اچو ته هڪ آدرشي سنڌ جو رستو کوٽو ٿيڻ کان بچايون! ليکڪ : امر سنڌو

امر سنڌو

”جيئن ڪڪڙ سير وجهي ڦٿڪڻ لاءِ ڇڏبو آهي، تيئن انهن ظالمن منهنجي شازيه کي قسطن ۾ ماريو. پهرين گولي هنن شازيه کي ڪک ۾ هنئي، هوءَ ڦٿڪندي رهي ته ٻين عورتن کي ڪمري کان ٻاهر ڪڍيو ويو…پاڻ بچائڻ لاءِ هُن پنهنجو هٿ آڏو ڏنو ته ٻي گولي هن جون ٽي آڱريون چيري ڇڏيون هيون…هوءَ اڃا ڦٿڪي پئي ته اوڙي پاڙي مان ڪنهن گولين جو آواز ٻڌي رڙ ڪئي ته ڪنهن کي ٿا بيگناهه ماريو…جوابدار وري ڪمري کان ٻاهر نڪري شازيه کي ڦٿڪندو، لڇندو ڇڏي پاڙي واري کي ڇڙٻ ڏيندي چيو ته، ڀڄ هتان نه ته توکي نه اُن سان ڪارو ڪريان ۽ هو واپس آيو، شازيه کي اڃا ساهه هو…هن ٽئين گولي سندس اک ۾ هنئي، جيڪا اک جو تارو ڇليندي ٻئي پاسي کان نڪري ويئي….“ هوءَ شازيه جي بدنصيب ماءُ هئي، سندس اکين جا ڳوڙها خشڪ هئا، سندس ٻوليءَ ۾ باهه ۽ سندس اندر ۾ ٽانڊن تي لمحو لمحو پچندڙ وجود هو. هن جو سڄو وجود ڦٿڪي ۽ لڇي رهيو هو، جڏهن هوءَ سوشل سائنس جي فائنل ايئر جي پنهنجي خوبصورت ڌيءَ شازيه ابڙو جي قتل جي واردات بيان ڪري رهي هئي. ”توهان جوان آهيو، توهان کي خبر آهي ته جواني جو نور ڇا هوندو آهي، جواني جي روشني ۾ ڪيڏي نه چٽائي هوندي آهي، قاتل قهاري، ان نور جو نشانو وٺي گولي چٽي.“ هن ماءُ جي دانهن عرش هلايو ٿي يا نه، پر اسان جا روح ڏڪيا ٿي ته جن عورتن جا معصوم ٻار ائين ڪٺا وڃن، سي ڪيئن نه ٻه اڌ ٿي زندگي گهارينديون آهن. هن دانهن ڪندي، پيٽ تان ڪپڙو مٿي ڪندي چيو، ”هن پيٽ ۾ مون کيس ڏهه مهينا پنهنجي رت سان جوڙيو هو، مون اوجاڳن سان، پيٽ بکيئي سان، ڏک سور سان کيس پاليو هو. منهنجي مالڪي، هڪ ڏينهن ۾ بندوق جي فائرن سان ختم. هنن منهنجو آنڊو وڍي، منهنجو پيٽ چيري ڇڏيو آهي، هنن منهنجي  ارمانن جو خون ڪيو آهي، هنن ”ڪارنهن“ جي ٽڪي سان منهنجي کير جهڙي اجري ڌيءَ ڪٺي آهي.“ هن وڌيڪ دانهيون ته، ”هنن رات جي ماني لاءِ کين سڏايو هو، سئو رپين جو ڪڪڙ ڪهي هنن منهنجي ٻارن جي دعوت ڪئي هئي ۽ پوءِ هنن بندوق جي فائرن سان منهنجي ڌيءَ ڪهي حرام ڪئي ۽ پنهنجو سئو رپئي جو ڪڪڙ حلال ڪيو. منهنجي چوويهه سالن جي ڌيءَ جي ڄمار، منهنجي رت خون جا اوجاڳا انهن هڪ رات ۾ لاهي پورا ڪيا.“

هن هڪ ماءُ جو آنڊو ئي نه وڍيو ويو هو، پر هن جو روح به سير هڻي ڦٿڪڻ لاءِ ڇڏيو ويو هو. هن جي سموري ڄمار جا سور، ٿڪ، اوجاڳا، ذلتون ۽ زماني جا ڏنل زخم ٻيهر ساوا ٿي پيا هئا. ماضي ۾ هن بدقسمت ماءُ لاءِ نه ڪي وڏا سک هئا ۽ نه ڪي گهڻيون خوشيون هيون، شازيه هن جي سموري درد جي دوا بنجڻي هئي. ڪي اٺٽيهه سال اڳ هن ڳوٺ ملان ابڙو ڇڏيو هو، باقراڻي ٿاڻي جي حد ۾ ايندڙ لاڙڪاڻي جي ان ئي ڳوٺ ملان ابڙو ۾ اهو قهر جو پهريون واقعو هو، جنهن ۾ ”ڪارنهن“ جي الزام هيٺ هن ماءُ جي معصوم ڌيءَ کي خون ۾ وهنجاريو ويو. ”شازيه ڦٿڪي ڦٿڪي دم ڏنو هو، رت جو تلاءُ هو، جنهن کي ”ڍاڪون“ ۾ ڀري چانڊڪا اسپتال کڻي ويا…ڍاڪون ۾ ڀريل اهو خون، جيڪو شازيه جي بت مان نڪتو، سو منهنجو خون هو، منهنجي ٻچي جو خون…چانڊڪا وارن پوسٽ مارٽم نه ڪيو….منهنجو خون انهن به حرام ڪيو.“ هن ڳوٺ ملان ابڙو ڇڏيو، ان ئي نسوري ناحق کان، جتي ٻارن تي ماءُ کان وڌيڪ مالڪي ٻئي راڄ جي هئي. سليمان ابڙي (نامزد جوابدار) جي ڀيڻ جڏهن شازيه جي چاچي سان لائنون ٿي لڌيون، تڏهن وڏن پاڻ ۾ ويهي اها ڏي وٺ ڪئي ته ان سڱ بدلي شازيه جيڪا اُن وقت اڃا ٻن چئن سالن جي ٻار ئي هئي، تنهن جو سڱ سليمان جي ڀاءُ قمبر کي ڏنو ويندو. ”منهنجي شازيه، تنهن وقت راند پئي کيڏي ته ڇوڪري جي ماءُ اچي شازيه مٿان لٽو وڌو. مون ان وقت ڇرڪ کاڌو، اٿيس ۽ لٽو مٿانئس لاهي پٽ تي اڇليو ته ائين ڪيئن منهنجي ڌيءَ جو سڱ/مڱڻو ٿيندو، منهنجي شازيه عيبيل ۽ کريل ته نه هئي جو ساهيڙين، ماساتين جي وچ ۾ ويهي مڱڻو نه ڪري ها…مون اهو لٽو وجهڻ نه ڏنو، مون اهو سڱ نه قبوليو، مون سندن اها مالڪي نه قبولي. شازيه ننڌڻڪي نه هئي، ماءُ پيءَ واري هئي.“

ائين به نه هو ته ڪو باقراڻي ٿاڻي تي درج ٿيل ايف آءِ آر ۾ شازيه جي والد، جيڪو پاڻ آمريڪا، انگلينڊ جو پي ايڇ ڊي هولڊر، ٽنڊي ڄام جو پروفيسر، اعليٰ تعليم يافته هو، تنهن شازيه جي خوني جو نالو وٺڻ کان لنوايو هجي ۽ ائين به ڪو نه هو ته هن شازيه جي خون کي راڄوڻي دٻاءَ ۾ لکئي جو ليک سمجهي نظرانداز ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي هئي. هيءُ قتل جنهن جو فريادي سندس والد هو ۽ اکين ڏٺي شاهدن ۾ سندس ڀيڻ ۽ ڀاءُ عظمت ابڙي جو نالو آهي.

سنڌ ڪارين جو ديس آهي. قومپرستن لاءِ ڪارين ڪهڻ جو ڪاروبار غلامي جي نشاني ڀل هجي،  پر ان غلامي ۾ جيڪڏهن ڪهاڙي عورتن تي ڳاڙهي ٿئي ته سوال ضرور اٿندو. هيءُ ته عجب ڪاروبار هو، جنهن ۾ ”ڪاري“ جو ٽڪو لڳائيندڙ نه ماءُ، نه ڀيڻ، نه پيءُ، نه ڀاءُ….ڪو پري جو مائٽ مالڪي ڪندي اچي ڪنهن ماءُ پيءُ جي ٻچي کي بنا ڏوهه، بنا ڪنهن حد حساب جي ”ڪارنهن“ جو نانءُ ڏيئي ائين خون ڪري وڃي. هيءُ ڀڳل ٽٽل سنڌ جو آئينو آهي، جنهن ۾ ماءُ پيءُ پنهنجي جگر گوشن جا لاش ائين کڻن ٿا، ڄڻ ننڌڻڪا هجن…سنڌ جي هن آئيني ۾ رڳو رياست جي قانون ۽ اختيار جو مهانڊو بگڙيل ناهي پر سماج جي هر فرد ۽ رشتي جو روح کريو پيو آهي. سنڌ هاڻ فقط سياسي تبديلي لاءِ نه، پر هڪ اهڙي همه گير سماجي انقلاب لاءِ پڻ واجهائي رهي آهي، جنهن ۾ رياست ۽ سماج جي هر خانه خرابي جو علاج ممڪن ٿي سگهي.

لاڙڪاڻي ساهه سيباڻي جو ڪچو چٺو کولجي ته معلوم ٿيندو ته اسپيڪر سنڌ اسيمبلي ۽ ٻه صوبائي وزارتون رکندڙ هن ضلعي ۾ هن قهر کي ڪيترائي مهينا گذريا آهن، پر ڪارروائي واري پاڇي ۾ اڄ به ٻڙي لڳل آهي. هيءُ توقير فاطمه جو ضلعو آهي، جيڪا عورتن جي ڀلائي واري وزارت جون واڳون سنڀاليندڙ آهي. پتو ناهي ته اها ذاتي طور تي ڪيتري بااختيار آهي، جو هن ڪيس جي پوئواري ڪري، هڪ ماءُ جي اڌ سڙيل  جگر تي ڪو ڇنڊو وجهي سگهي. ها، هيءُ قانون جي وزير جو ضلعو پڻ آهي. ان ضلعي ۾ قانون لاڳو ڪندڙ اختيارين جو اهو ڪهڙو اختيار آهي، جو هڪ پڙهيل لکيل باشعور نينگري جو قتل ٿي وڃي ۽ مهينا گذرڻ بعد به ٿاڻي جي ڪارروائي ٻڙي نظر اچي. باقراڻي ٿاڻي تي فون ڪري، ان واقعي ۾ گهربل جوابدار جي گرفتاري لاءِ پوليس آفيسرن کان پڇا ته ڪري ڏسو، اتان هڪ ئي جواب هوندو ته ”ڏوهاري طاقتور آهي، مٿس پوليس مقابلن جا ڪيس آهن، توهان دعا ڪريو ته پڪڙجي.“ اها سنڌ پوليس جي ڪارڪردگي آهي، جيڪا دعائن جي آسري ۾ ڏوهارين سان پڄڻ جا پلان رکي ٿي.

سومهڻي جي ٻانگ ويل ڪٺل اها نياڻي شازيه ابڙو ان روايتي سڱ جي انڪار جي نتيجي ۾ موت جو کاڄ بڻي، جنهن ۾ کير پياڪ ٻارڙين کي بدي عيوض ڪنهن جي نانءُ ڪيو وڃي ٿو. اهو بدي جو سڱ هو، جنهن ۾ هڪ پاسي يونيورسٽيءَ جي گريجوئيٽ ڇوڪري هئي ته ٻئي پاسي آڱوٺي ڇاپ اميدوار هو. شازيه جي پروفيسر پيءُ ۽ ماءُ پاران جيتوڻيڪ اهو رشتو منڍ وٺي قبوليل نه هو، ان ڪري ان روايتي ماحول کان ٻاهر انهن ٻارڙين جي تربيت، تعليم ۽ ننڍپڻ ٽنڊي ڄام يونيورسٽي جي ڪيمپس جي آسپاس گذريو. چئن ڌيئرن ۽ هڪ پٽ جي ان ڪٽنب جيترو ممڪن هو، ان روايتي ڪلچر کان پنهنجو پاڻ کي بچايو. ڇوڪرين جي تعليم ان پروفيسر پيءُ نه، پر اڻ پڙهيل پر انتهائي باشعور ۽ سمجهو ماءُ جي ڪري ممڪن ٿي. ان پنهنجي ڌيئرن کي ائين پڙهايو جو کيس پتو هو ته عورت جي خودمختياري سندس معاشي آزادگي ۾ هئي. هن اسان کي گهر ۾ آجيان ڪندي چيو هو، ”توهان ڏسو سڀ پڙهيل ڳڙهيل پنهنجي پيرن تي بيٺل آهيو، پنهنجي مرضيءَ سان زندگي گذارڻ ۽ پئسو ڏوڪڙ خرچ ڪرڻ جهڙيون، نه ابي امڙ جي محتاجي، نه ئي اسان وانگي مڙس سميت سڄي راڄ جي غلامي…ٻه اکر جيڪڏهن پيٽ ۾ هجن ها ته اڄ ائين مون کي دانهون نه ڪرڻيون پون ها.“ عورت جي محتاجي جو احساس ۽ ان جي خودمختياري جي خواهش ئي هئي، جنهن ڪري شازيه جي ماءُ نياڻين جي تعليم ۾ پنهنجي مڙس کان گهڻا دفعا اڳڀري هئي. ”مون هن جا خواب ڏٺا ته پڙهندي، لکندي، نوڪري ڪندي ڪنهن جي محتاجي نه ڪندي…ٻن ٽڪن لاءِ راڄ جي غلامي نه ڪندي.“ هوءَ عورتن جي حقن واري فلسفي کان واقف نه هئي، ڪنهن تنظيم جي عورتن سندس شعور ۾ اهي ڳالهيون نه وڌيون هيون، عورت جي معاشي آزادگي ان عورت جو خواب هئي، جيڪا ڳوٺ ملان ابڙي ۾ ٻه اکر به پڙهي نه سگهي. اهو هڪ عورت جو تجربو هو، اها سندس زندگي جي حاصلات هئي ته هن جي ڌيءَ پڙهي لکي، نوڪري ڪري. ”هي ڏسو، منهنجي ڌيءَ جون مارڪون، منهنجي ڌيءَ پوزيشن کنئي هئي، هينئر ان جي سهيليءَ مارڪن جي لسٽ موڪلي هئي. شازيه ته امتحان ڏيئي ماماڻن جي شادي کائڻ ويئي، ڪنهن کي پتو هو ته کيس اتان دوکي ۽ دولاب سان پنهنجي گهر گهرائي چاچاڻا کيس ائين قسطن ۾ ڦٿڪائي ماريندا.“

شازيه جي رزلٽ اڃا هاڻ آئي هئي، هوءَ پوزيشن هولڊر هئي ۽ يقينن جڏهن هوءَ نوڪري ڪري ها ته سندس ماءُ جون رڳو اکيون ئي ٿڌيون نه ٿين ها، پر هن جي ان  سپني جي تڪميل ٿئي ها، جنهن ۾ هن پنهنجي ڌيءَ کي لال ڪنوار ٿيڻ کان اڳ ۾ نوڪري ڪندي ڏسڻ چاهيو هو. هن جي ماءُ وٽ ڌيءَ جي زندگي جي پل پل جو داستان هو. پنهنجي ڀوڳنائن جي طويل سفر جو لمحو لمحو هن ورجايو ٿي…هن پنهنجي ماريل ڌيءَ جي ڄمڻ کان وٺي تڏي وڇائجڻ جو ذڪر ان درد سان ٿي ڪيو، جو اسان ستن ڄڻن لاءِ اهو ممڪن نه هو ته ڪو پنهنجا لڙڪ پنهنجي اکين ۾ قابو رکي سگهون. سڀ سڏڪندا رهيا هئاسين ۽ هوءَ پنهنجي ڪٺل ڌيءَ لاءِ پار ڪڍندي رهي هئي. ”هنن منهنجي ڌيءُ ڪاري ڪئي، اتي هنن ڪو ”ڪارو“ به ڪيو، جنهن کان هنن  چار لک ورتا. منهنجي حصي ۾ ته قبر آئي، ڌيءَ جي رت ۾ ڀريل لاش آيو. هنن منهنجي ڌيءَ شهيد ڪري، ان جي رت کي وڪڻي عياشي ڪئي. هاڻ ميڙ منٿ راڄ وٺيو اچن ته نبيرو ڪريون، راڄوڻي ڪريون. هوءَ نياڻيون ٿا وٺي اچن، پاڪ ڪتاب ۽  ميڙ ٿا کڻي اچن، ان مهل اهي نياڻيون ڪٿي هيون،  جڏهن منهنجي بيگناهي ڌيءَ تي ٽڪو هڻي شهيد ڪين. مان نبيرو ڪنديس هڪ صورت ۾ ته خون جو بدلو خون ٿيندو، باقي ايف آءِ آر ۾ داخل انهن عورتن جا نالا مان تڏهن ڪڍڻ ڏينديس، جڏهن هوءَ منهنجي شهيد ڌيءَ تي لڳايل الزام جا چار لک ڪاري ڪيل گهر کي واپس ڏيندا. ڪي ٽي اين جي خبرن ۾ ڏيندو ته منهنجي ڌيءَ ڪاري نه هئي، اخبارن ۾ بيان ڏيندا ته منهنجي ڌيءَ تي اها ڪوڙي تهمت هئي.“

کيس ڏک هو،  ارمان هو ته سندس ڌيءَ کي ڪاري ڪري ماريو ويو، سندس عزت تي تهمت هڻي ماريو ويو، ان ڪري هن هڪ عام کري انسان جيان رڪارڊ صاف رکڻ ٿي چاهيو ته اخبارن، ٽي وي تي خبر اچي ته سندس ڌيءَ ”شهيد“ ٿي. هي سچ پچ به سنڌ جي اها پير چمڻ جهڙي ماءُ هئي، جنهن پنهنجي ڌيءَ کي ڪاري نه پر ”شهيد“ ٿي ڪوٺيو، ۽ سندس حقيقي لڄ جو ائين پي انصاف جو نبيرو ڪيائين ته مئي پڄاڻان به مٿس تهمت هڻندڙ ڌر کيس اعلانيه ڪارنهن جي تهمت مان آجو ڪري. نه رڳو اها ماءُ، پر شازيه جو اڪيلو ڀاءُ عظمت به حقيقي سنڌ جي جديد معاشري جي آمد جي علامت هو. جنهن ڀيڻ جي قتل کان ڪي ڏينهن پوءِ اچي منهنجي آفيس ۾ چيو هو ته ”ڪاري نه، منهنجي ڀيڻ بيگناهه هئي ۽ مان پنهنجي ڀيڻ جو خون لوڙهڻ نٿو چاهيان، منهنجي ڪيتري مدد ڪندئو.“ عظمت، نئين سنڌ، جديد سنڌ جي علامت آهي. اهڙي سنڌ، جنهن ۾ تهمت جي بازار لڳائي ڀينرن جون ڳچيون لاٿيون وينديون آهن. سنڌ يونيورسٽي جي جيالاجي ڊپارٽمينٽ جي ٻي سال ۾ پڙهندڙ عظمت نئين ۽ آدرشي سماج جي اميد بڻجي مون ڏي آيو هو. هن کي هن جي سموري ڪٽنب کي ”قاتل“ پاران اڄ به مارڻ جون ڌمڪيون آهن. هن جو  والد پروفيسر غلام حسين ابڙو، چيف جسٽس افتخار چوڌري، صدر پاڪستان، آءِ جي سنڌ، ڊي آءِ جي لاڙڪاڻو سميت سڀني کي انصاف جي اپيل ڪندي پنهنجي ڪٽنب جي ضمانت جي گهر ڪري چڪو آهي.

جنهن شازيه کي ملان ابڙو ڳوٺ ۾ ڪارنهن جي الزام ۾ ڪارو ڪيو ويو، ان جو سمورو ڪٽنب ان کي شهيد سڏيندي هن رياست جي انصاف واري هر اداري مان انصاف جا گهرجائو آهي. هو ”شهيد“ جو ڪيس عدالت ۾ کڻڻ تي ۽ ايف آءِ آر داخل ڪرائڻ تي قاتل ٽولي پاران عدم تحفظ جو شڪار آهن. صدر پاڪستان، وزير اعظم پاڪستان، وزير اعليٰ سنڌ، آءِ جي سنڌ، ڊي آءِ جي لاڙڪاڻو لاءِ ممڪن آهي ته هيءُ هڪ عام ڪيس هجي، پر عورت حقن لاءِ جاکوڙيندڙ تنظيمن سميت سنڌ جي هر باشعور فرد ۽ سول سوسائيٽي تي لازم بڻجي ٿو ته اهي ڪاري ڪري ڪٺل شازيه جي ڪيس ۾ کيس شهيد سمجهي فريادي ٿي بيٺل سندس شاگرد ڀاءُ، سندس پروفيسر پيءُ ۽ سندس باشعور ماءُ سان ڌر ٿي ان جو ساٿ ڏي، ڇو ته اپريل ۾ ٿيل هن قتل کانپوءِ هنن جي گهر ۾ رڳو ڏک، رڳو ڳوڙها نه، پر هڪ مسلسل خوف پڻ پلجي رهيو آهي، جنهن ۾ وڌيڪ گهر ڀاتين کي قتل ڪرڻ جون ڌمڪيون به آهن. سڄي سنڌ کي هن ڪيس ۾ هن ڏکويل ڪٽنب سان حقيقي مدد لاءِ اڳتي اچڻ کپي، ڇو ته شازيه جو حق تي بيٺل ڪٽنب نئين آدرشي سنڌ جي علامت آهي. هن خاندان کي وڌيڪ ڪو به پهتل نقصان دراصل ان نئين سنڌ جي خواب جي تڪميل جو رستو کوٽو ڪندو.

amarsindhu@yahoo.com

سنڌ جي جذبن جو احترام ڪير ڪندو؟ ليکڪ : امر سنڌو

امر سنڌو

هڪڙي نوڪر سان، هو جيڪو دبئي جي ٻن بيڊ رومس واري اپارٽمينٽ ۾ اڪيلائپ جي عذاب ۾ سڙي رهيو آهي، ڪنهن کي نه وسارڻ کپي ته ڪالهه ان شخص وٽ به سنڌ جي حڪمراني هئي، هو ڪالهوڪي سنڌ جو حڪمران هو، اڄ جيڪو روح ساڙيندڙ ان اڪيلائپ جي علاج لاءِ پنهنجا ڏينهن رات ڳڻي رهيو آهي. ان جيستائين سنڌ تي حڪمراني ڪئي، سنڌ جي جذبات جي توهين لاءِ پنهنجي زبان سدائين ڇوٽ رکي. تخت حڪمراني جي هينگ اوور ۾ هن سنڌ جي رهواسين، سنڌ جي حقيقي مالڪن جي زخمن تي خوب نمڪ پاشي ڪئي. سنڌ جو درٻاري اديب کيس ڏينهن ۾ سئو سلاميون ڏيندي کيس شاهه لطيف جو جکرو سڏيندو رهيو. جيستائين هو حڪمران رهيو، عوام جي هجومن کي پنهنجي ڌرتي، پنهنجي اختيار ۽ اقتدار جي چائنٺ تي سئو ڀيرا سجده ريزي ڪندي ڏسندو رهيو. ان تخت، ان دور حڪمراني، ان اعليٰ مقام جو پنهنجو نشو، پنهنجو ذائقو ٿيندو آهي. هن پنهنجي سيڪيورٽي قافلي جي وچ ۾ پنهنجي گاڏي جي ڇڏيل ڌوڙ ۾ گهڻن جو ئي نفس پتو ٻوڙي ڊوڙندڙ خلق جو منهن ڌوڙ ڪيو هوندو. اقتدار جي اختيار ڪل جي مالڪ ٿيڻ تي جنهن جي زبان لمحي لمحي ڏنگيو ٿي، اهو جنهن ڏينهن پنهنجي عهدي تان سبڪڊوش ٿيو، ٺيڪ ان ڏينهن، عوامي غصي ۽ جلال سندس دور اقتدار جا ليکا چوکا پاڻ سڌا ڪيا. اقتدار ۾ سئو سليوٽن ۽ سجده ريزن تي هريل ان ڪالهوڪي حڪمران کي ان ڏينهن ڪير بچائڻ وارو به مشڪل سان پنهنجا هٿ وچ ۾ وجهڻ لاءِ تيار هو، جنهن ڏينهن عوامي برگيڊ سندس ڪڍ لڳندي، اسيمبلي فلور تائين وڃي پڳي هئي.

ڪنهن کان الائي به ڇو دادو جو ويٽنام ٿيڻ وسري ٿو، جڏهن دادو ۾ ضياءِ جي سرڪاري پروٽوڪول ۾ هلندڙ گاڏي مٿان اتان جي عورتن ڪجهه نٿي ڪيو، بس ڇيڻا ۽ مٽي جا ٻڪ پي وسايا. رڳو ضياءَ کي آڱوٺو ڏيکاريندي دادو وارن احتجاج ۾ پنهنجا لٽا لاهي انگ نه ڏيکاريا هئا، پر اهو لقاءُ گذريل دور ۾ دادو جي بادشاهي ڪندڙ حاڪمن جي حصي ۾ به آيو هو. اهو عوام جو احتجاج هو، اهو Mob جو پنهنجو انصاف ڪرڻ جو طريقو هو. اهو غصو هو، ڪاوڙ هئي، باهه هئي، پنهنجي توهين جو حساب هو. ڀلا ڪنهن ڪڏهن غور ڪيو آهي ته جڏهن به پيپلز پارٽي جي حڪومت کي غير جمهوري، غير آئيني، طريقي سان ڪيرايو ويندو آهي، تڏهن ٻين صوبن ۾ ته کڻي مٺايون ورهايون وينديون هجن، پر سنڌ ۾ ڪو وڏو احتجاج  ته پري، پر شٽربند به نه ٿيندو آهي. غير جمهوري طريقي سان حڪومت جي خاتمي تي وات ٽڪاڻي وارا تبصرا پنهنجي جاءِ تي، پر ائين باهه ٻرندي توهان کي ڪڏهن به نه نظر آئي هوندي، جيئن پنجاب ۾ گورنر راڄ جي لاڳو ٿيڻ ۽ شهباز شريف جي حڪومت جي خاتمي واري اعلان تي پنجاب جي گادي عوامي احتجاج سان ائين ٻرندي نظر آئي، جو ڪي ڏينهن احتجاج جا ڪاٽي کيس ٻيهر گديءَ تي ويهاريو ويو.

هنن يقينن محترمه سان سنڌي عوام جي اڻ شرطيه محبت جي پوکي کاڌي آهي. پيپلز پارٽي بيشڪ ته ڪڏهن به پنهنجي دور حڪومت ۾ سنڌ ۾ حڪمراني جا ڪي اعليٰ مثال قائم ڪرڻ ۾ انتهائي بري طريقي سان ناڪام رهي آهي، پر حقيقت اها آهي ته پيپلز پارٽي جي قوت اها حڪمراني واري سگهه نه، پر ان جي سگهه عوام آهي. اها عوامي سگهه ئي آهي، جيڪا حڪمران پنهنجي اقتدار لاءِ سيڙهي طور سدائين استعمال ۾ آڻيندا رهيا آهن. اها عوامي سگهه ئي آهي، جيڪا هر دور ۾ پيپلز پارٽي جي ٽاپ ليڊرشپ بلينڪ چيڪ طور استعمال ڪئي آهي. هن ڀيري مامرو مٽيل آهي، هن ڀيرو هي قصو ٻئي طريقي سان انت پڄاڻي کي پهچڻو آهي. هن ڀيري پيپلز پارٽي وٽ نه اها ليڊرشپ آهي، جنهن جون پاڙون عوام ۾ هجن، نه ئي هن ڀيري وٽن ڪو حڪمراني جو اعليٰ ڪارڪردگي جو پروفائيل سنڌ ۾ جڙي سگهيو آهي. اڳ جي ابتڙ هن ڀيري پنهنجي قائد جي خون جي خراج کانپوءِ پارٽي ماضي جيان مزاحمتي مورچي جي واڳ سنڀالڻ بجاءِ سڌو خون جي لڪير پويان ان ئي اقتدار تي ويهاري ويئي آهي، جنهن مان رڳو سنڌڙي کي ئي جوکو نه پهتوآهي، پر پيپلز پارٽي جي عوامي سگهه تي نشانا به اتان ئي سڌا ٿيا آهن، سنڌ ۾ پيپلز پارٽي جي پاڙ پٽڻ جا اونداهي رات وارا راتاها به اتان ئي Approval بعد هاڻي اڳتي وڌيا آهن، ته ڏينهن ڏٺي جو ”سنڌ مخالف ايجنڊائون“ به اتان ئي سدا گردش ۾ رهيون آهن. سوال آهي ته عوامي نمائندي کي، عوامي قيادت کي صدارتي محل ۾ هجڻ کپي ها، يا عوام جي وچ ۾ سندس موجودگي وڌيڪ اهم هئي؟

سنڌ ۾ حڪمراني جو طريقيڪار ڪو اٺاسي کان گهڻو مختلف نه آهي، پر هي اٺاسي وارو دور بنهه ناهي، هن دور جا پنهنجا داخلي ۽ خارجي مسئلا آهن. ٻاهرين ميڊيا جي واويلا موجب هيءُ دور نين سرحدن ٺهڻ جو هجي نه هجي، پر يقيني طور تي سرحدن جي بقاءَ واري مسئلي جو دور ضرور آهي، تاريخي شناخت جي بقاءَ مسئلي جو دور يقينن آهي. هيءُ نهايت خبرداري سان، خبردار رهڻ جو وقت آهي، جذباتي نعرن ۽ اٻهرائپ واري جوش جو دور نه آهي. ڏسڻو آهي، پرکڻو آهي، ته هن وقت ۾ سنڌ جا حڪمران ڪٿي ۽ ڪنهن سان بيٺل آهن. حڪمراني ڪندڙ سنڌ جي موقعي پرست سياسي وڏيرن جو اڄوڪي صورتحال ۾ ڪهڙو ٿو ڪردار ٺهي؟ اڄ جا اختيار ڌڻي هن وقت، هن دور حڪومت کي پنهنجو ”آخري وارو“ ڪري  استعمال ڪري رهيا آهن، آخري موقعو جنهن کانپوءِ حڪمراني ته پري، پر شايد کين عوام جي وچ ۾ ويهڻ جيتري جرئت به نه ٿئي. اڄوڪين اخبارن، اڄوڪي ميڊيا ۾ سندن ڏينهن رات جو رڪارڊ ائين شايع ٿي رهيو آهي، جو سنڌ جي شعور ۾ سنڌ جي سياست ۽ سنڌ جي عوام ۾ سندن پارٽيءَ جي گراف کي الائي ڪيترو ڪيرائي چڪو آهي. کين سنڌ ۾ سندن ڪرندڙ گراف جو ڪو اونو هجي ته کين ان لاءِ ڪا وڏي انڪوائري به گهربل ناهي، سڀ ڪجهه پڌري پٽ پيل آهي. هاڻ سنڌ کي ڪنهن واعدي، ڪنهن نعري ۽ ڪنهن وڏي قرباني جي ذڪر تي گهڻو جذباتي ڪري چپ ڪرائڻ ممڪن نه رهيو آهي. هاڻ گهڻي دير تائين سنڌ کي دلاسن جا دولاب ڏيئي ماٺ ڪرائڻ ممڪن نه رهيو آهي. ”حڪومت جا هٿ ٻڌل آهن“ اها ڳالهه کڻي اسلام آباد جي اعليٰ ايوانن تائين درست به مڃجي، پر هتي سنڌ ۾ ته ڪا ڪارڪردگي ڏيکاري سگهجي ٿي. ڪراچي جي دهشتگردي سان کڻي نه پڄي سگهجي، پر باقي سنڌ جا بدامني جي باهه ۾ ٻري پئي، ان لاءِ انهن جا هٿ ڪنهن ٻڌا آهن؟ اتر سنڌ ۾ هڪ ضلعي ۾ هڪ ئي ڏينهن ۾ پنجويهه پنجويهه ماڻهن جي اغوائن جون خبرون هاڻ ڪنهن کي گهڻو ڇرڪائين نٿيون. عورتن کي سياست ۾ موبلائيز ڪندڙ  پيپلز پارٽي جي دور ۾ جيڪڏهن هڪ ڏينهن جي اخبار ۾ پنج عورتن جي ”ڪاريون“ ڪري مارجي وڃڻ جون خبرون عام هجن ته پوءِ ان مامري تي ماتم ڇو ڪجي؟؟

اها ئي پيپلز پارٽي هئي، جنهن وٽ اقتدار ۾ اچڻ کان اڳ سنڌ سان خاص طور تي روزگار جو واعدو ٿيل هو ۽ سنڌ حڪومت ڏيڍ سال ۾ ئي ڪي ٽيهه لک نوڪري جون درخواستون وصول ڪري چڪي آهي، پر نوڪري ڏيڻ واري واعدي وفائي ۾ حڪومت جي راهه ۾ ڪهڙا روڙا اٽڪيل آهن؟ ان جي لاءِ نيٺ به ڪنهن کان پڇجي، جو ڪيترن ئي وزيرن، مشيرن کي پنهنجن گهرڀاتين کي سڻڀين ڪرسين تائين پهچائڻ کان فرصت ڪونهي. سنڌ ۾ بدانتظامي پويان به جيڪا ڪهاڻي آهي، ان تي حڪومت هاڻ گهڻي دير تائين کارو نٿي وجهي سگهي ته لڳ ڀڳ هر بااختيار پوسٽ پوءِ اها پوليس کاتي جي آفيسرن جي هجي، ايريگيشن جي انجينئرن جي هجي، تعليمي ڪامورن جي هجي يا وري ضلعي جي عملداري جي هجي، ان لاءِ مبينا طور اڻ اعلانيه اگهه مقرر ٿيل آهي. خراب گورننس جا ٻيا ڀلا ڪهڙا پار ٿي سگهن ٿا. سنڌ يونيورسٽي پاران پرائمري استادن جي ٿيل تحريري امتحانن جي پرچي آئوٽ ٿيڻ جا ”جوابدار“ ائين غائب آهن ڄڻ ڪي فرشتا هجن. يونيورسٽي انتظاميا جي نااهلي تي حڪومت جو نه تعليمي وزير ڪو اکر ڪڇي سگهيو ۽ نه ئي وزير اعليٰ صاحب ان مامري کي جاچڻ جي ڪا زحمت گوارا ڪئي. اڃا به ٻڌجي پيو ته سنڌ يونيورسٽي جي ناموس کي داغ لڳائيندڙن کي چوٿون دفعو مڙهڻ جا سانباها فقط ان ڪري ڪيا پيا وڃن جو اهي ٻين جي ڀيٽ ۾ ان اسائنمينٽ ملڻ لاءِ ”ادائيگي“ جي وڏي آڇ ڏيندڙ آهن. هيءَ سنڌ ناهي، ڄڻ ته ڪنهن جي ڪا فتح ڪيل سلطنت آهي، جنهن ۾ غلط ڪم ڪندڙن جا پيرا نه کڻبا آهن، پر کين کارائڻ، پيارڻ ۽ ڏيتي ليتي عيوض ورهين تان مڙهي رکيو ويندو آهي. بينظير انڪم سپورٽ پروگرام ۾ سنڌ ۾ ڪيترن خاندانن جي گهر جي چلهه ٻارڻ جوبندوبست ٿيل آهي؟ پيپلز پارٽي جي حڪومت امن امان جي ڏس ۾ ڪيتري بهتري آندي؟ ڪيترن بيروزگارن کي نوڪرين سان نوازيو ويو آهي؟ ڪهڙن ضلعن ۾ ترقياتي ڪمن جا نوان پراجيڪٽ آندا ويا آهن؟ سنڌ حڪومت تعليم جي ڏس ۾ ڪيترا انقلابي قدم کنيا آهن؟ ڇا ڪير انهن سوالن لاءِ بريفنگ ڏيڻ پسند ڪندو؟

ڪير کڻي وضاحت نه به ڪري، ته به پڌرو آهي ته سنڌ سموري جي بجيٽ ۾ ڪراچي جو ڪيترو حصو آهي؟ صدر صاحب سنڌ جي دوري لاءِ اسهي ٿو ته رڳو 22 ارب رپيا ڪراچي جي تزئين ۽ آسائش لاءِ ڏيڻ جو اعلان ٿو ڪري. ڪراچي ۽ باقي سنڌ جي بجيٽ ۾ جيڪو فرق آهي. مفاهمت جي پاليسي، شايد اقتدار ڏانهن ڪا سيڙهي هئي، جنهن وسيلي انهن سان هٿ ملايو ويو آهي، جن جون آستيون جمهوريت جي شهيدن رت ۾ اڃا ڳاڙهيون ئي هيون. مفاهمت انهن سان به ٿي، جن کين سوگهو ڪري ايئن جيل ياترائون ڪرايون، جو ٻيو ته ٺهيو پر کين پنهنجي جگر گوشن کي ڏسڻ به نصيب نه ٿيو هو. ها، دوستي جو هٿ انهن ڏانهن به وڌايو ويو، جن محترمه جي سياسي راهه تي وک وک تي ڪوڙڪي وڇائي هئي. مفاهمت جي پاليسي ۾ سڀ اڇا اجرا ٿي نڪتا، پر جيڪڏهن نه وڌي ته سندن وک اوڏانهن نه وڌي، جن جي سياست سنڌ سان لاڳاپيل هئي. هو الائي به ڇو محترمه جي ان ابتدا کي وساري چڪا، جيڪا هن دبئي ڪانفرنس ۾ سنڌ پرست قيدين جا نانءَ کڻندي، انهن جي آزادي جي گهر هڪ آمر کان ڪئي. هو خير بخش مري جي تڏي تي گهڻا دفعا هلي ويئي هئي، هن گل محمد جکراڻي کي پنهنجي جمهوريت واري قافلي جو شريڪ بڻايو هو ته سنڌ کي اطمينان ٿيو هو، کين پڪ ٿي هئي ته هن ڀيري اها قيادت سندن وارثي ڪندي، هنن سچ پچ ته پنهنجو پاڻ، ۽ سنڌ جي تقدير محترمه کي ائين سونپي هئي جو کين لڳو هو، هاڻ اها قيادت کين ائين گڏ کڻندي، جيئن ڪير جنگ جي آخري معرڪي تي هلڻ وقت ڳولهي ڳولهي پنهنجا ساٿي پڪاريندو آهي. بينظير بيشڪ ته چئن صوبن جي زنجيرن جي علامت جو اميج رکندڙ هئي، پر اها به حقيقت آهي ته اسٽيبلشمينٽ کيس هميشه سنڌ جي کاتي ۾ ئي رکيو. سندس مفاهمت جي معنيٰ شايد اها نه هجي ها، جيڪا اڄ آهي. مفاهمت جي معنيٰ يقينن اسٽيبلشمينٽ جي ان معنيٰ کان مختلف هجي ها، جنهن ۾ طالبان جي حقيقي ويڙهاڪ گروهن لاءِ ڳالهين جا دروازا ته کليل هجن، پر پارليامينٽ ۾ ويٺل بلوچ قيادت سان ڳالهائڻ ۽ ڳالهيون طئي ڪرڻ کي بغاوت ليکجي. جيڪا سنڌ ۾ چوويهه ڪلاڪن ۾ چاليهه لاش ڪيرائڻ کي ته سياسي معاملو سمجهي، پر قانوني دائرن ۾ رهي هڙتال ۽ احتجاج تي سڌيون گوليون هلائي، فائر کولڻ جا حڪم جاري ڪري.

هيءَ مضمون هينگ اوور جي شڪار ڀوتارن لاءِ نه آهي، پر پيپلز پارٽي جو اهو انگ  اگهاڙو ڪارڪن، جنهن جو اکيون محترمه جي ذڪر سان آليون ٿين ٿيون، ان لاءِ آهي. پيپلز پارٽي جو اهو ڪارڪن، جيڪو پارٽي ميٽنگن ۾ سنڌ جي حقن لاءِ ٻه اکر ڳالهائڻ تي پارٽي ڀوتارن، وزيرن، مشيرن پاران ڇڙٻيو ويندو هجي، جنهن جي دل اهڙي دور اقتدار ۾ رت روئيندي هجي، جيڪو لوڪ سامهون/پارٽي عهديدارن سامهون ڪڇي نه سگهندو. هيءُ مضمون ان لاءِ آهي. ڪو آهي، جيڪو اڄ سنڌ جي عوام ۽ پيپلز پارٽي جي هاڻوڪي پيدا ٿيل وڇوٽي لاءِ پل ثابت ٿي سگهي. جيڪو قيادت کي اهو سمجهائي سگهي ته اسٽيبلشمينٽ پيپلز پارٽي کي  فقط تڏهن ئي اقتدار ۾ رکڻ تي مجبور هوندي، جيستائين کين سنڌ مان ٿيندڙ مزاحمت جو ڊپ هجي، پوءِ اهو اقتدار ارڙهن مهينا هلي يا سوا ٻه سال….مارچ ۾ مارچ ٿيڻ جا انڪشاف به شايد ان ڳالهه جي تصديق ڪن ته پيپلز پارٽي سنڌ مان پنهنجي عوامي حمايت جو اهو بنياد وڃائي ويٺي آهي، جيڪو کيس اقتدار پير پختا ڪرڻ ۾ مدد  ڏيندو آهي. ”هن دفعي پيپلز پارٽي جي واپسي وقت سنڌ لاتعلق ئي رهندي.“ اها خبر شايد پيپلز پارٽي جي قيادت پهرين نواز شريف کي پئجي ويئي آهي، جنهن جا ڪارڪن مارچ ۾ اليڪشن جي تيارين ۾ مصروف ٿا ڏسجن.

amarsindhu@yahoo.com