• </* Theme Name: Twenty Ten Theme URI: http://wordpress.org/ Description: The 2010 theme for WordPress is stylish, customizable, simple, and readable -- make it yours with a custom menu, header image, and background. Twenty Ten supports six widgetized areas (two in the sidebar, four in the footer) and featured images (thumbnails for gallery posts and custom header images for posts and pages). It includes stylesheets for print and the admin Visual Editor, special styles for posts in the "Asides" and "Gallery" categories, and has an optional one-column page template that removes the sidebar. Author: the WordPress team Version: 1.3 License: GNU General Public License License URI: license.txt Tags: black, blue, white, two-columns, fixed-width, custom-header, custom-background, threaded-comments, sticky-post, translation-ready, microformats, rtl-language-support, editor-style, custom-menu */ /* =Reset default browser CSS. Based on work by Eric Meyer: http://meyerweb.com/eric/tools/css/reset/index.html -------------------------------------------------------------- */ html, body, div, span, applet, object, iframe, h1, h2, h3, h4, h5, h6, p, blockquote, pre, a, abbr, acronym, address, big, cite, code, del, dfn, em, font, img, ins, kbd, q, s, samp, small, strike, strong, sub, sup, tt, var, b, u, i, center, dl, dt, dd, ol, ul, li, fieldset, form, label, legend, table, caption, tbody, tfoot, thead, tr, th, td { background: transparent; border: 0; margin: 0; padding: 0; vertical-align: baseline; } body { line-height: 1; } h1, h2, h3, h4, h5, h6 { clear: both; font-weight: normal; } ol, ul { list-style: none; } blockquote { quotes: none; } blockquote:before, blockquote:after { content: ''; content: none; } del { text-decoration: line-through; } /* tables still need 'cellspacing="0"' in the markup */ table { border-collapse: collapse; border-spacing: 0; } a img { border: none; } /* =Layout -------------------------------------------------------------- */ /* LAYOUT: Two columns DESCRIPTION: Two-column fixed layout with one sidebar right of content */ #container { float: left; margin: 0 -240px 0 0; width: 100%; } #content { margin: 0 280px 0 20px; } #primary, #secondary { float: right; overflow: hidden; width: 220px; } #secondary { clear: right; } #footer { clear: both; width: 100%; } /* LAYOUT: One column, no sidebar DESCRIPTION: One centered column with no sidebar */ .one-column #content { margin: 0 auto; width: 640px; } /* LAYOUT: Full width, no sidebar DESCRIPTION: Full width content with no sidebar; used for attachment pages */ .single-attachment #content { margin: 0 auto; width: 900px; } /* =Fonts -------------------------------------------------------------- */ body, input, textarea, .page-title span, .pingback a.url { font-family: MB Khursheed, Georgia, "Bitstream Charter", serif; } h3#comments-title, h3#reply-title, #access .menu, #access div.menu ul, #cancel-comment-reply-link, .form-allowed-tags, #site-info, #site-title, #wp-calendar, .comment-meta, .comment-body tr th, .comment-body thead th, .entry-content label, .entry-content tr th, .entry-content thead th, .entry-meta, .entry-title, .entry-utility, #respond label, .navigation, .page-title, .pingback p, .reply, .widget-title, .wp-caption-text { font-family: MB Khursheed, "Helvetica Neue", Arial, Helvetica, "Nimbus Sans L", sans-serif; } input[type=submit] { font-family: MB Khursheed, "Helvetica Neue", Arial, Helvetica, "Nimbus Sans L", sans-serif; } pre { font-family: MB Khursheed, "Courier 10 Pitch", Courier, monospace; } code { font-family: MB Khursheed, Monaco, Consolas, "Andale Mono", "DejaVu Sans Mono", monospace; } /* =Structure -------------------------------------------------------------- */ /* The main theme structure */ #access .menu-header, div.menu, #colophon, #branding, #main, #wrapper { margin: 0 auto; width: 940px; } #wrapper { background: #fff; margin-top: 20px; padding: 0 20px; } /* Structure the footer area */ #footer-widget-area { overflow: hidden; } #footer-widget-area .widget-area { float: left; margin-right: 20px; width: 220px; } #footer-widget-area #fourth { margin-right: 0; } #site-info { float: left; font-size: 14px; font-weight: bold; width: 700px; } #site-generator { float: right; width: 220px; } /* =Global Elements -------------------------------------------------------------- */ /* Main global 'theme' and typographic styles */ body { background: #f1f1f1; } body, input, textarea { color: #666; font-size: 12px; line-height: 18px; } hr { background-color: #e7e7e7; border: 0; clear: both; height: 1px; margin-bottom: 18px; } /* Text elements */ p { margin-bottom: 18px; text-align:justify; } ul { list-style: square; margin: 0 0 18px 1.5em; } ol { list-style: decimal; margin: 0 0 18px 1.5em; } ol ol { list-style: upper-alpha; } ol ol ol { list-style: lower-roman; } ol ol ol ol { list-style: lower-alpha; } ul ul, ol ol, ul ol, ol ul { margin-bottom: 0; } dl { margin: 0 0 24px 0; } dt { font-weight: bold; } dd { margin-bottom: 18px; } strong { font-weight: bold; } cite, em, i { font-style: italic; } big { font-size: 131.25%; } ins { background: #ffc; text-decoration: none; } blockquote { font-style: italic; padding: 0 3em; } blockquote cite, blockquote em, blockquote i { font-style: normal; } pre { background: #f7f7f7; color: #222; line-height: 18px; margin-bottom: 18px; overflow: auto; padding: 1.5em; } abbr, acronym { border-bottom: 1px dotted #666; cursor: help; } sup, sub { height: 0; line-height: 1; position: relative; vertical-align: baseline; } sup { bottom: 1ex; } sub { top: .5ex; } input[type="text"], textarea { background: #f9f9f9; border: 1px solid #ccc; box-shadow: inset 1px 1px 1px rgba(0,0,0,0.1); -moz-box-shadow: inset 1px 1px 1px rgba(0,0,0,0.1); -webkit-box-shadow: inset 1px 1px 1px rgba(0,0,0,0.1); padding: 2px; } a:link { color: #0066cc; } a:visited { color: #743399; } a:active, a:hover { color: #ff4b33; } /* Text meant only for screen readers */ .screen-reader-text { position: absolute; left: -9000px; } /* =Header -------------------------------------------------------------- */ #header { padding: 30px 0 0 0; } #site-title { float: left; font-size: 30px; line-height: 36px; margin: 0 0 18px 0; width: 700px; } #site-title a { color: #000; font-weight: bold; text-decoration: none; } #site-description { clear: right; float: right; font-style: italic; margin: 15px 0 18px 0; width: 220px; } /* This is the custom header image */ #branding img { border-top: 4px solid #000; border-bottom: 1px solid #000; display: block; float: left; } /* =Menu -------------------------------------------------------------- */ #access { background: #000; display: block; float: left; margin: 0 auto; width: 940px; } #access .menu-header, div.menu { font-size: 13px; margin-left: 12px; width: 928px; } #access .menu-header ul, div.menu ul { list-style: none; margin: 0; } #access .menu-header li, div.menu li { float: left; position: relative; } #access a { color: #aaa; display: block; line-height: 38px; padding: 0 10px; text-decoration: none; } #access ul ul { box-shadow: 0px 3px 3px rgba(0,0,0,0.2); -moz-box-shadow: 0px 3px 3px rgba(0,0,0,0.2); -webkit-box-shadow: 0px 3px 3px rgba(0,0,0,0.2); display: none; position: absolute; top: 38px; left: 0; float: left; width: 180px; z-index: 99999; } #access ul ul li { min-width: 180px; } #access ul ul ul { left: 100%; top: 0; } #access ul ul a { background: #333; line-height: 1em; padding: 10px; width: 160px; height: auto; } #access li:hover > a, #access ul ul :hover > a { background: #333; color: #fff; } #access ul li:hover > ul { display: block; } #access ul li.current_page_item > a, #access ul li.current-menu-ancestor > a, #access ul li.current-menu-item > a, #access ul li.current-menu-parent > a { color: #fff; } * html #access ul li.current_page_item a, * html #access ul li.current-menu-ancestor a, * html #access ul li.current-menu-item a, * html #access ul li.current-menu-parent a, * html #access ul li a:hover { color: #fff; } /* =Content -------------------------------------------------------------- */ #main { clear: both; overflow: hidden; padding: 40px 0 0 0; } #content { margin-bottom: 36px; } #content, #content input, #content textarea { color: #333; font-size: 16px; line-height: 24px; } #content p, #content ul, #content ol, #content dd, #content pre, #content hr { margin-bottom: 24px; } #content ul ul, #content ol ol, #content ul ol, #content ol ul { margin-bottom: 0; } #content pre, #content kbd, #content tt, #content var { font-size: 15px; line-height: 21px; } #content code { font-size: 13px; } #content dt, #content th { color: #000; } #content h1, #content h2, #content h3, #content h4, #content h5, #content h6 { color: #000; line-height: 1.5em; margin: 0 0 20px 0; } #content table { border: 1px solid #e7e7e7; margin: 0 -1px 24px 0; text-align: left; width: 100%; } #content tr th, #content thead th { color: #888; font-size: 12px; font-weight: bold; line-height: 18px; padding: 9px 24px; } #content tr td { border-top: 1px solid #e7e7e7; padding: 6px 24px; } #content tr.odd td { background: #f2f7fc; } .hentry { margin: 0 0 48px 0; } .home .sticky { background: #f2f7fc; border-top: 4px solid #000; margin-left: -20px; margin-right: -20px; padding: 18px 20px; } .single .hentry { margin: 0 0 36px 0; } .page-title { color: #000; font-size: 14px; font-weight: bold; margin: 0 0 36px 0; } .page-title span { color: #333; font-size: 16px; font-style: italic; font-weight: normal; } .page-title a:link, .page-title a:visited { color: #888; text-decoration: none; } .page-title a:active, .page-title a:hover { color: #ff4b33; } #content .entry-title { color: #000; font-size: 21px; font-weight: bold; line-height: 1.3em; margin-bottom: 0; } .entry-title a:link, .entry-title a:visited { color: #000; text-decoration: none; } .entry-title a:active, .entry-title a:hover { color: #ff4b33; } .entry-meta { color: #888; font-size: 12px; } .entry-meta abbr, .entry-utility abbr { border: none; } .entry-meta abbr:hover, .entry-utility abbr:hover { border-bottom: 1px dotted #666; } .entry-content, .entry-summary { clear: both; padding: 12px 0 0 0; } #content .entry-summary p:last-child { margin-bottom: 12px; } .entry-content fieldset { border: 1px solid #e7e7e7; margin: 0 0 24px 0; padding: 24px; } .entry-content fieldset legend { background: #fff; color: #000; font-weight: bold; padding: 0 24px; } .entry-content input { margin: 0 0 24px 0; } .entry-content input.file, .entry-content input.button { margin-right: 24px; } .entry-content label { color: #888; font-size: 12px; } .entry-content select { margin: 0 0 24px 0; } .entry-content sup, .entry-content sub { font-size: 10px; } .entry-content blockquote.left { float: left; margin-left: 0; margin-right: 24px; text-align: right; width: 33%; } .entry-content blockquote.right { float: right; margin-left: 24px; margin-right: 0; text-align: left; width: 33%; } .page-link { clear: both; color: #000; font-weight: bold; margin: 0 0 22px 0; word-spacing: 0.5em; } .page-link a:link, .page-link a:visited { background: #f1f1f1; color: #333; font-weight: normal; padding: 0.5em 0.75em; text-decoration: none; } .home .sticky .page-link a { background: #d9e8f7; } .page-link a:active, .page-link a:hover { color: #ff4b33; } body.page .edit-link { clear: both; display: block; } #entry-author-info { background: #f2f7fc; border-top: 4px solid #000; clear: both; font-size: 14px; line-height: 20px; margin: 24px 0; overflow: hidden; padding: 18px 20px; } #entry-author-info #author-avatar { background: #fff; border: 1px solid #e7e7e7; float: left; height: 60px; margin: 0 -104px 0 0; padding: 11px; } #entry-author-info #author-description { float: left; margin: 0 0 0 104px; } #entry-author-info h2 { color: #000; font-size: 100%; font-weight: bold; margin-bottom: 0; } .entry-utility { clear: both; color: #888; font-size: 12px; line-height: 18px; } .entry-meta a, .entry-utility a { color: #888; } .entry-meta a:hover, .entry-utility a:hover { color: #ff4b33; } #content .video-player { padding: 0; } /* =Asides -------------------------------------------------------------- */ .home #content .format-aside p, .home #content .category-asides p { font-size: 14px; line-height: 20px; margin-bottom: 10px; margin-top: 0; } .home .hentry.format-aside, .home .hentry.category-asides { padding: 0; } .home #content .format-aside .entry-content, .home #content .category-asides .entry-content { padding-top: 0; } /* =Gallery listing -------------------------------------------------------------- */ .format-gallery .size-thumbnail img, .category-gallery .size-thumbnail img { border: 10px solid #f1f1f1; margin-bottom: 0; } .format-gallery .gallery-thumb, .category-gallery .gallery-thumb { float: left; margin-right: 20px; margin-top: -4px; } .home #content .format-gallery .entry-utility, .home #content .category-gallery .entry-utility { padding-top: 4px; } /* =Attachment pages -------------------------------------------------------------- */ .attachment .entry-content .entry-caption { font-size: 140%; margin-top: 24px; } .attachment .entry-content .nav-previous a:before { content: '\21900a0'; } .attachment .entry-content .nav-next a:after { content: '0a0\2192'; } /* =Images -------------------------------------------------------------- */ /* Resize images to fit the main content area. - Applies only to images uploaded via WordPress by targeting size-* classes. - Other images will be left alone. Use "size-auto" class to apply to other images. */ img.size-auto, img.size-full, img.size-large, img.size-medium, .attachment img { max-width: 100%; /* When images are too wide for containing element, force them to fit. */ height: auto; /* Override height to match resized width for correct aspect ratio. */ } .alignleft, img.alignleft { display: inline; float: left; margin-right: 24px; margin-top: 4px; } .alignright, img.alignright { display: inline; float: right; margin-left: 24px; margin-top: 4px; } .aligncenter, img.aligncenter { clear: both; display: block; margin-left: auto; margin-right: auto; } img.alignleft, img.alignright, img.aligncenter { margin-bottom: 12px; } .wp-caption { background: #f1f1f1; line-height: 18px; margin-bottom: 20px; max-width: 632px !important; /* prevent too-wide images from breaking layout */ padding: 4px; text-align: center; } .wp-caption img { margin: 5px 5px 0; } .wp-caption p.wp-caption-text { color: #888; font-size: 12px; margin: 5px; } .wp-smiley { margin: 0; } .gallery { margin: 0 auto 18px; } .gallery .gallery-item { float: left; margin-top: 0; text-align: center; width: 33%; } .gallery-columns-2 .gallery-item { width: 50%; } .gallery-columns-4 .gallery-item { width: 25%; } .gallery img { border: 2px solid #cfcfcf; } .gallery-columns-2 .attachment-medium { max-width: 92%; height: auto; } .gallery-columns-4 .attachment-thumbnail { max-width: 84%; height: auto; } .gallery .gallery-caption { color: #888; font-size: 12px; margin: 0 0 12px; } .gallery dl { margin: 0; } .gallery img { border: 10px solid #f1f1f1; } .gallery br+br { display: none; } #content .attachment img {/* single attachment images should be centered */ display: block; margin: 0 auto; } /* =Navigation -------------------------------------------------------------- */ .navigation { color: #888; font-size: 12px; line-height: 18px; overflow: hidden; } .navigation a:link, .navigation a:visited { color: #888; text-decoration: none; } .navigation a:active, .navigation a:hover { color: #ff4b33; } .nav-previous { float: left; width: 50%; } .nav-next { float: right; text-align: right; width: 50%; } #nav-above { margin: 0 0 18px 0; } #nav-above { display: none; } .paged #nav-above, .single #nav-above { display: block; } #nav-below { margin: -18px 0 0 0; } /* =Comments -------------------------------------------------------------- */ #comments { clear: both; } #comments .navigation { padding: 0 0 18px 0; } h3#comments-title, h3#reply-title { color: #000; font-size: 20px; font-weight: bold; margin-bottom: 0; } h3#comments-title { padding: 24px 0; } .commentlist { list-style: none; margin: 0; } .commentlist li.comment { border-bottom: 1px solid #e7e7e7; line-height: 24px; margin: 0 0 24px 0; padding: 0 0 0 56px; position: relative; } .commentlist li:last-child { border-bottom: none; margin-bottom: 0; } #comments .comment-body ul, #comments .comment-body ol { margin-bottom: 18px; } #comments .comment-body p:last-child { margin-bottom: 6px; } #comments .comment-body blockquote p:last-child { margin-bottom: 24px; } .commentlist ol { list-style: decimal; } .commentlist .avatar { position: absolute; top: 4px; left: 0; } .comment-author { } .comment-author cite { color: #000; font-style: normal; font-weight: bold; } .comment-author .says { font-style: italic; } .comment-meta { font-size: 12px; margin: 0 0 18px 0; } .comment-meta a:link, .comment-meta a:visited { color: #888; text-decoration: none; } .comment-meta a:active, .comment-meta a:hover { color: #ff4b33; } .commentlist .even { } .commentlist .bypostauthor { } .reply { font-size: 12px; padding: 0 0 24px 0; } .reply a, a.comment-edit-link { color: #888; } .reply a:hover, a.comment-edit-link:hover { color: #ff4b33; } .commentlist .children { list-style: none; margin: 0; } .commentlist .children li { border: none; margin: 0; } .nopassword, .nocomments { display: none; } #comments .pingback { border-bottom: 1px solid #e7e7e7; margin-bottom: 18px; padding-bottom: 18px; } .commentlist li.comment+li.pingback { margin-top: -6px; } #comments .pingback p { color: #888; display: block; font-size: 12px; line-height: 18px; margin: 0; } #comments .pingback .url { font-size: 13px; font-style: italic; } /* Comments form */ input[type=submit] { color: #333; } #respond { border-top: 1px solid #e7e7e7; margin: 24px 0; overflow: hidden; position: relative; } #respond p { margin: 0; } #respond .comment-notes { margin-bottom: 1em; } .form-allowed-tags { line-height: 1em; } .children #respond { margin: 0 48px 0 0; } h3#reply-title { margin: 18px 0; } #comments-list #respond { margin: 0 0 18px 0; } #comments-list ul #respond { margin: 0; } #cancel-comment-reply-link { font-size: 12px; font-weight: normal; line-height: 18px; } #respond .required { color: #ff4b33; font-weight: bold; } #respond label { color: #888; font-size: 12px; } #respond input { margin: 0 0 9px; width: 98%; } #respond textarea { width: 98%; } #respond .form-allowed-tags { color: #888; font-size: 12px; line-height: 18px; } #respond .form-allowed-tags code { font-size: 11px; } #respond .form-submit { margin: 12px 0; } #respond .form-submit input { font-size: 14px; width: auto; } /* =Widget Areas -------------------------------------------------------------- */ .widget-area ul { list-style: none; margin-left: 0; } .widget-area ul ul { list-style: square; margin-left: 1.3em; } .widget-area select { max-width: 100%; } .widget_search #s {/* This keeps the search inputs in line */ width: 60%; } .widget_search label { display: none; } .widget-container { margin: 0 0 18px 0; } .widget-title { color: #222; font-weight: bold; } .widget-area a:link, .widget-area a:visited { text-decoration: none; } .widget-area a:active, .widget-area a:hover { text-decoration: underline; } .widget-area .entry-meta { font-size: 11px; } #wp_tag_cloud div { line-height: 1.6em; } #wp-calendar { width: 100%; } #wp-calendar caption { color: #222; font-size: 14px; font-weight: bold; padding-bottom: 4px; text-align: left; } #wp-calendar thead { font-size: 11px; } #wp-calendar thead th { } #wp-calendar tbody { color: #aaa; } #wp-calendar tbody td { background: #f5f5f5; border: 1px solid #fff; padding: 3px 0 2px; text-align: center; } #wp-calendar tbody .pad { background: none; } #wp-calendar tfoot #next { text-align: right; } .widget_rss a.rsswidget { color: #000; } .widget_rss a.rsswidget:hover { color: #ff4b33; } .widget_rss .widget-title img { width: 11px; height: 11px; } /* Main sidebars */ #main .widget-area ul { margin-left: 0; padding: 0 20px 0 0; } #main .widget-area ul ul { border: none; margin-left: 1.3em; padding: 0; } #primary { } #secondary { } /* Footer widget areas */ #footer-widget-area { } /* =Footer -------------------------------------------------------------- */ #footer { margin-bottom: 20px; } #colophon { border-top: 4px solid #000; margin-top: -4px; overflow: hidden; padding: 18px 0; } #site-info { font-weight: bold; } #site-info a { color: #000; text-decoration: none; } #site-generator { font-style: italic; position: relative; } #site-generator a { background: url(images/wordpress.png) center left no-repeat; color: #666; display: inline-block; line-height: 16px; padding-left: 20px; text-decoration: none; } #site-generator a:hover { text-decoration: underline; } img#wpstats { display: block; margin: 0 auto 10px; } /* =Mobile Safari ( iPad, iPhone and iPod Touch ) -------------------------------------------------------------- */ pre { -webkit-text-size-adjust: 140%; } code { -webkit-text-size-adjust: 160%; } #access, .entry-meta, .entry-utility, .navigation, .widget-area { -webkit-text-size-adjust: 120%; } #site-description { -webkit-text-size-adjust: none; } /* =Print Style -------------------------------------------------------------- */ @media print { body { background: none !important; } #wrapper { clear: both !important; display: block !important; float: none !important; position: relative !important; } #header { border-bottom: 2pt solid #000; padding-bottom: 18pt; } #colophon { border-top: 2pt solid #000; } #site-title, #site-description { float: none; line-height: 1.4em; margin: 0; padding: 0; } #site-title { font-size: 13pt; } .entry-content { font-size: 14pt; line-height: 1.6em; } .entry-title { font-size: 21pt; } #access, #branding img, #respond, .comment-edit-link, .edit-link, .navigation, .page-link, .widget-area { display: none !important; } #container, #header, #footer { margin: 0; width: 100%; } #content, .one-column #content { margin: 24pt 0 0; width: 100%; } .wp-caption p { font-size: 11pt; } #site-info, #site-generator { float: none; width: auto; } #colophon { width: auto; } img#wpstats { display: none; } #site-generator a { margin: 0; padding: 0; } #entry-author-info { border: 1px solid #e7e7e7; } #main { display: inline; } .home .sticky { border: none; } } /* Theme Name: Twenty Ten */ /* RTL Basics */ body { direction:rtl; unicode-bidi:embed; } /* LAYOUT: Two-Column (Right) DESCRIPTION: Two-column fixed layout with one sidebar right of content */ #container { float: right; margin: 0 0 0 -240px; } #content { margin: 0 20px 36px 280px; } #primary, #secondary { float: left; } #secondary { clear: left; } /* =Fonts -------------------------------------------------------------- */ body, input, textarea, .page-title span, .pingback a.url, h3#comments-title, h3#reply-title, #access .menu, #access div.menu ul, #cancel-comment-reply-link, .form-allowed-tags, #site-info, #site-title, #wp-calendar, .comment-meta, .comment-body tr th, .comment-body thead th, .entry-content label, .entry-content tr th, .entry-content thead th, .entry-meta, .entry-title, .entry-utility, #respond label, .navigation, .page-title, .pingback p, .reply, .widget-title, input[type=submit] { font-family: MB Khursheed, Arial, Tahoma, sans-serif; } /* =Structure -------------------------------------------------------------- */ /* The main theme structure */ #footer-widget-area .widget-area { float: right; margin-left: 20px; margin-right: 0; } #footer-widget-area #fourth { margin-left: 0; } #site-info { float: right; } #site-generator { float: left; } /* =Global Elements -------------------------------------------------------------- */ /* Text elements */ ul, ol { margin: 0 1.5em 18px 0; } blockquote { font-style: normal; } /* Text meant only for screen readers */ .screen-reader-text { left: auto; text-indent:-9000px; overflow:hidden; } /* =Header -------------------------------------------------------------- */ #site-title { float: right; } #site-description { clear: left; float: left; font-style: normal; } #branding img { float: right; } /* =Menu -------------------------------------------------------------- */ #access { float:right; } #access .menu-header, div.menu { margin-right: 12px; margin-left: 0; } #access .menu-header li, div.menu li{ float:right; } #access ul ul { left:auto; right:0; float:right; } #access ul ul ul { left:auto; right:100%; } /* =Content -------------------------------------------------------------- */ #content table { text-align: right; margin: 0 0 24px -1px; } .page-title span { font-style:normal; } .entry-title, .entry-meta { clear: right; float: right; margin-left: 68px; margin-right: 0; } .entry-content input.file, .entry-content input.button { margin-left: 24px; margin-right:0; } .entry-content blockquote.left { float: right; margin-right: 0; margin-left: 24px; text-align: left; } .entry-content blockquote.right { float: left; margin-right: 24px; margin-left: 0; text-align: right; } #entry-author-info #author-avatar { float: right; margin: 0 0 0 -104px; } #entry-author-info #author-description { float: right; margin: 0 104px 0 0; } /* Gallery listing -------------------------------------------------------------- */ .category-gallery .gallery-thumb { float: right; margin-left:20px; margin-right:0; } /* Images -------------------------------------------------------------- */ #content .gallery .gallery-caption { margin-right: 0; } #content .gallery .gallery-item { float: right; } /* =Navigation -------------------------------------------------------------- */ .nav-previous { float: right; } .nav-next { float: left; text-align:left; } /* =Comments -------------------------------------------------------------- */ .commentlist li.comment { padding: 0 56px 0 0; } .commentlist .avatar { right: 0; left: auto; } .comment-author .says, #comments .pingback .url { font-style: normal; } /* Comments form */ .children #respond { margin: 0 0 0 48px; } /* =Widget Areas -------------------------------------------------------------- */ .widget-area ul { margin-right: 0; } .widget-area ul ul { margin-right: 1.3em; margin-left: 0; } #wp-calendar caption { text-align: right; } #wp-calendar tfoot #next { text-align: left; } /* Main sidebars */ #main .widget-area ul { margin-right: 0; padding: 0 0 0 20px; } #main .widget-area ul ul { margin-right: 1.3em; margin-left: 0; } /* =Footer -------------------------------------------------------------- */ #site-generator { font-style:normal; } #site-generator a { background-position: right center; padding-right: 20px; padding-left: 0; } .wordpress-hit-counter {direction:ltr;}
  • هڪ ڏينهن اسلاميه ڪاليج سکر جي اسٽاف روم ۾ ويٺي ويٺي سائين امير گل ڪٽوهر چيو ته اخبارن ۾ ڪالم ته ڏاڍا سٺا ٿا اچن پر ڪجھ عرصي کانپوءِ انهن جو نالو نشان نٿو ملي. پڇيومانس ته انٽرنيٽ تي به نٿا ملن . چيائين اتي به وڌ ۾ وڌ هفتي کان پراڻا نٿا ملن. بس اها ڳاله هئي هي بلاگ ٺاهڻ جي. _____ دعاگو : احمد علي مڱريو Website: ahmed.mangrio.com Email: ahmed@mangrio.com
  • صفحا

  • آرڪائوز

  • تازا ليک

  • تازا رايا

    وساريان نه وسرن (5) ڊي سي هاءِ… تي Mohammad Khan Sial
    ڪاوش هائيڊ پارڪ تي heman kumar
    سنڌي ٻولي قومي ٻولي ڇو نه؟ ليک… تي jamila abbassi
    سنڌي ٻولي قومي ٻولي ڇو نه؟ ليک… تي سنڌي ٻولي قومي ٻولي…
    تازي بجيٽ ۽ پسماندگي جي ڏانوڻن… تي Rehman Memon
    هر ڳالهه جي هڪڙي موسم آهي! ليک… تي Munwar ali
    ڏاکڻي پنجاب ۾ دهشتگردن خلاف ام… تي ALLAHDINO BABBAR
    This blog is no more upda… تي Dr Sameena Afghan
    تبديلي ئي آپشن هجڻ گهرجي! ليکڪ… تي Dr Sameena Afghan
    سنڌ مان هندو آبادي جي لڏ پلاڻ… تي Qasim Ali shah
    ايف-آءِ-آر ڪٿي داخل ڪرائجي؟ لي… تي Sunita
    سال 1954 کان وٺي… ليکڪ :… تي Abrar Ali Katpar
    چڪر ڇاهي؟ ليکڪ : ڊاڪٽر ايوب… تي Bilal jan
    چڪر ڇاهي؟ ليکڪ : ڊاڪٽر ايوب… تي Bilal jan
    سنڌ ۾ ايڏي پير پرستي ڇو… تي muntazer soomro
  • بلاگ ڏٺو ويو

    • 20,495 دفعا

ماحولياتي توازن جو بگاڙ ۽ اسان جي ذميواري ليکڪ : زاهده حنا

ماحول جي بگڙجندڙ صورتحال جي سبب اسان جو ملڪ، شهر ۽ ڳوٺ مسئلن ۽ سنگين بحرانن جو شڪار آهن، اُن جو اندازو خوشحال يا امير ماڻهن کي نه ٿيندو آهي. اِن جو بنيادي سبب اِهو آهي ته ٻيلن جي واڍيءَ ڪري موسم جيڪڏهن وڌيڪ گرم ٿي وڃي، بجلي ڏينهن ۾ 10 ڀيرا هلي وڃي، پيئڻ ۽ روزمره ضرورتن لاءِ پاڻي دستياب نه هجي، مهانگائي بيشمار ماڻهن کي ٽن وقتن مان ٻن وقتن ۽ ڪجهه حالتن ۾ هڪ وقت تائين کائڻ تي مجبور ڪري ڇڏيو هُجي ته اُن جي خبر اسان جي خوشحال ماڻهن کي نه ٿيندي آهي.

ڪو گهراڻو خوشحال يا امير آهي ته پنهنجي گهر جي لاءِ بجلي پيدا ڪرڻ، موسم جي سختيءَ کي برداشت ڪرڻ لاءِ گهر کي ٿڌو يا گرم ڪرڻ، خوش ذائقه ٿڌي پاڻيءَ جي هر وقت فراهميءَ جي لاءِ ڊسپينسر لڳائڻ، کائڻ پيئڻ جو بلند معيار رکڻ ۽ هفتي ۾ ڪيترائي ڀيرا بهترين هوٽلن ۽ ريسٽورنٽس تي چڪر لڳائڻ، اُن جي لاءِ هڪ عام ڳالهه آهي. ماحوليات جي خرابي جي پهرين ته اُن هن کي خبر ناهي هوندي ۽ اڪثر اِهو به ٿيندو آهي ته هي ماڻهو اُنهن ئي ادارن مان وڏيون پگهارون به کڻندا آهن ۽ انهن جي مفادن جو تحفظ ڪندا آهن، جيڪي دنيا جوماحولياتي توازن بگاڙڻ ۾ بنيادي ڪردار ادا ڪري رهيا آهن. انهن ادارن ۾ هلڪو ۽ وڏو اصلحو بڻائڻ واريون فيڪٽريون، نهايت خطرناڪ ڪيميائي جزا تيار ڪرڻ وارا ڪارخانا، ٽمبر مافيا جيڪا دنيا مان هزارين ايڪڙ ٻيلن کي ڪٽي دولت ڪمائي رهي آهي ۽ دنيا کي بنجر بڻائڻ، ماحولياتي توازن بگاڙڻ ۽ زمين جو گرمي پڌ وڌائڻ ۾ پنهنجو ڪردار ادا ڪري رهي آهي، ائٽمي ڌماڪا ۽ هٿيار بڻائڻ وارين ڪمپنين جي وچ ۾ مقابلي جي ڊوڙ اُنهن تي منحصر آهي. انهن امير ماڻهن مان اڪثر انهن ادارن جا مالڪ، ڊائريڪٽر يا اعليٰ عهدن تي ملازم هوندا آهن. انهن ماڻهن مان اِها توقع رکڻ بيڪار آهي ته اُهي گلوبلائزيشن جي نالي تي دنيا جي غريبن جا وسيلا هڙپ ڪرڻ يا هضم ڪرڻ کان سواءِ ٻيو به ڪجهه ڪندا!

هي اُهو سنگين ماحولياتي، مالياتي، معاشي ۽ سياسي بحران آهي جنهن سان اڄ سموري دنيا غريب ۽ پسمانده آهي. ان باري ۾ پهرين دنيا جي ڪجهه باشعور ۽ باضمير دانشورن ۾ به تڙپ نظر اچي ٿي ۽ پهرين دنيا جا فرد هئڻ جي باوجود هو پنهنجو رشتو سموري دنيا جي انسانن سان جوڙيو بيٺا آهن. انهن مان ئي هڪ ڊيوڊ سي ڪورٽن آهي. ملٽي نيشنل ۽ ٽرانس نيشنل ڪمپنيون دنيا تي جهڙي طرح حڪمراني ڪري رهيون آهن، اُن باري ۾هن جو هڪ ڪتاب شايع ٿيو آهي جنهن کي تمام گهڻي مشهوري ملي آهي.

ڪورٽن هڪ گورو آمريڪي آهي. هُن جي زندگيءَ جو آغاز اهڙي انداز ۾ ٿيو هو، جهڙي طرح وچولي طبقي جو هڪ عام امريڪي نوجوان پنهنجي زندگي شروع ڪندو آهي. هُن اعليٰ تعليم حاصل ڪئي، مختلف آمريڪي يونيورسٽين ۾ پڙهايو، يو ايس ايڊ ۾ ملازمت ڪئي ۽ اُتي ئي هن جو نقطه نظر بدلجڻ شروع ٿيو. آهستي آهستي هو آمريڪي شهريءَ جي بجاءِ دنيا جو شهري ٿي ويو. هُن مختلف ملڪن جو سير سفر ڪيو ۽ سفر جي دوران کيس اِن ڳالهه جو احساس ٿيو ته دنيا جي غريب ملڪن ۾ ئي نه پر آمريڪا ۾ به ماڻهن جو مستقبل مايوسيءَ جو شڪار آهي، هُو خوف ۽ سياسي ويڳاڻپ ۾ مبتلا آهن ۽ پاڻ کان وڌيڪ پنهنجي مستقبل لاءِ پريشان آهن. ڊيوڊ ڪورٽن اِن جي باري ۾ سوچڻ شروع ڪيو. پهريون عملي تجربي مان گذري ڪري هُو اِن نتيجي تي پهتو ته صارفيت يعني (Consumerism) دنيا جي نظام کي اونڌو سنئون ڪري ڇڏيو آهي.

دنيا ماحولياتي بحران ۾ مبتلا ٿي چُڪي آهي، اُن جو جائزو وٺندي ڪورٽن لکيو آهي ته اِها ڳالهه عام طور نوٽ ڪئي وئي آهي ته 80 سيڪڙو ماحولياتي نقصان جو سبب دنيا جي هڪ ارب کان وڌيڪ تمام گهڻو خرچ ڪرڻ وارا ماڻهو آهن. هُن ايلن ڊرننگ جو حوالو ڏنو، جنهن پنهنجي ڪتاب ”ڪيترو ڪجهه ڪافي آهي؟“ ۾ لکيو آهي ته هي ماڻهو دنيا جي آباديءَ جو تقريبن 30 سيڪڙو آهن، جن جي زندگي ڪارُن، گوشت تي مشتمل غذائن ۽ پيڪ ٿيل استعمال کان پوءِ ڦٽي ڪري ڇڏڻ وارين شين جي چوڌاري گُهمي ٿي. ٻي طرف دنيا جي 20 سيڪڙو آباديءَ جا ماڻهو انتهائي محروميءَ جي حالت ۾ زنده آهن، اُن جي باوجود به هن وقت دنيا جا تقريبن 60 سيڪڙو ماڻهو اڄ به پنهنجون اڪثر بنيادي ضرورتون پائدار طريقن سان پوريون ڪري رهيا آهن. دنيا جي پائداري برقرار رکڻ وارن شعبن جي رُڪن جي حيثيت سان سائيڪلون يا عوامي ٽرانسپورٽ سفر لاءِ استعمال ڪن ٿا. داليون، سبزيون ۽ ڪجهه گوشت تي مشتمل صحتمند خوراڪ کائن ٿا. دٻن ۾ بند شيون تمام گهٽ خريد ڪن ٿا ۽ پنهنجي استعمال ڪيل شين کي ٻيهر استعمال ڪرڻ جي قابل بڻائين ٿا. جيتوڻيڪ اُنهن جو اِهو طرزِ زندگي اسان جي صارفاڻي“Consumeristic”  عياشي جي تصور کي پورو نٿو ڪري پر هي تمام گهڻي مشڪلاتن واري طرزِ زندگي به نه آهي. 50 سال جي معاشي ترقي ۽ قومي ترقي جو الميو اِن حقيقت ۾ پوشيده آهي. اهڙا معاشرا تعمير ڪرڻ جي بجاءِ، جيڪي پائداري برقرار رکڻ وارن فردن کي بهتر زندگي مهيا ڪن ۽ محروم ماڻهن کي پائدار طبقي ۾ آڻڻ جي ڪوشش ڪن، اسان تمام گهڻو خرچ ڪرڻ وارن فردن جي حوصلا افزائي ڪئي ته جيئن هو پنهنجي خرچ ۾ اڃا وڌيڪ اضافو ڪن ۽ پائدار طبقي جا ڪيترائي ماڻهو هيٺ ڌڪي محروم طبقي ۾ شامل ڪري ڇڏياسين. اِن عمل جي دوران اسان پائدار طبقي جي ماڻهن جي زندگي کي وڌيڪ ڏکيو بڻايو، ڇو ته اسان پيداوار جا اُهي پراڻا طريقا تبديل ڪري ڇڏيا جيڪي ڪڏهن انهن جون ضرورتون پوريون ڪندا هئا. ڊيوڊ ڪورٽن ۽ هُن جي وني جڏهن نيويارڪ شهر ۾ رهائش اختيار ڪئي ته ڪجهه گهٻرايل هئا. ڇو ته هُو ڄاڻن پيا ته نيويارڪ شهر ڏوهن، غربت ۽ جديد معاشي زندگيءَ جي شديد نابرابريءَ جي ور چڙهيل آهي، پر اُنهن جو چوڻ آهي ته اسان کي ان سرد، غير شخصي شهر سان واسطو نه پيو، جنهن جي اسان توقع ڪري رهيا هئاسين، اُن جي بجاءِ اسان کي نسلي طور تي پٺ تي ڌڪيل مقامي آبادين ۽ خاندانن جي فردن جي انتظام هيٺ ننڍن دڪانن تي مشتمل شهر مليو، جنهن ۾ انساني توانائي ۽ زندگيءَ جي  اُها ئي ڌڙڪن موجود هئي، جيڪا اسان ٻين جڳهين تي ڏٺي هئي. نيويارڪ کي ڪهڙي به طرح پائدار طرز زندگيءَ جو نمونو قرار نٿو ڏئي سگهجي ۽ هن شهر ۾ اهڙو گهڻو ڪجهه آهي جيڪو زندگيءَ جي معيار کي بُري طرح متاثر ڪندو آهي. پر نيويارڪ ۾ رهي ڪري مون کي اهڙا امڪان نظر آيا، جن کي عمومي طور تي نظر انداز ڪيو ويندو آهي.

هُن جو چوڻ آهي ته 40 سالن ۾ پهريون ڀيرو اِئين ٿيو هو جو مون وٽ ۽ فاران وٽ ڪار نه هُئي. منهنجي آفيس اپارٽمينٽ ۾ ئي آهي ۽ فاران پنهنجي آفيس اچڻ وڃڻ جي لاءِ سب وي (زمين هيٺان ريل) جو سفر ڪندي آهي. اسان جي 90 سيڪڙو کان وڌيڪ خريداريءَ جون ضرورتون اسان جي اپارٽمينٽ جي ٽن بلاڪن جي اندر ئي پوريون ٿينديون آهن. فارميسي، هارڊويئر، اليڪٽرونڪس، ڪتاب، سودو سيدو، ڪپڙا، گهر جي استعمال جون شيون، اُنهن سڀني مان چونڊ ڪرڻ جي وڏي گنجائش موجود آهي. منهنجي آفيس جون ضرورتون پوريون ڪرڻ جي لاءِ روڊ جي هُن طرف هڪ دڪان موجود آهي. هڪ سافٽ ويئر اسٽور ڳليءَ جي ڪُنڊ تي آهي ۽ آفيس جي سامان جا دڪان سڏ پنڌ تي موجود آهن. هُو چوي ٿو ته اسان جي گهر پيادل يا سب وي جي ذريعي هر ريسٽورنٽ، جاز ڪلب، ٿيٽر، اوپيرا، رقص گهر، آرٽ گئلريون، ميوزم، فري پبلڪ ڪنسرٽ ۽ هيلٿ ڪلب تائين پهچي سگهجي ٿو. پارڪن جو هڪ غير معمولي نظام جيڪو شهر جي سرحدن جي اندر ئي آهي، اُن فطرت تائين پهچ کي آسان بڻائي ڇڏيو آهي. جڏهن اسان کي شهر کان ٻاهر نڪرڻ جي ضرورت محسوس ٿيندي آهي ته اسان ٽرين ذريعي سفر ڪندا آهيون يا  پاڙي مان رينٽ اي ڪار کڻندا آهيون. پنهنجي ڪار نه هجڻ سان محرومي محسوس ٿيڻ جو ڇا سوال آهي؟ اسان کي ته اُن ۾ آزاديءَ جو احساس ٿئي ٿو. تمام گهڻي ٽريفڪ ۾ سفر ڪرڻ کان، پارڪنگ جي مسئلن کان، انشورنس جي ڏکيائين ۽ ڪار جي مرمتن کان آزادي! اهڙي طرح سان هر سال جيڪي هزارين ڊالر بچايون ٿا، اُن سان اسان لاءِ اِهو ممڪن ٿي پوي ٿو ته پنهنجي پسند جا ڪم ڪري سگهون. مثال هڪ ڪتاب لکڻ.

اسان کي يونين اسڪوائر تي لڳندڙ هارين جي بازار ۾ خاص لطف ايندو آهي، جو اسان جي گهر کان صرف اڌ بلاڪ جي فاصلي تي آهي. اُهي ماڻهو جيڪي آس پاس ۾ فارم، ڊيري ۽ ڪچن بيڪريون هلائيندا آهن هتي هفتي ۾ چار ڏينهن پنهنجو مال وڪڻڻ ايندا آهن. انڊا ۽ مرغيءَ جو گوشت، اهڙي ڳئون جو گوشت جنهن کي هارمون جو انجيڪشن نه لڳايو ويو آهي، فطري طور تي پوکيل گُل ۽ سبزيون، تازو گوشت ۽ مڇي جيڪا مصنوعي هارمونز کان بلڪل پاڪ هوندي آهي. مان سال جي اڪثر ڏينهن ۾ پنهنجو کاڌو اُنهن ئي شين سان تيار ڪندو آهيان، جيڪي اُن بازار ۾ ملنديون آهن. غذائيت ۽ ذائقي سان ڀرپور خوشبودار ۽ ڪئميڪلز کان پاڪ غذائون کائي ڪري اسان پاڻ کي وڌيڪ صحتمند ۽ توانو محسوس ڪندا آهيون. سٺي ننڊ سمهندا آهيون ۽ وڌيڪ صاف ذهن سان سوچيندا آهيون. اسان کي هارين سان واقفيت پيدا ڪرڻ ۾ مزو ايندو آهي ۽ اِن علم سان سڪون محسوس ٿيندو آهي ته اسان جون غذائون ماحولياتي اعتبار سان ذميداراڻن طريقن سان تيار ڪيون وڃن ٿيون. پنهنجي ٺاهيل ٿيلن ۾ کائڻ جون کليل شيون وٺي اچڻ جو مطلب هي آهي ته اسان وٽ پئڪنگ جو ڪچرو تمام گهٽ نڪرندو آهي. شهر ۾ ٽين، گلاس، پلاسٽڪ ۽ اخبارن جي ردي جي ذريعي ٻيهر استعمال جون شيون بڻايون وينديون آهن. ڇنڇر ۽ آچر بازار ۾ هڪ مقامي رضاڪار تنظيم نامياتي گدلاڻ جمع ڪندي آهي، جنهن کي قدرتي ڀاڻ بڻائڻ جي لاءِ استعمال ڪيو ويندو آهي. سچ ته هي آهي ته دنيا جو ماحولياتي نظام اِن لاءِ درهم برهم ٿيو آهي جو اسان تمام گهڻيون ڪارون ۽ هوائي جهاز استعمال ڪيا آهن. اهڙيون غير صحتمند غذائون کاڌيون آهن، جيڪي زمين کي تباهه ڪرڻ وارن طريقن سان تيار ڪيو وينديون آهن، جن سان اُنهن ۾ زهريلا جزا باقي رهجي ويندا آهن ۽ اهڙيون شيون استعمال ڪندا آهيون جن جي غير ضروري پئڪنگ استعمال کان پوءِ اُڇلائي ويندي آهي. ڇا اهڙي قسم جي شين کي ترڪ ڪرڻ واقعي ئي مشڪل آهي؟ ڊيوڊ ڪورٽن اُنهن فوجي سرگرمين جي باري ۾ به سوال اُٿاري ٿو، جيڪي دنيا ۾ ٿيندڙ ماحولياتي تباهيءَ جي 30 سيڪڙو جون ذميدار آهن. ڇا اِهو تمام گهڻو مشڪل آهي ته اسان پنهنجا جهڳڙا غير فوجي طريقن سان حل ڪيون؟ ۽ اصلحو ٺاهڻ وارين فيڪٽرين جي تعداد ۽ اُنهن مان نڪرندڙ اصلحي جي مقدار کي گهٽ ڪيون. ڊيوڊ پنهنجي ڪتاب ۾ اهڙا ڪيترائي سوال اُٿاريا آهن، جن تي اسان کي به غور ڪرڻ جي ضرورت آهي.

zahedahina@hotmail.com

اسان وٽ پنهنجي ماضي جي ڪيتري اهميت آهي؟ ليکڪ : زاهده حنا

ڪجهه ڏينهن اڳ آمريڪا مان آيل هڪ مائٽ ڊاڪٽر سان ملڻ جو اتفاق ٿيو، هو تقريبن 40 سالن کان آمريڪا ۾ آهي. ڊالرن ۾ ڪروڙ پتي آهي ۽ سماجي لحاظ کان به اهم مقام رکي ٿو. پاڪستان ان وقت ايندو آهي جڏهن ڪنهن ڀاڻيجي يا ڀائٽي جي شادي هجي. ان ڏينهن هو اهڙي شادي ۾ شرڪت ڪرڻ لاءِ آيو هو. پاڪستان جي مجموعي صورتحال تي ڏاڍو دل شڪسته هو. هن جو چوڻ هو ته مان جڏهن به ويندو آهيان ته هتان جون حالتون اڳ کان وڌيڪ خراب هونديون آهن ۽ هن ڀيري ته وڌيڪ خراب آهن. خبر ناهي ته ڪجهه هفتن يا مهينن ۾ هتان جي ماڻهن جي ڇا حالت ٿيندي، پهريان ته اسان رڳو ملڪ ۾ موجود مٽن مائٽن لاءِ پريشان هوندا هئاسين پر هاڻي ته سڄي ملڪ لاءِ پريشان آهيون.

هن جو چوڻ هو ته هڪ پاسي اسان دنيا کان امداد ۽ قرض جا طلبگار آهيون، ٻئي پاسي اسان جي حڪمرانن ۽ خوشحال گهرن جا اجايا خرچ ختم نٿا ٿين. خوشحال گهرن جي ڳالهه ته هڪ پاسي پر ڪلارڪ به بنگلي ۾ رهڻ چاهي ٿو ۽ ان لاءِ رشوت کي لازمي سمجهي ٿو. ماڻهو غربت ۽ فاقن کان تنگ ٿي پنهنجا پٽ دهشتگردن کي وڪڻي رهيا آهن يا پٽ پاڻ خاندان جي خوشحالي لاءِ دهشتگردن جي ڀرتي مرڪز جو رخ ڪن ٿا. انهن جو خيال آهي ته هڪ پاسي انهن جي گهر وارن کي لک ٻه لک ملي ويندا ته ٻئي پاسي اهي سڌا جنت ۾ ويندا. جتي 72 حورون انهن جون منتظر هونديون. هن ان خودڪش بمبار جو تفصيلي انٽرويو پڙهيو هو، جنهن چيو هو ته هڪ ڪنوار منهنجي ڪهڙي ڪم جي- آسمان تي 72 ڪنوارون منهنجون منتظر آهن. مون ان کان پڇيو ته ڇا توهان جي دور ۾ تاريخ توهان جي حساب ۾ شامل هئي؟ هو منهنجي ان سوال تي چڪرائجي ويو. هن حيرت سان مونکي ڏٺو ۽ چوڻ لڳو ته مان پڪڙيل خودڪش بمبار جي ڳالهه ڪري رهيو آهيان ۽ تون تاريخ جون ڳالهيون کڻي ويٺي آهين. منهنجو چوڻ هو ته توهان ۽ مان ان خوشنصيب نسل سان تعلق رکون ٿا جنهن کي شروع کان ميٽرڪ تائين تاريخ ۽ جاگرافي پڙهائي ويندي هئي. اسان کي اها خبر پئجي ويندي هئي ته اسان جي ڀرپاسي ڪهڙا ملڪ آهن ۽ هنن جون سرحدون ڪهڙن ملڪن سان ملن ٿيون. اسان کي موئن جو دڙو کان پلاسي جي جنگ، ٽيپو سلطان، برطانوي راڄ ۽ آزادي جي تحريڪ جي باري ۾ ڪجهه نه ڪجهه معلوم ٿي ويندو هو. ان کانپوءِ اسان جا ڪجهه اهڙا ”دانشور“ تعليم کاتي جا سربراهه ٿيا جن نصاب مان تاريخ ۽ جاگرافي ٻنهي کي ڪڍي ڇڏيو، ان کانپوءِ ايندڙ نسل نه بغداد سانحي ۽ نه ٻين سانحن بابت ڪجهه ڄاڻي ٿو نه ان ڳالهه کان واقف آهي ته آزادي جي تحريڪ ۾ اسان کان وڌيڪ ڪهڙن اڪابرن جو حصو هو. اسان جو نئون نسل ته ڍاڪا ٻڏڻ جي سببن کان به واقف ناهي، ان کي بس اهو ٻڌايو وڃي ٿو ته هي سڀ يهود، هنود ۽ نصار جي سازش هئي نه ته اسان جا حڪمران ته کير سان وهنتل هئا  اڄ به انهن جي ”پارسائي“ جو اهو عالم آهي جو سندن دامن نچوڙجي ته فرشتا وضو ڪن.

منهنجي جذبات سان هو به متفق هو ۽ شايد اهي سڀ ماڻهو انهن ڳالهين سان اتفاق ڪندا هوندا جن هن پاڪستان ۾ تمام ڏکي زندگي گذاري وڏيون وڏيون ڪاميابيون حاصل ڪيون آهن. اصل ۾ ڪاميابي جو تعلق ان سان ناهي ته توهان يا توهان جا والدين ڪيترا خوشحال آهن پر ان جو بنيادي تعلق ان شيءِ سان هوندو آهي ته پنهنجي منزل جي چونڊ بلڪ ان حوالي سان توهان جون ترجيحون گهڻيون آهن ۽ توهان جو پنهنجي ڌرتي ۽ ان جي مسئلن سان ڪيترو رشتو آهي. توهان ان جي ماضي سان ڪيتري حد تائين جُڙيَل آهيو. ڪجهه ماڻهو تاريخ جو رشتو ماضي پرستي سان جوڙين ٿا، جڏهن ته تاريخ اسان کي اهي پاسا فراهم ڪري ٿي جن مان اسان پنهنجي وڏن جي غلطين مان سکندا آهيون ۽ پنهنجي مخالفن جي تاريخ مان انهن جي خوبين ۽ انهن جي ڪاميابين جي سببن کان واقف ٿي سگهندا آهيون ان حوالي سان ڪجهه ڏينهن اڳ ڊاڪٽر جعفر احمد جي هڪ لکڻي نظر مان گذري، جنهن ۾ توهان کي به شريڪ ڪرڻ چاهيان ٿي. تاريخ سان تعلق جي حوالي سان هن لکيو آهي ته ”تاريخ سان اسان جو پنهنجو رويو ڪهڙو به هجي اسان لاءِ گهٽ ۾ گهٽ ان ڳالهه جو اندازو ڏکيو نه هئڻ گهرجي ته اڄ دنيا جي ترقي يافته، باشعور ۽ هوشمند معاشرن ۾ تاريخ کي ڪيتري اهميت حاصل آهي. هي معاشرا تاريخ کي ماضي يادِ ماضي جو عذاب ناهن سمجهندا پر ماضي جي حافظي کي مستقبل آفريني لاءِ استعمال ڪرڻ جي ڪوشش ڪندا آهن. اسان روزانو اٿندي ويهندي مغربي تهذيب جي مذمت ۾ مصروف رهندا آهيون. ان تهذيب جي جلد زوال جون اڳڪٿيون ڪندي به ناهيون ٿڪندا. ائين ڪرڻ وقت اسان اهو به ناهيون سوچيندا ته هر تهذيب وانگر مغربي تهذيب کي خوبين ۽ خامين جو مجموعو آهي. هن تهذيب جون پنهنجون ڪاميابيون ۽ پنهنجا ڪجهه تضاد آهن پر اسان کي اڪثر ڪري انهن جا ڪمزور پاسا نمايان طور تي نظر ايندا آهن ۽ اسان مستقبل ۾ انهن جي تباهي ۽ بربادي جي باري ۾ يقين رکندا آهيون ۽ شايد ائين ڪرڻ وقت هڪ قسم جي راحت به محسوس ڪندا آهيون پر جيڪڏهن اسان پنهنجون اکيون بلڪل ئي ٻوٽي ڇڏيون آهن ته اسان کي گهٽ ۾ گهٽ سامهون وارين حقيقتن کي ڏسڻ ۾ به ڏکيائي نه هجڻ گهرجي. تاريخ سان مغربي معاشرن جي رغبت به اهڙي ئي حقيقت آهي ان ڪري ڪير به ڏسي سگهي ٿو ته اهڙن معاشرن ۾ هڪ عام ماڻهو پنهنجي تاريخي ورثي جي حفاظت ۾ ڪيتري دلچسپي رکي ٿو. پراڻين عمارتن کي ان جي اصل شڪل ۾ برقرار رکڻ لاءِ هر سال چڱي خاص رقم گهربل هوندي آهي جيڪا عام طور تي ماڻهن جي چندن مان ئي گڏ ٿيل هوندي آهي. شهرن ۽ رستن جا اصل نالا وقت گذرڻ سان گڏوگڏ يا هر ايندڙ حڪومت سان گڏ تبديل ناهن ڪيا ويندا پر پراڻن نالن جي تسلسل کي ئي پسنديدگي جي نظر سان ڏٺو ويندو آهي. ماضي جي شاعرن، اديبن، مجسما سازن، فنڪارن ۽ سياستدانن جي ڇڏيل شين جي حفاظت ڪئي ويندي آهي. انهن جي لکڻين جا اصل مسودا، انهن جي استعمال ۾ رهندڙ شيون ۽ انهن سان منسوب ٻين شين جي تحفظ لاءِ عجائب  گهر ٺاهيا ويندا آهن ته جيئن موجوده ۽ ايندڙ نسل انهن ماڻهن سان تعلق پيدا ڪري سگهن جن جي ڪاوشن ۽ خدمتن جي نتيجي ۾ انهن جي تهذيب ۽ ثقافت جي نشو وَ نما ٿئي. تهذيب ۽ ثقافت جي رنگارنگي ماضي جي جن تخليقڪارن جي محنتن جو نتيجو آهي انهن معاشرن ۾ انهن تخليقڪارن کي زنده جاويد بڻايو ويو آهي. ماڻهو وڏي ذوق ۽ شوق سان ماضي جي پنهنجي انهن محسنن جي رهائشگاهن ۽ انهن سان لاڳاپيل ٻين عمارتن کي ڏسڻ ويندا آهن. برطانيه ۾ شيڪسپيئر جي پيدائشي جاءِ تي ماڻهن جو هجوم رهي ٿو. برطانيه ۾ پورٽ اسمٿ جي شهر ۾ چارلس ڊڪنز  جو اهو گهر جتي هن اک کولي، سياحن ۽ شاگردن جي دلچسپي جو خاص مرڪز آهي. سالز برگ (آسٽريا) جي هر پاسي موزارٽ جي خوشبوءِ محسوس ٿئي ٿي، جنهن جنهن گهر ۾ هن پنهنجي زندگي جا ڏينهن گذاريا ۽ جتي جتي پنهنجي موسيقي جا سُر ڇيڙيا هي سڀ جايون هاڻي قومي يادگار بڻجي ويون آهن ۽ شوقين وڏي اشتياق سان انهن جاين کي ڏسڻ لاءِ وڃن ٿا. جيڪو مقام موزارٽ جو آسٽريليا ۾ آهي اهو ئي مقام اٽلي ۾ مائيڪل انجليو، جرمني ۾ بيٿو ون ۽ گوئيٽي ۽ فرانس ۾ ٻوليئر کي حاصل آهي. تاريخ جي عوام ۾ مقبوليت ئي پيرس کي آرٽ گيلرين جو شهر بڻائي ڇڏيو آهي. جرمني، هالينڊ، روس، اسپين، يونان، مقصد ته مغربي دنيا جو اهو ڪهڙو ملڪ آهي، جتان جي ثقافتي زندگي اتان جي تاريخ کي جهلڪين سان ڀريل نظر نٿي اچي. ايترو ئي نه پر ماڻهن جي ذاتي زندگين ۾ به اهڙين مشڪلاتن کي وڏو عمل دخل هوندو آهي. جنهن جو سڌو سنئون تعلق ماضي جي تحفظ سان هوندو آهي. ماڻهو پنهنجي اباڻي ملڪيت جون شيون سنڀالي رکندا آهن. پنهنجا شجراع ٺهرائڻ جو اڪثر ماڻهن کي شوق هوندو آهي. هي سڀ روَيا اهو ظاهر ڪن ٿا ته پنهنجي ماضي سان رشتو جوڙي رکڻ ۽ ان کي هر وقت پيش نظر رکڻ هڪ دلچسپ مشغلي ۽ هڪ ڀرپور سرگرمي جي حيثيت رکي ٿو. هي نه وقت جو زيان آهي ۽ نه ئي ماضي پرستي. ماضي سان رشتو جوڙي رکڻ ماضي کي دُهرائڻ خواهش برابر به ناهي. جيڪڏهن ان رشتي جو مطلب ماضي کي دُهرائڻ هجي ها ته مغربي معاشرا اڄ پنهنجي ماضي ۾ ئي رهيا پيا هجن ها ۽ انهن ترقي جون اهي منزلون طئي نه ڪيون هجن ٿا، جن اڄ سڄي دنيا کي حيران ڪري ڇڏيو آهي.

ڊاڪٽر جعفر جي هي تحرير پڙهي مون کي 88-1987ع جا اهي ڏينهن ياد آيا جڏهن آئون لنڊن ۾ هئس ۽ آڪسفورڊ يونيورسٽي ۾ ان ڳالهه تي وڏي وٺ وٺان لڳي پئي هئي ته هڪ نئين منتظم يونيورسٽي جي ڪنهن عمارت تي لڳل سوين سال پراڻي مُورتي کي صاف ڪرائڻ پئي چاهيو ۽ نيٺ ان کي اهو فيصلو واپس وٺڻو پيو. ڇو ته ماڻهن ۽ خاص طور تي شاگردن ۽ دانشورن جو چوڻ هو ته هي اسان جي تاريخ آهي. هڪ اسان آهيون جيڪي چوکنڊي جي قبرستان مان سرون ڪڍي پنهنجي گهرن ۾ کڻي وڃون ٿا. موئن جي دڙي جا آثا برسات کانپوءِ مٽجڻ لڳن ٿا ته اسان کي ڪابه ڳڻتي ناهي هوندي. ٺٽي جي شاهجهان مسجد جي ڀتن سان گڏ اسان جيڪو سلوڪ ڪريون ٿا اهو تاريخي ورثي جي حفاظت سان شرمناڪ مذاق آهي. پنهنجي ماضي سان اهو رويو رکي اسان پنهنجي مستقبل کي ڪيئن سنواري سگهون ٿا. هي هڪ اهڙو سوال آهي جنهن تي اسان کي انفرادي ۽ اجتماعي ٻنهي حوالن سان سوچڻ گهرجي.

zahedahina@hotmail.com

تصوير جا مختلف رُخ ليکڪ : زاهده حنا

زاهده حنا

زاهده حنا

تعليم جي اهميت سمجهڻ واري هر امير ۽ غريب گهراڻي ۾ ڇوڪري ۽ ڇُوڪري جي زندگي اِن قاعدي کان شروع ٿئي ٿئي، جنهن ۾ ”الف“ سا ”اک“ ”ب“ سان ”بدڪ“ ۽ ”جيم“ سان ”جتي“ جي تصوير هوندي آهي. هي قاعدو ٻارن جي زندگيءَ ۾ روشنيءَ جو ڪرڻو هوندو آهي. خود ئي سوچيو ته جيڪڏهن اسان اِهو قاعدو نه پڙهيو هُجي ها ته زندگي ڪهڙين ڪهڙين نعمتن کان محروم هُجي ها.

اِهو ته هاڻ ڪجهه سال پهرين خبر پئي آهي ته هڪ ”القاعده“ به آهي، جيڪا خوف ۽ دهشت جي علامت آهي ۽ جنهن جي فرضن ۾ اِهو شامل آهي ته اُها پنهنجي مقصدن جي حاصلات لاءِ پنهنجن ئي ماڻهن کي مارڻ ۽ وستين کي ويران ڪرڻ کان به نه ڪيٻائي. ”القاعده“ جي خون ۾ لت پت ڪارنامن جي سڄي دنيا ۾ ڌُم آهي. اِهوئي سبب آهي ته دنيا جا صحافي ۽ تجزيا نگار ۽ ڪالم نويس اِن تنظيم تي لکي لکي ڍير لڳائي چُڪا آهن. هن وقت تائين ڪيترائي ڪتاب شايع ٿي چُڪا آهن ۽ سوين مضمون، اُنهن مان هڪ مضمون ڪجهه ڏينهن پهرين نظر مان گذريو. دل چوي ٿي ته اُن جا ڪجهه ٽڪرا اوهان پڙهندڙن جي نظر ڪيان. هي مضمون جي ايم فورسٽ جو تحرير ڪيل آهي. فورسٽ هڪ آمريڪي اداري ۾ ڊائريڪٽر آف ٽيررزم اسٽڊيز ۽ ڪامبيٽنگ ٽيررزم سينٽر ۾ پروفيسر آهي. هُن ائين ته ڪيترائي ڪتاب لکيا آهن پر هُن جو هڪ ڪتاب Countering Terrorism and Insurgency in the 21st Century: International Perspective جي اڄڪلهه ڌُم متل آهي. هن جو هيءُ ڪتاب ٽن جلدن تي مشتمل آهي. هو شايد مختصر ڪرڻ جو قائل نه آهي. هُن جا ڪجهه ٻيا ڪتاب به ٻن يا ٽن جلدن تي ڦهليل آهن.

ان مضمون ۾ فورسٽ القاعده جو ذڪر هڪ مختلف نظر سان ڪيو آهي. فورسٽ جو چوڻ آهي ته گذريل ڪيترن ئي سالن جي دوران اڳوڻي بش انتظاميا القاعده کي ميڊيا جي سامهون هڪ اهڙي خوفناڪ ڪردار ۾ پيش ڪيو، جنهن سان اِهو تاثر پيدا ٿيو ته ڄڻ ڪا خوفناڪ بلا انڌيري ۾ لڪي ويٺي آهي، جيڪا موقعو ملندي ئي آمريڪا تي حملو ڪري ڏيندي- پر هن تنظيم جي اندر به ٽوڙ ڦوڙ تي ڌيان تمام گهٽ ڏنو ويو. ڪا به خفيه تنظيم پنهنجي ڪاررواين جي لاءِ جن خدشن جو شڪار هوندي آهي، القاعده به اهڙي ئي تنظيمي، انتظامي، اتحادي ۽ ٻين خدشن ۾ گهيريل آهي، جنهن سان اُن جي مستقبل جي متعلق ڪيترائي سواليه نشان اڀِري سامهون اچن ٿا.

القاعده جي تنظيم سڀ کان وڌيڪ فتويٰ جي طاقت کان خوفزده آهي. اُها ڄاڻي ٿي ته مختلف مفتين جا فتويٰ اُن کي بندوق جي گولي يا ميزائل کان وڌيڪ نقصان پهچائي سگهن ٿا. القاعده جي مسلم دنيا ۾ بقا جو راز اُن جي پروپيگنڊا جي قوت جي ڪري مڃيو وڃي ٿو ۽ اُن جي ناڪام ٿيڻ سان القاعده نه صرف پنهنجي حمايت کان محروم ٿي سگهي ٿي، پر اُن تحريڪ جو مستقبل به اونداهو ٿي وڃڻ جو خدشو آهي. اِهوئي سبب آهي ته القاعده جا رهنما سعودي عرب جي پهرين نمبر مفتي شيخ عبدالعزيز الشيخ جي اِن هدايت کان پريشان آهن، جيڪا هن سعودين کي جهادي سرگرمين کان پري رکڻ جي لاءِ جاري ڪئي ته جيئن اِهي ماڻهو عراق وڃي ڪري آمريڪا جي زير ڪمان وڙهڻ واري اتحادي فوجن جي خلاف ڪارروائين ۾ حصو نه وٺن. اهڙي طرح مصر جي عسڪري تنظيم جي اڳوڻي رهنما ۽ ايمن الظواهري جي ويجهي دوست سيد امام الشريف جو گذريل ڪجهه ڏينهن ۾ هڪ ڪتاب شايع ٿيو. اُن ڪتاب ۾ قانوني ۽ مذهبي معيار کي پرکيندي جهاد جي عسڪري پهلو کان بيزاريءَ جو اظهار ڪيو ويو. هيڏانهن پاڪستان جي صوبي سرحد سان تعلق رکندڙ زين العابدين به اها فتويٰ جاري ڪئي ته پاڪستان جا طالبان اسلام جي اصل روح کان دور وڃي چُڪا آهن، ڇاڪاڻ ته اُهي فساد برپا ڪن ٿا ۽ اسلامي تعليم کان دوري ڪافراڻن خيالن کي وڌائيندي آهي، اهڙي قسم جي بيانن ڪجهه بنياد پرست عنصرن جي سوچ ۾ تبديلي جو تاثر ڏنو آهي. جنهن سان القاعده جي اثر ۽ افرادي قوت ۾ گهٽتائي آئي آهي.

فورسٽ جو چوڻ آهي ته القاعده جي بنيادي مقصدن ۾ اِهو شامل آهي ته اُها سياسي طاقت حاصل ڪري. هيءَ تنظيم مذهبي همدردي حاصل ڪرڻ جي لاءِ هر قسم جا حربا استعمال ڪندي رهي آهي. پر ڏاڪي به ڏاڪي القاعده جي طريقه واردات ۽ غير يقيني مستقبل جي ڪري مسلم دنيا ۾ اُن جي حمايت ۾ گهٽتائي آئي آهي. القاعده عوامي راءِ کي پنهنجي حق ۾ هموار ڪرڻ جي لاءِ پروپيگنڊي تي تمام وڏو سرمايو خرچ ڪندي آهي ۽ اهڙي طرح اُن کي پنهنجا ٽارگيٽ ۽ وسيلا حاصل ڪرڻ ۾ آساني ٿيندي آهي. جيئن ئي اُها ماڻهن کي قائل ڪرڻ ۾ ناڪام ٿيندي ته پوءِ اُها عوامي طاقت تان هٿ ڌوئي ويهندي ۽ پنهنجي انجام کي پهچي ويندي. اِها ڳالهه به دلچسپيءَ کان خالي نه آهي ته ٻيون انتهاپسند تنظيمون (حماس ۽ اخوان المسلمين وغيره) به القاعده کان مختلف آهن. سياستدان عمومي طور تي بنياد پرستن کي هڪ ئي نظر سان ڏسندا آهن ۽ اُنهن کي هڪ ئي ذهن جي پيداوار قرار ڏيندا آهن پر اِها به حقيقت آهي ته حماس، اُسامه بن لادن جي گروپ سان تعلق کي مسلسل رد ڪندي آئي آهي ۽ مسلم برادري به ڪيترن ئي اسلامي ملڪن ۾ رهندي القاعده جي ليڊرن جي ڪارروائين جي مذمت ڪرڻ ۾ پوئتي ناهي رهي. اُن کي پاڪستان، انڊونيشيا، الجيريا، مراڪش، تيونس ۽ ٻين ڪيترن ئي ملڪن جي مختلف عنصرن کان تعاون ملندو رهيو آهي. پر اجتماعي طور تي مسلمان اُن جي حمايت نٿا ڪن، ۽ اُنهن جي مخالفت جاري رکيو اچن پيا. وڌيڪ اِهو ته القاعده کي فلسطيني علائقن ۾ ڪا به پذيرائي ناهي ملي پر اردن، مصر ۽ سعودي عرب مان به ان جا پير اُکڙي رهيا آهن. مختصر اِهو ته القاعده کي پنهنجي اخلاقي حيثيت برقرار رکڻ لاءِ مشڪلاتون ڏسڻيون پون ٿيون. آمريڪا ۽ اُن جا اتحادي القاعده جي مشڪلاتن ۾ وڌيڪ اضافي جو سبب بڻجي رهيا آهن،جنهن سان اُنهن جون آپريشن ۽ ٻيون ڪارروايون بُري طريقي سان متاثر ٿيون آهن.

آخر ۾ القاعده جي طاقت ۽ ڪمزوري جو احاطو ڪرڻ لاءِ فورسٽ لکيو آهي ته اِهو چوڻ اجايو نه هوندو ته القاعده جي مختلف شعبن جي پاڻ ۾ هم آهنگي تي مختلف راءِ سامهون آيون آهن. ڪجهه آن لائين جهادين آمريڪا جي هاڻوڪي اليڪشن ۾ افراتفري ڦهلائڻ يا مڪمل سبوتاز ڪرڻ جي عمل کي نظرانداز ڪرڻ تي القاعده جي ڪردار تي گهري مايوسيءَ جو اظهار ڪيو آهي. انهن جو چوڻ هو ته اهو جهادي خيالن کي فروغ ڏيڻ جو بهترين موقعو هو، جنهن مان فائدو نه کنيو ويو. عسڪريت پسندن وٽ بي صبريءَ جو عنصر تمام گهڻو ڏٺو ويو آهي. اُن کان علاوه القاعده جي تنظيم جا ڪارڪن پنهنجي حمايتين کي مطمعن ڪرڻ لاءِ پنهنجي ڪارڪردگيءَ جي حوالي سان پريشانيءَ ۾ مبتلا نظر اچن ٿا. 1989 ۾ افغان جنگ ۾ به ڏٺو ويو هو ته عرب مجاهدن کي روسي فوجن جي وطن واپسيءَ کان پوءِ نظرانداز ڪيو ويو هو، پوءِ اُنهن هڪ وڏي طاقت سان جنگ جي دوران پنهنجي بيقاعده ڪارروائين ۾ پنهنجي مهارت کي خوب استعمال ڪيو هو. انهن مان تجربيڪار فردن ويهين صديءَ جي پڄاڻيءَ تي القاعده جو بنياد رکيو ۽ 9/11 جي واقعن جي منصوبه بندي به ڪئي. القاعده ۾ اُهي ماڻهو جيڪي هاڻ شامل ٿيا آهن، اُهي ايتري اهميت جا حامل نه آهن. ڇو ته اُهي اِن پئماني جي مهارت نٿا رکن. وڌيڪ اِهو ته اُنهن ۾ وسيع علم، ڳجهي معلومات ۽ تجربي جي کوٽ آهي. انهن ۾ ڪي صرف ڪجهه ڪري ڏيکارڻ جي خواهش ۾ مبتلا آهن. هي ماڻهو ٽريننگ ڪئمپن ۾ تربيت وٺي ڪري ئي ڪجهه ڪرڻ جي قابل ٿي سگهن ٿا ۽ ٻيو وڏو تاثر اِهو آهي ته هي ماڻهو عراق ۾ نئين ڀرتين جي پروگرام ۾ شامل ٿي ڪري به پنهنجي عسڪري مهارت ۾ اضافو ڪري سگهن ٿا، پر القاعده کي سڀ کان وڏو اِهو چئلينج درپيش آهي ته ڪهڙي طرح پنهنجي تنظيم کي وڌيڪ بهتر بڻايو وڃي ته جيئن ذاتي ذريعن سان حاصل ڪيل ڳجهي معلومات جي بنياد تي فائدو حاصل ڪري سگهجي.

فورسٽ پنهنجي معلومات جي آڌار تي تجزيو ڪيو آهي ته القاعده هاڻي دهشتگرديءَ جي خلاف قدمن ۽ خاص طور تي مسلم عالمن جي پاران مخالفت ۽ اندروني مسئلن جي ٽوڙ ڦوڙ جو شڪار ٿي چڪي آهي. اُن کي ان خوف اچي ورايو آهي ته سرگرم نه رهڻ سان ڪٿي اُن جو مستقبل زوال پذير نه ٿي وڃي. ان جي اعليٰ قيادت کي خوف آهي ته اُن جا ميمبر ۽ اُن سان همدردي رکڻ وارا ٻاهريان عنصر اُن سان وابسطه سموريون اُميدون آهسته آهسته دم ٽوڙي نه وڃن ۽ اُن سان گڏوگڏ ئي سرمائي جي گهٽتائي، نئين ڀرتين ۾ رُڪاوٽون، محفوظ پناهه گاهون تلاش ڪرڻ ۾ ڏکيائي اُنهن جي لاءِ وڌيڪ مشڪلاتن جو سبب بڻجي سگهي ٿي.

هڪ اهڙي زماني ۾ جڏهن پاڪستان ۾ انتهاپسندي، عسڪريت پسندي ۽ القاعده سان وابستگي رکڻ واري طالبان جي خلاف حڪومتِ پاڪستان فوجي ڪارروائي جو آغاز ڪري چُڪي آهي، ڪجهه تجزيي نگار ۽ ڪالم نگار اهڙا به آهن جيڪي اِهو چوندي ٻڌا ويا آهن ته نه طالبان کي شڪست ڏئي سگهجي ٿي ۽ نه القاعده جي قلعي ۾ ڏارون وجهي سگهجن ٿيون. اُنهن تجزين ۽ تبصرن پاڪستاني عوام کي خوف ۾ مبتلا ڪري رکيو آهي. اِن حوالي سان فورسٽ جو تجزيو ”القاعده“ جي باري ۾ اسان جي سامهون تصوير جو هڪ مختلف رُخ پيش ڪري ٿو.

جمهوري جدوجهد ۾ سڀ کان وڏي رڪاوٽ ليکڪ : زاهده حنا

زاهده حنا

زاهده حنا

ڪنهن مشهور شخصيت جي سالگرهه جي تقريب جو ذڪر ٿئي ته نظرن سامهون رنگ برنگي روشنيون، گلن جا گلدستا، ڪيڪ، تحفا ۽ مسڪرائيندڙ ڪيترائي چهرا ڦرڻ لڳندا آهن پر 19 جون تي هڪ اهڙي سالگرهه ملهائي وئي، جنهن ۾ دنيا جي مختلف نسلن، قوميتن ۽ عقيدن جا ماڻهو شريڪ ٿيا پر اها عورت موجود نه هئي، جنهن جي هي سالگرهه هئي.

اعليٰ ذهن رکندڙ هي هڪ اهڙي عورت جي 64هين سالگرهه هئي جيڪا سلاخن پٺيان هئي ۽ هينئر تائين پنهنجا 14 جنم ڏينهن ڪنڊيدار تارن پٺيان ۽ سنگينين جي سايي ۾ گذاري چڪي آهي. برما جي شهر رنگون ۾ 19 سالن کان نظربندي جي ڏينهن ڪاٽڻ واري آنگ سان سوچي جڏهن دهلي آڪسفورڊ ۽ لنڊن ۾ آزادي جا ڏينهن گذري رهي هئي، پنهنجي سائيڪل تي هوءَ يونيورسٽي اندر گهمندي ڦرندي، پنهنجين سهيلين سان گڏ ڪفايت شعاري سان سبزي جي خريداري ڪندي نظر ايندي هئي ته ڪنهن جي وهم گمان ۾ به نه هو ته هي نازڪ نفيس ڇوڪري ڪجهه سالن جي اندر عالمي شهرت حاصل ڪرڻ واري آهي. هوءَ خود به اهو نه پئي ڄاڻي ته هن جو عزم ۽ ارادو کيس پنهنجي ملڪ جي ماڻهن جي نظرن ۾ تقدس جو درجو ڏيندو برما جي هڪ مقتول اڳواڻ جي هي نازڪ نفيس ڌي جنهن شاگردي وارو زمانو هندستان ۽ پاڪستان ۾ گذاريو. هڪ برطانوي پروفيسر سان زوردار عشق ڪيو، شادي ڪئي ۽ ٻن ٻارن جي ماءُ بڻي.

ڊگهي جلاوطني کانپوءِ پنهنجي وطن واپس موٽي ته ان لاءِ ته هن جي ماءُ موت جي بستري تي هئي ۽ هي ان جي سار سنڀال جي سعادت کان محروم رهڻ نه پئي چاهي. سوچي ڪڏهن سوچيو به نه هو ته هو پنهنجي ماءُ جي پرگهور لهڻ لاءِ سالن کانپوءِ پنهنجي وطن جي سرزمين تي قدم رکي رهي آهي ۽ اوچتو برما جي پريشان حال ۽ فوجي حڪومت جي هٿان ذليل ۽ خوار ماڻهن جي نظرن جو مرڪز بڻجي ويندي. جمهوريت جي بحالي ۽ آمريت سان ويڙهه لاءِ هو ان کي پنهنجين سمورين اميدن جو محور بڻائيندا، ان تي اعتبار ڪندا ۽ اهو سمجهندا ته هو انهن جي اڳواڻي ڪري سگهندي.

سوچي جو اهو سفر جيڪو هن پنهنجي مرندڙ ماءُ سان گڏ آخري لمحا گذارڻ لاءِ ڪيو هو، ان هن جي سموري زندگي بدلائي ڇڏي. محبوب جيون ساٿي کان دائمي جدائي ۽ پٽن جي قربت کان محروم سوچي لاءِ ڪيتري ڏکي هوندي، ان جو اندازو ڪرڻ ڏکيو ناهي. خاص ڪري هن جي دوستن لاءِ جن کيس هميشه اهڙو فرد سمجهيو جنهن کي پنهنجي خاندان ۽ مشرقي خاندان جي روايتن سان گهري وابستگي هئي پر هو اهو نه پيا ڄاڻن ته سوچي جيڪا ٻڌمت جي مڃڻ واري آهي، ان لاءِ خاندان کان وڌيڪ اهم ۽ عظيم ان جي وطن جا ماڻهو آهن جيڪي زنجير پاتل آهن ۽ پنهنجي محبوب ۽ مقتول اڳواڻ جي ڌيءَ جي حيثيت سان پنهنجون سموريون اميدون ان سان وابسطه ڪري ويٺا آهن. هتي هي ڳالهه وساري نٿي سگهجي ته جنهن جا 3 ڀائر، ڀيڻ ننڍي عمر ۾ ئي ختم ٿي چڪا هئا ۽ هن جو سڀ کان وڏو ڀاءُ ”سان او“ 1988ع کان هينئر تائين هن جي جمهوري جدوجهد کي بيوقوفي سمجهندو آهي، هو برما جي فوجي حڪمرانن جي ويجهو آهي ۽ جنهن جي اباڻي گهر ۾ سوچي کي 13 سالن کان قيد ۾ رکيو ويو آهي، ان کي عدالتي ڪارروائي ذريعي حاصل ڪرڻ جي به ڪوشش ڪندو رهيو آهي.

هوءَ 1988ع ۾ برما پهتي، 1990ع ۾ برما جي فوجي حڪمرانن مجبوري ۾ چونڊون ڪرايون پر سوچي کي انهن ۾ حصو وٺڻ جي اجازت نه ملي. برما جي جنرلن جو خيال هو ته اها سياسي پارٽي جيڪا هنگامي طور تي سوچي جي نگراني ۾ ٺاهي وئي هئي اها مشڪل سان ڪجهه سيٽون کٽي سگهندي پر انهن چونڊن ۾ سوچي جي پارٽي ناقابل يقين حد تائين وڏي اڪثريت سان ڪامياب ٿي ۽ سوچي جي ان ڪاميابي برما جي جنرلن کي ايترو خوفزده ڪيو جو اڄ تائين انهن سوچي کي يا ته جيل ۾ رکيو يا پنهنجي گهر ۾ فوجي نگراني هيٺ. هن جي نظربندي جو مدو جڏهن به ختم ٿيڻ وارو ٿيو ان ۾ سال ٻن جو اضافو ڪيو ويو. 27 مئي 2009ع تي هن جي نظربندي جو مدو ختم ٿيڻ وارو هو ۽ هڪ آمريڪي سياح برما جي جنرلن کي هڪ نئون موقعو فراهم ڪري ڇڏيو. ڪجهه ماڻهن جو چوڻ آهي ته ان آمريڪي سياح هي سڀ ڪجهه حڪمرانن جي اشاري تي ڪيو ته جيئن سوچي تي نئون ڪيس هلائجي.

هي آمريڪي جنهن جي دعويٰ آهي ته هو سوچي جي سياسي نظرين جي بنياد تي احترام ڪري ٿو ۽ ان سان ملاقات ڪرڻ چاهي ٿو، پر حڪومتي پابندين سبب سوچي سان ملڻ ممڪن نه هو. ان ڪري هن سوچي جي گهر جي چؤڦير ٺهيل ڍنڍ پار ڪئي ۽ شام جو جڏهن هو هن جي گهر جي ڏاڪڻين تائين پهتو ته هن جو حال تباهه هو. هي سمورو منظر ڍنڍ جي ٻئي ڪناري تي بيٺل گارڊ ڏسندا رهيا پر انهن آمريڪي سياح تي ڪوئي اعتراض نه ڪيو. سوچي ۽ ان سان گڏ رهندڙ ٻن مددگار عورتن ان آمريڪي سياح کي چيو ته هو واپس هليو وڃي ڇو ته سوچي کي جن شرطن تحت ان جي اباڻي گهر نظربند ڪيو ويو هو، ان ۾ اهو شرط به شامل هو ته هن سان جيڪڏهن ڪڏهن ڪنهن به صحافي يا ملاقاتي جي ملڻ جي اجازت ڏني وئي ته ان کي سج لهڻ تائين گهر واپس وڃڻو پوندو.

ٻئي ڏينهن صبح سوچي ان ”ڏوهه“ ۾ گرفتار ٿي رنگون جي بدنام زمانا جيل ۾ پهچائي وئي ته هن پنهنجي قيد جي شرطن جي خلاف ورزي ڪئي آهي. هاڻي ان تي جيل ۾ ڪيس هلي رهيو آهي ۽ امڪان ان ڳالهه جو آهي ته ان کي پنجن سالن تائين جيل جي ڪنهن اهڙي ڪوٺڙيءَ ۾ بند ڪيو ويندو جتي تازي هوا جو گذر به ڏکيو هوندو. دنيا ۾ سوچي جو احترام هر گذرندڙ ڏينهن سان گڏ وڌيو آهي، هن کي امن جو نوبل انعام ڏنو ويو آهي ۽ هن جي آزادي لاءِ دنيا جا صدر، وزيراعظم، گڏيل قومن جا اعليٰ عهديدار ۽ دنيا جا نالي وارا ماڻهو اپيلون ڪندا رهيا آهن. 19 جون 2009ع تي هوءَ 64 سالن جي ٿي وئي آهي ۽ هن پنهنجي پهري تي مقرر جيل جي گارڊن سان گڏ کاڌو کائي ۽ ڪيڪ ڪٽي پنهنجي سالگرهه ملهائي.

هوءَ ايشيا جي اهڙي ملڪ ۾ هيروئن جو درجو رکي ٿي جنهن تي قابض جنرلن 8 آگسٽ 1988ع تي جمهوريت جي حق ۾ مظاهرو ڪندڙن کي ان وحشت ۽ بربريت سان ڪچليو هيو جو رڳو رنگون ۾ هزارين ماڻهو ماريا ويا هئا ۽ چند ڪلاڪن ۾ فورڪ لفٽرز ۽ ڊمپرز ذريعي انهن جا لاش ٽرڪن تي کڻي رنگون جي ڀرپاسي ۾ کوٽيل وڏن وڏن کڏن ۾ پوريا ويا هئا ۽ انهن مٿان روڊ رولر هلايا ويا هئا، ان کانپوءِ جڏهن به حڪومت خلاف احتجاج ٿيو ان کي انهيءَ سختي سان ڪچليو ويو.

برما جي جمهوري جدوجهد کي سڄي دنيا جي جمهوريت پسندن ۽ انساني حقن جي تنظيمن جي حمايت حاصل آهي. هي ماڻهو هر سال سوچي جي سالگرهه ۽ ٻين موقعن تي مظاهرا ڪندا آهن ۽ برما جي جنرلن خلاف آواز اٿاريندا آهن. هن ڀيري دنيا جي انهن سڀني اهم سياستدانن، انساني حقن جي تنظيمن لاءِ ڪم ڪندڙ اديبن دانشورن ۽ صحافين لاءِ هڪ خصوصي تنظيم ٺاهي آهي، ان تحت سؤ اهڙا مشهور ۽ اهم ماڻهو جيڪي ڪنهن نه ڪنهن وقت جيل ۾ رهيا انهن هڪ پٽيشن تي صحيحون ڪيون آهن، جنهن ۾ گڏيل قومن جي جنرل اسيمبلي کي چيو ويو آهي ته اها سوچي جي آزادي جي ڪوششن کانسواءِ عالمي سطح تي ننڍن هٿيارن جي برما ۾ درآمد تي مڪمل پابندي وجهي، ڇو ته هي اهي ننڍا هٿيار آهن جن سان فوجي حڪومت جمهوريت لاءِ جدوجهد ڪندڙن جو قتل عام ڪندي آهي.

سوچي جي مسلسل قيد ۽ بند کي ڪيترائي ايشيائي اڳواڻ ”ايشيا لاءِ شرمناڪ قرار ڏين ٿا“ ڪجهه ڏينهن اندر آمريڪا، فرانس، جرمني ۽ ڪن ٻين ملڪن سوچي جي آزادي جو پرزور اپيلون ڪيون آهن ۽ هندستان ۽ چين تي زور ڏنو آهي ته اهي سوچي جي آزادي لاءِ پنهنجو اثر رسوخ استعمال ڪندا. فرانس جي خاتون اول چيو آهي ته سوچي اهڙي پوزيشن ۾ آهي جو ان کي جيل ۾ رکيو ويو ته سندس جان وڃي سگهي ٿي. ايران جي شيرين عبادي جنهن کي امن جو نوبل انعام مليو آهي، ان به سوچي جي آزادي جي اپيل ڪئي آهي ۽ بالي ووڊ جا وڏا وڏا اداڪار- مثال طور ميڊونا، جيوليا رابرٽس، بريڊ پَٽِ، ڊيوڊ بيڪهم به ان اپيل ۾ پوئتي ناهن.

سوچي جو معاملو هجي يا ان نوعيت جو ڪو ٻيو غير جمهوري قدم جيڪو ڪنهن به فوجي حڪومت دنيا ۾ ڪٿي به ڪيو هجي ان جي باري ۾ عالمي سطح تي عوام جي راءِ ڪهڙي به هجي مسئلو اهو آهي ته دنيا جون ڪجهه حڪومتون پنهنجو ٻٽو ڪردار رکن ٿيون. هڪ حقيقي ڪردار آهي، جنهن جون ترجيحون ڪجهه ٻيون هونديون آهن پر چوڻ جي حد تائين اهي انساني حقن ۽ جمهوريت جي ڳالهه ڪنديون آهن اهو ٻٽو رويو دنيا ۾ جمهوري جدوجهد جي رستي ۾ سڀ کان وڏي رڪاوٽ آهي.

zahidahina@hotmail.com