• </* Theme Name: Twenty Ten Theme URI: http://wordpress.org/ Description: The 2010 theme for WordPress is stylish, customizable, simple, and readable -- make it yours with a custom menu, header image, and background. Twenty Ten supports six widgetized areas (two in the sidebar, four in the footer) and featured images (thumbnails for gallery posts and custom header images for posts and pages). It includes stylesheets for print and the admin Visual Editor, special styles for posts in the "Asides" and "Gallery" categories, and has an optional one-column page template that removes the sidebar. Author: the WordPress team Version: 1.3 License: GNU General Public License License URI: license.txt Tags: black, blue, white, two-columns, fixed-width, custom-header, custom-background, threaded-comments, sticky-post, translation-ready, microformats, rtl-language-support, editor-style, custom-menu */ /* =Reset default browser CSS. Based on work by Eric Meyer: http://meyerweb.com/eric/tools/css/reset/index.html -------------------------------------------------------------- */ html, body, div, span, applet, object, iframe, h1, h2, h3, h4, h5, h6, p, blockquote, pre, a, abbr, acronym, address, big, cite, code, del, dfn, em, font, img, ins, kbd, q, s, samp, small, strike, strong, sub, sup, tt, var, b, u, i, center, dl, dt, dd, ol, ul, li, fieldset, form, label, legend, table, caption, tbody, tfoot, thead, tr, th, td { background: transparent; border: 0; margin: 0; padding: 0; vertical-align: baseline; } body { line-height: 1; } h1, h2, h3, h4, h5, h6 { clear: both; font-weight: normal; } ol, ul { list-style: none; } blockquote { quotes: none; } blockquote:before, blockquote:after { content: ''; content: none; } del { text-decoration: line-through; } /* tables still need 'cellspacing="0"' in the markup */ table { border-collapse: collapse; border-spacing: 0; } a img { border: none; } /* =Layout -------------------------------------------------------------- */ /* LAYOUT: Two columns DESCRIPTION: Two-column fixed layout with one sidebar right of content */ #container { float: left; margin: 0 -240px 0 0; width: 100%; } #content { margin: 0 280px 0 20px; } #primary, #secondary { float: right; overflow: hidden; width: 220px; } #secondary { clear: right; } #footer { clear: both; width: 100%; } /* LAYOUT: One column, no sidebar DESCRIPTION: One centered column with no sidebar */ .one-column #content { margin: 0 auto; width: 640px; } /* LAYOUT: Full width, no sidebar DESCRIPTION: Full width content with no sidebar; used for attachment pages */ .single-attachment #content { margin: 0 auto; width: 900px; } /* =Fonts -------------------------------------------------------------- */ body, input, textarea, .page-title span, .pingback a.url { font-family: MB Khursheed, Georgia, "Bitstream Charter", serif; } h3#comments-title, h3#reply-title, #access .menu, #access div.menu ul, #cancel-comment-reply-link, .form-allowed-tags, #site-info, #site-title, #wp-calendar, .comment-meta, .comment-body tr th, .comment-body thead th, .entry-content label, .entry-content tr th, .entry-content thead th, .entry-meta, .entry-title, .entry-utility, #respond label, .navigation, .page-title, .pingback p, .reply, .widget-title, .wp-caption-text { font-family: MB Khursheed, "Helvetica Neue", Arial, Helvetica, "Nimbus Sans L", sans-serif; } input[type=submit] { font-family: MB Khursheed, "Helvetica Neue", Arial, Helvetica, "Nimbus Sans L", sans-serif; } pre { font-family: MB Khursheed, "Courier 10 Pitch", Courier, monospace; } code { font-family: MB Khursheed, Monaco, Consolas, "Andale Mono", "DejaVu Sans Mono", monospace; } /* =Structure -------------------------------------------------------------- */ /* The main theme structure */ #access .menu-header, div.menu, #colophon, #branding, #main, #wrapper { margin: 0 auto; width: 940px; } #wrapper { background: #fff; margin-top: 20px; padding: 0 20px; } /* Structure the footer area */ #footer-widget-area { overflow: hidden; } #footer-widget-area .widget-area { float: left; margin-right: 20px; width: 220px; } #footer-widget-area #fourth { margin-right: 0; } #site-info { float: left; font-size: 14px; font-weight: bold; width: 700px; } #site-generator { float: right; width: 220px; } /* =Global Elements -------------------------------------------------------------- */ /* Main global 'theme' and typographic styles */ body { background: #f1f1f1; } body, input, textarea { color: #666; font-size: 12px; line-height: 18px; } hr { background-color: #e7e7e7; border: 0; clear: both; height: 1px; margin-bottom: 18px; } /* Text elements */ p { margin-bottom: 18px; text-align:justify; } ul { list-style: square; margin: 0 0 18px 1.5em; } ol { list-style: decimal; margin: 0 0 18px 1.5em; } ol ol { list-style: upper-alpha; } ol ol ol { list-style: lower-roman; } ol ol ol ol { list-style: lower-alpha; } ul ul, ol ol, ul ol, ol ul { margin-bottom: 0; } dl { margin: 0 0 24px 0; } dt { font-weight: bold; } dd { margin-bottom: 18px; } strong { font-weight: bold; } cite, em, i { font-style: italic; } big { font-size: 131.25%; } ins { background: #ffc; text-decoration: none; } blockquote { font-style: italic; padding: 0 3em; } blockquote cite, blockquote em, blockquote i { font-style: normal; } pre { background: #f7f7f7; color: #222; line-height: 18px; margin-bottom: 18px; overflow: auto; padding: 1.5em; } abbr, acronym { border-bottom: 1px dotted #666; cursor: help; } sup, sub { height: 0; line-height: 1; position: relative; vertical-align: baseline; } sup { bottom: 1ex; } sub { top: .5ex; } input[type="text"], textarea { background: #f9f9f9; border: 1px solid #ccc; box-shadow: inset 1px 1px 1px rgba(0,0,0,0.1); -moz-box-shadow: inset 1px 1px 1px rgba(0,0,0,0.1); -webkit-box-shadow: inset 1px 1px 1px rgba(0,0,0,0.1); padding: 2px; } a:link { color: #0066cc; } a:visited { color: #743399; } a:active, a:hover { color: #ff4b33; } /* Text meant only for screen readers */ .screen-reader-text { position: absolute; left: -9000px; } /* =Header -------------------------------------------------------------- */ #header { padding: 30px 0 0 0; } #site-title { float: left; font-size: 30px; line-height: 36px; margin: 0 0 18px 0; width: 700px; } #site-title a { color: #000; font-weight: bold; text-decoration: none; } #site-description { clear: right; float: right; font-style: italic; margin: 15px 0 18px 0; width: 220px; } /* This is the custom header image */ #branding img { border-top: 4px solid #000; border-bottom: 1px solid #000; display: block; float: left; } /* =Menu -------------------------------------------------------------- */ #access { background: #000; display: block; float: left; margin: 0 auto; width: 940px; } #access .menu-header, div.menu { font-size: 13px; margin-left: 12px; width: 928px; } #access .menu-header ul, div.menu ul { list-style: none; margin: 0; } #access .menu-header li, div.menu li { float: left; position: relative; } #access a { color: #aaa; display: block; line-height: 38px; padding: 0 10px; text-decoration: none; } #access ul ul { box-shadow: 0px 3px 3px rgba(0,0,0,0.2); -moz-box-shadow: 0px 3px 3px rgba(0,0,0,0.2); -webkit-box-shadow: 0px 3px 3px rgba(0,0,0,0.2); display: none; position: absolute; top: 38px; left: 0; float: left; width: 180px; z-index: 99999; } #access ul ul li { min-width: 180px; } #access ul ul ul { left: 100%; top: 0; } #access ul ul a { background: #333; line-height: 1em; padding: 10px; width: 160px; height: auto; } #access li:hover > a, #access ul ul :hover > a { background: #333; color: #fff; } #access ul li:hover > ul { display: block; } #access ul li.current_page_item > a, #access ul li.current-menu-ancestor > a, #access ul li.current-menu-item > a, #access ul li.current-menu-parent > a { color: #fff; } * html #access ul li.current_page_item a, * html #access ul li.current-menu-ancestor a, * html #access ul li.current-menu-item a, * html #access ul li.current-menu-parent a, * html #access ul li a:hover { color: #fff; } /* =Content -------------------------------------------------------------- */ #main { clear: both; overflow: hidden; padding: 40px 0 0 0; } #content { margin-bottom: 36px; } #content, #content input, #content textarea { color: #333; font-size: 16px; line-height: 24px; } #content p, #content ul, #content ol, #content dd, #content pre, #content hr { margin-bottom: 24px; } #content ul ul, #content ol ol, #content ul ol, #content ol ul { margin-bottom: 0; } #content pre, #content kbd, #content tt, #content var { font-size: 15px; line-height: 21px; } #content code { font-size: 13px; } #content dt, #content th { color: #000; } #content h1, #content h2, #content h3, #content h4, #content h5, #content h6 { color: #000; line-height: 1.5em; margin: 0 0 20px 0; } #content table { border: 1px solid #e7e7e7; margin: 0 -1px 24px 0; text-align: left; width: 100%; } #content tr th, #content thead th { color: #888; font-size: 12px; font-weight: bold; line-height: 18px; padding: 9px 24px; } #content tr td { border-top: 1px solid #e7e7e7; padding: 6px 24px; } #content tr.odd td { background: #f2f7fc; } .hentry { margin: 0 0 48px 0; } .home .sticky { background: #f2f7fc; border-top: 4px solid #000; margin-left: -20px; margin-right: -20px; padding: 18px 20px; } .single .hentry { margin: 0 0 36px 0; } .page-title { color: #000; font-size: 14px; font-weight: bold; margin: 0 0 36px 0; } .page-title span { color: #333; font-size: 16px; font-style: italic; font-weight: normal; } .page-title a:link, .page-title a:visited { color: #888; text-decoration: none; } .page-title a:active, .page-title a:hover { color: #ff4b33; } #content .entry-title { color: #000; font-size: 21px; font-weight: bold; line-height: 1.3em; margin-bottom: 0; } .entry-title a:link, .entry-title a:visited { color: #000; text-decoration: none; } .entry-title a:active, .entry-title a:hover { color: #ff4b33; } .entry-meta { color: #888; font-size: 12px; } .entry-meta abbr, .entry-utility abbr { border: none; } .entry-meta abbr:hover, .entry-utility abbr:hover { border-bottom: 1px dotted #666; } .entry-content, .entry-summary { clear: both; padding: 12px 0 0 0; } #content .entry-summary p:last-child { margin-bottom: 12px; } .entry-content fieldset { border: 1px solid #e7e7e7; margin: 0 0 24px 0; padding: 24px; } .entry-content fieldset legend { background: #fff; color: #000; font-weight: bold; padding: 0 24px; } .entry-content input { margin: 0 0 24px 0; } .entry-content input.file, .entry-content input.button { margin-right: 24px; } .entry-content label { color: #888; font-size: 12px; } .entry-content select { margin: 0 0 24px 0; } .entry-content sup, .entry-content sub { font-size: 10px; } .entry-content blockquote.left { float: left; margin-left: 0; margin-right: 24px; text-align: right; width: 33%; } .entry-content blockquote.right { float: right; margin-left: 24px; margin-right: 0; text-align: left; width: 33%; } .page-link { clear: both; color: #000; font-weight: bold; margin: 0 0 22px 0; word-spacing: 0.5em; } .page-link a:link, .page-link a:visited { background: #f1f1f1; color: #333; font-weight: normal; padding: 0.5em 0.75em; text-decoration: none; } .home .sticky .page-link a { background: #d9e8f7; } .page-link a:active, .page-link a:hover { color: #ff4b33; } body.page .edit-link { clear: both; display: block; } #entry-author-info { background: #f2f7fc; border-top: 4px solid #000; clear: both; font-size: 14px; line-height: 20px; margin: 24px 0; overflow: hidden; padding: 18px 20px; } #entry-author-info #author-avatar { background: #fff; border: 1px solid #e7e7e7; float: left; height: 60px; margin: 0 -104px 0 0; padding: 11px; } #entry-author-info #author-description { float: left; margin: 0 0 0 104px; } #entry-author-info h2 { color: #000; font-size: 100%; font-weight: bold; margin-bottom: 0; } .entry-utility { clear: both; color: #888; font-size: 12px; line-height: 18px; } .entry-meta a, .entry-utility a { color: #888; } .entry-meta a:hover, .entry-utility a:hover { color: #ff4b33; } #content .video-player { padding: 0; } /* =Asides -------------------------------------------------------------- */ .home #content .format-aside p, .home #content .category-asides p { font-size: 14px; line-height: 20px; margin-bottom: 10px; margin-top: 0; } .home .hentry.format-aside, .home .hentry.category-asides { padding: 0; } .home #content .format-aside .entry-content, .home #content .category-asides .entry-content { padding-top: 0; } /* =Gallery listing -------------------------------------------------------------- */ .format-gallery .size-thumbnail img, .category-gallery .size-thumbnail img { border: 10px solid #f1f1f1; margin-bottom: 0; } .format-gallery .gallery-thumb, .category-gallery .gallery-thumb { float: left; margin-right: 20px; margin-top: -4px; } .home #content .format-gallery .entry-utility, .home #content .category-gallery .entry-utility { padding-top: 4px; } /* =Attachment pages -------------------------------------------------------------- */ .attachment .entry-content .entry-caption { font-size: 140%; margin-top: 24px; } .attachment .entry-content .nav-previous a:before { content: '\21900a0'; } .attachment .entry-content .nav-next a:after { content: '0a0\2192'; } /* =Images -------------------------------------------------------------- */ /* Resize images to fit the main content area. - Applies only to images uploaded via WordPress by targeting size-* classes. - Other images will be left alone. Use "size-auto" class to apply to other images. */ img.size-auto, img.size-full, img.size-large, img.size-medium, .attachment img { max-width: 100%; /* When images are too wide for containing element, force them to fit. */ height: auto; /* Override height to match resized width for correct aspect ratio. */ } .alignleft, img.alignleft { display: inline; float: left; margin-right: 24px; margin-top: 4px; } .alignright, img.alignright { display: inline; float: right; margin-left: 24px; margin-top: 4px; } .aligncenter, img.aligncenter { clear: both; display: block; margin-left: auto; margin-right: auto; } img.alignleft, img.alignright, img.aligncenter { margin-bottom: 12px; } .wp-caption { background: #f1f1f1; line-height: 18px; margin-bottom: 20px; max-width: 632px !important; /* prevent too-wide images from breaking layout */ padding: 4px; text-align: center; } .wp-caption img { margin: 5px 5px 0; } .wp-caption p.wp-caption-text { color: #888; font-size: 12px; margin: 5px; } .wp-smiley { margin: 0; } .gallery { margin: 0 auto 18px; } .gallery .gallery-item { float: left; margin-top: 0; text-align: center; width: 33%; } .gallery-columns-2 .gallery-item { width: 50%; } .gallery-columns-4 .gallery-item { width: 25%; } .gallery img { border: 2px solid #cfcfcf; } .gallery-columns-2 .attachment-medium { max-width: 92%; height: auto; } .gallery-columns-4 .attachment-thumbnail { max-width: 84%; height: auto; } .gallery .gallery-caption { color: #888; font-size: 12px; margin: 0 0 12px; } .gallery dl { margin: 0; } .gallery img { border: 10px solid #f1f1f1; } .gallery br+br { display: none; } #content .attachment img {/* single attachment images should be centered */ display: block; margin: 0 auto; } /* =Navigation -------------------------------------------------------------- */ .navigation { color: #888; font-size: 12px; line-height: 18px; overflow: hidden; } .navigation a:link, .navigation a:visited { color: #888; text-decoration: none; } .navigation a:active, .navigation a:hover { color: #ff4b33; } .nav-previous { float: left; width: 50%; } .nav-next { float: right; text-align: right; width: 50%; } #nav-above { margin: 0 0 18px 0; } #nav-above { display: none; } .paged #nav-above, .single #nav-above { display: block; } #nav-below { margin: -18px 0 0 0; } /* =Comments -------------------------------------------------------------- */ #comments { clear: both; } #comments .navigation { padding: 0 0 18px 0; } h3#comments-title, h3#reply-title { color: #000; font-size: 20px; font-weight: bold; margin-bottom: 0; } h3#comments-title { padding: 24px 0; } .commentlist { list-style: none; margin: 0; } .commentlist li.comment { border-bottom: 1px solid #e7e7e7; line-height: 24px; margin: 0 0 24px 0; padding: 0 0 0 56px; position: relative; } .commentlist li:last-child { border-bottom: none; margin-bottom: 0; } #comments .comment-body ul, #comments .comment-body ol { margin-bottom: 18px; } #comments .comment-body p:last-child { margin-bottom: 6px; } #comments .comment-body blockquote p:last-child { margin-bottom: 24px; } .commentlist ol { list-style: decimal; } .commentlist .avatar { position: absolute; top: 4px; left: 0; } .comment-author { } .comment-author cite { color: #000; font-style: normal; font-weight: bold; } .comment-author .says { font-style: italic; } .comment-meta { font-size: 12px; margin: 0 0 18px 0; } .comment-meta a:link, .comment-meta a:visited { color: #888; text-decoration: none; } .comment-meta a:active, .comment-meta a:hover { color: #ff4b33; } .commentlist .even { } .commentlist .bypostauthor { } .reply { font-size: 12px; padding: 0 0 24px 0; } .reply a, a.comment-edit-link { color: #888; } .reply a:hover, a.comment-edit-link:hover { color: #ff4b33; } .commentlist .children { list-style: none; margin: 0; } .commentlist .children li { border: none; margin: 0; } .nopassword, .nocomments { display: none; } #comments .pingback { border-bottom: 1px solid #e7e7e7; margin-bottom: 18px; padding-bottom: 18px; } .commentlist li.comment+li.pingback { margin-top: -6px; } #comments .pingback p { color: #888; display: block; font-size: 12px; line-height: 18px; margin: 0; } #comments .pingback .url { font-size: 13px; font-style: italic; } /* Comments form */ input[type=submit] { color: #333; } #respond { border-top: 1px solid #e7e7e7; margin: 24px 0; overflow: hidden; position: relative; } #respond p { margin: 0; } #respond .comment-notes { margin-bottom: 1em; } .form-allowed-tags { line-height: 1em; } .children #respond { margin: 0 48px 0 0; } h3#reply-title { margin: 18px 0; } #comments-list #respond { margin: 0 0 18px 0; } #comments-list ul #respond { margin: 0; } #cancel-comment-reply-link { font-size: 12px; font-weight: normal; line-height: 18px; } #respond .required { color: #ff4b33; font-weight: bold; } #respond label { color: #888; font-size: 12px; } #respond input { margin: 0 0 9px; width: 98%; } #respond textarea { width: 98%; } #respond .form-allowed-tags { color: #888; font-size: 12px; line-height: 18px; } #respond .form-allowed-tags code { font-size: 11px; } #respond .form-submit { margin: 12px 0; } #respond .form-submit input { font-size: 14px; width: auto; } /* =Widget Areas -------------------------------------------------------------- */ .widget-area ul { list-style: none; margin-left: 0; } .widget-area ul ul { list-style: square; margin-left: 1.3em; } .widget-area select { max-width: 100%; } .widget_search #s {/* This keeps the search inputs in line */ width: 60%; } .widget_search label { display: none; } .widget-container { margin: 0 0 18px 0; } .widget-title { color: #222; font-weight: bold; } .widget-area a:link, .widget-area a:visited { text-decoration: none; } .widget-area a:active, .widget-area a:hover { text-decoration: underline; } .widget-area .entry-meta { font-size: 11px; } #wp_tag_cloud div { line-height: 1.6em; } #wp-calendar { width: 100%; } #wp-calendar caption { color: #222; font-size: 14px; font-weight: bold; padding-bottom: 4px; text-align: left; } #wp-calendar thead { font-size: 11px; } #wp-calendar thead th { } #wp-calendar tbody { color: #aaa; } #wp-calendar tbody td { background: #f5f5f5; border: 1px solid #fff; padding: 3px 0 2px; text-align: center; } #wp-calendar tbody .pad { background: none; } #wp-calendar tfoot #next { text-align: right; } .widget_rss a.rsswidget { color: #000; } .widget_rss a.rsswidget:hover { color: #ff4b33; } .widget_rss .widget-title img { width: 11px; height: 11px; } /* Main sidebars */ #main .widget-area ul { margin-left: 0; padding: 0 20px 0 0; } #main .widget-area ul ul { border: none; margin-left: 1.3em; padding: 0; } #primary { } #secondary { } /* Footer widget areas */ #footer-widget-area { } /* =Footer -------------------------------------------------------------- */ #footer { margin-bottom: 20px; } #colophon { border-top: 4px solid #000; margin-top: -4px; overflow: hidden; padding: 18px 0; } #site-info { font-weight: bold; } #site-info a { color: #000; text-decoration: none; } #site-generator { font-style: italic; position: relative; } #site-generator a { background: url(images/wordpress.png) center left no-repeat; color: #666; display: inline-block; line-height: 16px; padding-left: 20px; text-decoration: none; } #site-generator a:hover { text-decoration: underline; } img#wpstats { display: block; margin: 0 auto 10px; } /* =Mobile Safari ( iPad, iPhone and iPod Touch ) -------------------------------------------------------------- */ pre { -webkit-text-size-adjust: 140%; } code { -webkit-text-size-adjust: 160%; } #access, .entry-meta, .entry-utility, .navigation, .widget-area { -webkit-text-size-adjust: 120%; } #site-description { -webkit-text-size-adjust: none; } /* =Print Style -------------------------------------------------------------- */ @media print { body { background: none !important; } #wrapper { clear: both !important; display: block !important; float: none !important; position: relative !important; } #header { border-bottom: 2pt solid #000; padding-bottom: 18pt; } #colophon { border-top: 2pt solid #000; } #site-title, #site-description { float: none; line-height: 1.4em; margin: 0; padding: 0; } #site-title { font-size: 13pt; } .entry-content { font-size: 14pt; line-height: 1.6em; } .entry-title { font-size: 21pt; } #access, #branding img, #respond, .comment-edit-link, .edit-link, .navigation, .page-link, .widget-area { display: none !important; } #container, #header, #footer { margin: 0; width: 100%; } #content, .one-column #content { margin: 24pt 0 0; width: 100%; } .wp-caption p { font-size: 11pt; } #site-info, #site-generator { float: none; width: auto; } #colophon { width: auto; } img#wpstats { display: none; } #site-generator a { margin: 0; padding: 0; } #entry-author-info { border: 1px solid #e7e7e7; } #main { display: inline; } .home .sticky { border: none; } } /* Theme Name: Twenty Ten */ /* RTL Basics */ body { direction:rtl; unicode-bidi:embed; } /* LAYOUT: Two-Column (Right) DESCRIPTION: Two-column fixed layout with one sidebar right of content */ #container { float: right; margin: 0 0 0 -240px; } #content { margin: 0 20px 36px 280px; } #primary, #secondary { float: left; } #secondary { clear: left; } /* =Fonts -------------------------------------------------------------- */ body, input, textarea, .page-title span, .pingback a.url, h3#comments-title, h3#reply-title, #access .menu, #access div.menu ul, #cancel-comment-reply-link, .form-allowed-tags, #site-info, #site-title, #wp-calendar, .comment-meta, .comment-body tr th, .comment-body thead th, .entry-content label, .entry-content tr th, .entry-content thead th, .entry-meta, .entry-title, .entry-utility, #respond label, .navigation, .page-title, .pingback p, .reply, .widget-title, input[type=submit] { font-family: MB Khursheed, Arial, Tahoma, sans-serif; } /* =Structure -------------------------------------------------------------- */ /* The main theme structure */ #footer-widget-area .widget-area { float: right; margin-left: 20px; margin-right: 0; } #footer-widget-area #fourth { margin-left: 0; } #site-info { float: right; } #site-generator { float: left; } /* =Global Elements -------------------------------------------------------------- */ /* Text elements */ ul, ol { margin: 0 1.5em 18px 0; } blockquote { font-style: normal; } /* Text meant only for screen readers */ .screen-reader-text { left: auto; text-indent:-9000px; overflow:hidden; } /* =Header -------------------------------------------------------------- */ #site-title { float: right; } #site-description { clear: left; float: left; font-style: normal; } #branding img { float: right; } /* =Menu -------------------------------------------------------------- */ #access { float:right; } #access .menu-header, div.menu { margin-right: 12px; margin-left: 0; } #access .menu-header li, div.menu li{ float:right; } #access ul ul { left:auto; right:0; float:right; } #access ul ul ul { left:auto; right:100%; } /* =Content -------------------------------------------------------------- */ #content table { text-align: right; margin: 0 0 24px -1px; } .page-title span { font-style:normal; } .entry-title, .entry-meta { clear: right; float: right; margin-left: 68px; margin-right: 0; } .entry-content input.file, .entry-content input.button { margin-left: 24px; margin-right:0; } .entry-content blockquote.left { float: right; margin-right: 0; margin-left: 24px; text-align: left; } .entry-content blockquote.right { float: left; margin-right: 24px; margin-left: 0; text-align: right; } #entry-author-info #author-avatar { float: right; margin: 0 0 0 -104px; } #entry-author-info #author-description { float: right; margin: 0 104px 0 0; } /* Gallery listing -------------------------------------------------------------- */ .category-gallery .gallery-thumb { float: right; margin-left:20px; margin-right:0; } /* Images -------------------------------------------------------------- */ #content .gallery .gallery-caption { margin-right: 0; } #content .gallery .gallery-item { float: right; } /* =Navigation -------------------------------------------------------------- */ .nav-previous { float: right; } .nav-next { float: left; text-align:left; } /* =Comments -------------------------------------------------------------- */ .commentlist li.comment { padding: 0 56px 0 0; } .commentlist .avatar { right: 0; left: auto; } .comment-author .says, #comments .pingback .url { font-style: normal; } /* Comments form */ .children #respond { margin: 0 0 0 48px; } /* =Widget Areas -------------------------------------------------------------- */ .widget-area ul { margin-right: 0; } .widget-area ul ul { margin-right: 1.3em; margin-left: 0; } #wp-calendar caption { text-align: right; } #wp-calendar tfoot #next { text-align: left; } /* Main sidebars */ #main .widget-area ul { margin-right: 0; padding: 0 0 0 20px; } #main .widget-area ul ul { margin-right: 1.3em; margin-left: 0; } /* =Footer -------------------------------------------------------------- */ #site-generator { font-style:normal; } #site-generator a { background-position: right center; padding-right: 20px; padding-left: 0; } .wordpress-hit-counter {direction:ltr;}
  • هڪ ڏينهن اسلاميه ڪاليج سکر جي اسٽاف روم ۾ ويٺي ويٺي سائين امير گل ڪٽوهر چيو ته اخبارن ۾ ڪالم ته ڏاڍا سٺا ٿا اچن پر ڪجھ عرصي کانپوءِ انهن جو نالو نشان نٿو ملي. پڇيومانس ته انٽرنيٽ تي به نٿا ملن . چيائين اتي به وڌ ۾ وڌ هفتي کان پراڻا نٿا ملن. بس اها ڳاله هئي هي بلاگ ٺاهڻ جي. _____ دعاگو : احمد علي مڱريو Website: ahmed.mangrio.com Email: ahmed@mangrio.com
  • صفحا

  • آرڪائوز

  • تازا ليک

  • تازا رايا

    وساريان نه وسرن (5) ڊي سي هاءِ… تي Mohammad Khan Sial
    ڪاوش هائيڊ پارڪ تي heman kumar
    سنڌي ٻولي قومي ٻولي ڇو نه؟ ليک… تي jamila abbassi
    سنڌي ٻولي قومي ٻولي ڇو نه؟ ليک… تي سنڌي ٻولي قومي ٻولي…
    تازي بجيٽ ۽ پسماندگي جي ڏانوڻن… تي Rehman Memon
    هر ڳالهه جي هڪڙي موسم آهي! ليک… تي Munwar ali
    ڏاکڻي پنجاب ۾ دهشتگردن خلاف ام… تي ALLAHDINO BABBAR
    This blog is no more upda… تي Dr Sameena Afghan
    تبديلي ئي آپشن هجڻ گهرجي! ليکڪ… تي Dr Sameena Afghan
    سنڌ مان هندو آبادي جي لڏ پلاڻ… تي Qasim Ali shah
    ايف-آءِ-آر ڪٿي داخل ڪرائجي؟ لي… تي Sunita
    سال 1954 کان وٺي… ليکڪ :… تي Abrar Ali Katpar
    چڪر ڇاهي؟ ليکڪ : ڊاڪٽر ايوب… تي Bilal jan
    چڪر ڇاهي؟ ليکڪ : ڊاڪٽر ايوب… تي Bilal jan
    سنڌ ۾ ايڏي پير پرستي ڇو… تي muntazer soomro
  • بلاگ ڏٺو ويو

    • 20,495 دفعا

بک بغاوت ۽ انقلاب کي جنم ڏئي ٿي ليکڪ : اقبال ملاح

ڪنهن دوست انقلابن جي تاريخ تي ڳالهائيندي هي چيو ته ” نظرياتي تضاد پنهنجي جاءِ تي، دنيا ماضي جي ڀيٽ ۾ ارتقا جون ٻه وکون کڻي خوشحال ٿي آهي، سياسي ڪارڪنن جون اجايون رڙيون آهن، سنڌ ۾ به اڳ جي ڀيٽ ۾ ماڻهو سکيا ستابا ٿيا آهن “. اها سندس ذاتي راءِ هئي، آءُ ۽ منهنجا ڪجهه دوست ان راءِ سان متفق نه ٿياسين. اصل ۾ جڏهن ماڻهو جو پنهنجو پيٽ ڀريل هوندو آهي ته کيس ڄڻ ائين لڳندو آهي ته دنيا جو هر ماڻهو ٻه ويلا ماني کائي سمهي ٿو ۽ ڄڻ دنيا وڏي خوشحال ٿي وئي هجي. اقوام متحده جي خوراڪ جي اداري ايف اي او جي ڊائريڪٽر جنرل جي هڪ ڇرڪائيندڙ پريس ڪانفرنس رپورٽ ٿي آهي، جنهن ۾ هن انڪشاف ڪيو آهي ته دنيا ۾ هڪ ارب کان وڌيڪ ماڻهو بک جو شڪار آهن ۽ خوراڪ جي ان بحران سان دنيا جي امن کي خطرو ٿي پيو آهي. سندس خيال آهي ته هڪ ارب کان وڌيڪ ماڻهن وٽ هاڻ صرف ٽي رستا آهن ته هاڻ يا ته هو هنگاما ڪن، لڏپلاڻ ڪن يا مري وڃن. اقوام متحده دنيا جي اهڙن 31 ملڪن جي نشاندهي ڪئي آهي، جن کي خوراڪ جي بحران کي منهن ڏيڻو پئجي رهيو آهي، مون جڏهن هيءَ رپورٽ پڙهي پئي ته سياست جي هڪ شاگرد طور مون کي دنيا جي هڪ ارب کان وڌيڪ ماڻهن جي بک پويان وڏي بغاوت نظر آئي، جڏهن ماڻهو مانيءَ جا ٻه ويلا کائي نه سگهندو آهي. باغي ٿي ويندو آهي. دنيا جي سمورن انقلابين جون ڪهاڻيون هي ٻڌائين ٿيون، بک کانپوءِ بغاوت ۽ بغاوت جي نتيجي ۾ جيڪڏهن ڪا نظرياتي سياسي پارٽي آهي ته انقلاب آڻي ٿي.

جڏهن سويت يونين ٽٽو هيو، ڪامريڊ لينن ۽ مارڪس جي قداور مجسمن کي رسا ٻڌي ڪيرايو پئي ويو، تن ڏينهن ۾ سڄي دنيا جي انقلابين جي اکين ۾ لڙڪ هئا ۽ سرمائيدارانه نظام جا حامي دانشور ٽهڪ ڏئي سوشلزم کي ناڪام نظام قرار ڏئي جشن ملهائي رهيا هئا. سڄي دنيا ۾ انقلاب مخالف قوتن جو خيال هو ته هاڻ جيئن ته بلاڪن جي دنيا نه رهي آهي، سوشلسٽ بلاڪ ختم ٿي چڪو آهي، بس جنگيون پڄاڻي تي پهتيون ۽ دنيا خوشحال ٿي ويندي، امن هوندو، هڪ نئين جمهوري دنيا جڙندي. ها هڪ ڊگهي ساهيءَ کانپوءِ وري ڳالهه وڃي ساڳئي نقطي تي بيٺي آهي، دنيا ۾ هڪڙو طبقو پيداوار جي ذريعن تي قابض آهي ۽ ٻئي طبقي جو استحصال ٿئي ٿو. اميري ۽ غريبي وچ ۾ جنگ ۽ تضاد سويت يونين جي ٽٽڻ کانپوءِ ختم نه ٿيو آهي پر اهو تضاد اڃا به وڌيڪ گهرو ٿيو آهي. انقلابي رياستن هجڻ ڪري سڄي دنيا ۾ هڪڙو توازن هيو، سويت يونين جي ٽٽڻ کانپوءِ اهو توازن نه رهيو ۽ سرمائيدار ملڪن ملٽاءِ نيشنل ڪمپنين جي ڳٺ جوڙ سان سڄي دنيا کي معاشي طرح فتح  ڪرڻ جا خواب ڏسي  غريبن جي وات مان آخري گرهه کسڻ جي ڀرپور ڪوشش ڪئي آهي. سويت يونين جي ٽٽڻ کانپوءِ توازن نه هجڻ ڪري دنيا جي ڪمزور ملڪن تي وڌيڪ ڪاهون ٿيون، ملڪ فتح ٿيا  ۽ سڄِي دنيا کي ڪن خاص اقتصادي مفادن ۽ قومن جي وسيلن جي ڦرلٽ ڪري قبضي ڪرڻ جو عمل جاري آهي.  جيتوڻيڪ ظاهري طرح سوشلسٽ تحريڪون ڪمزور نظر اچي رهيون آهن پر پنهنجي اصلي جوهر  ۽ روح ۾ طبقاتي تضاد وڌي پيو ۽ دنيا اندر هڪ نئين بغاوت لاءِ ميدان تيار پيو ٿئي.

ڪيپيٽلسٽ سوسائٽي جي حق ۾ دليل ڏيندڙ سمجهن ٿا ته هاڻ وري دنيا اندر ڪميونزم جو اڀار ائين نٿو اچي سگهي جيئن پهرين ۽  ٻي مهاڀاري جنگ کانپوءِ آيو هو، کين اهڙو دليل ڏيڻ کان اڳ ۾ اهاڳالهه سمجهڻ گھرجي ته سرمائيداري هڪ حد تائين پاڻ کي بچائي سگهي ٿي، سرمائيداري جو عروج ئي سندس زوال آهي. مثال طور سنڌ جي شهرن ۾ سٺا روڊ ٺهڻ يا ڪن خاص علائقن ۾ بنگلن ٺهڻ ۽ روڊن تي نين گاڏين کي ڏسي جيڪڏهن ڪو هي چوي ته سنڌ خوشحال ٿي وئي آهي ته اها سندس ڀل چئبي، خوشحالي جو ماپو 2 سيڪڙو امير ماڻهن جي اميري کي ڏسي نٿو لڳائي سگهجي. اسين جڏهن ڪجهه ڏينهن اڳ منڇر وياسين ته  مون  ماڻهن جي اکين کي ڏسي پنهنجي دوستن آڏو گذارش رکي ته هنن ماڻهن جا چهرا ڳالهائين ٿا، هي بکايل آهن، ننڌڻڪا آهن، سياسي پارٽيون سندن واهر نٿيون ڪن، جي سنڌ جا هي ماڻهو اٿي پيا ته ڪا نئين چڻنگ دکندي. انگن اکرن جي ٻولي کي ڇڏي جي سنڌ گهمنداسين ته نظر ايندو ته  ماڻهو دانشورن جي ٽهڪن تي اعتبار نٿا ڪن. سنڌ  ۾ اڪثريت اهڙن ماڻهن جي آهي، جن کي هاڻ بک اچي سوڙهو ڪيو آهي.

اسان جا پراڻا دوست طبقاتي تضاد کي سوليءَ ٻوليءَ ۾ هيئن پيش ڪندا هئا ته جي گهوڙو گاهه سان دوستي رکندو ته بک مرندو. پيداوار جي وسيلن ۽ ذريعن تي قابض ڪو جاگيردار هجي يا سرمائيدار، کيس هر صورت ۾ نفعو کپي ۽ سندس خوشحالي جو بنياد ئي استحصال تي هوندو آهي. جيترو غريب وڌيڪ غريب ٿيندو، امير اوترو وڌيڪ امير ٿيندو.  دوستيون هجن، يا سياست، هر هنڌ طبقي جو تضاد موجود رهي ٿو. آءُ طبقاتي سياست ۽ نظرياتي سياست کان مايوس ناهيان، ڪڏهن ڪڏهن جنگ ۾ شڪست ٿيندي آهي پر وري جنگ ٿيندي آهي، هاري ۽  مزدور جي سياست وقتي طرح ڪمزور ضرور ٿي آهي پر مستقبل وري به انهيءَ سياست جو نظر اچي ٿو. دوست جڏهن چوندا آهن ته حڪومت روزگار ڏيندي، صحت ڏيندي، تعليم ڏيندي، آءُ کين هٿ ٻڌي هي گذارش ڪندو آهيان ته هن عالمي نظام يا موجوده رياستي ڍانچي ۾ ڪابه حڪومت ڪنهن به غريب ماڻهو کي رليف نٿي ڏئي سگهي. ها ڪنهن جمهوري حڪومت جي ان ڪري ڪنهن حد تائين حمايت ڪبي آهي ته خراب کان خراب جمهوريت به بدترين آمريت کان بهتر آهي. دليل سان متفق ڪير ٿئي يا نه . جمهوريت اظهار راءِ جي آزادي ڏئي ٿي، طبقاتي فرق گهٽائي نٿي سگهي. جمهوريت کانپوءِ ٻي وک انقلاب ڏانهن وڃڻ واري هجڻ گهرجي. مونکي هڪ دوست ٻڌايو پئي ته سويت يونين جي ٽٽڻ تي ٽهڪ ڏيندڙ ماڻهن کي شايد اها خبر نه هجي ته سويت يونين ۾ انقلاب دوران مانيءَ لاءِ قطار نه لڳندي هئي، گهر ڏيڻ رياست جي ذميواري هئي ۽ علاج مفت هيو. هاڻ روس ۾  بهترين ميڊيڪل اسٽور آهن، جنهن تي هر قسم جي دوا پئي آهي پر اها مفت نٿي ملي ۽ جڏهن انقلاب جي جوڀن وارا ڏينهن هئا ته سڄيءَ دنيا تي انقلابي تحريڪن جو اثر هيو، سڄي دنيا ۾ فلاحي رياستون ٺهيون پئي، تعليم ۽ صحت مفت پئي ٿي، هاڻ ته سرمائيداري نه رڳو اهي سهولتون واپس پئي وٺي پر مانيءَ جو گرهه به کسي پئي. ها اقوام متحده جي اها رپورٽ ڇرڪائيندڙ ضرور آهي پر سرمائيداري دنيا کي  ڪڏهن به امن ۽ مانيءَ ڳڀو نٿي ڏئي سگهي. اقوام متحده جي اها رپورٽ سرمائيداري جي حق ۾ دليل ڏيندڙ ماڻهن لاءِ هڪ وڏو سوال ڇڏيو آهي. دنيا وري به انقلابن ڏانهن ئي موٽڻي آهي.

دلين تي حڪمراني ئي اصل حڪمراني هجي ٿي ليکڪ : اقبال ملاح

هر سماج ۾ ڪي اهڙا ماڻهو هوندا آهن، جن جي راءِ کي قومي راءِ سمجهيو ويندو آهي، محمد ابراهيم جويو به اهڙن ماڻهن مان هڪ اهڙو عظيم قومي دانشور آهي، جنهن جي قومي طرح حيثيت سنڌ ۾ گهاٽي وڻ جي ڇانو جيان آهي. جويو صاحب ۽ ٻيا دوست پاڪستان پيپلز پارٽيءَ جي ڪارڪردگيءَ کان مطمئن ناهن، سنڌ جي گادي واري  شهر ڪراچيءَ ۾ سروينٽس آف سنڌ سوسائٽيءَ جي گڏجاڻي ٿي، هن گڏجاڻيءَ ۾ سراج الحق ميمڻ، محمد ابراهيم جويو صاحب، اي اين جي عباسي، قاضي عبدالحميد، ڊاڪٽر آفتاب قريشي، نذير احمد ميمڻ، اسلم بلوچ، ابرار قاضي، فضل الحق قاضي، سيد عرفان علي شاهه، ذوالفقار هاليپوٽو، منور ارباب، دوست محمد بلوچ ۽ ٻيا سنڌ جا گهڻ گهرا شريڪ ٿيا، مٿيان سڀ ماڻهو سنڌ سان محبت ڪندڙ آهن ۽ سندن راءِ کي ان ڪري اهميت ڏني ويندي آهي جو سندن محبتن جو مرڪز سنڌ رهي آهي. اسان جي دوست اعجاز قريشيءَ ذريعي گڏجاڻيءَ جو سماچار ڪجهه هن طرح پهتو ته سمورن دانشورن ۽ سنڌ جي سڄڻن گڏجاڻيءَ ۾ پنهنجي خيالن جو اظهار ڪندي هيءَ راءِ ڏني ته عام طور پاڪستان ۽ خاص طور سنڌ جون حالتون سياسي ۽ معاشي طور خراب ٿي رهيون آهن، اڳوڻي صدر جنرل پرويز مشرف جي پاليسين ڪري سنڌ جي حالت خراب ٿي، مشرف خلاف عوامي رد عمل جي هجڻ  ۽ محترمه شهيد بينظير ڀٽو جي شهادت جي نتيجي ۾ سنڌ جي ماڻهن پيپلز پارٽيءَ کي فيبروري 2008ع جي چونڊن ۾ اڪثريت سان کٽايو، ماڻهن جو سمجهيو پئي ته هاڻ کين تمام گهڻو فائدو ٿيندو، سندن بک ۽ بيروزگاري ختم ٿيندي، ڪرپشن ۽ مهانگائيءَ ۾ ٿيل واڌ کي ڌڪ لڳندو. سنڌ ۾ لاقانونيت کي ٻنجو ملندو پر سنڌ جي دانشورن چواڻي ته پيپلز پارٽي جي هن حڪومت ۾ به ساڳيا پير، مير ۽ سندن اتحادي ويٺا آهن، هن حڪومت به اڳوڻي مشرف جي حڪومت ۾ ويٺل ماڻهن کي پنهنجو اتحادي بڻايو آهي، دانشورن سنڌ جي معاشي حالتن تي ڳڻتي جو اظهار ڪيو آهي، هن گڏجاڻيءَ ۾ ورلڊ بينڪ ۽ ايشين ڊولپمينٽ بينڪ جي هڪ رپورٽ جو ذڪر ڪيو ويو آهي، جنهن ۾ چيو ويو ته 1947ع ۾ سنڌ سڄي ملڪ جو امير ترين صوبو هئي ۽ اڄ سنڌ پاڪستان جو غريب ترين صوبو ٿي اڀري رهي آهي، دانشورن صحت، تعليم ۽ پاڻي جي مسئلي تي حڪومت جي پاليسين جو تنقيدي جائزو ورتو ۽ 8 قومي مطالبا پيش ڪيا.

مون اها اعجاز قريشيءَ ذريعي پهتل ان  سڄي گڏجاڻي جي رپورٽ جڏهن پڙهي بس ڪئي ته منهنجي هيءَ راءِ جڙي ته جڏهن محمد ابراهيم جويو جهڙا ماڻهو حڪومت جي پاليسين تي ائين کليل نموني تنقيد ڪن ۽ سنڌ جا دانشور ماضي ۽ هن حڪومت ۾ ڪو ٿورو فرق ڏسين ته يقينن اها ڳالهه ڳڻتيءَ جوڳي آهي.

سنڌ جي سمورن پڙهيل لکيل ماڻهن کي خبر آهي ته پاڪستان جي پنهنجي اقتصادي صورتحال ڏينهون ڏينهن وڃي ٿي خراب ٿيندي ۽ سنڌ تي ان جا سڀ کان وڌيڪ اثر پوڻا آهن،  ڳالهه چٽي پئي آهي، نوري آباد جو سڄو صنعتي زون ويران ٿي ويو، سنڌ ۾ ٽيڪسٽائيل ملون بحران ور چڙهيل آهن، ڪوٽڙيءَ مان 80 سيڪڙو صنعتون پنجاب منتقل ٿي چڪيون آهن، حڪومت جي وس جي ئي ڳالهه ناهي ته اها سرڪاري ادارن ۾ سمورن بيروزگار ماڻهن کي نوڪريون ڏئي سگهي، آءِ ايم ايف ۽ ورلڊ بينڪ جون پاليسيون تمام گهڻيون سخت آهن، نتيجي ۾ روزگار ڏيڻ حڪومت جي وس جي ڳالهه نه رهندي. پاڻيءَ جي صورتحال ان حد تائين خراب آهي جو پاڻيءَ جي ماهر اي اين جي عباسي جو چوڻ آهي ته اڄ به چشما، جهلم، تونسا ۽  پنجند وهايا پيا وڃن، منگلا ڀري سنڌ جي پاڻيءَ کي کٽايو پيو وڃي، حڪومت جي دعويٰ جي باوجود  سنڌ کي اهو اعتراض آهي ته 1991ع واري پاڻيءَ جي ٺاهه تي عمل نه پيو ٿئي ۽ سنڌ جا فصل سڪي رهيا آهن، هتي ان ڳالهه ڪرڻ جو مقصد هي آهي ته مستقبل ۾ سنڌ ۾ اڃا وڌيڪ غربت وڌندي ۽ معاشي حالتون خراب ٿينديون. جڏهن معاشي حالتون خراب ٿينديون آهن ته ان جا سڌا اثر سياست تي پوندا آهن. منهنجي خيال ۾ ان کان اڳ جو صورتحال تمام گهڻي خراب ٿي وڃي، پاڪستان پيپلز پارٽي کي سنڌ بابت ڪو خاص پلان جوڙڻ گهرجي، جيڪڏهن پيپلزپارٽي نوڪريون نٿي ڏئي سگهي ته امن امان جو مسئلو ته حل ٿي سگهي ٿو، هڪ دوست ٻڌايو پئي ته اتر سنڌ جي سمورن ضلعن ۾ شام کانپوءِ نڪري نٿو سگهجي. روز ڌاڙن، ڦرن ۽ اغوائن جون وارداتون وڃن ٿيون وڌنديون، عملي طرح اڌ سنڌ کي معاشي طرح ڪوڙهه وٺي ويو آهي، سرمائي کي سدائين امن گهرجي، جي امن ئي نه هوندو ته بزنس ۽ واپار ٿي نه سگهندو، تنهن ڪري پيپلز پارٽي کي پنهنجي پهرين ترجيح سنڌ ۾ امن امان جي بحالي هجڻ گهرجي. ان کان علاوه سنڌ جي واپار، تعليم، صحت، عدليه ۽ سياسي سيٽ اپ بابت ڪا فوري حڪمت عملي جوڙڻ گهرجي. جيڪڏهن پيپلز پارٽيءَ جا سنڌ ۾ بنياد کوکلا ٿي ويا ته هوءَ وفاقي جماعت رهي نه سگهندي. مون اڳ ۾ به گذارش ڪئي هئي ته سنڌ جا قومپرست ۽ پيپلز پارٽي ماضي ۾ اتحادي رهيا آهن، پيپلز پارٽيءَ کي قومپرست جماعتن ڏانهن سخت رويو رکڻ نه گهرجي ۽ ٻنهي ڌرين کي ٻيهر ٽيبل تي ويهڻ گهرجي.

ڪجهه ڏينهن اڳ اخبارن ۾ خبر هئي ته پاڪستان پيپلز پارٽي جي ڪو چيئرمين آصف علي زرداري سنڌ ۾ پيپلز پارٽيءَ  ۽ حڪومت ۾ شامل ماڻهن کي ڌار ڪري پارٽي جون ذميواريون اهڙن ماڻهن کي ڏيڻ پئي گهريون، جيڪي حڪومت ۾ شامل ناهن، اها ڳالهه تمام وقتائتي ٿيندي، ڇاڪاڻ ته وڏو وزير هجي يا وزير، انهن وٽ گهڻا ڪم ۽ پروٽوڪول هجي ٿو ۽  هو عوام لاءِ وقت ڪڍي نٿا سگهن. جيڪڏهن کين رڳو حڪومت جون ذميواريون ڏنيون وڃن ۽ پارٽي جون ذميواريون حڪومت کان ٻاهر ويٺل ماڻهن کي ڏنيون وڃن ته ان جو مثبت نتيجو اچي سگهي ٿو، بهرحال وزير عوام ۽ پارٽي وٽ ذميوار هجڻ گهرجن. پيپلز پارٽي لاءِ آخري گذارش ته محمد ابراهيم جويي جهڙا ماڻهو سنڌ جي محبتن جا مرڪز آهن، سندن ناراضگي کي سنڌ جي ناراضگي سمجهيو وڃي، پاڪستان پيپلزپارٽي جي ٿنڪ ٽينڪ کي بنا دير جويي صاحب  جهڙن ماڻهن سان ملي سندن راءِ معلوم ڪرڻ گهرجي. رڳو حڪومت وٺڻ ڪافي ڳالهه ناهي، عوام جي دلين تي حڪمراني اصل حڪمراني ٿئي ٿي.

پاڪستان ۾ رهندڙ قومن وچ ۾ هاڻي هڪ نئين معاهدي جي ضرورت آهي ليکڪ : اقبال ملاح

اقبال ملاح

اقبال ملاح

پاڪستان اندر قومي سوال کي هر وقت جي حڪومت ۽ هن رياست ڪڏهن به سنجيده نه ورتو آهي، نتيجي ۾ قومي سوال حل نه ٿيڻ ڪري صورتحال وڃي ٿي ڏينهون ڏينهن خراب ٿيندي، هن وقت سنڌ ۽ بلوچستان ۾ قومپرست سياست ڪندڙ ڌريون هن راءِ جون آهن ته موجوده سياسي جوڙجڪ ۾ قومن سان ڏاڍايون ٿي رهيون آهن  ۽ هو وفاق ۽ وفاقي سياست کان ناراض آهن.  آءُ پنهنجي هن لکڻيءَ ۾ بلوچستان جي صورتحال تي ڪجهه وڌيڪ ويچار ونڊيندس. رئوف خان ساسولي بلوچستان جي اهڙن سياسي اڳواڻن مان هڪ آهي، جنهن کي اڳوڻي صدر پرويز مشرف جي حڪومت وارن ڏينهن ۾ گم ڪيو ويو هو، هو لاڳيتو 12 مهينا منظر تي نه آيو ۽ کيس سخت جسماني ۽ ذهني ٽارچر کي منهن ڏيڻو پيو. هو جڏهن آزاد ٿيو ته ڊگهي بيماريءَ کانپوءِ ٻيهر جمهوري وطن پارٽيءَ ۾ سرگرم ٿيو، ڪچهريءَ ۾ چيائين ته آءُ سياسي ماڻهو آهيان ۽ سياست  ۾ يقين رکان ٿو، هن ڏکئي وقت ۾ جمهوري وطن پارٽيءَ جو ساٿ نه ڇڏبو. رئوف خان جهڙا هزارين سياسي ڪارڪن اهڙا آهن، جن بلوچ سياست لاءِ پنهنجون زندگيون وقف ڪري ڇڏيون آهن.  ڪجهه ڏينهن اڳ ڪچهريءَ ۾ رئوف خان چيو ته حڪومت بلوچستان جي معاملي تي ان سنجيدگيءَ سان  ڪم نه پئي ڪري، جنهن سنجيدگيءَ جو مظاهرو ٿيڻ گهرجي. آءُ رئوف خان جي ان ڳالهه سان سهمت آهيان ته پيپلز پارٽيءَ کي بلوچستان جي مسئلي تي ڳالهين جو هڪ نئون دور شروع ڪرڻ گهرجي.

آصف علي زرداري جڏهن صدر ٿيو هو ته هن پارليامينٽ کي خطاب ڪندي بلوچستان جو مسئلو ڳالهين ذريعي حل ڪرڻ جي خاطري ڪرائي هئي، ان ڏس ۾ تن ڏينهن ۾ مون کي جيڪا ڄاڻ ملي هئي ته پيپلز پارٽيءَ جي ٿنڪ ٽينڪ جون اختر مينگل، طلال بگٽي، مير عالي، حاصل بزنجو ۽ ٻين بلوچ قومپرست اڳواڻن سان ابتدائي رابطا ٿيا هئا، اڃا ڳالهين جي شروعات ئي مس ٿي ته ٽن بلوچ قومپرست اڳواڻن غلام محمد بلوچ، منير  احمد  ۽ شير محمد کي ماريو ويو، بلوچ قومپرست پارٽيون سندن قتل جو ذميوار ڳجهن هٿن کي قرار ڏئي رهيون آهن. هڪ بلوچ قومپرست دانشور چواڻي ته اهي ٽئين سياسي ڪارڪن بلوچن جي پارلياماني سياست جا مخالف ۽ بلوچ قومپرست حلقي ۾ سٺي ساک رکندڙ ماڻهو سمجهيا ويندا هئا، ٽن بلوچ اڳواڻن جي قتل واري واقعي جي نتيجي ۾ ڳالهين جو سلسلو معطل ٿي ويو ۽ ان واقعي کانپوءِ صورتحال ان حد تائين وڌيڪ خراب ٿي چڪي آهي جو بلوچستان ۾ پارلياماني سياست ڪندڙ سياسي اڳواڻن کي سخت تنقيد جو نشانو بڻايو وڃي ٿو. سوال اهو آهي ته آخر اهڙي ڪهڙي قوت آهي، جيڪا بلوچ قومپرستن کي ديوار سان لڳائڻ گهري ٿي، اڃا ڳالهين جو دور مس شروع ٿئي ٿو ته بلوچستان ۾ ڪو نه ڪو اهڙو واقعو ٿي پوي ٿو جو وري ڳالهين جي ڪچي تند ٽٽي پوي ٿي ۽ حالتون وڌيڪ خراب ٿي وڃن ٿيون، ڳالهه پڌري پئي آهي،  هن ملڪ ۾ ڪا اهڙي سگهاري قوت موجود آهي، جيڪا نٿي چاهي ته پاڪستان اندر قومي تضاد حل ٿئي ۽ هتي رهندڙ قومون هڪ گلدستي جو روپ وٺن ۽ گڏجن. اهڙي ڌر کي خبر آهي ته جيڪڏهن قومن وچ ۾ تضاد حل ٿين ٿا ۽ قومون پنهنجن وسيلن ۽ اقتدار اعليٰ جون مالڪ بڻجي وڃن ٿيون ته پاڪستان هڪ نئين جمهوري دور ۾ داخل ٿيندو ۽ اهڙو پاڪستان ان طاقت کي قبول ناهي. مون کي ياد آهي ته جڏهن جمهوري وطن پارٽيءَ جو سربراهه نواب اڪبر بگٽي اڃا جبلن تي نه چڙهيو هو، هڪ صحافي طور آءُ ان سان لاڳيتو ڳالهه ٻولهه ڪندو رهيو هيس، منهنجا ٽيليفون تي ورتل انٽرويو رڪارڊ تي موجود آهن، جبلن تي وڃڻ کان هڪ ڏيڍ هفتو اڳ نواب اڪبر بگٽيءَ  مون کي ڏنل آخري انٽرويو ۾ چيو هو ته  حڪمران ڳالهين ۾ سنجيده ناهن، اسان پنهنجي ڳالهين جا در کليل رکيا پر موٽ ۾ هو اسان مٿان گوليون وسائي رهيا آهن ۽ هاڻ آءُ به وڌيڪ ڳالهائڻ لاءِ تيار ناهيان. ان کانپوءِ نواب اڪبر بگٽي جڏهن جبلن تي چڙهي ويو ته وري اسان سندس شهادت جي خبر اخبارن ۾ پڙهي. نواب اڪبر بگٽي جي شهادت کانپوءِ ڳچ عرصي بعد اسان ڪجهه صحافي دوستن جو ڪوئٽا وڃڻ ٿيو، نيشنل پارٽيءَ جي دوستن سان ڪچهريون ٿيون، نواب اڪبر بگٽيءَ جي فرزند جميل احمد بگٽيءَ سان سندس رهائشگاهه تي ٻه ٽي ڪلاڪ ملاقات ٿي، ان سڄي دوري ۾ بلوچ نوجوانن جو هڪ وڏو انگ نيشنل پارٽيءَ تي رڳو ان ڪري ڪاوڙيل نظر آيو ته نيشنل پارٽي جو سياسي موقف وچ ٿرو هو ۽ هو ڪنهن حد تائين پارلياماني سياست  جي حق ۾ نظر پئي آيا. ڪوئٽا جي ديوارن تي ڪيل چاڪنگ ۽ لڳل تصويرن کي جڏهن ڏسجي ٿو ته ڳالهه چٽي  ۽ پڌري نظر اچي ٿي، بلوچ هاڻ ووٽ جي سياست ۽ ان جي نتيجن کان گهڻو اڳتي نڪري چڪا آهن. ڪا سنجيده ۽ اعتبار جوڳي ڳالهه ٻولهه ئي سندن ويساهه وري موٽائي سگهي ٿي، بلوچن سان ڳالهه ٻولهه ٿيڻ گهرجي ۽ ڳالهه ٻولهه جي شروعات ئي هن ايجنڊا کان ٿيڻ گهرجي ته بلوچستان جي اقتدار اعليٰ،  ساحل ۽ وسائل تي حق اتان جي ڌرتي ڌڻين جو آهي، ترقيءَ يا جبر جي بنياد تي ڪنهن کي به هيسائي ڪنهن قوم جي وطن يا ان جي وسيلن تي قبضو ڪري نٿو سگهجي.

جڏهن محترمه بينظير ڀٽو شهيد ٿي هئي ته سندس شهادت جي ٻئي ڏينهن تي سنڌ جي نامياري صحافي لالا رحمان سمون جي پيپلزپارٽيءَ جي سينيئر اڳواڻ ۽ دانشور تاج حيدر سان خيرپور ۾ ملاقات ٿي هئي،  ملاقات ۾ تاج حيدر محترمه کي ياد ڪندو لڙڪ هاريندو رهيو. هن ٻڌايو پئي ته محترمه بينظير ڀٽو کيس ڪامريڊ ڄام ساقي جي موڪليل اي ميل جي روشنيءَ ۾ هدايتون ڏنيون هيون ته ڄام ساقي بلوچستان جي مسئلي تي ڪو مثبت ڪردار ادا ڪرڻ گهري ٿو، ان سلسلي ۾ پيپلز پارٽي طرفان ڄام جي مدد ڪئي وڃي. ڪامريڊ ڄام ساقيءَ سان جڏهن مون ان اي ميل بابت ڪچهري ڪئي ته ڪامريڊ ٻڌايو ته هن محترمه بينظير ڀٽو کي اهڙي اي ميل ڪئي هئي، جنهن جي پارٽي طرفان کيس ڀرپور موٽ ملي هئي، ڪامريڊ ڄام ساقي ۽ ان جهڙا ڪيترائي سياسي ڪردار موجود آهن، جيڪي بلوچن کي ڳالهين جي ٽيبل تي آڻڻ لاءِ ڪا ڪوشش وٺي سگهن ٿا.

بلوچستان ۾ صورتحال ڏينهون ڏينهن خراب ٿيندي پئي ٿي وڃي، هاڻ ته هڪ دوست ٻڌايو پئي ته خود بلوچ تنظيمن اندر ڇڪتاڻ شروع ٿي وئي آهي ۽ ڪن موقعن تي هو هڪٻئي سامهون اٿي بيٺا آهن، جنهن سان نه رڳو بلوچن جي قومپرست سياست کي نقصان  ٿئي پيو پر ان جو فائدو بلوچ  قومپرست سياست جا مخالف به وٺي سگهن ٿا ۽ اهڙي ڇڪتاڻ ڪري ڪيترائي معتبر بلوچ سياسي اڳواڻ فڪر مند آهن ۽ هو بلوچ سياست کان ئي پاسائتا ٿين پيا.  تنهن ڪري ان کان اڳ جو ڪو وڏو نقصان ٿئي  ۽ بلوچستان وڌيڪ ڪنهن مزاحمتي رستي يا اندروني خانه جنگي طرف هليو وڃي، ڳالهين جو تڪڙو دور شروع ٿيڻ گهرجي. ڪنهن دوست تجويز پئي ڏني ته حڪومت کي پختون خواهه مان اسفند يار ولي، سنڌ مان ڪامريڊ ڄام ساقي، رسول بخش پليجو، محمد ابراهيم جويو ۽ پنجاب مان عاصمه جهانگير، آءِ اي رحمان سميت اياز ضمير جهڙن ويهن کان وڌيڪ  ملڪ جي دانشورن ۽ سٺي ساک رکندڙ رٽائرڊ ججن تي ٻڌل هڪ ڪميٽي جوڙڻ گهرجي. جيڪا بلوچن ۽ پ پ حڪومت وچ ۾ رابطن ۽ ڳالهه ٻولهه جي سلسلن جا مضبوط بنياد رکي.  ڇاڪاڻ ته ڳالهه ٻولهه کانسواءِ مسئلا حل نه ٿيندا، ڪمزور وفاق ۽ مضبوط صوبا ئي هڪ مضبوط ملڪ جوڙي سگهن ٿا، هاڻ ته پنجاب جو وزير اعليٰ شهباز شريف به اها ڳالهه چئي چڪو آهي ته صوبن وچ ۾ هاڻ هڪ نئون معاهدو ٿيڻ گهرجي. منهنجي نظر ۾ صوبن بجاءِ جي ائين کڻي چئجي ته پاڪستان ۾ رهندڙ قومن وچ ۾ هاڻي هڪ نئين معاهدي جي ضرورت آهي. تنهن ڪري نه رڳو بلوچستان پر هن وفاق ۾ شامل سمورين قومن سان ڳالهه ٻولهه ڪجي، قومي تضاد حل ٿيڻ گهرجي ته جيئن حقيقي جمهوري نظام اچي سگهي ۽ يقينن ٻي ۽ اهم ويڙهه ته طبقاتي ٿئي ٿي.