بظاهر  عوام جي خلاف آهي.

تازو فيصلو پيٽروليم اگهن جو آهي. جسٽس راڻا ڀڳوان داس جي اڳواڻي ۾ تيل جي اگهن بابت جوڙيل ڪميشن تحت سپريم ڪورٽ تيل تي بجيٽ ۾ لڳا ڪاربن چارج ختم ڪرڻ ۽ تيل جا اگهه گهٽائڻ جو فيصلو ڏنو ته ٻئي ڏينهن سرڪار کي هڪ صدارتي آرڊيننس وسيلي تيل جي ليوي ڊولپمينٽ ٽئڪس لاڳو ڪرڻو پيو جنهن سبب هڪ ڏينهن جي ساهيءَ کانپوءِ تيل جا اگهه وري پراڻي پوزيشن تي هليا ويا.  ٽرانسپورٽرز احتجاج ڪرڻ لاءِ نڪري پيا، مخالف ڌر جون پارٽيون احتجاج ڪرڻ ۾ لڳي ويون آهن. حڪومت جي اهم اتحادي نواز ليگ پڻ تيل جي اگهن تي حڪومت مخالفت لاءِ ميدان تي نڪرڻ پئي چاهي. مسلم ليگ (ق) جي مرڪزي سيڪريٽري جنرل مشاهد حسين سيد تنهن ڏينهن ڪراچي ۾ پريس ڪانفرنس کي خطاب ڪندي فرمايو ته ”ليوي ٽئڪس وارو  صدارتي آرڊيننس حڪومت ۽ عدليه ۾ ڦڏي جي شروعات آهي. سندس ٻي ڳالهه اِها هُئي ته ڄڪمران پارٽين (پي پي پي ۽ مسلم ليگ (ن)) وچ ۾ ٻئي رائونڊ جون تياريون آهن. مشاهد پڻ پئٽرول جي اگهن، عدليه ۽ سرڪاري پارٽين ۾ ٻئي رائونڊ کي هڪ ئي تناظر ۾ ڏٺو آهي. جيتوڻيڪ هِن ماحول ۾ سرڪار ۽ عدليه وچ ۾ ڪنهن به قسم جي ڇڪتاڻ ڪنهن به ريت ملُڪ لاءِ فائديمند نه هوندي پر جيڪڏهن ڪنهن به بهاني سان چيف جسٽس ۽ سرڪار وچ ۾ ڪو ڦڏو ٿيو ته مسلم ليگ (ن) ان بهاني هڪ دفعو وري پيپلز پارٽيءَ جي خلاف بيهي رهندي. جيئن چيف جسٽس جي بحاليءَ جي موقعي تي ٿيو هو. اڄڪلهه مسلم ليگ (ن) جي مرڪزي قيادت جا جيڪي بيان اچي رهيا آهن. اُهي  واقعي به ”سيڪنڊ رائونڊ“ (بقول مشاهد حسين) ڏانهن اشارو ڪن پيا. مثال طور ميان نواز شريف جا گذريل هفتي لنڊن ۾ ڏنل بيان ۽ هتي ڪجهه مسلم ليگ (ن) جي مرڪزي اڳواڻن جا بيان ٻئي رائونڊ  جو بهانو لڳي رهيا آهن. ڪڏهن ڪڏهن ته نواز ليگ جي اهم اڳواڻن جا ٻاراڻا بيان اچن پيا. ڪجهه ڏينهن اڳ مسلم ليگ (ن) جو اهم اڳواڻ احسن اقبال فرمائي رهيو هو ته ”پيپلز پارٽي واري اسلام آباد شهر ۾ هرهنڌ جهنڊا هڻي اسلام آباد تي قبضو ڪيو آهي“. ڪيڏو نه عجيب بيان  آهي، اُهي پارٽيون جيڪي پارليامينٽ ۾ گڏ هُجن. هي بلڪ اهڙو ئي سطحي مامرو لڳي ٿو جيئن ڪڏهن ڪڏهن ايم ڪيو ايم معمولي ڳالهين تي حڪومت کان ڌار ٿيڻ جي ڳالهه ڪندي آهي. سو ممڪن آهي ته مسلم ليگ (ن) ۽ ايم ڪيو ايم عدليه ۽ حڪومتوچ ۾ ڪنهن ڦڏي جي انتظار ۾ هُجن ۽ موٽ ۾ پنهنجي ئي حڪومت بدران عدليه جي ساٿ جو نعرو هڻن. ان ڪري هِن موڙ تي چيف جسٽس ۽ حڪومت وچ ۾ ڦڏي جهڙو ماحول پيدا ڪرڻ بدران ٻنهي کي ضمير مطابق عوام لاءِ سوچڻ گهرجي. حڪمرانن کي به ضمير ته هوندو آهي. انهن کي به فيصلن ۾ ضمير  جو شيشو اڳيان رکڻ گهرجي ۽ چيف جسٽس ججن لاءِ پاڻ کي چئي چُڪو آهي ته ججن کي ضمير موجب فيصلا ڪرڻ گهرجن.

هن مُلڪ ۾ اسين سڀ مطلب اسانجا سڀ ادارا جيڪڏهن اسم، فعل، صفت بدران ضمير مطابق ڪم ڪرڻ لڳي وڃن ته سچ به انقلاب جي شروعات ٿي سگهي ٿي. جج، وڪيل، صحافي، سياستدان، وزير، ڪامورا، ڊاڪٽر، استاد، سماجي ماڻهو، سڄاڻ ڌريون، اديب، فنڪار، شاعر سڀ جو سڀ ضمير موجب سوچڻ شروع ڪن ۽ ضمير کي حاضر ناظر ڄاڻي ڪم ڪن ٿا، هن ملڪ ۾ سچ ته پنجاهه سيڪڙو مسئلا حل ٿين. اسان جا 50 سيڪڙو مسئلا اسانجي ضمير سان ئي سلهاڙيل آهن. ڀلا ڪنهن لاش جو پوسٽ مارٽم ڪندڙ ڊاڪٽر پنهنجي ضمير کان پڇندو ته ڇا کيس ضمير اجازت ڏيندو ته اسانجي لاش تي رشوت وٺي مطلب جي پوسٽ مارٽم رپورٽ ٺاهي. منهنجو خيال آهي ته ضمير بدران سندس آڏو مصلحتون، مجبوريون، گهٽ پگهار، گهر جا مامرا، ذاتي عياشيون ۽ ٻيو گهڻو سامهون اچي ٿو وڃي. ايڏي ٻوسٽ ۾ ويچارو ضمير ٻوساٽجي مري ٿو وڃي.اسان جو استاد جيڪڏهن ضمير کان پڇي ته شايد کيس اها اجازت بلڪل به نه ملندي ته ڪلاس روم ڇڏي، معصوم ٻارڙا ڇڏي، هو ذاتي ڪاروبار هلائيندو رهي، سياست ڪندو رهي، يا ليڊري ڪندو رهي، اصل ۾ استاد جو ضمير ڪلاس روم کان ٻاهر هوندو آهي، ڀٽڪندو آهي. اسانجو وزير، ايم پي اي، ايم اين اي يا ڪوبه چونڊيل نمائندو ووٽ وٺڻ وقت اِهو چوندو آهي ته اوهان پنهنجي ضمير موجب مونکي ووٽ ڏيو، سچ ته نه اسان ضمير موجب کيس ووٽ ڏيندا آهيون ۽ نه صاحب پوءِ ضمير جو خيال ڪندو آهي. اسميبلي، وزارت، سينيٽ، پارليامينٽ ۽ سيڪريٽريٽ جي دروازن تي سخت سيڪيورٽيءَ سبب اُهي سڀ صاحب ضمير کي گهر ڇڏي ويندا آهن. سڄو ڏينهن سمورا ڪم ڪري جڏهن رات جو دير سا پهچندا آهن ته کين احساس ٿيندو آهي ته وٽن ڪو ضمير به آهي، جيڪو شايد گهر جي ڪنهن ڪُنڊ ۾ يا سرونٽ ڪوارٽر ۾ ويڙهي سيڙهيل پيو هوندو- جنهن کي رات دير سان گهر جا نوڪر ٿُڏا هڻي جاڳائيندا آهن ته اُٿ ميان تنهنجو صاحب گهر اچي ويو. اکيون مهٽي ننڊ جا جهوٽا کائيندڙ مسڪين ضمير ٿڙندو ٿاٻڙندو هوندو يا ٻيهر سمهي رهندو. صاحب کي ضمير ياد نه هوندو. ممڪن آهي ته ڳوٺ  ڪنهن جلسي،  ڪارنر گڏجاڻي ڪنهن ترقياتي منصوبي جي افتتاح وقت صاحب کي سندس ضمير جي وڏي ضرورت محسوس ٿئي ۽ رڙيون ڪري صاحب پنهنجي تقرير ۾ چوندو هوندو منهنجو ضمير مون سان آهي.

ها واقعي اسان سڀني جو ضمير اسان سان آهي پر اسان ڪڏهن، ضمير کي اهميت ڪونه ٿا ڏيون. جڳ جهان  جو آواز بڻجندڙ ميڊيا ڪڏهن به ضمير جو آواز نه ٿو بڻجي سگهي. ڇو ته ضمير جي آواز جي ميڊيا پاليسي ۾ گنجائش ڪانهي. وڪيل جو ضمير عدالت جي ڪٽهڙي تائين ساڻس گڏ نه ويندو آهي. هُو ضمير کي فائلن جي سلامتي ۽ چوڪيداريءَ لاءِ ڇڏي ويندو آهي. سرڪاري ڪامورو ضمير جو دشمن هوندو آهي. کيس سڀ کان وڏي چِڙ ضمير کان آهي، ڇو جو ويچارو ضمير کيس بار بار روڪي ٿو ته هربار هُو پنهنجي ڪانٽريڪٽ ۾ واڌارو ڇو ٿو ڪرائي. ڪامورو ضمير کي نڙيءَ کان جهلي ٻاهر ڪڍي ڇڏيندو آهي يا سندس نڙيءَ کي گهُٽي ماري ڇڏيندو آهي. صدر، وزيراعظم،  آرمي چيف، سپريم ڪورٽ جو چيف جسٽس، سمورا وڏا وزير، سڀ گورنر، سڀ جج، سمورا وڪيل، چوٽيءَ جا سمورا سياستدان، اسانجا رهبر ۽ عظيم اڳواڻ سڀ جو سڀ ضمير مطابق هلڻ لڳن، ضمير جو چيو وٽن ته شايد مُلڪ مان براين جو خاتمو اچي ويندو. ناانصافين جو جهان ڊهي چور ٿي ويندو، ڏاڍ جو انت اچي ويندو، ضمير جو آواز زور سان گونج بڻجي اسانجي سماج ۾ تبديليءَ جو سج اُڀاريندو. پر ضمير جو زنده رهڻ ضروري آهي.

ضمير، سوچ، جذبن ۽

احساس جي صدا

ضمير سچ حق۽

اناالحق جو آواز

جنهن جو ضمير زنده

سو ماڻهو

واقعي ماڻهو آ،

جنهن جو ويو،

ضمير مري

سو ماڻهو

ڪاڳر جهڙو

ماڻهپ کان وانجهيل

ضمير کان خالي

سو ماڻهو

ناهي ماڻهو. (عاجز)

هڪ درخواست سچ جي عدالت ۾. ليکڪ :عاجز جمالي

هڪ سچ

ڪراچي جي يونيورسٽي ۾ سنڌي ڳالهائيندڙ شاگردن کي داخلا ملڻ ڏکيو ڪم آهي. ڪٿي پابنديون آهن، ڪٿي ڏکيائيون آهن ۽ ڪٿي بلڪل تعصب جو جهان آهي.

هڪ ٻيو سچ

ڪراچي يونيورسٽي سميت جن به وڏن ادارن ۾ سنڌي ڳالهائيندڙ استاد آهن اُهي سياسي اختلافن، ذاتي رنجشن ۽ ڪجهه نفسياتي مامرن جو شڪار آهن. جنهن سبب استادن جا استادن سان اندريان ڦڏا ته ٿيندا رهندا آهن پر استاد شاگردن ۽ شاگردياڻين کي هڪ ٻئي جي اختلافن جو شڪار بڻائيندا آهن، جنهن سبب استاد کي ته استاد ئي رهڻو آهي پر شاگرد يا شاگردياڻيءَ جو جيون داءُ تي لڳيو وڃي.

ٽيون سچ

ڪراچي يونيورسٽيءَ جو سنڌي شعبو ڪراچي جي سنڌين لاءِ اُتساهه جي علامت سمجهيو ويندو آهي. ڀل ڪمزور يا گهٽ ذهن سبب ئي سهي پر سنڌي شاگردن يا شاگردياڻين جي سنڌي شعبي ۾ داخلا سٺي علامت آهي. پر ڪراچي يونيورسٽيءَ جو سنڌي شعبو رڳو اڄڪلهه نه پر گذريل ڳچ سالن کان استادن ۽ شاگردن وچ ۾ تڪراري بڻجندو آيو آهي. ڪجهه استاد تڪراري بڻجندا رهيا، ڪجهه شعبي جا سربراهه ته ڪڏهن ڪجهه شاگرد ۽ شاگردياڻيون تڪراري بڻجندا رهيا. جيڪي به ٿيو خوب نه ٿيو- خراب ٿيو، جيڪو ڪجهه ٿي رهيو آهي اُهو به خوب ناهي.

هڪ درخواست جو سچ

ڪو ماڻهو، ڪو ڄاڻو سُڃاڻو ماڻهو آفيس تي هڪ لفافو ڇڏي وڃي ٿو. لفافي اندر هڪ درخواست آهي. درخواست ڪراچي يونيورسٽي جي سنڌي شعبي جي ڪجهه استادن جي ناروا سلوڪ بابت لکيل آهي، جيڪو ظاهري طور يونيورسٽيءَ جي سنڌي شعبي جي ڪجهه شاگردن ۽ شاگردياڻين پاران وائيس چانسلر ڏانهن لکيل آهي، جنهن جون ڪاپيون چيف جسٽس ۽ قومي اسيمبليءَ جي تعليم واري اسٽيڊنگ ڪميٽيءَ ڏانهن آهي. هيءَ درخواست مون وٽ اِهو نياپو کڻي آئي ته مان متاثر ٿيل شاگردن ۽ شاگردياڻين جي مدد ڪريان. پنهنجي قلم آڌار يا ميڊيا وسيلي هن معاملي تي آواز اٿاريان. هن درخواست جي سچ بابت مون کي ڪا به خبر ناهي پر درخواست جو متن سچ ٻولي رهيو آهي. هن درخواست ڇپجڻ کان پوءِ متاثر شاگردن ۽ لاڳاپيل استادن سان ملاقات ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي ويندي. سندن ڪو موقف ٿو اچي اُهو به هن بحث جو حصو بڻجڻ گهرجي يا هن درخواست بابت ڪنهن جو ڪو اعتراض هُجي ان لکڻيءَ کي به هنن صفحن ۾ ضرور جڳهه ملڻ گهرجي، پر ڪراچي يونيورسٽيءَ جي سنڌي شعبي جي اندر جي هي ڪهاڻي هڪ درخواست يا ڪاڳر تي لکيل تحرير جي صورت ۾ سامهون اچي ٿي. هن درخواست تي تبصرو ڪرڻ بدران درخواست جو متن پڙهندڙن سان شيئر ڪري رهيو آهيان.

بخدمت جناب وائيس چانسلر ڪراچي يونيورسٽي

گذار ش آهي ته اسان (سنڌي شعبي جي ايم ايس جا شاگرد ۽ شاگردياڻيون) سنڌي شعبي جي اندرئين گروهه بندي ۽ ڪجهه استادن خاص ڪري ڊاڪٽر غفور ميمڻ ۽ ميڊم ناهيد پروين جي ناروا سلوڪ ۽ منفي رويي سبب بيحد پريشان ۽ خوفزده آهيون. ڄاڻايل ٻئي استاد سنڌي شعبي جا سينئر استاد آهن ۽ شعبي جي ٽه رڪني ريسرچ ڪميٽي (ڊي آر سي) جا ميمبر به آهن. پر ذاتي رنجشن ۽ شعبي جي اندرين گروهه بندين ڪارڻ اُهي ايم ايس ڪلاسز جي شروعات کان ئي ڪجهه شاگردن ۽ شاگردياڻين سان ناروا ۽ ناانصافين تي ٻڌل سلوڪ رکندا پيا اچن. انهن شعبن ۾ ٻٽا معيار قائم ڪيل آهن، جن به شاگردن ۽ شاگردياڻين سان ساڻن سٺا ذاتي تعلقات آهن، انهن کي هر معاملي ۾ فوقيت ڏيندا آهن ۽ جن شاگردن ۽ شاگردياڻين سان سندن سٺا ذاتي تعلقات ناهن انهن کي هر معاملي ۾ نه صرف نظرانداز ڪندا آيا آهن پر انهن خلاف انتقامي ڪارروايون به ڪري چُڪا آهن. ان سبب شاگردن ۽ شاگردياڻين جي اڪثريت خوف، پريشاني ۽ ذهني اذيت ۾ مبتلا آهي. اهڙن روين سبب ئي پهرين سيمسٽر ۾ ئي ٽي شاگرد ايم ايس ڇڏي چُڪا آهن. تاريخ 3 جُون 2009 تي جڏهن ايم ايس جي ڪورس نمبر 721 جو امتحان ٿيو ته ڪورس انچارج ڊاڪٽر غفور ميمڻ ڪجهه شاگردن ۽ شاگردياڻين (جيڪي سندس قربت ۾ ناهن) کي گهٽ حاضري جي بهاني امتحان ۾ ويهڻ ڪونه ڏنو. ان کان پوءِ 6 جُون 2009ع تي جڏهن ڪورس نمبر 731 جو امتحان ٿيو ته ڪورس انچارج ميڊم ناهيد پروين صاحبه به ڊاڪٽر غفور ميمڻ جي تقليد ڪندي اُهوئي سُلوڪ روا رکيو. صرف ايترو ئي نه پر ميڊم ناهيد پروين جي پيپر جو چاليهه سيڪڙو آئوٽ آف ڪورس ۽ سنڌي زبان ۽ گرامر جي لحاظ سان غلط سوالن تي ٻڌل هُئو. اصل ۾ پيپر ۾ غلطين جو سبب وري اِهو هُئو جو ڄاڻايل پيپر ڪورس انچارج ميڊم ناهيد پروين نه پر ڊاڪٽر غفور ميمڻ ئي تيار ڪيو هُئو. ان ڳالهه جو پهريون ثبوت اِهو هي ته ڪورس نمبر 721 ۽ ڪورس نمبر 731 جي پرچن جو فارميٽ ۽ فونٽ هڪ جهڙو هُئو، ٻيو ۽ سڀ کان اهم ثبوت اِهو ته ميڊم ناهيد پروين جي پيپر دوران ڊاڪٽر غفور ميمڻ لاڳيتو ڪلاس ۾ بيٺو رهيو ۽ امتحاني سوالن جا جواب شاگردن کي سمجهائيندو رهيو. ايتري تائين جو پيپر ۾ پروف جون غلطيون به ڊاڪٽر غفور ميمڻ ٺيڪ ڪيون. ان دوران ڪورس انچارج ميڊم ناهيد پروين ڪلاس ۾ پوئين بئنچ تي ويهي پنهنجو ڪو ضروري ڪم ڪندي رهي.

آئوٽ آف ڪورس ۽ غلطين سان ڀرپور ان پيپر خلاف اسان 10 جُون 2009 تي آرٽس فيڪلٽي جي ڊين کي سنڌي شعبي جي چيئرپرسن وسيلي هڪ درخواست ڏني، ڇو ته اسان مان ڪافي شاگرد ۽ شاگردياڻين جي ناپاس ٿيڻ جو انديشو هُئو (ڄاڻايل درخواست جي فوٽو ڪاپي لڳل آهي) اِها ڳالهه جڏهن ڪورس انچارج ميڊم ناهيد پروين ۽ ڊاڪٽر غفور ميمڻ تائين پهتي ته اُهي ڀڙڪي پيا. انهن ايم ايس جي شاگردياڻين کي خطرناڪ نتيجا ڀوڳڻ جون ڌمڪيون به ڏنيون. پنهنجي ڪاوڙ جي اظهار ۽ شاگردن توڙي شاگردياڻين خلاف انتقامي ڪاررواين جي غرض سان ميڊم ناهيد 11 جُون تي امتحاني نتيجا شعبي جي چيئرپرسن حوالي ڪيا، جنهن ۾ انهن سڀني شاگردن ۽ شاگردياڻين کي ناپاس ڪيو ويو جن آرٽس فيڪلٽي جي ڊين کي ڏنل درخواست تي صحيحون ڪيون هُيون. صرف هڪ شاگرد کي رڳو 50 مارڪون ڏيئي پاس ڪيو ويو. هتي اها ڳالهه ٻڌائڻ به ضروري آهي ته ميڊم ناهيد سيمسٽر دوران ڪجهه اسائنمينٽ ڏنيون ۽ امتحان ۾ ڄاڻايل اسائنمينٽ جون مارڪون ڏيڻ جو به واعدو ڪيو پر ان واعدي کي انهن شاگردن ۽ شاگردياڻين تي لاڳو نه ڪيو ويو جن ڊين کي درخواست ڏني هئي. ميڊم ناهيد پاران ڪيل انتقامي ڪارروائي کان پوءِ ڊاڪٽر غفور ميمڻ به ان ڳالهه جا واضح اشارا ڏنا آهن ته هُو به پنهنجي ڪورس ۾ ڄاڻايل شاگردن ۽ شاگردياڻين کي ناپاس ڪندو.

جناب اعليٰ

هي آهن اُهي مسئلا جيڪي ڪراچي يونيورسٽي جي سنڌي شعبي ۾ ايم ايس ڪندڙ شاگردن ۽ شاگردياڻين کي پيش آهن، جنهن سبب اسان بيحد پريشان ۽ پنهنجي ڪيريئر بابت ڊنل آهيون. ڪراچي يونيورسٽي ۾ جڏهن ايم ايس پروگرام شروع ٿيو هُئو ته اسان سڀ ڏاڍا پُراميد هُئاسين. اسان مان ڪٿي شاگرد ۽ شاگردياڻيون ڪراچي يونيورسٽي ۽ هائر ايجوڪيشن ڪميشن (هيڪ) جي شرطن مطابق يا ته ٻن سالن جي پڙهائي جي موڪل وٺي آيا آهيون، يا نوڪري ڇڏي آيا آهيون، ان اُميد تي ته هي نئون پروگرام آهي پراڻي نظام جي ڀيٽ ۾ مفيد ثابت ٿيندو ۽ هڪ سال جو ڪورس ورڪ ڪرڻ کان پوءِ اسان کي معياري تحقيق ڪرڻ جو موقعو ملندو. پر افسوس جو هي شعبو سنڌي استادن جي داخلي گروهه بندين ۽ اختلافن جي ڪري اسان جي جذبن ۽ علمي شوق جو ڀوڳ بڻجي ويو. هي چوڻ غلط نه ٿيندو ته ڪراچي يونيورسٽي جي سنڌي شعبي ۾ ايڏيون تعليمي سرگرميون نه ٿينديون آهن جيڏيون سياسي سرگرميون ٿينديون آهن. سڀ استاد صاحبان نه رڳو پاڻ گروهن ۾ ورهايل آهن پر انهن شعبي جي سڀني شاگردن ۽ شاگردياڻين کي به ذاتي قربت يا رنجش جي بنياد تي گروهن ۾ ورهائي ڇڏيو آهي. اسان اوهان کي وائيس چانسلر جي حيثيت ۾ انصاف جي اُميد ۽ گذارش ڪريون ٿا. اسان چاهيون ٿا ته اسان سان ٿيندڙ ناانصافين جو ازالو ڪيو وڃي-  ۽ اهڙو ٺوس حل ڳوليو وڃي جو مستقبل ۾ اهڙا مسئلا نه ٿين. ان سلسلي ۾ اسان جي هي گذارش آهي ته ڄاڻايل ٻنهي استادن جي جڳهه تي ڪي ٻيا ڪورس انچارج مقرر ڪيا وڃن، ڇو ته شاگردن ۽ شاگردياڻين جي اڪثريت سندن روين ۽ ارادن سبب خوفزده آهي. ڄاڻايل ٻئي استاد سنڌي شعبي جي ٽه رڪني ريسرچ ڪميٽي جا پڻ ميمبر آهن. سندن ناروا سلوڪ ڪيترن ئي شاگردن ۽ شاگردياڻين جي تعليمي ڪيريئر کي تباهه ڪرڻ جو ڪارڻ بڻجي سگهي ٿو. ان ڪري اوهان کان گذارش ٿا ڪريون ته اسان جي درخواست تي جلد سنجيدگي سان غور ڪيو وڃي ۽ اسان جي گذارشن کي مڃي اسان جي بنيادي حقن جو تحفظ ڪيو وڃي.

(1) احمد سومرو، (2) غلام سڪينه، (3) صنم خاتون، (4) علي جان ٻرڙو، (5) ڦلو، ڪراچي يونيورسٽي سنڌي شعبو

آخري سچ

سڄي ڳالهه ۾ آخري سچ اِهو آهي ته هي هڪ درخواست آهي. هڪ بغاوت آهي ٻن استادن ۽ يونيورسٽين اندر استادن جي روين خلاف. مون کي خبر ناهي ته هي نالا سچا آهن يا فرضي آهن. پر هي درخواست سچ ڏانهن نشاندهي ضرور ڪرائي رهي آهي. يونيورسٽين ۽ وڏن تعليمي ادارن ۾ سلجهيل ۽ سُڄاڻ شاگرد ڪهڙي ريت ڀوڳي رهيا آهن. سچ کي سچ چوڻ سندن لاءِ ڪيڏو عذاب ناڪ هوندو. ڪراچي يونيورسٽيءَ جا مٿي ڄاڻايل ٻئي استاد ذاتي طور مون لاءِ قابل احترام آهن، پر جيڪڏهن هن قسم جا سچ ڪراچي جي مادر علمين ۾ ٻڌون ٿا ته پوءِ تعصب جي بنياد تي سنڌي شاگردن جي رستا روڪ ڪندڙ تعصب پرستيءَ جي روين سان گڏ سنڌي ڳالهائيندڙ استادن جا هن قسم جا رويا به سنڌي شاگردن ۽ شاگردياڻين جا رستا روڪي رهيا آهن.

aajizjamali100@yahoo.com

قاف ليگ ۾ ڏڦيڙ ۽ چوڌرين لاءِ بقا جو مسئلو ليکڪ : عاجز جمالي

عاجز جمالي

مسلم ليگ قاف ۾ دکندڙ بغاوت هاڻي آخري مرحلي ۾ اُن وقت داخل ٿي وئي جڏهن چوڌري برادران پنهنجي حامي ماڻهن کي پاڻ سميت اهم عهدن تي آڻڻ جي ڪوشش ڪئي. 8 جولاءِ کان صوبائي عهديدارن جي چونڊ پوءِ مرڪزي عهديدارن جي چونڊ ٿيڻي آهي. مرڪز ۽ صوبن ۾ ماضيءَ ۾ جنرل مشرف يا اسٽبلشمينٽ جي ٺهرايل قاف ليگ ۾ اختلاف کُلي سامهون اچي رهيا آهن ۽ آهستي آهستي اسٽبلشمينٽ جي جوڙايل هي جماعت پنهنجي زوال ڏانهن وڌڻ شروع ڪيو آهي. هڪ طرف چوڌري برادران، سندن حامي مشاهد حسين، اعجاز الحق، سنڌ ۾ غوث بخش مهر، حليم عادل شيخ، مقبول شيخ وغيره آهن ته ٻئي طرف سليم سيف الله، حامد ناصر چٺا، همايون اختر، سنڌ ۾ ارباب غلام رحيم ۽ سندس ويجها ساٿي آهن. هن ڌر سان ڪشمالا طارق سميت پنجاب جي فارورڊ بلاڪ جا ميمبر پڻ شامل آهن. بظاهر جيڪا صورتحال نظر اچي رهي آهي، اُها ٻڌائي پئي ته پهرين مرحلي ۾ مسلم ليگ (قاف) جا ٻه ڌڙا ٿي ويندا، شايد ٻه الڳ الڳ ڪنوينشن ٿين، الڳ الڳ عهديدارن جي نالن جو اعلان ٿئي يا پهرين چوڌري برادران پنهنجي ڌڙي جي عهديدارن جو اعلان ڪن. امڪان آهي ته چوڌري پرويز الاهي کي پارٽي جو مرڪزي صدر، مشاهد حسين کي جنرل سيڪريٽري، اعجاز الحق وغيره کي نائب صدر جا عهدا ڏنا وڃن. بعد ۾ ظاهر آهي ته ٻيو ڌڙو هنن عهدن کي مڃڻ کان انڪار ڪري ڇڏيندو. فيبروري 2008ع جي عام چونڊن کا پوءِ اڳوڻي وڏي وزير ارباب غلام رحيم سان منهنجي ڳالهه ٻولهه ان وقت ٿي جڏهن حڪومت ٺهڻ کان اڳ هُو اسلام آباد وڃي رهيو. ٻيو ڀيرو ساڻس گذريل ڏينهن ٽيلي فون تي قاف ليگ جي اختلافن بابت ڳالهه ٿي. ارباب غلام رحيم پڻ چوڌري شجاعت گروپ سان اختلاف رکي ٿو. ارباب غلام رحيم ماضيءَ جو سڄو عرصو چوڌري شجاعت جي اڳواڻيءَ ۾ ڪم ڪيو. پر هاڻي سندس چوڻ آهي ته اسان کي ماڻهو طعنا ڏين ٿا ته توهان جي اڳواڻ جي ٽي وي تي ڳالهه ٻولهه سمجهه ۾ نٿي اچي. ارباب چواڻي هاڻي چوڌري صاحب کي صحت به اجازت نٿي ڏئي اُن ڪري هُو ريٽائر ٿي وڃي. ارباب غلام رحيم ۽ سندس ساٿين جو چوڻ آهي ته 8- جولاءِ تي رٿيل چونڊن سان سندن ڪو تعلق ناهي، اهي چونڊون غير قانوني آهن. مزيدار ڳالهه آهي ته مسلم ليگ (قاف) ۾ اڳي ڪهڙا قانوني فيصلا ٿيا آهن ۽ پارٽيءَ اندر اڳي ڪٿي جمهوريت رهي يا تنظيم جو ڪو تصور رهيو. هڪ ڊڪٽيٽر جي مرضيءَ سان اقتدار ۾ شامل ٿيڻ لاءِ مختلف خيالن ۽ گروهن جا ماڻهو اچي قاف ليگ ۾ گڏ ٿيا هُئا. قاف ليگ جو پسمنظر ڪجهه هيئن هُئو. 2002 جي عام چونڊن کان اڳ جنرل مشرف جا حامي، پيپلز پارٽي ۽ مسلم ليگ (ن) جا مخالف سياسي ڌڙا هڪ ٿيڻ لڳا هُئا. اُن ۾ نيشنل الائنس، فاروق لغاريءَ جي ملت پارٽي، سنڌ ۾ سنڌ ڊيموڪريٽڪ الائنس، ڪجهه پيپلز پارٽيءَ کان ناراض، ڪجهه دٻ نه سهندڙ ڀوتار، ڪجهه اقتدار جي هٻڇ رکندڙ ماڻهو، سڀ جو سڀ مشرف پليٽ فارم تي قاف ليگ ۾ شامل ٿيا. جن ۾ نواز شريف جا پراڻا ساٿي به شامل هُئا. قاف ليگ اقتدار جا پنج سال مزا ماڻيا، مير ظفرالله جمالي، چوڌري شجاعت حسين ۽ شوڪت عزيز هن پليٽ فارم مان مُلڪ جا وزيراعظم رهيا، ايتري قدر جو نگران وزيراعظم محمد ميان سومرو جو تعلق پڻ قاف ليگ سان هُئو. ان سڄي عرصي ۾ چوڌري شجاعت ئي پارٽيءَ جو اڳواڻ رهيو، جنهن جو پهريون نشانو سندن ئي پارٽيءَ جو وزيراعظم ظفرالله جمالي بڻيو، جنهن ڪجهه وقت اڳ الڳ پارٽي ٺاهڻ جو اعلان ڪيو. پير پاڳارو سڄو عرصو چوڌري برادران جو مخالف رهيو. سندس چواڻي مسلم ليگ جي ڌڙن کي گڏائڻ ۾ سڀ کان وڏي رڪاوٽ چوڌري آهن. سليم سيف الله ۽ همايون اختر پڻ قاف ليگ جا اهم وزير هُئا. 2008ع جي چونڊن کان پوءِ قاف ليگ جي بري شڪست سڀني کي هڪ ٻئي کان پري ڪري ڇڏيو. مشرف سرڪار جي پڄاڻي اصل ۾ قاف ليگ جي به پڄاڻي ثابت ٿي. قاف ليگ جي پليٽ فارم تان چونڊ کٽي ايندڙ به قاف ليگ جو سڏائيندي شرم محسوس ڪندا آهن. سنڌ ۾ ڏسو قاف ليگ جا ايم پي ايز جهڙوڪر سرڪار جو حصو هُجن. پنجاب اسيمبليءَ ۾ فارورڊ بلاڪ آهي. قومي اسيمبليءَ ۾ چوڌري پرويز الاهي مخالف ڌر جو اڳواڻ ضرور آهي پر قومي اسيمبليءَ ۾ مخالف ڌر جو ڪو ڪردار نظر ڪونه ٿو اچي. بلوچستان ۾ قاف ليگ حڪومت ۾ شامل آهي. مُلڪ جي صدر آصف علي زرداريءَ محترما جي ٽيجهي تي قاف ليگ کي قاتل ليگ سڏيو هُئو. مُلڪ ۾ قاتل ليگ به موجود آهي. مشرف به موجود آهي ۽ محترما جي پارٽي اقتدار ۾ آهي، سندس ور مُلڪ جو صدر آهي. سنڌ ۾ قاف ليگ جي سيٽن تي کٽيل ڪجهه وڏيرا پيپلز پارٽي ۽ مسلم ليگ (ن) ڏانهن ڏسي رهيا آهن. صورتحال وڃي اتي بيٺي آهي ته عملي طور قاف ليگ ائين ئي آهي جيئن کوڙ سياسي پارٽيون آهن جن جو پارٽي ناطي ڪو به ڪردار ناهي. پر نئين صورتحال ۾ شايد قاف ليگ جو جيڪو ڪردار آهي اُهو به ختم ٿيندي نظر پيو اچي. ڏسڻو اِهو آهي ته چوڌري شجاعت حسين جو ساٿ ڏيندڙن ۾ ڪير آهي ۽ مثال هڪ خيال اِهو آهي ته مشرف جا حامي شجاعت سان گڏ هوندا. ٻيو خيال اِهو آهي ته مشرف سبب ئي قاف ليگ تباهه ٿي وئي آهي. ان ڪري مشرف کان پري رهڻ گهرجي. سنڌ ۾ نثار ميمڻ، مارئي ميمڻ، غوث بخش مهر، مقبول احمد شيخ، عليم عادل شيخ، بظاهر چوڌري شجاعت حسين گروپ سان آهن. جڏهن ته سنڌ اسيمبلي ۾ قاف ليگ جا ايم پي ايز، سينيٽر غفار قريشي، سينيٽر سيمي صديقي وغيره ارباب غلام رحيم گروپ جو حصو آهن. جيتوڻيڪ اِها ڳالهه واضح آهي ته ٻنهي گروپن جو مستقبل ڇا رهندو. قاف ليگ جي صورت ۾ ٻه پارٽيون رهنديون يا مُلڪ ۾ وري هڪ گڏيل مسلم ليگ ٺاهڻ جي ڪوشش ٿيندي. ڇو ته چوڌري برادران کي ڪاٽا ڪري ميان نواز شريف به شايد گڏيل مسلم ليگ لاءِ حامي ٿي وڃي. ذريعن چواڻي ته سليم سيف الله، همايون اختر جا ميان نواز شريف سان رابطا پڻ آهن. ساڳي ريت ارباب غلام رحيم به اِهو ٻڌايو ته سليم سيف الله ۽ همايون اختر ساڻس رابطو ڪيو آهي. ڏٺو وڃي ته ارباب غلام رحيم مستقبل ۾ پنهنجي گروپ سميت ڄاڻايل ڌڙي جو ئي حصو بڻجي سگهي ٿو. ڪراچي ۾ ڪالهه ارباب غلام رحيم جي حامين جي هڪ گڏجاڻي پڻ ٿي آهي ۽ ارباب غلام رحيم پڻ عرب رياستن مان هر وقت فون ذريعي پنهنجي حامي اڳواڻن سان رابطي ۾ آهي. مون کانئس پڇيو ته اوهان پاڪستان اچو پيا؟ ارباب غلام رحيم جو چوڻ هُئو ته سندس في الحال ڪو ارادو ڪونهي ڇو ته حالتون سندس حق ۾ ناهن. ارباب رحيم چواڻي موجوده سرڪار ۾ جان جي حفاظت سڀ کان وڏو مسئلو آهي. خير هي سڀ غير رسمي ڳالهيون هُيون. آن دي رڪارڊ هُن چوڌري برادران خلاف ڳالهائيندي چيو ته هُو پارٽيءَ کي پنهنجي خاندان تائين رکڻ ٿا چاهين ۽ غير جمهوري انداز سان عهديدار مقرر ڪن پيا، ڇو ته هيٺئين سطح تي اڃا چونڊون ٿيون ئي ناهن. مون چوڌري شجاعت گروپ جي حامي ۽ 8 جولاءِ جي چونڊن لاءِ مقرر ٿيل اليڪشن ڪميٽي جي چيئرمين حليم عادل شيخ کان سندس موقف ڄاڻڻ لاءِ رابطو ڪيو ته حليم عادل چواڻي ”پارٽيءَ جي چونڊ آئيني طريقي سان ٿي رهي آهي. سندس چواڻي ضلع سطح جي تنظيم مڪمل آهي. صوبائي عهدن جي چونڊ کان پوءِ مرڪز ۾ چونڊ ٿيندي. چونڊي شيڊيول کان سڀ واقف آهن. هي سلسلو گذريل سال ڊسمبر کان شروع ٿيو هُئو. پر ڪجهه ماڻهو پارٽي چونڊن ۾ دلچسپي ئي نٿا وٺن، سندن ڪري پارٽيءَ کي ڇڏي ته ڪونه ڏينداسين.“ اِها صورتحال ٻڌائي رهي آهي ته 8- جولاءِ تي صوبائي چونڊ ٿيندي ۽ سنڌ جي صدارت لاءِ مضبوط نالا مقبول شيخ ۽ غوث بخش مهر جا ئي آهن. امڪان آهي ته غوث بخش مهر ئي صدر بڻجي وڃي. ارباب غلام رحيم گروپ جي سينيٽر غفار قريشيءَ ٻڌايو ته جيڪڏهن چوڌري گروپ عهديدارن جي نالن جو اعلان ڪري ٿو- ڀلي ڪري اسان پنهنجي حڪمت عمليءَ جو بعد ۾ مرڪزي اڳواڻن سان صلاح ڪري اعلان ڪنداسين. قاف ليگ جو ڦيٽارو هونئن ڪا نئين ڳالهه نٿي لڳي. اهو سڀ ڪجهه ڄڻ ته متوقع هُئو. بلڪه شايد ائين ئي ٿيڻو هُئو جيئن ٿي رهيو آهي. ڪجهه مسافر وڃي ٻين پارٽين ۾ پناهه وٺندا. ڪجهه ماٺ ڪري ايندڙ وقت جو انتظار ڪندا. جيئن لياقت جتوئي آهي. ڪجهه ممڪن آهي ته حڪومت ۾ شامل ٿي وڃن. البته چوڌري برادران ڪجهه وقت شايد قاف ليگ کي ئي زنده رکن، سندن مجبوري آهي ڇو ته في الحال کين ڪا به سياسي پناهگاهه ميسر ناهي. هُو ماٺ ڪري ويهي نٿا سگهن، ڇو ته پنجاب ۾ نواز ليگ مٿن هڪ سيڪڙو رعايت به ڪرڻ لاءِ تيار ناهي. انتقام، بُري وقت کان بچڻ ۽ سياسي طور پاڻ کي زنده رکڻ چوڌري برادران جي مجبوري آهي. ان لاءِ ظاهر آهي ته وٽن قاف ليگ جو ئي پليٽ فارم آهي، جنهن کي شايد هُو ڇڏڻ لاءِ قطعي تيار نه ٿين. قاف ليگ سندن وجود جي بقا سان ڳنڍيل آهي.

aajizjamali100@yahoo.com

پوليس ۾ ”پٽي ڀائي ڪلچر“ ۽ ترقي پسند پارٽيءَ جي ايف آءِ آر ليکڪ : عاجز جمالي

عاجز جمالي

سنڌ ترقي پسند پارٽي جي ڪارڪنن جي قتل جي الزام هيٺ سنڌ جي گهرو وزير ڊاڪٽر ذوالفقار مرزا، ٻن پوليس آفيسرن ۽ ٽن ايس ايڇ اوز خلاف سهراب ڳوٺ ٿاڻي جي اُن ڪتاب ۾ ايف آءِ آر داخل ٿي آهي، جنهن ۾ هر قسم جي ڏوهن بابت هڪ صفحو ڀري اُهو ڪاٽيو ويندو آهي. ايف آءِ آر داخل نه ٿيندي آهي پر ڪاٽي به ويندي آهي. هيءَ ايف آءِ آر به ڪاٽي وئي. سرڪار چواڻي ٻن ۽ ترقي پسند پارٽي چواڻي ٽن ڪارڪنن جي قتل جي هي ايف آءِ آر آهي. هڪ ايف آءِ آر ڪجهه ڏينهن اڳ پوليس پاڻ پنهنجي فرياد تي داخل ڪئي ۽ ٻي آيف آءِ آر ملير جي ضلعي عدالت جي حُڪم تي داخل ٿي آهي. جنهن ۾ سنڌ سرڪار جي گهرو وزارت کي به ڌر ڄاڻايو ويو آهي. 10 جُون تي سنڌ ترقي پسند پارٽيءَ پاران سوات ۽ ٻين علائقن مان متاثر ٿي ايندڙ ڌارين جي آمد خلاف پارٽي جي سربراهه ڊاڪٽر قادر مگسيءَ جي اڳواڻي ۾ ريلي ۽ ڌرڻو رٿيل هُئو. ڌرڻي ۾ شرڪت لاءِ مختلف علائقن مان منجهند ڌاري قافلا نڪرڻ شروع ٿيا. گڏاپ ٿاڻي، سهراب ڳوٺ ۽ گلشن معمار ٿاڻن جي حدن ۾ پوليس ۽ ترقي پسند پارٽي جي ڪارڪنن وچ ۾ چڪريون ٿيون، فائرنگ جو سلسلو ٿيو، نتيجي ۾ گڏاپ جو مقامي رهاڪو برات ڪلمتي ۽ محمد حسن مگسي قتل ٿي ويا. گلشن اقبال ٽول پلازه ۽ مختلف علائقن ۾ قافلن کي روڪيو به ويو پر گورنر هائوس چوڪ وٽ قادر مگسي قافلن جو جلوس ساڻ ڪري پي آءِ ڊي سي هائوس چوڪ تائين پهتو. ڌرڻو به هنيو، بعد ۾ وزيراعليٰ هائوس ۾ ڊاڪٽر قادر مگسي ٻين اڳواڻن سميت ڊاڪٽر ذوالفقار مرزا سان ملاقات ڪئي. هڪ ياداشت نامو پيش ڪيو. ڪارڪنن جي قتل واري واقعي بابت ڊي آءِ جي خواجا جي اڳواڻي ۾ ڪميٽي جوڙي وئي. ڪميٽي جي رپورٽ کان اڳ برات ڪلمتيءَ ملير جي ضلعي عدالت ۾ ايف آءِ آر داخل ڪرڻ لاءِ پٽيشن داخل ڪئي، جنهن ۾ گهرو وزير کي به واقعي ۾ ڌر ڄاڻايو ويو. ڄاڻايل پٽيشن جي پهرين جولاءِ تي شنوائي هُئي پر شنوائي کان هڪ ڏينهن اڳ تحقيقاتي آفيسر اي ڊي خواجا جي رپورٽ تي رات جو سهراب ڳوٺ ٿاڻي تي هڪ ايف آءِ آر داخل ٿي، جنهن ۾ هڪ ڊي ايس پي ۽ ٽن ايس ايڇ اوز کي ڌر ڄاڻايو ويو. عدالت ۾ شنوائي دوران سنڌ ترقي پسند پارٽيءَ ڄاڻايل ايف آءِ آر تي عدم اطمينان جو اظهار ڪندي چيو ته ايف آءِ آر ۾ نرم الزام هنيا ويا ۽ اصل ماڻهن کي شامل نه ڪيو ويو. ان کان پوءِ عدالت ٻيهر ايف آءِ آر جو حُڪم ڏنو. هاڻي ايف آءِ آر ته ڪٽجي وئي، سوال اهي ته ڇا ٿيندو يا ڇا ٿيڻ گهرجي؟ هڪ ڳالهه ته چٽي آهي، پوليس جي گوليءَ سان ٻه يا ٽي ماڻهو مارجي ويا. احتجاج ڪرڻ، ريلي ڪڍڻ يا جلوس ڪڍڻ ڪو ايڏو وڏو گناهه ناهي جو گولي هلائي وڃي. هن کان اڳ يا پوءِ ڪراچيءَ ۾ وڏا وڏا احتجاج ٿيندا رهيا. گذريل آچر تي جماعت اسلاميءَ جي گو آمريڪا گو ريليءَ ۾ هزارين ماڻهو شريڪ هُئا، سڄي ڪراچيءَ مان قافلا آيا هُئا، ڪنهن کي به ڪونه روڪيو ويو. قانوني ماهرن جو چوڻ آهي ته ايف آءِ آر داخل ٿيڻ کان پوءِ ان جي تحقيقات ٿيندي آهي پر اڄ تائين ڪو هڪ به پوليس وارو هن ڪيس ۾ گرفتار نه ٿيو، نه ڪي ڪو معطل ٿيو آهي. پر ڪنهن عام ڪوڙي ايف آءِ آر ۾ به نامزد ڏوهاري کي پوليس گرفتار ڪرڻ ۾ دير نه ڪندي آهي. گذريل مضمون ۾ پاڻ پوليس آفيسر جي ظلمن جو داستان لکيو هُئو. ڇا ايئن ممڪن آهي ته ڪو شهري ڪنهن شهري خلاف وڃي ايف آءِ آر داخل ڪرائي ته پوليس ان ماڻهوءَ کي گرفتار ڪرڻ ۾ دير ڪندي، جنهن خلاف ايف آءِ آر هوندي. ٻيو نه ته پئسا وٺي کيس روپوش قرار ڏيئي ڇڏيندي. پر هن ڪيس ۾ نامزد ڪو به ماڻهو روپوش به ناهي ۽ ڪو به ماڻهو گرفتار به ناهي. ڏوهه ٿيو آهي، ڀل ذوالفقار مرزا جي نالي کي سياست جو بنياد سمجهيو وڃي پر خود هڪ پوليس آفيسر جيڪا تحقيقاتي رپورٽ ڏني آهي ان تي به عمل ڪونه ٿيو. يعني ڊي ايس پي سهراب ڳوٺ افتخار لوڌي ۽ ٽن ٿاڻن جي ايس ايڇ اوز خلاف به ڪارروائي نه ٿي جن کي ڊي آءِ جي اي ڊي خواجا پنهنجي رپورٽ ۾ ڏوهاري ڄاڻايو ۽ ان رپورٽ جي بنياد تي سندن خلاف ايف آءِ آر داخل ٿي. پوليس هن ڪيس ۾ ڪو به قدم کڻي ڏيکاري ها ته شايد متاثر ڌر کي ڪجهه ڪارروائي جو يقين ٿئي ها پر پوليس اهو ساڳيو ”پٽي ڀائي“ وارو ڪردار ئي ادا ڪري پئي. ڪو به ”پٽي ڀائي“ باقي ماڻهن کان پوليس آڏو معتبر هوندو آهي. اهڙي روش سبب پوليس جو ادارو عام شهرين وٽ همدرديون ۽ پاڻ لاءِ احساس وڃائي رهيو آهي. پوليس آرڊر 2002ع هڪ ڀيرو وري بحث جو موضوع بڻجي رهيو آهي، ڇو ته مڪاني ادارن جو نظام تبديل ٿي رهيو آهي ته پوءِ پوليس آرڊر ۾ به ترميم ٿيندي. ڇو جو پوليس آرڊر ۽ نئين مڪاني ادارن جي نظام ۾ رڳو پوليس کي ناظم جي ڪنٽرول جو مسئلو ناهي پر ٻيون به ڪيتريون ئي پيچيدگيون پيدا ٿينديون. موجوده حڪومت خود اِها ڳالهه مڃي رهي آهي ته پوليس ۾ جاچ ۽ آپريشن جا شعبا الڳ الڳ ٿيڻ سبب مسئلا وڌيا آهن. ٻئي طرف پراڻو ڪمشنري نظام پڻ بحال ڪرڻ لاءِ سوچيو پيو وڃي. ڪمشنر ۽ ڊپٽي ڪمشنر کي جوڊيشل اختيار پڻ هوندا آهن. پوليس جو ڪردار گذريل ڏهه سالن دوران بهتر نه ٿيو ۽ نئين پوليس آرڊر اچڻ کان پوءِ پوليس اهلڪار کان وٺي آفيسر تائين عوام دوستيءَ جو عنصر گهٽ ٿي ويو آهي. ڪميونٽي پوليس جو تصور ڏاڍو سٺو رهيو پر ڪراچي ۾ شهري سرڪار ڪميونٽي پوليس جي نالي تي سيڪٽرز ۽ يونٽس جا ڪارڪن ڀرتي ڪري ڇڏيا. سنڌ پوليس کان وڌيڪ دهشت هن شهر ۾ ”ڪارڪن پوليس“ جي آهي. پڙهندڙن کي چڱي ريت ياد هوندو ته ڪجهه عرصو اڳ جڏهن ايم ڪيو ايم جي سربراهه الطاف حسين آءِ جي سنڌ ۽ ڪراچي پوليس جي سربراهه کي لينڊ مافيا جو حصو سمجهي سندن بدليءَ جو مطالبو ڪيو هئو ته ڪراچي پوليس جو سربراهه (سي سي پي او) وسيم احمد معافي جو طلبگار بڻجي لنڊن پهچي ويو هُئو. آءِ جي سنڌ اڄ سوڌو ”اڻ وڻندڙ“ آهي. هڪ طرف پوليس کي سياسي مامرن ۾ وچڙايو پيو وڃي ته ٻئي طرف وري پوليس کي پنهنجي مرضيءَ جو اختيار ملي ٿو ته پوءِ ايئن ئي ٿئي ٿو جيئن گڏاپ ۾ 10-جُون تي ٿيو. يا ڪجهه عرصو اڳ ڄامشوري ٽول پلازه تي سنڌ يونائٽيڊ پارٽي جي احتجاج تي فائرنگ جي صورت ۾ ٿيو. پر جيڪڏهن ڪراچي شهر ۾ سرعام فائرنگ ۾ لاڙڪاڻي جا ٻه نوجوان مارجي ٿا وڃن ته ان ڪيس جي تحقيقات به ڄڻ گناهه جي کاتي ۾ هُجي. پوليس جا هي ٻٽا معيار آهن. هر احتجاج لاءِ الڳ معيار، هر پارٽيءَ لاءِ الڳ معيار، هر قوميت لاءِ الڳ معيار، هر شخص لاءِ جهڙوڪر الڳ قانون ته پوءِ ماڻهن جو پوليس تي اعتماد ڪيئن ٿي سگهي ٿو. پوءِ ظاهر آهي ته ماڻهو هڪ ايماندار پوليس آفيسر جي تحقيقاتي رپورٽ تي به يقين ڪونه ڪندا. هونئن به عدالتي شنوائي واري رات پوليس جي مدعيت ۾ ايف آءِ آر داخل ڪرڻ جو هڪ مقصد اهو به هُئو ته عدالت کي ٻڌائي سگهجي ته ايف آءِ آر داخل ٿي چُڪي آهي پر مقتول برات جا وارث موجود آهن. سندس ڀاءُ جي مدعيت ۾ ايف آءِ آر ڇو نه ٿيڻ گهرجي. جيڪا بعد ۾ بهرحال عدالت جي حڪم تي ئي ٿي. سي سي پي او ڪراچي وسيم احمد چواڻي هن واقعي بابت ڊي آءِ جي غلام قادر ٿيٻو جي اڳواڻي ۾ تحقيقاتي ڪميٽي جوڙي وئي آهي. سوال آهي ته جاچ ان ساڳي آفيسر کان به ڪرائي سگهجي پئي جنهن ڪارڪنن جي قتل بابت جاچ ڪئي. ڪيس ۾ ڪير ملوث آهي، اُهو ته اي ڊي خواجا ٻڌائي ڇڏيو ٻيهر هڪ ٻئي ڊي آءِ جيءَ جي اڳواڻي ۾ ڪميٽي جوڙڻ جو مطلب شايد اِهو هجي ته اڳتي هلي اي ڊي خواجا جي رپورٽ کي غلط ثابت ڪرڻ يا ڪيس جو ڪو ٻيو پهلو ڳولڻ. جيئن هن واقعي کان پوءِ ڪجهه سرڪاري وزير اهو چوندا رهيا ته ترقي پسند پارٽي جي ڪارڪنن وٽ هٿيار هُئا، جي اِها ڳالهه صحيح آهي ته پوليس هٿياربندن کي گرفتار ڇو نه ڪيو ۽ اي ڊي خواجا پوليس وارن کي ڏوهاري قرار ڇو ڏنو؟

ڪيس کي ظاهر آهي ته منجهايو ويندو، ٻه ٻه تحقيقاتي ڪميٽيون، ٻه ٻه ايف آءِ آرز، هڪ روايتي پوليس جو انداز، ته جيترو معاملو مُنجهندو جوابدارن کي فائدو پوندو، شايد هن ڪيس ۾ به اڳتي هلي ايئن ئي ٿئي. پر سي سي پي او چواڻي ته گهرو وزير ڊاڪٽر ذوالفقار مرزا خود کيس چيو آهي ته هن ڪيس جي انصاف ڀري جاچ ٿيڻ گهرجي. سندس چواڻي ته سرڪار سيشن ڪورٽ جي فيصلي خلاف هاءِ ڪورٽ ۾ وڃي پئي سگهي پر سرڪار ائين نه ڪيو. بهرحال اِهو امڪان شايد اڃا به رهي ته ڪا نه ڪا ڌر هن کان وڏي عدالت ۾ وڃي. ترقي پسند پارٽيءَ جيتوڻيڪ ايف آءِ آر داخل ٿيڻ تي اطمينان جو اظهار ڪندي جوابدارن جي گرفتاريءَ جو مطالبو ڪيو آهي. ممڪن آهي ته ان ڏس ۾ اڳتي هلي احتجاج جو سلسلو به شروع ٿئي پر جيڪڏهن سياسي ڪارڪنن جي قتل ۾ ڪي پوليس وارا گرفتار ٿين ۽ انهن کي سزائون به ملن ته شايد پوليس جي روش تبديل ٿئي. دهشتگرد، ڌاڙيل، ڏوهاري، سياسي ڪارڪن ۽ عام ماڻهوءَ سان روش ۾ فرق هجڻ گهرجي. پر اسان وٽ پوليس جي سڀ کان وڌيڪ عتاب جو شڪار عام ماڻهو ۽ سياسي ڪارڪن بڻجي ٿو. ظاهر آهي ته پوليس جو ادارو گهرو وزارت جي ماتحت آهي. اُن جي هر برائي گهرو وزارت جي کاتي ۾ هوندي. اسان جڏهن سنڌ پوليس جون پگهارون پنجاب پوليس برابر ڪرڻ، پوليس وارن کي سهولتون ڏيڻ، عزت ڀري نوڪري گذارڻ لاءِ بهتر ماحول ڏيڻ جي ڳالهه ڪندا آهيون، اُن وقت ايماندار پوليس واري جو تصور هوندو پر ظلم ڪندڙ پوليس وارن خلاف جاچ به ٿيڻ گهرجي. ماڻهن تي گوليون هلائيندڙ پوليس وارن کي سزائون به ملڻ گهرجن.

aajizjamali100@yahoo.com

سڄو مـُلڪ ”چاند بي بي“ ۽ ”آسيه محمداڻي“ بڻيل ليکڪ : عاجز جمالي

عاجز جمالي

سوات ۾ هڪ نوجوان ڇوڪريءَ کي ڪوڙا (ڦٽڪا) هڻڻ واري ڳالهه سچي يا ڪوڙي پر هي ڪا اڻ ٿيڻي ڳالهه ڪانهي. طالبان ماڻهن کي جيئرو ڪـُهڻ ۽ سرعام ڦاسي ڏيڻ جهڙين وارداتن تي فخر ڪندا آهن. اُهي ائين ڪري سگهن ٿا، جيئن سوات بابت وڊيو فلم ۾ ڏيکاريل آهي. کڻي مڃي وٺجي ”وڊيو فلم“ جاري ڪرڻ پٺيان ڪو حساب ڪتاب رکيل هـُجي پر ”جنونيت“ دهشتگردي، بي حسي ۽ ماڻهپي خلاف وڌندڙ ڪريل حرڪتون ٻڌائي رهيون آهن ته جنهن سماج ۾ اسان رهون پيا اُهو لاڳيتو اخلاقي ۽ سماجي زوال ڏانهن وڌي رهيو آهي. آسيه محمداڻي جو مڙس پنهنجي زال جو نڪ وڍي ٿو ڇڏي ۽ پنهنجي نڪ تي غيرت جو ليبل چنبڙائي ٿو ڇڏي. اهڙي سماج ۾ عورت کي ڦٽڪا هڻڻ ڀلا انوکي ڳالهه ڪيئن ٿي سگهي ٿي. ماڻهن جي ڀلائي لاءِ ڪم ڪندڙ غير سرڪاري تنظيم جي ٽن عورت ڪارڪنن کي بيدرديءَ سان قتل ڪري قاتل پنهنجي مٿي تي ”اسلام“ جي پٽي ٻڌي بهشت ۾ وڃڻ جو انتظار ڪري پيو. اُن سماج ۾ جتي پاڻ کي آپگهاتي حملن ذريعي موت جي منهن ۾ اُڇلڻ لاءِ هر وقت تيار رهندڙ جنونيت پرستن جو انگ هزارن ۾ هـُجي، اتي عورت کي مارڻ، ساڙڻ، ڦٽڪا هڻڻ، نڪ وڍڻ جا واقعا هاڻي بلڪل به چُڀندڙ ڪونه ٿا لڳن. نه ماڻهن جا وار ٿا ڪانڊارجن ۽ نه لڱ ڪانڊارجن ٿا. بي حسي ۽ ستم ظريفي سياست، اقتدار ۽ اعليٰ ايوانن کان مٿانهين شيءِ ٿيندي پئي وڃي. ميڊيا جي چوويهه ئي ڪلاڪ رينگٽ سماج کي زوال کان بچائڻ بدران زوال ڏانهن ڌڪڻ جو ڪم ڪري رهي آهي. اسين ٽيلي ويزن جي اسڪرين تي پنهنجو ئي ڀيانڪ ۽ ڊيڄاريندڙ چهرو سڄو ڏينهن ڏسي پاڻ کي لعنت ملامت ڪرڻ بدران اِن سوچ ۾ گـُم ٿي وڃون ٿا ته اسان جو ڇا ٿيندو؟ پنهنجو پاڻ کي مطمئن ڪرڻ لاءِ اسان وٽ ڪو اطمينان جوڳو جواب ڪونهي. سچ اِهو آهي ته اسان جي سماج ۾ ڪوڙ، ٺڳي، دوکيبازي، هڪ ٻئي کي لُٽڻ ۽ چريو ٺاهڻ جون فئڪٽريون ايڏيون ته لڳيون آهن جو انهن جي دونهي ۾ ماڻهپي جو ساهه ٻوساٽجي رهيو آهي. اسين هڪ بند ڳليءَ ۾ ڦاسي چـُڪا آهيون. اسين اڄ غلاميءَ کان وڌيڪ هاڃيڪار ماحول ۾ جيئون ٿا. اسان وٽ ڌوڙ جي آزادي آهي، جنهن جي حفاظت ڪندي ڪندي اسين ڪڏهن جنرل ضياءَ الحق جي دام ۾ ڦاسي وڃون ٿا ۽ مدرسن منجهان ڏنڊا بردار ۽ ڪلاشنڪوف بردار کٿابي تيار ڪرڻ لڳون ٿا. هٿ ٺوڪيا مذهبي اڳواڻ فقط اسلام جو نالو وٺي پنهنجي ذات لاءِ پناهه گاهون ڳولين ٿا، پنهنجي اولاد کي آمريڪي يونيورسٽين ۾ علم حاصل ڪرڻ لاءِ موڪلين ٿا. سڄي عربستان کان چندا ميڙي ”جهاد“ جو درس ڏين ٿا. اسين شايد دنيا جو اُهو اڪيلو مـُلڪ آهيون جتي عالم، مولوي، خطيب، ذاڪر به ڪروڙ پتي هوندا آهن. اسان جو مُلڪ دنيا ۾ ڪمال رکندڙ مـُلڪ آهي. جتي جج انصاف ڏيڻ ۽ وٺڻ لاءِ رستن تي احتجاج ڪندا آهن، جتي جرنيل سرحدن کي ڇڏي شهرن ۾ سياست ڪندا آهن. جتي صحافي حڪومت ۽ اپوزيشن جي ريل گاڏين جا ڊرائيور آهن، هُن ملڪ جا ”جرنلسٽ“ ججن ۽ جرنيلن کان ٻه هٿ اڳتي آهن. سڄي جهان تي تنقيد جون ترارون هلائيندڙ اسان جا ٽي وي اينڪرز ماهوار ڏهه ڏهه ويهه ويهه لک روپين کان وڌيڪ پگهار کڻن ٿا، پر مجال آهي جو اُهي ٽئڪس ڏيندا هـُجن، ملڪيتن جا گوشوارا ظاهر ڪندا هـُجن پر اُهي سڀ جو سڀ ٻين کي ٽئڪس چور ڪوٺيندا آهن. هڪ ٽي وي اينڪر وٽ ڪمال جو فن آهي. هُو جتي به ويندو آهي کيس مڪمل سرڪاري پروٽوڪول هوندو آهي. سندس سڄو خرچ ڪنهن صوبي يا وفاق جي سرڪار ڀريندي آهي. اسان جا وزير باڪمال ماڻهو آهن، جن جي عوام لاءِ لاجواب سروس هوندي آهي. بينظير ڀٽو جي اصرار تي عام چونڊن کان اڳ هزارين ماڻهن آڏو حلف کڻندڙ “عوامي وزير” هاڻي عوام کي وساري “مال” کي لڳي ويا آهن. انهن سيڙپڪاري ڪري هاڻي سرمايو ڪمائڻ شروع ڪيو آهي. سنڌي، اردو، ٻروچ جو ڪو فرق نه رهيو، سڀني ذاتين، قومن ۽ قبيلن جا وزير، مشير ٻنهي هٿن سان مال ائين گڏ ڪري رهيا آهن جيئن ڪڻڪ جي بٽئي وقت رهيل داڻا غريب ٻوهاري ڏيئي ميڙيندا آهن. اديب، دانشور، سڄاڻ ماڻهو، ليکڪ، شاعر بس “جي حضوري” سرڪار کان ڪا چڱي نوڪري حاصل ڪرڻ يا ڪجهه نه ڪجهه وٺڻ جي چڪر ۾ رُڌل آهن. باقي رهيو ڪير- امر جليل جو هڪ ڪردار ”غريب عوام“ – هر پاسي کان غريب عوام لـُـٽجي، ڦرجي، چيڀاٽجي پيو- بم ڦاٽن ٿا عام ماڻهو مري ٿو. مسجد ۾ نماز پڙهندي، امام بارگاهه ۾ ماتم ڪندي خدا جي راهه ۾ اُهو عام مسلمان ٿو مارجي جيڪو گهٽ گناهگار آهي. وڏا پاپي گهرن ۽ بنگلن ۾ ويهي ٽهڪ ڏيندا آهن. مذمتي بيانن جو ٽي وي اسڪرول هلرائيندا آهن ۽ اخبارن ۾ مذمتي بيان ڇپرائيندا آهن. پر اصل ۾ اُهي سڀ جو سڀ “غريب عوام” جا ويري هوندا آهن، عوام لاءِ ڪير به نٿو سوچي. خوراڪ کاتو ڪڻڪ تي بليڪ ميلنگ ٿو ڪري ته صحت کاتو زندگيون بچائيندڙ دوائون وڪرو ڪري پنهنجي صحت ٺيڪ ٿو ڪري. پنهنجي عظيم اڳواڻن جي صحت کي جلا ٿو بخشي. تعليم کاتو پنهنجي مستقبل سان راند کيڏي قيمت وصول ٿو ڪري. هر هنڌ تعليم جا ٽاڪا اڊڙي پيا آهن. وزير، ڪامورا، ماستر، پرنسپالز، وائس چانسلر، شاگرد ليڊر سڀ جو سڀ گڏجي سڏجي علم جو اونڌو علاج ڪندي ڪندي اُن جي ڦٽن کي ناسور پيا بڻائين. اهڙي ريت سڀ سرڪاري کاتا هڪ اهڙي سرڪاري اسپتال مثل بڻجي چـُـڪا آهن جتي هر وارڊ طبيبن ۽ حبيبن سان نه پر جيب ڪترن، ڳنڍي ڇوڙن ۽ رهزنن سان ڀريل آهي.

جماعت اسلامي جو نئون امير منور حسن چوي ٿو ته کيس طالبان جو نظام پسند آهي، اُهو مضبوط نظام هـُـئو. جيئن ڪامريڊ سوشلزم جو دفاع ڪندا هئا تيئن هر نسل ۽ هر فڪر جو مولوي “طالبان” جو دفاع ڪندي ملندو. هر فڪر جي مولويءَ وٽ “طالبان” جا پيرا وڃائجي ويندا آهن. هي سڀ گڏجي سماج کي پٺ تي ڌڪي رهيا آهن. ساڃاهه کي جهالت جي ڌٻڻ ۾ اُڇلي رهيا آهن. القاعده، اسامه، ملان عمر، بيت الله محسود، سڀ جا سڀ هڪ ئي تسبيح ۾ پويل داڻا آهن. 80 جي ڏهاڪي ۾ مسلمانن جي مضبوط قيادت کي ختم ڪرڻ کان پوءِ اها تسبيح دنيا جي سپر طاقت جوڙي- ۽ هڪ ئي لڙيءَ ۾ سڄي دنيا ۾ جهاد جي نالي تي گڏ ڪيل داڻا اُن ۾ پوئي ڇڏيا. شاهه فيصل، ذوالفقار علي ڀٽو، ياسر عرفات، ڪرنل قذافي، شاهه حسين، حافظ الاسد، سڀ جا سڀ سپر طاقت کي اکين ۾ ڪنڊا چُڀندا هئا. هڪ هڪ ڪري سڀ ختم ٿي ويا. ڪي راهه تان وڃائجي ويا، ڪي هٽي ويا. گهڻو ڪري سڀ مارايا ويا. ٽئين درجي جي ليڊرشپ غلام بڻجي وئي. غلاميءَ جي سوچ حاوي ٿي وئي. گذريل ٽيهارو سالن ۾ زوال جو سفر تيزيءَ سان وڌي رهيو آهي. اڄ اسان دنيا جو خطرناڪ ترين مـُـلڪ بڻجي رهيا آهيون. بم ڌماڪا، دهشتگردي، انساني لاشن جا ٽڪرا، روڊن تي رت جو درياهه، بي گناهه ماڻهن جي خون ۾ وهنتل سڄو مـُـلڪ. اسين عراق ۽ افغانستان کان به ڀيانڪ ٿيندا پيا وڃون. اسين انهن جي پوئواريءَ جي سزا پيا ڀوڳيون. اسان جو آئيندو اونداهو بڻجي رهيو آهي. مـُـلڪ جي سلامتي داءَ تي لڳل آهي. ڇا جي جمهوريت ڇا جي آزاد عدليه ۽ آزاد ميڊيا. ڇا جي گوڊ گورننس ته ڇا جي ترقي. اسين ته تنزليءَ ڏانهن ڌڪجون پيا. اسان کان بنگلاديش اڳتي نڪري ويو. ڀارت سان اسان جو ڪو مقابلو ناهي. سريلنڪا، مالديپ، ملائيشيا ۽ ڏکڻ ايشيائي سمورا مـُـلڪ اسان کان اڳتي آهن. اسان جو چاڙهو ڪونهي. “چاند بي بي” کي لڳندڙ ڪوڙن (ڦَٽڪَن) کان پوءِ خبر ناهي ويچاريءَ جا ڦٽ ڪيئن ڇـُـٽا هوندا پر اسان جي سڄي مـُـلڪ جو جسم “چاند بي بي” جي جسم جهڙو بڻجي ويو آهي، جنهن کي روز انتهاپرست، جنوني ملان، بنياد پرستيءَ جي ڦٽڪن سان روز زخمي ڪندا آهن. سڄو ملڪ چاند بي بيءَ وانگر رڙيون پيو ڪري يا آسيه وانگر پنهنجي وڍيل نڪ کان وڌيڪ پنهنجي اُبهم ٻارڙن لاءِ پريشان آهن. ظلم، جبر ۽ جنونيت آڏو سڄو مـُـلڪ چاند بي بي ۽ آسيه محمداڻي بڻجي ويو آهي. هر شخص کي پنهنجي ٻچن جو اونو آهي. زوال پذير سماج ۾ ترقيءَ جو وکر ڳوليندي ڳوليندي اسين ٻيهر زوال جي کڏ طرف پيا وڃون، جنهن جا ذميوار وقت آمر، جلاد ۽ قاتل حڪمران آهن. جنرل ضياءُ ”مذهبي جنونيت“ سان نڪاح ڪيو ۽ جنرل مشرف سان ترقي پسندي جي نالي تي ايم ڪيو ايم ۽ وڏيرن ۽ چوڌرين نڪاح ڪيو. هي ٻئي نڪاح ته ٽٽي چـُـڪا آهن پر مـُـلڪ کي تباهيءَ ڏانهن وٺي ويا آهن. صورتحال اچي اتي پهتي آهي جو “پاڻي سـِـر کان چڙهي ويو” ۽ ٻيڙي وچ تي سير تي اچي ڦاٿي آهي. جتان ڪٿان هن ٻيڙيءَ کي سوراخ ٿي چـُـڪا آهن. جتان پاڻي ڀرجي پيو. پاڻي ڀرجي وڃڻ کان پوءِ ٻيڙي ٻڏي ئي سگهي ٿي. ٻيو ڪو به رستو ڪونهي پر هن ٻيڙيءَ کي تارڻ وارو سچ ته ڪير به ڪونهي. مـُـلڪ کي فقط “غريب عوام” ئي بچائي سگهي ٿو پر سياست گرديءَ جا قائل حاڪم پڻ عوام جي سگهه کان ڊڄي رهيا آهن. آمريڪا بادشاهه پڻ عوامي سگهه رکندڙ سياسي قوتن کي آزاد ڇڏڻ لاءِ تيار ناهي. آمريڪا نجي جيل ٺاهيندڙ اُن وڏيري وانگر آهي، جيڪو اسان جي حاڪمن کي قرض ڏيندو پيو وڃي ۽ اسان سندس جي جيل ۾ قيد ٿيندا پيا وڃون. آمريڪا نجي جيل ۾ ڦاٿل اسين هن مـُلڪ جا مقروض ماڻهو اُن هاري وانگر سوچي رهيا آهيون ته اسين آمريڪي نجي جيل مان ڪيئن جند ڇڏائي ٻاهر اچون. پر اسان جا حاڪم اسان کي گروي رکي چـُڪا آهن. هـُو آمريڪا کان اسان جي قيمت ائين وٺي چـُڪا آهن، جيئن ٻهراڙين ۾ وڏيرو غريبن جي سـُڃاڻپ ڪارڊن تي بئنڪن کان قرض کڻندو آهي. اسان جا حاڪم اسان جي نالي تي قرض وٺي چـُڪا آهن، حاڪم ضمانت ۾ ايٽمي پروگرام ۽ پنهنجون سرحدون پڻ ڏيئي چـُڪا آهن. اسين جنرل ضياءَ جي جنگ پنهنجي ڳچيءَ ۾ وجهي جهاد جو ڏول نه وڄايون ها ته اڄ اسان جو مـُلڪ آپگهاتي بم حملن جو آسٿانو نه بڻجي ها. اسان جي آزادي اسان جي هٿ ۾ ناهي، اسان جي جمهوريت وڻ تي ويٺل نوريئڙو آهي، جيڪا هر پن جي ڇڻڪي تي ڇرڪي رهي آهي. اسان وٽ انقلاب ۽ سماجي تبديليءَ جا نعرا جـُلاب بڻجي چـُڪا آهن. ڪامريڊ، قومپرست، انقلابي اڳواڻ، عظيم سرواڻ، سڀ جو سڀ ڌنڌا ڌاڙي ڪرڻ ۾ جــُنبيل آهن. 62 ورهين جي عمر کي پهتل هي مـُلڪ نه ڄاڻ ڪيترين بيمارين ۾ وٺجي چـُڪو آهي. پر هن مـُلڪ جا ڌڻي ڪرڙ ڪانڊيرا مـُلڪ جي هر وهنوار کان لاتعلق آهن، ڄڻ هنن مـُلڪ مان هٿ ڪڍي لاتعلقيءَ جو اشتهار ڏيئي ڇڏيو هجي. ڇو ته سندن خيال آهي ته مـُلڪ جا ڪرتوت کين بک ماري رهيا آهن ۽ جيڪي مـُلڪ جا ڏسڻ ۾ ڌڻي ٿا لڳن اصل ۾اُهي سڀ اهڙا راڄ ڌڻي آهن جيڪي ”راڄ“ ۽ مـُلڪ ٻنهي کي وڪرو ڪرڻ جي مشن تي گذريل ويهارو سالن کان لڳل آهن، باقي اسين سڀ جمهوريت جي ساز تي شهادت جو راڳ ڳائي رهيا آهيون.

aajizjamali100@yahoo.com

بلوچستان- واپسيءَ جي آخري سرحد تي ليکڪ : عاجز جمالي

بلوچستان هڪ دفعو وري ٻري رهيو آهي. بغاوت جو جهنڊو ۽ بندوق کڻي جبلن ۾ لڪل بلوچ هُجن يا سياسي ۽ جمهوري طريقي سان جدوجهد وسيلي حقن جي جنگ وڙهندڙ سياسي ڪارڪن هُجن. پارليامينٽ ۽ اسيمبلين ۾ ويٺل بلوچ هُجن يا جمهوري قدرن تي يقين رکندڙ بلوچ سڀ جو سڀ نئين صورتحال ۾ هڪ دفعو وري به جذباتي هُجڻ سان گڏ پارلياماني نظام مان مايوس پڻ ٿي رهيا آهن، اسيمبلين ۾ وزارتن تان استعيفائن جي ڳالهه ٿي رهي آهي، احتجاج ۽ هڙتال ٿي رهي آهي، مظاهرا ۽ جلوس نڪري رهيا آهن، ڀڃ ڊاهه ٿي رهي آهي، فائرنگ، بم ڌماڪا ۽ حملا پڻ ٿي رهيا آهن. ٿلهي ليکي جيڪو ڪجهه ٿي رهيو آهي اُهو جمهوري نظام خلاف ڳجهين ايجنسين جي بي لغام حرڪتن سبب ٿي رهيو آهي. ٽن بلوچ اڳواڻن جي قتل کانپوءِ نئين صورتحال جنم ورتو آهي. بلوچ نيشنل فرنٽ جي اڳواڻ غلام محمد بلوچ، لالا منير ۽ شير محمد بلوچ جا چٿيل ۽ چچريل لاش هڪ دفعو وري بلوچستان ۾ آپريشن جا ثبوت پاڻ سان گڏ کڻي آيا آهن. هڪ سال کان بلوچ اڳواڻ ان ڳالهه جي نشاندهي ڪندا رهيا ته بلوچستان ۾ آپريشن اڃا ختم ڪو نه ٿيو آهي. حڪومت ۽ گڏيل قوتن کي هڪ طرف هڪ هزار کان وڌيڪ گم ٿيل بلوچن جي لسٽ ڏني وئي هئي. حڪومت گم ٿيل ماڻهن کي ڳولڻ جو يقين ڏياريو، دم دلاسا ۽ تسلي ڏيئي رهي هُئي، ته اوچتو اهڙو واقعو ٿيو، جيڪو شايد چونڊيل حڪومت جي وهم ۽ گمان ۾ به نه هوندو. ان واقعي باغي بلوچ اڳواڻن جي ان ڳالهه جي تصديق ڪئي ته بلوچستان ۾ بلوچ اڄ به اختيارن جو مالڪ ناهي. اختيار ٻين قوتن وٽ آهن، جن کي ”سگهاريون قوتون“ سڏجي ٿو. بلوچستان جي اڳوڻي وڏي وزير ۽ بلوچستان نيشنل پارٽيءَ جي اڳواڻ سردار اختر مينگل چواڻي ”بلوچستان ۾ وڏي وزير کان ايف سي جو آءِ جي وڌيڪ سگهارو آهي“- سندس چواڻي اهڙي صورتحال م سرڪار سان ڳالهيون ڪرڻ ۽ گڏ ويهڻ جو بلوچ عوام کي ڪوبه فائدو ڪونه ٿيندو ۽ نه اسان ڪنهن اهڙي خوش فهميءَ ۾ آهيون. اختر مينگل چواڻي اسان کي ”پوائنٽ آف نو رِٽَرن “ (جتان واپسي نه ٿي سگهي) ڏانهن ڌڪيو پيو وڃي. هنن حالتن ۾ مُلڪ ٽٽي ٿو وڃي ته ذميوار اُهي ئي هوندا جيڪي 1971ع ۾ هُئا. ٽن بلوچ اڳواڻن جي قتل کانپوءِ نه رڳو اختر مينگل پر سڀني بلوچ اڳواڻن کي سخت لهجو اختيار ڪرڻ تي مجبور ڪري ڇڏيو. اڄ جڏهن اسين هي سٽون پڙهي رهيا هونداسين ته سڄي بلوچستان ۾ ڦيٿاروڪ هڙتال هوندي، ممڪن آهي ته ايڪتا طور سنڌ ۾ به احتجاج ٿيندو هُجي. هي سڀ ڪجهه هڪ اهڙي دور ۾ ٿي رهيو آهي، جنهن کي اسين چونڊيل عوامي دور چئون ٿا. هن ڀيري ته بلوچ اڳواڻن جي قتل تي گڏيل قومن ۽ آمريڪا پڻ سخت ردعمل جو اظهار ڪيو آهي، جنهن غلام محمد بلوچ کي بيدرديءَ سان ماريو ويو، اُن ئي غلام محمد بلوچ آمريڪا سان واسطو رکندڙ گڏيل قومن جي اهلڪار ”جان سوليڪي“ جي آزاديءَ ۾ اهم ڪردار ادا ڪيو. تصور ڪريو غلام محمد بلوچ بدران جيڪڏهن اقوام متحده جي اهلڪار جو لاش اچي ها ته عالمي سطح تي اڄ دنيا آڏو سڄو مُلڪ ۽ حڪمران اک کڻڻ جهڙا نه رهن ها پر ڪمال جي ڳالهه آهي ته حڪومت ۽ سڄي مُلڪ کي شرمساريءَ کان بچائيندڙ ماڻهن کي بيدرديءَ سان ماريو ويو، جنهن جي حڪومت به مذمت ڪئي، اقوام متحده ۽ آمريڪا به مذمت ڪئي، خود فوج به مذمت ڪئي. ڀلا آخر پوءِ اُهي ڪير آهن جيڪي ٽن سياسي ڪارڪنن کي هڪ سياسي اڳواڻ ۽ وڪيل جي آفيس مان کنڀي کڻي ٿا وڃن ۽ ڇهن ڏهاڙن کانپوءِ تربت ڀرسان لاش اڇلائي ٿا وڃن ۽ آخر ڇهه ڏهاڙن تائين سرڪار ان ڳالهه کي سنجيده ڇو نه ورتو ته ڪي سياسي اڳواڻ ڏينهن ڏٺي اغوا ٿي ويا. سرڪار جي غير سنجيدگي چئجي يا ڳُجهن ادارن جي حڪمراني، آخر ڪا ڳالهه ته آهي جو هيڏي وڏي واردات ٿي وئي. سڌي ڳالهه آهي ته سرڪار انهن ماڻهن کي سِڌو سِڌو گرفتار ڪري ڪٽهڙي ۾ آڻي. نه رڳو ڄاڻايل ٽنهي بلوچ اڳواڻن پر نواب اڪبر بگٽي ۽ بالاچ مري سميت سمورن بلوچ اڳواڻن جي قاتلن کي ڪٽهڙي ۾ آڻي بلوچن کي اعتماد ۾ وٺي سگهجي ٿو. پر عملي طور تي ڏسجي ته بلوچ اڳواڻن کي قتل ڪندڙ ڌريون ئي نه ٿيون چاهين ته بلوچستان ۾ امن ٿئي ۽ حالتون چونڊيل سرڪار جي ڪنٽرول ۾ اچن. حڪومت کي خبر ناهي ته ڇا ٿو نظر اچي پر مُلڪ جي ساڃاهه وند ماڻهن کي هڪ گهري سازش نظر اچي رهي آهي. مون هڪ گذريل مضمون ۾ به ان ڳالهه جو ذڪر ڪيو هُئو ته ذوالفقار علي ڀٽو کي ڪهڙين حالتن ۾ آڻي مُلڪ ٽوڙايو ويو هُئو. وري بينظير ڀٽو تي ڪيئن جنرل ضياءَ کانپوءِ آندو ويو، لڳ ڀڳ اهڙي صورتحال ۾ اڄ به آصف زرداري يا پيپلز پارٽي حڪومت ڪري رهي آهي. سرحد ۽ بلوچستان ٻنهي جو ڪنٽرول سگهارين ڌرين وٽ آهي. پنجاب نواز ليگ وٽ آهي ۽ اسٽيبلشمينٽ جو مضبوط مورچو آهي. سنڌ ۾ جنرل مشرف جا حامي حڪومت جا اهم اتحادي آهن. باقي پيپلز پارٽيءَ وٽ ڇا هي؟- پيپلز پارٽيءَ وارا هِن سوال جو جواب ڏيڻ کان گهٻرائي رهيا هوندا. پر سچ اِهو آهي ته مُلڪ جي سڄي خرابي ۽ سڄي گند جي ذميواري پيپلز پارٽيءَ جي کاتي ۾ آهي. بلوچستان ۾ هِن موڙ تي حڪومت کي موقعو مليو آهي ته هُو ٽنهي بلوچ اڳواڻن جي قتل ۾ ملوث ماڻهن کي وائکو ڪري کين سزا ڏئي. گرفتار ڪرائي عوام کي اهو ويساهه ڏنو وڃي ته ڪي ڪيڏو به سگهارو هُجي، ان ۾ هٿ وجهي سگهجن ٿا. ٽنڊو بهاول سانحي ۾ ملوث ميجر جي گرفتاري ۽ بعد ۾ انهيءَ کي ڦاهيءَ تي چاڙهڻ سان سنڌ جي ماڻهن ۾ اها راءِ ضرور پيدا ٿي هُئي ته بيگناهه ڳوٺاڻن جي قتل ۾ ملوث ڪو ميجر به ڦاهيءَ تي چڙهي سگهي ٿو. ڦاهي جي سزا حڪومت نه پر عدالت ڏني هُئي، پر اهڙن سگهارن هٿن کي گرفتار ڪرڻ حڪومت جو آهي. هن موڙ تي بلوچن سان ڳالهيون ڪرڻ ۽ ويجهڙائپ رکڻ جو اِهو ئي رستو ئي سگهي ٿو ته بنا دير جي ٽنهي بلوچ اڳواڻن جا قاتل وائکا ٿين، اُن کانپوءِ شايد حالتون ڳالهيون ٻولهيون ڪرڻ لاءِ سازگار ٿي سگهن پر اڄوڪين حالتن ۾ ته خود اُهي بلوچ جيڪي حڪومت ۾ ويٺا آهن، اُهي حڪومت ۾ نڪري بندوق کڻڻ جو رستو اختيار ڪرڻ جو ڏَسُ ڏيئي رهيا آهن. ڇا ٿي سگهي ٿو؟

بلوچستان جي صورتحال کي سُلجهائڻ لاءِ گهڻو ڪجهه ڪري سگهجي، جي نه ڪيو ويو ته پوءِ گهڻو ڪجهه ٿي سگهي ٿو. هِن ڏس ۾ سردار اختر مينگل حڪومت سان ڳالهيون ڪرڻ ڪجهه رستا ٻڌائي ٿو (هن واقعي کان اڳ) سندس خيال هُئو ته سڀ کان پهرين بلوچستان مان فورسز کي هٽايو وڃي. جيڪي ماڻهو تحويل ۾ آهن انهن کي آزاد ڪيو وڃي، جيڪي گُم آهن انهن جي باري ۾ ڪو ٺوس يقين ڏياريو وڃي، جيڪي ماڻهو پهاڙن ۾ روپورش آهن انهن کي هيٺ لاٿو وڃي ۽ انهن جي نمائندن کي پڻ ڳالهين جي ميز تي ويهاريو وڃي. بلوچستان جي حقن جي مڪمل وارثيءَ جو حق بلوچن جي حوالي ڪيو وڃي ته پوءِ ڳالهيون ڪري سگهجن ٿيون. مُلڪ بچائڻ جي قيمت تي هي شرط وڏا ناهن. ڇو ته حڪومت مولانا صوفي محمد ۽ طالبان سان جُرڳا ڪري رهي آهي. انهن سان ڳالهيون ڪري سگهجن ٿيون ته بلوچ باغي اڳواڻن سان ڳالهيون ڪرڻ ۾ ڪهڙي خرابي آهي. فورسز هٽائڻ سان ئي امن ٿي سگهي ٿو. ڇو ته جنگ دوران ماريندڙ هڪ قوت رهندي ته ٻي قوت ڪيئن ماٺ رهندي. اهڙي ريت فورسز جي موجودگي ۾ باغي بلوچن جا حملا نه ختم ٿي سگهندا ۽ نه فورسز ماٺ ويهندي. بلوچ پنهنجي ڌرتيءَ تان هٿ کڻڻ لاءِ تيار ناهن، فورسز کي امن لاءِ آندو ويو هُئو پر امن ته بهرحال قائم نه ٿي سگهيو. حالتون روز بگڙي رهيون آهن. بلوچن جي جنگ هاڻي ڪراچي جي حدن کي ڇُهي رهي آهي. حب ڪراچي سان ڳنڍيل آهي. ساڳي ريت ڪراچي شهر ۾ بلوچن جون وڏيون آباديون آهن. لياري، ملير، گوليمار، لس ٻيلو، گڏاپ ۽ ڪيترائي علائقا آهن، جيڪي بلوچ اڪثريت وارا علائقا آهن. ٽنهي بلوچ اڳواڻن جي قتل کانپوءِ گذريل ٽن ڏينهن کان ڄاڻايل علائقن ۾ شديد ردعمل ڏسجي رهيو آهي. بلوچ اڪثريت وارن علائقن ۾ هنگاما پڻ ٿي رهيا آهن. اهڙي صورت ۾ بلوچن سان ڳالهيون ڪري مسئلي جو حل ڳولي سگهجي ٿو پر هي ڳالهيون هاڻي بابر اعواڻ جي سطح تي شايد ڪامياب نه ٿي سگهن. هِن ڏس ۾ هڪ آل پارٽيز ڪانفرنس پڻ بلوچستان ۾ ڪوٺائي سگهجي ٿي پر سڀ کان اهم مطالبو بهرحال پهريون نقطو ئي رهندو ته فورسز کي هٽايو وڃي. اسان کي ياد آهي ته موجوده حڪومت اچڻ کانپوءِ صدر آصف زرداري بلوچ عوام کان معافي به ورتي هُئي ۽ بلوچستان مان آپريشن ختم ڪرڻ جو پڻ اعلان ڪيو هُئو. بعد ۾ فورسز هٽائڻ جو به اعلان ڪيو هُئو پر بلوچ اڳواڻن جو چوڻ آهي ته موجوده حڪومت کي سال گذري وڃڻ باوجود انهن اعلانن تي ڪو عمل ڪونه ٿيو آهي. هن صورتحال ۾ ته سڀ بلوچ پارلياماني ۽ جمهوري سياست مان تيزيءَ سان مايوس ٿي رهيا آهن. اڳوڻو وڏو وزير اختر مينگل چوي ٿو ته مشرف دور ۾ اسان اسيمبلين تان استعيفائون ڏنيون، بعد ۾ اليڪشن جو حصو ڪونه بڻياسين ۽ مستقبل ۾ به اليڪشن ۾ مسئلن جو حل ڪونه ٿا ڏسون. يعني سياسي ۽ جمهوري قوتون پڻ ”جنگ“ يا ”هٿيارن“ جو رستو اختيار ڪرڻ تي مجبور ٿين پيون. پابندي وڌل ”بلوچستان لبريشن آرمي“ کانپوءِ نواب اڪبر بگٽي جي پوٽي بلوچ ريپبلڪن پارٽي (بي آر پي) جي نالي سان سياست شروع ڪئي پر گذريل ڳچ سالن ۾ اسان ڏٺو ته جنگجو گروپن مان عوام هٿ ڪونه ڪڍيا آهن. گذريل 8 سالن ۾ سوين ماڻهو آپريشن جو نشانو بڻيا. پر پهاڙن جي چوٽين سان اڄ به جنگ جو جهنڊو بلند ڪيو پيو وڃي. سرڪاري ادارن جو خيال آهي ته هِن مامري ۾ غير ملڪي قوتن جو هٿ آهي، اُهي امداد ڏين پيون، ظاهر آهي ته اندروني حالتون جڏهن خراب هونديون اُن مان اوهان جون مخالف پرڏيهي قوتون ئي فائدو کڻنديون. اوهان ته 1971ع ۾ ڀارت خلاف وڙهي رهيا هُئا. جنرل نيازي هٿيار ڦِٽا ڪيا.

حمود الرحمان ڪميشن جي رپورٽ ٻيهر پڙهي وڃي ته بنگلاديش ٺهرائڻ ۾ اسان ڪيڏو عظيم ڪم ڏيکاريو. ڪجهه سال اڳ اسان هڪ بنگالي دانشور خاتون کان انٽرويو ڪيو هُئو جيڪا چئي رهي هُئي ته ”مڪتي باهني“ تحريڪ سؤ سيڪڙو صحيح ٺِهي ڇو ته الشمس ۽ البدر کي منهن ڏيڻ لاءِ اسان وٽ اِهو ئي رستو هُئو. اڄ لڳ ڀڳ بلوچ ساڳي ڳالهه ڪن ٿا. ٽنهي بلوچ اڳواڻن جي قتل خلاف پريس ڪلب آڏو احتجاج ڪندڙ بلوچ عورتون ۽ ننڍڙا ٻارڙا به هي نعرا هڻي رهيا هُئا ته:

بلوچ جو خون آهين

ته مرڻ لاءِ تيار ٿي-

بلوچ جي ماءُ آهين

بلوچ جي ڀيڻ آهين

ته مرڻ لاءِ تيار ٿي-

پنهنجي ننگن ۽ آزاديءَ لاءِ

بلوچ اُٿي پئو

مرڻ لاءِ تيار ٿي-

هن قسم جا نعرا اندازو ڪريو ته ڪهڙي واٽ وٺي رهيا آهن. آزاديءَ لاءِ جيڪڏهن عوام جي اڪثريت اُٿي پوي ٿي ته پوءِ شايد جمهوريت جي ڪمزور سرحد سندس اڳ روڪي نه سگهندي ۽ جيڪو مرڻ لاءِ تيار ٿي وڃي ٿو اُن کي پگهار تي ڪم ڪندڙ سپاهي نٿو روڪي سگهجي. مُلڪ ۾ آپگهاتي بمبارن جو مثال اسان جي سامهون آهي. اُن ڪري مُلڪ جو خير گهرندڙ سمورن ادارن ۽ حڪمرانن کي هِن صورتحال تي اکيون کولڻ گهرجن. وقت هٿن مان نڪري وڃي ٿو ته واپس نٿو اچي- ”پوائنٽ آف نورٽرن“ اچڻ کان اڳ ئي حالتون سنڀالي وٺو.

اajizjamali100@yahoo.com

پوليس آفيسر جي بندوق سان لکيل ظلم ڪٿا! ليکڪ : عاجز جمالي

عاجز جمالي

بينظير ڀٽو وڏيرڪي ڪلاس جي گهر ۾ اک کولي، سندس سوچون انقلابي هُيون. سندس والد جي ڦاهيءَ کيس پاڪستان جي روايتي اسٽبلشمينٽ سان وڙهڻ سيکاريو. اِن جنگ دوران هُو پاڪستان جي ”فيوڊل ڊيموڪريسيءَ“ جو حصو بڻي. جمهوريت انڌي منڊي به آمريت کان سٺي هوندي آهي. بينظير ڀٽو جمهوريت لاءِ پنهنجي اکين ۾ خواب سجايا-  هڪ خواب مُلڪ جي ”نوجوان“ ۽ ”مڊل ڪلاس“ کي سگهارو بڻائڻ ۽ کيس خوشحال رکڻ هُئو. هوءَ باوقار نوجوان جو لفظ اڪثر استعمال ڪندي رهي. سندس ٻنهي حڪومتن ۾ انهن نوجوانن کي ڏاڍو اڳيان ڪيو ويو، جيڪي سندس پارٽيءَ اندر جمهوريت لاءِ وڙهندا رهيا. سرڪاري نوڪرين ۾ سڻڀين نوڪرين سميت بينظير ڀٽو نوجوانن کي اڳيان ڪندي هُئي. اڄ جي دور جو هڪ پوليس آفيسر به انهن خوش نصيب ماڻهن مان آهي جن کي محترما بينظير ڀٽو سڌي ريت ڊي ايس پي جو آرڊر ڏنو. اڄ هُو ايس پي آهي. دادو ۾ ايس پي انويسٽيگيشن. پر هُن سوا ٻه مهينا اڳ مورو شهر ۾ سرعام هڪ پوليس مقابلي جي ناٽڪ ۾ پنهنجي ئي جگري دوست کي قتل ڪيو. مون جڏهن هن لڱ ڪانڊاريندڙ واقعي جا تفصيل ڪراچي پريس ڪلب آڏو احتجاج ڪندڙ امان الله بروهي جي وارثن کان ٻُڌا ته مون کي ايس پي خالد مصطفيٰ ڪورائي جي پوليس آفيسر هجڻ کان وڌيڪ محترما بينظير ڀٽو جي خواب جي چڪنا چور ٿيڻ جو افسوس ٿيو. ڪجهه سال اڳ پوليس ۾ ڀرتي ٿيندڙ هن قسم جا آفيسر لکين روپين جو ڪاروبار ڪيئن ڪن ٿا، سندن پيٽرول پمپ ۽ وڻج واپار ڪيئن هلن ٿا، وٽن ايڏو وڏو پئسو ڪٿان آيو، هن قسم جا اهم سوال به ان وقت بي معنيٰ بڻجي وڃن ٿا جڏهن ڪو پوليس وارو پنهنجي ذاتي دوست کي قرض گهرڻ عيوض قتل ڪري سگهي ٿو. اُهو دوست جنهن جي ئي پئسن سان مورو شهر ۾ المصطفيٰ سي اين جي پمپ هلندڙ هُجي. 24- اپريل 2009 تي ڏينهن ڏٺي جو مورو شهر جي گچيرو روڊ تي هڪ پوليس مقابلو ٿيو. پوليس جي مُدعيت ۾ ڪٽيل ايف آءِ آر موجب امان الله بروهي جي گهر ۾ ڪي ڌاڙيل هُئا ۽ امان الله به ڪو ڌاڙيل آهي. پوليس آڏو ڌاڙيلن مزاحمت ڪئي. پوليس تي فائرنگ ڪئي، ان دوران امان الله بروهي مارجي ويو. سندس ڀاءُ زخمي ٿيو. هي هڪ روايتي قسم جي ايف آءِ آر آهي، جيڪا پوليس اڪثر ڪاٽيندي آهي. ڪراچي پريس ڪلب آڏو احٽجاج ڪندڙ امان الله جي ڪراڙي امڙ، چاچو، سؤٽ ۽ ٽي چار معصوم نياڻيون، اسان کي اهي تصويرون به ڏيکاري رهيا آهن، جن ۾ سفيد شلوار قميص پاتل همراهه رت ۾ شل آهي. اڃا زنده آهي پر پوليس وارا کيس گوليون هڻي رهيا آهن. هي امان الله جي گهر اندر ئي سڀ ڪجهه ٿيو. هي ڌاڙيل سندس گهر اندر ئي هُئا، جتي امان الله جي گهرواري معصوم ٻارڙا ۽ امڙ به هُئي. اوهان تصور ڪريو، هڪ شخص کي سندس سمورن گهر ڀاتين آڏو بيدرديءَ سان ماريو ويو هُجي. ٻڌايو ويو ته مارجي ويل امان الله پنهنجي زندگيءَ جي جيئدان لاءِ ايس پي خالد مصطفيٰ کي دوستيءَ جا واسطا ڏيندي ڏيندي قرآن جا واسطا به ڏيندو رهيو. پر پوليس کاتي لاءِ ٽِڪو بڻيل هي پوليس آفيسر گوليون هلائيندو رهيو. مزيدار ڳالهه ته پوليس جي انويسٽيگيشن شعبي جو هي همراهه هڪ ٻئي ضلعي ۾ آپريشن ڪري رهيو هُئو ۽ ساڻس ڪجهه ”پٽي ڀائي“ مورو پوليس جا به شامل هُئا جيڪي ظلم جي هن داستان لکڻ ۾ برابر جا شريڪ رهيا. مارجي ويل امان الله جي امڙ ۽ معصوم نياڻين جون دانهون جڏهن عرش کي لوڏينديون ۽ جڏهن خدائي ڏمر نازل ٿيندو ته شايد ظلم ۾ شامل سڀ ماڻهو اُن جو نشانو بڻجندا، ظلم ته ظلم آهي ان جو انجام ڪڏهن به سٺو ڪونه ٿيندو آهي. روزا، نمازون، حج، زڪواتون ۽ سموريون عبادتون پڻ ان کان بچائي نه سگهنديون. هن ڏينهن ڏٺي جو پوليس مقابلي جي وڊيو رڪارڊنگ پڻ ٿي آهي. هڪ موبائل فون ۾ اُهي وڊيو ڪلپس به اسان کي ڏيکاريا ويا، جيڪي مورو ۾ ڪنهن ٽي وي چينل جي باهمت ڪئميرامين رڪارڊ ڪيا هوندا، پر بعد ۾ اُهي وڊيو ڪلپس خبر ناهي ڪيئن لڪي ويو. منظرعام تي ڪونه آيو. امان الله جي وارثن جو خيال آهي ته ڄاڻايل ڪئميرامين يا رپورٽر کي هيسايو ويو هوندو، يا خريد ڪيو ويو هوندو-  پر منهنجي دل ٿي چوي ته صحافت جي شعبي ۾ غيرتمند ۽ باهمت نوجوان اهڙا به آهن جيڪي بينظير جي خواب جي ساڀيان آهن. اهڙي ڪنهن نوجوان وٽ جيڪڏهن ظلم جي هن داستان جي ڪا رڪارڊنگ آهي ته اُها وٽس تاريخ ۽ ضمير جي امانت آهي. اها امانت ڪنهن نه ڪنهن روپ ۾ عدالتن تائين پهچڻ گهرجي. مقتول امان الله جي وني به غائب آهي، اُها بک هڙتالي ڪئمپ تي نظر ڪانه آئي. ايف آءِ آر ۾ پوليس امان الله جي ونيءَ کي به ڌاڙيل قرار ڏنو آهي.

مون امان الله جي امڙ ۽ چاچي کان پڇيو، ڀلا هي واقعو ٿيو ڪيئن؟ سندن زباني ڪهاڻي ٻڌو:

امان الله بروهي پراپرٽي ۽ پيٽرول پمپن جو ڪاروبار ڪندو هُئو. سندس ڪراچي ۽ مورو ۾ ڪاروبار هُئو. ايس پي خالد مصطفيٰ ڪورائي سان سندس دوستي ٿي، اِها دوستي ڪيترن سالن کان هلندڙ هُئي. ايس پي ڪورائي امان الله کي چيو ته يار گڏجي ڪاروبار ڪريون، مون کي پئسا ڏي ته گڏجي پيٽرول پمپ لڳايون. امان الله 18- لک رپيا ايس پي ڪورائي کي ڏنا. ٻنهي گڏجي پيٽرول پمپ لڳايو پر پمپ ۾ امان الله کي پارٽنر طور شامل نه ڪيو ويو، جنهن تان امان الله ناراض ٿيو ۽ هُن پنهنجا پئسا گهرڻ شروع ڪيا. خالد مصطفيٰ آسرا دلاسا ڏيندو رهيو. فون تي رابطا رهيا، ڳالهه تلخ ڪلامي تائين پهتي. امان الله جي گهرواري به فون ڪري خالد مصطفيٰ ڪورائي کي چيو ته ادا اسان جا پئسا ڏي. جواب ۾ هن وراڻيو ها ڀاڄائي ڪجهه وقت ڏيو. ائين قصو هلندو رهيو. ڪو وقت اهڙو آيو جو خالد مصطفيٰ ڪورائي سڀ رشتا ڇڏي پئسي کي اهم سمجهيو، چئي ڇا جا پئسا، ڇا جو قرض-  هڪ ڏينهن دادو مورو پل وٽان امان الله جي سهري ۽ ٻئي مائٽ کي گاڏي سميت جهلي گهر آيا، گهر جو گهيرو ڪيو ويو، انڌاڌنڌ فائرنگ، شيلنگ جاري رهي. شهر جا ماڻهو اچي گڏ ٿيا. ايتري قدر جو ٽي وي چينلز جي رڪارڊنگ ٿيندي رهي. خالد ڪورائي پوليس پارٽي جي اڳواڻي ڪندو رهيو. ڪلاڪ ٻه هي سلسلو رهيو. نيٺ امان الله ويچارو دوستيءَ جو شڪار بڻجي ويو. سندس 18- لک رپيا ۽ سندس پڳ مٽ يار سندس جان جا دشمن بڻجي ويا. ائين پٽ اسان ٻن مهينن کان رڙيون ڪندا ڪندا اچي هيستائين پهتا آهيون. (ڪهاڻي ختم)

هي ظلم جي هڪ جيئري جاڳندي ڪهاڻي آهي، جنهن جو صرف هڪ ڪردار امان الله مارجي ويو. باقي سمورا ڪردار جيئرا آهن. چيو وڃي پيو ته مُلڪ ۾ هاڻي عدالتون به جيئريون آهن، هاڻي عوام جي زور تي بحال ٿيل چيف جسٽس به سپريم ڪورٽ ۾ آهي. هي رسول بخش بروهي ڪيس جهڙو ٻيو ڪيس آهي، جيڪو هڪ جيالي پوليس آفيسر هٿان ٿيو آهي. پوليس آفيسر جيڪو ذاتي ڪچهرين ۾ محترما جو به نالو کڻي ٿو. صدر آصف زرداريءَ جو نالو به کڻي ٿو. امان الله جي امڙ رڙيون ڪندي ٻَئي ٻَانهون ٻَڌندي چوي ٿي صدر زرداري منهنجي بي گناهه پٽ جو خون ڇو ٿو لوڙهين. مان کيس چوان ٿو امڙ صدر آصف زرداري کي ته خبر به نه هوندي. هي ماڻهو ته ظلم ڪرڻ وقت ڪو سهارو وٺندا آهن. امان الله جي امڙ چوي ٿي ته مان معصوم ٻارڙا وٺي اسلام آباد تائين وئي آهيان، سپريم ڪورٽ تائين وئي آهيان، پر مون سان اڃا انصاف ڪونه ٿيو آهي. سندس اهو جملو تقريبن هر ٽي وي چينل تي ٻڌڻ لاءِ مليو آهي. شايد چيف جسٽس افتخار محمد چوڌريءَ تائين ڪونه پهتو هوندو، نه ته هو ضرور ازخود نوٽيس وٺي ها. مون کي خبر ناهي ته سنڌي اخبارن جي خبرن تي نوٽيس وٺندڙ چيف جسٽس جي نظرن مان هي سٽون گذرنديون هونديون يا نه، جي ها ته پوءِ کيس اها ئي اپيل ڪبي ته هن ظلم تي هُو ضرور نوٽيس وٺي. ڪا انڪوائري ضرور ڪرائي. سچ کي منظر عام تي اچڻ ضرور گهرجي. امان الله بروهي جي امڙ جو خيال آهي ته دنيا جا سڀ ماڻهو طاقتور جي پاسي هوندا آهن، غريب جو ڪير به ڪونهي. پر مون کيس چيو ته جيڪڏهن تنهنجو پٽ بي گناهه مارجي ويو هوندو ته خدا جي عدالت ضرور ازخود نوٽيس ورتو هوندو. چوندا آهن ته ظلم کي مليل رسي ڊگهي هوندي آهي پر جڏهن ستن آسمانن کان اُها ڇڄندي آهي ته ظلم زمين تي ڪري ڇيهون ڇيهون ٿي ويندو آهي. ۽ دنيا جا سمورا باضمير، باغيرت ۽ سچ جو ساٿ ڏيندڙ ماڻهو ڪنهن به طاقت کان ڪونه ڊڄندا آهن. اُهي ضرور اوهان جو ساٿ ڏيندا. پنهنجي ضمير کي حاضر ناظر ڄاڻي ظلم جي هن داستان کي ٽي وي جي اسڪرين تي آڻڻ سان گڏ هنن صفحن تي آڻڻ به ضروري هُئو. سنڌ جي ٻهراڙين ۾ شايد اسان جي تصور کان وڌيڪ ظلم ٿيندو هوندو. اسان جي اکين کان گهڻو پري، نظرن کان ڏور، سوچن ۽ خيالن کان ڏور ٿيندڙ ظلم جو ڪو انت ڪونهي ۽ نه اسان کي اُن جو اندازو آهي. ان ظلم جو جيڪو مظلوم شڪار بڻجي ٿو، اُهو وڌيڪ ڄاڻي ٿو. پر ڪڏهن ڪڏهن ماڻهو ظلم کان تنگ ٿي ڪنهن پريس ڪلب آڏو اچي احتجاج ڪري ميڊيا کان رحم جي درخواست ڪندا آهن. انصاف گهرندڙ سندن اکيون ڳوڙها ڳاڙيندي ڳاڙيندي ڪڏهن ڪڏهن سُڪي وينديون آهن. ته ڪڏهن سندن ڪا پُڪار سرڪار عدالتن، وزيرن يا ججن جي ضمير کي جنجهوڙي وجهندي آهي. جتان انصاف جي ڪا راهه ڦُٽڻ شروع ٿيندي آهي. منهنجو يقين آهي ته امان الله جي معصوم نياڻي مينا لاءِ به انصاف ۽ عدل جي ڪا راهه ضرور ڦُٽي نڪرندي، اُها راهه جيڪا ظلم ڪندڙ پوليس آفيسر کي بند گهٽي يا انصاف جي ڪٽهڙي ۾ آڻي بيهاريندي.

aajizjamali100@yahoo.com

سرائيڪي صوبو يا نوان صوبا؟ هڪ بحث جا ٻه ڇيڙا ليکڪ : عاجز جمالي

عاجز جمالي

سنڌ جي ڳوٺن، وسندين ۽ واهڻن ۾ خواجا غلام فريد ۽ بابا بلهي شاهه جون ڪافيون پاڪستان ٺهڻ کان اڳ به راڳ رهاڻين، محفلن ۽ شادين ۾ گونجنديون هُيون ۽ اڄ به سنڌي موسيقيءَ ۾ چاليهه سيڪڙو سرائيڪي ٻڌي ويندي آهي.

”ياري لاوڻ، توڙ نڀاوڻ سانون پير فريد دا ڏس هئي“.

ننڍي هوندي کان وٺي اها سِٽ سنڌ جي مختلف فنڪارن ۽ ڳائڻن کان ٻڌندا پيا اچون. پاڪستان ٺهڻ کان اڳ جڏهن سنڌي فلمن جو عروج وارو زمانو هُئو تڏهن جي سنڌي فلمن ۾ سرائيڪي ڪلام ٻڌڻ لاءِ ملندا. هن خطي ۾ سنڌ جو سرائيڪي ۽ بلوچي سان سوين سالن جو رشتو ناتو آهي. درازن جو سچل سرمست سرائيڪي جو تمام وڏو صوفي شاعر آهي. ان کان پوءِ حمل فقير لغاري، روهل فقير، دادن فقير کان وٺي طالب لغاريءَ تائين گذريل ٽي سؤ سالن جي تاريخ ۾ سنڌ اندر مضبوط سرائيڪي شاعري، سرائيڪي ڏور، بيت ۽ سرائيڪي سُگهڙ ملن ٿا. سنڌ ۾ سرائيڪي ادب جو ايڏو وڏو حصو ڇپيو، لکيو پڙهيو يا ڳايو پيو وڃي جيترو شايد پنجاب جي سرائيڪي علائقن ۾ به نه هُجي. اسي ۽ نوي جي ڏهاڪي ۾ سرائيڪي صوبي لاءِ آواز اٿاريندڙ سرائيڪي اڳواڻن کي اڪثر سنڌ ۾ قومپرست ۽ ترقي پسند پنهنجي جلسن ۾ گهرائيندا هُئا. حميد اصغر شاهين، تاج محمد لانگاهه سميت ڪيترائي اڳواڻ سنڌين جي وڏن وڏن جلسن ۾ سرائيڪي صوبي جو مطالبو ڪندا رهيا. اهو مطالبو ڄڻ سنڌ جي ساڃهه جو مطالبو هُجي. سنڌي اديب، سڄڻ، سياسي ڪارڪن، سنڌ جون جمهوريت پسند، ترقي پسند ۽ قومپرست ڌريون سدائين سرائيڪي صوبي جو مطالبو ڪندي نظر آيا. سنڌي اخبارون، رسالا ۽ هاڻي اڄ جي سيٽلائيٽ دور ۾ سنڌي ٻوليءَ جا ٽي وي چينل سرائيڪين جو ڪيس هميشه ڏاڍي مضبوطيءَ سان وڙهندا پيا اچن. مون کي پنجاب جي سرائيڪي علائقن جي باري ۾ خبر ناهي پر منهنجو خيال آهي ته ڏکڻ پنجاب کان وڌيڪ سنڌ ۾ سرائيڪي عوام جي حقن لاءِ آواز گونجي رهيو آهي. سنڌ ۾ رهندڙ پنجاب جي سرائيڪي ڳالهائيندڙن کان سنڌي سرائيڪي ڳالهائيندڙن جو درد سرائيڪي صوبي لاءِ وڌيڪ رهيو. اها ٿي تاريخي ڳالهه- پر تازو مسلم ليگ (ق) سان واسطو رکندڙ اڳوڻي وفاقي وزير محمد علي درانيءَ پاڪستان ۾ گهڻا صوبا ٺاهڻ ۽ سرائيڪي صوبو ٺاهڻ جو مطالبو ڪيو. محمد علي دراني جي ڪردار ۽ سياسي قد بت کي ڏسي ذهن ۾ اِهو سوال جنم وٺي سگهي ٿو ته کانئس اهڙو مطالبو پڪ ڪرايو ويندو ۽ پوءِ ٻيو سوال اهو هوندو ته هن وقت کانئس اهڙو مطالبو ڇو ڪرايو ويو هوندو؟ سرائيڪي علائقي سان واسطو رکندڙ اڳوڻي وزير جهانگير ترين ۽ مسلم ليگ (ن) جي اهم مرڪزي اڳواڻ مخدوم جاويد هاشميءَ پڻ سرائيڪي صوبي جي مطالبي کي وزنائتو سڏيو. نالي واري صحافي نجم سيٺيءَ ڪجهه ڏينهن اڳ متحده جي سرواڻ الطاف حسين کان جناح پور ۽ پوءِ وڌيڪ صوبن بابت سوال پڇيو، الطاف حسين پڻ چيو ته سرائيڪي صوبو سرائيڪي عوام جو مطالبو آهي، اُهو ضرور ٺهڻ گهرجي. محمد علي دراني چوي ٿو ته مُلڪ ۾ وڌيڪ انتظامي صوبا ٺاهيا وڃن. الطاف حسين پڻ چوي ٿو ته وڌيڪ انتظامي صوبا ٺاهي عوام کي فائدو پهچايو وڃي ته خراب ڳالهه ڪانهي. جيتوڻيڪ الطاف حسين انٽرويو ۾ جناح پور جي نقشن کي ڳجهين ايجنسين جي سازش قرار ڏنو آهي، پر هن وقت سرائيڪي صوبي سان گڏ پنجاب جي ورهاڱي ۽ مُلڪ ۾ وڌيڪ صوبن جي ڳالهه ٿي رهي آهي. هن پسمنظر ۾جناح پور نه ئي سهي پر سنڌ ۾ انتظامي ڍانچي اندر تبديلين جا خواب اُڻجي رهيا آهن. سنڌ ۾ سامونڊي پٽيءَ تي هڪ الڳ شهر، جهرڪ کان وٺي گڏائي (بلوچستان) تائين هڪ نئون زون ۽ سنڌ جي دل ڪراچيءَ کي گڏائي هڪ نئون صوبو ٺاهڻ جون رٿائون هاڻي آمريڪي ادارن کان وٺي سٽي حڪومت ڪراچي ۽ متحده قومي موومينٽ جي گڏجاڻين ۾ بحث ٿين ٿيون. نوان صوبا ٺاهڻ جي مطالبي پٺيان پنجاب جي ورهاست سان گڏ سنڌ ورهائڻ جو خيال پڻ پچايو پيو وڃي. سنڌ جو عوام سرائيڪي صوبي جي حق ۾ اِن بنياد تي ناهي ته پنجاب کي ڪمزور ڪجي، پر سنڌ جو سُڄاڻ ماڻهو ”لاهور“ کي الڳ ۽ تاريخي طور ملتان رياست کي الڳ ٿو سمجهي. پر هن ۾ اهم ڳالهه ”بهاول پور“ رياست جي پڻ آهي. پراڻي بهاولپور رياست کي سرائيڪي صوبي جو محور ڏيکاريو پيو وڃي. ڪجهه تجزيه نگارن جو خيال آهي ته سرائيڪي ڳالهائيندڙن جو مرڪز ملتان آهي نه ڪي بهاولپور-  ڏٺو وڃي ته ڪشمور جي حدن سان ديرا غازي خان جون حدون ملن ٿيون. ٻئي طرف گهوٽڪي ۽ ميرپور ماٿيلو سان پنجاب جون سرحدون ملن ٿيون. سو ديرا غازي خان کان وٺي بهاولپور ۽ راڄن پور تائين سرائيڪي ڳالهائيندڙ بلوچ قبيلن جي اڪثريت آهي. اُهي ساڳيا قبيلا سنڌ ۾ به ملن ٿا. جيڪي سنڌ ۾ سنڌي يا بلوچي ڳالهائيندا آهن. هن وقت مُلڪ جو صدر آصف علي زرداري پاڻ سرائيڪي ڳالهائيندڙ سنڌي آهي ته مُلڪ جو وزيراعظم يوسف رضا گيلاني پڻ سرائيڪي ڳالهائيندڙ آهي. هن کان اڳ به اهم حڪمران سرائيڪي ڳالهائيندڙ رهي چُڪا آهن. فاروق لغاري صدر رهي چُڪو آهي، مير ظفرالله جمالي سرائيڪي ڳالهائيندو آهي، جيڪو وزيراعظم رهي چڪو آهي. غلام مصطفيٰ جتوئي ۽ مير بلخ شير مزاري سرائيڪي ڳالهائيندڙ نگران وزيراعظم رهي چُڪا آهن. پنجاب جو سينئر وزير ذوالفقار کوسو هن کان اڳ به اهم وفاقي ۽ صوبائي وزارتن ۾ رهي چُڪو آهي. قومي اسيمبليءَ مان سرائيڪي علائقن مان چونڊيل ايم اين ايز سان گڏ سنڌ مان چونڊيل ڪيترائي ايم اين ايز سنڌي سرائيڪي ڳالهائيندڙ آهن. پنجاب اسيمبليءَ ۾ سرائيڪي ڳالهائيندڙ ايم پي ايز جو ٽنهي وڏين پارٽين سان واسطو آهي پر پنجاب اسيمبلي يا قومي اسيمبليءَ ۾ سرائيڪي صوبي لاءِ اڃا تائين ڪو آواز ڪونه اُٿيو آهي، البته پنجاب جي حڪمران جماعت مسلم ليگ (ن) اندر سرائيڪي صوبي لاءِ الڳ الڳ رايا آهن. مخدوم جاويد هاشمي جي راءِ سان خود مسلم ليگ (ن) جا ڪيترائي سرائيڪي ڳالهائيندڙ اڳواڻ اتفاق نٿا ڪن. راڻا ثناءُ الله ته ان حد تائين چئي ڇڏيو آهي ته سرائيڪي صوبي جو مطالبو اصل ۾ پنجاب کي ڪمزور ڪرڻ جي سازش آهي ۽ سندس چوڻ موجب پنجاب کي ڪمزور ڪرڻ معنيٰ وفاق کي ڪمزور ڪرڻ آهي. هڪ حد تائين اها ڳالهه هن ريت ٺيڪ آهي ته مُلڪ جي وفاقي ڍانچي تي پنجاب جو ڪنٽرول آهي. پنجاب جي بنياد تي وفاق هلي رهيو آهي. پنجاب جي هڪ هٽي گهٽ ٿيڻ جو مطلب وفاق جي پڪڙ ڪمزور ٿيڻ برابر آهي. هن ڏِس ۾ ڪجهه ڌرين جو اهو به خيال آهي ته جيڪڏهن پنجاب ۾ سرائيڪي ٻوليءَ جي بنياد تي ڌار صوبي جو مطالبو ٿيو ته پوءِ سنڌ ۾ به لساني بنياد تي الڳ صوبي جو مطالبو ٿي سگهي ٿو. شايد ان سبب ڪري ئي ايم ڪيو ايم پاران سرائيڪي صوبي جي حمايت ٿي رهي هُجي پر ٻي راءِ اِها به آهي ته سرائيڪي صوبو سرائيڪي عوام جو تاريخي حق آهي، پر عجيب ڳالهه اِها ٿي رهي آهي ته سرائيڪي صوبي ۽ مُلڪ جا وڌيڪ صوبا ٺاهڻ واري مطالبي کي هڪ ئي تناظر ۾ پيش ڪيو ويو آهي، جيڪو غلط آهي. ان چڪر ۾ سرائيڪي صوبي جو مطالبو ڪمزور ٿي ويندو. ڇو ته اُن کي وڌيڪ صوبن جي نالي تي مُلڪ ٽوڙڻ جو نالو ڏنو ويندو. جي سرائيڪي صوبي جو زور وڌيو ته خود پنجاب ئي چوندو سنڌ ۾ به مهاجر صوبو ٺاهيو. سرائيڪي صوبي کي ان قسم جي تصوير ۾ پيش ڪرڻ لاءِ مُلڪ لاءِ هاڃيڪار ٿي سگهي ٿو. ڇو ته سنڌ جي انتظامي ڦير ڦار جو مقصد واقعي به مُلڪ ٽوڙڻ جو عمل هوندو. سرائيڪي صوبو الڳ ڳالهه آهي ۽ مُلڪ جا نوان انتظامي يونٽ يا نوان صوبا ٺاهڻ بلڪل الڳ ڳالهه آهي. مُلڪ ۾ جمهوري دور آهي، پارليامينٽ موجود آهي. هن وقت جڏهن آئين ۾ ترميم لاءِ ڪم ٿي رهيو آهي، صوبن جي حقن يا صوبائي خودمختياري بابت ڪم هلندڙ آهي، اهڙي ئي ماحول ۾ پارليامينٽ اندر سرائيڪي صوبي جو بل به اچي سگهي ٿو. سينٽرل پنجاب کي ان بنياد تي سرائيڪي صوبي جي مخالفت نه ڪرڻ گهرجي. سرائيڪي خطو هزارين سالن جي الڳ تهذيب، تاريخ، تمدن ۽ ثقافت رکندڙ خطو آهي. سرائيڪي صوبو سينٽرل پنجاب ۽ ڏکڻ پنجاب وچ ۾ ڦڏي سان گڏ سنڌ ۽ پنجاب وچ ۾ تڪرار جو ڪارڻ بڻجي سگهي ٿو. ڇو ته سنڌ ۾ سرائيڪي صوبي جي حق ۾ عوام وٽ وڏي آگاهي آهي. جيتوڻيڪ وفاقي سرڪار جي فيصلي تحت ئي ڪو وڏو قدم کڻي سگهجي ٿو، پر هن موڙ تي سرائيڪي صوبي جي مطالبي کي وڌيڪ صوبا ٺاهڻ سان ڳنڍڻ جو مطالبو سرائيڪي عوام سان سڄڻپائي نه پر دشمني هوندي. شايد محمد علي دراني ان لاءِ بحث شروع ڪيو.

aajizjamali100@yahoo.com