• </* Theme Name: Twenty Ten Theme URI: http://wordpress.org/ Description: The 2010 theme for WordPress is stylish, customizable, simple, and readable -- make it yours with a custom menu, header image, and background. Twenty Ten supports six widgetized areas (two in the sidebar, four in the footer) and featured images (thumbnails for gallery posts and custom header images for posts and pages). It includes stylesheets for print and the admin Visual Editor, special styles for posts in the "Asides" and "Gallery" categories, and has an optional one-column page template that removes the sidebar. Author: the WordPress team Version: 1.3 License: GNU General Public License License URI: license.txt Tags: black, blue, white, two-columns, fixed-width, custom-header, custom-background, threaded-comments, sticky-post, translation-ready, microformats, rtl-language-support, editor-style, custom-menu */ /* =Reset default browser CSS. Based on work by Eric Meyer: http://meyerweb.com/eric/tools/css/reset/index.html -------------------------------------------------------------- */ html, body, div, span, applet, object, iframe, h1, h2, h3, h4, h5, h6, p, blockquote, pre, a, abbr, acronym, address, big, cite, code, del, dfn, em, font, img, ins, kbd, q, s, samp, small, strike, strong, sub, sup, tt, var, b, u, i, center, dl, dt, dd, ol, ul, li, fieldset, form, label, legend, table, caption, tbody, tfoot, thead, tr, th, td { background: transparent; border: 0; margin: 0; padding: 0; vertical-align: baseline; } body { line-height: 1; } h1, h2, h3, h4, h5, h6 { clear: both; font-weight: normal; } ol, ul { list-style: none; } blockquote { quotes: none; } blockquote:before, blockquote:after { content: ''; content: none; } del { text-decoration: line-through; } /* tables still need 'cellspacing="0"' in the markup */ table { border-collapse: collapse; border-spacing: 0; } a img { border: none; } /* =Layout -------------------------------------------------------------- */ /* LAYOUT: Two columns DESCRIPTION: Two-column fixed layout with one sidebar right of content */ #container { float: left; margin: 0 -240px 0 0; width: 100%; } #content { margin: 0 280px 0 20px; } #primary, #secondary { float: right; overflow: hidden; width: 220px; } #secondary { clear: right; } #footer { clear: both; width: 100%; } /* LAYOUT: One column, no sidebar DESCRIPTION: One centered column with no sidebar */ .one-column #content { margin: 0 auto; width: 640px; } /* LAYOUT: Full width, no sidebar DESCRIPTION: Full width content with no sidebar; used for attachment pages */ .single-attachment #content { margin: 0 auto; width: 900px; } /* =Fonts -------------------------------------------------------------- */ body, input, textarea, .page-title span, .pingback a.url { font-family: MB Khursheed, Georgia, "Bitstream Charter", serif; } h3#comments-title, h3#reply-title, #access .menu, #access div.menu ul, #cancel-comment-reply-link, .form-allowed-tags, #site-info, #site-title, #wp-calendar, .comment-meta, .comment-body tr th, .comment-body thead th, .entry-content label, .entry-content tr th, .entry-content thead th, .entry-meta, .entry-title, .entry-utility, #respond label, .navigation, .page-title, .pingback p, .reply, .widget-title, .wp-caption-text { font-family: MB Khursheed, "Helvetica Neue", Arial, Helvetica, "Nimbus Sans L", sans-serif; } input[type=submit] { font-family: MB Khursheed, "Helvetica Neue", Arial, Helvetica, "Nimbus Sans L", sans-serif; } pre { font-family: MB Khursheed, "Courier 10 Pitch", Courier, monospace; } code { font-family: MB Khursheed, Monaco, Consolas, "Andale Mono", "DejaVu Sans Mono", monospace; } /* =Structure -------------------------------------------------------------- */ /* The main theme structure */ #access .menu-header, div.menu, #colophon, #branding, #main, #wrapper { margin: 0 auto; width: 940px; } #wrapper { background: #fff; margin-top: 20px; padding: 0 20px; } /* Structure the footer area */ #footer-widget-area { overflow: hidden; } #footer-widget-area .widget-area { float: left; margin-right: 20px; width: 220px; } #footer-widget-area #fourth { margin-right: 0; } #site-info { float: left; font-size: 14px; font-weight: bold; width: 700px; } #site-generator { float: right; width: 220px; } /* =Global Elements -------------------------------------------------------------- */ /* Main global 'theme' and typographic styles */ body { background: #f1f1f1; } body, input, textarea { color: #666; font-size: 12px; line-height: 18px; } hr { background-color: #e7e7e7; border: 0; clear: both; height: 1px; margin-bottom: 18px; } /* Text elements */ p { margin-bottom: 18px; text-align:justify; } ul { list-style: square; margin: 0 0 18px 1.5em; } ol { list-style: decimal; margin: 0 0 18px 1.5em; } ol ol { list-style: upper-alpha; } ol ol ol { list-style: lower-roman; } ol ol ol ol { list-style: lower-alpha; } ul ul, ol ol, ul ol, ol ul { margin-bottom: 0; } dl { margin: 0 0 24px 0; } dt { font-weight: bold; } dd { margin-bottom: 18px; } strong { font-weight: bold; } cite, em, i { font-style: italic; } big { font-size: 131.25%; } ins { background: #ffc; text-decoration: none; } blockquote { font-style: italic; padding: 0 3em; } blockquote cite, blockquote em, blockquote i { font-style: normal; } pre { background: #f7f7f7; color: #222; line-height: 18px; margin-bottom: 18px; overflow: auto; padding: 1.5em; } abbr, acronym { border-bottom: 1px dotted #666; cursor: help; } sup, sub { height: 0; line-height: 1; position: relative; vertical-align: baseline; } sup { bottom: 1ex; } sub { top: .5ex; } input[type="text"], textarea { background: #f9f9f9; border: 1px solid #ccc; box-shadow: inset 1px 1px 1px rgba(0,0,0,0.1); -moz-box-shadow: inset 1px 1px 1px rgba(0,0,0,0.1); -webkit-box-shadow: inset 1px 1px 1px rgba(0,0,0,0.1); padding: 2px; } a:link { color: #0066cc; } a:visited { color: #743399; } a:active, a:hover { color: #ff4b33; } /* Text meant only for screen readers */ .screen-reader-text { position: absolute; left: -9000px; } /* =Header -------------------------------------------------------------- */ #header { padding: 30px 0 0 0; } #site-title { float: left; font-size: 30px; line-height: 36px; margin: 0 0 18px 0; width: 700px; } #site-title a { color: #000; font-weight: bold; text-decoration: none; } #site-description { clear: right; float: right; font-style: italic; margin: 15px 0 18px 0; width: 220px; } /* This is the custom header image */ #branding img { border-top: 4px solid #000; border-bottom: 1px solid #000; display: block; float: left; } /* =Menu -------------------------------------------------------------- */ #access { background: #000; display: block; float: left; margin: 0 auto; width: 940px; } #access .menu-header, div.menu { font-size: 13px; margin-left: 12px; width: 928px; } #access .menu-header ul, div.menu ul { list-style: none; margin: 0; } #access .menu-header li, div.menu li { float: left; position: relative; } #access a { color: #aaa; display: block; line-height: 38px; padding: 0 10px; text-decoration: none; } #access ul ul { box-shadow: 0px 3px 3px rgba(0,0,0,0.2); -moz-box-shadow: 0px 3px 3px rgba(0,0,0,0.2); -webkit-box-shadow: 0px 3px 3px rgba(0,0,0,0.2); display: none; position: absolute; top: 38px; left: 0; float: left; width: 180px; z-index: 99999; } #access ul ul li { min-width: 180px; } #access ul ul ul { left: 100%; top: 0; } #access ul ul a { background: #333; line-height: 1em; padding: 10px; width: 160px; height: auto; } #access li:hover > a, #access ul ul :hover > a { background: #333; color: #fff; } #access ul li:hover > ul { display: block; } #access ul li.current_page_item > a, #access ul li.current-menu-ancestor > a, #access ul li.current-menu-item > a, #access ul li.current-menu-parent > a { color: #fff; } * html #access ul li.current_page_item a, * html #access ul li.current-menu-ancestor a, * html #access ul li.current-menu-item a, * html #access ul li.current-menu-parent a, * html #access ul li a:hover { color: #fff; } /* =Content -------------------------------------------------------------- */ #main { clear: both; overflow: hidden; padding: 40px 0 0 0; } #content { margin-bottom: 36px; } #content, #content input, #content textarea { color: #333; font-size: 16px; line-height: 24px; } #content p, #content ul, #content ol, #content dd, #content pre, #content hr { margin-bottom: 24px; } #content ul ul, #content ol ol, #content ul ol, #content ol ul { margin-bottom: 0; } #content pre, #content kbd, #content tt, #content var { font-size: 15px; line-height: 21px; } #content code { font-size: 13px; } #content dt, #content th { color: #000; } #content h1, #content h2, #content h3, #content h4, #content h5, #content h6 { color: #000; line-height: 1.5em; margin: 0 0 20px 0; } #content table { border: 1px solid #e7e7e7; margin: 0 -1px 24px 0; text-align: left; width: 100%; } #content tr th, #content thead th { color: #888; font-size: 12px; font-weight: bold; line-height: 18px; padding: 9px 24px; } #content tr td { border-top: 1px solid #e7e7e7; padding: 6px 24px; } #content tr.odd td { background: #f2f7fc; } .hentry { margin: 0 0 48px 0; } .home .sticky { background: #f2f7fc; border-top: 4px solid #000; margin-left: -20px; margin-right: -20px; padding: 18px 20px; } .single .hentry { margin: 0 0 36px 0; } .page-title { color: #000; font-size: 14px; font-weight: bold; margin: 0 0 36px 0; } .page-title span { color: #333; font-size: 16px; font-style: italic; font-weight: normal; } .page-title a:link, .page-title a:visited { color: #888; text-decoration: none; } .page-title a:active, .page-title a:hover { color: #ff4b33; } #content .entry-title { color: #000; font-size: 21px; font-weight: bold; line-height: 1.3em; margin-bottom: 0; } .entry-title a:link, .entry-title a:visited { color: #000; text-decoration: none; } .entry-title a:active, .entry-title a:hover { color: #ff4b33; } .entry-meta { color: #888; font-size: 12px; } .entry-meta abbr, .entry-utility abbr { border: none; } .entry-meta abbr:hover, .entry-utility abbr:hover { border-bottom: 1px dotted #666; } .entry-content, .entry-summary { clear: both; padding: 12px 0 0 0; } #content .entry-summary p:last-child { margin-bottom: 12px; } .entry-content fieldset { border: 1px solid #e7e7e7; margin: 0 0 24px 0; padding: 24px; } .entry-content fieldset legend { background: #fff; color: #000; font-weight: bold; padding: 0 24px; } .entry-content input { margin: 0 0 24px 0; } .entry-content input.file, .entry-content input.button { margin-right: 24px; } .entry-content label { color: #888; font-size: 12px; } .entry-content select { margin: 0 0 24px 0; } .entry-content sup, .entry-content sub { font-size: 10px; } .entry-content blockquote.left { float: left; margin-left: 0; margin-right: 24px; text-align: right; width: 33%; } .entry-content blockquote.right { float: right; margin-left: 24px; margin-right: 0; text-align: left; width: 33%; } .page-link { clear: both; color: #000; font-weight: bold; margin: 0 0 22px 0; word-spacing: 0.5em; } .page-link a:link, .page-link a:visited { background: #f1f1f1; color: #333; font-weight: normal; padding: 0.5em 0.75em; text-decoration: none; } .home .sticky .page-link a { background: #d9e8f7; } .page-link a:active, .page-link a:hover { color: #ff4b33; } body.page .edit-link { clear: both; display: block; } #entry-author-info { background: #f2f7fc; border-top: 4px solid #000; clear: both; font-size: 14px; line-height: 20px; margin: 24px 0; overflow: hidden; padding: 18px 20px; } #entry-author-info #author-avatar { background: #fff; border: 1px solid #e7e7e7; float: left; height: 60px; margin: 0 -104px 0 0; padding: 11px; } #entry-author-info #author-description { float: left; margin: 0 0 0 104px; } #entry-author-info h2 { color: #000; font-size: 100%; font-weight: bold; margin-bottom: 0; } .entry-utility { clear: both; color: #888; font-size: 12px; line-height: 18px; } .entry-meta a, .entry-utility a { color: #888; } .entry-meta a:hover, .entry-utility a:hover { color: #ff4b33; } #content .video-player { padding: 0; } /* =Asides -------------------------------------------------------------- */ .home #content .format-aside p, .home #content .category-asides p { font-size: 14px; line-height: 20px; margin-bottom: 10px; margin-top: 0; } .home .hentry.format-aside, .home .hentry.category-asides { padding: 0; } .home #content .format-aside .entry-content, .home #content .category-asides .entry-content { padding-top: 0; } /* =Gallery listing -------------------------------------------------------------- */ .format-gallery .size-thumbnail img, .category-gallery .size-thumbnail img { border: 10px solid #f1f1f1; margin-bottom: 0; } .format-gallery .gallery-thumb, .category-gallery .gallery-thumb { float: left; margin-right: 20px; margin-top: -4px; } .home #content .format-gallery .entry-utility, .home #content .category-gallery .entry-utility { padding-top: 4px; } /* =Attachment pages -------------------------------------------------------------- */ .attachment .entry-content .entry-caption { font-size: 140%; margin-top: 24px; } .attachment .entry-content .nav-previous a:before { content: '\21900a0'; } .attachment .entry-content .nav-next a:after { content: '0a0\2192'; } /* =Images -------------------------------------------------------------- */ /* Resize images to fit the main content area. - Applies only to images uploaded via WordPress by targeting size-* classes. - Other images will be left alone. Use "size-auto" class to apply to other images. */ img.size-auto, img.size-full, img.size-large, img.size-medium, .attachment img { max-width: 100%; /* When images are too wide for containing element, force them to fit. */ height: auto; /* Override height to match resized width for correct aspect ratio. */ } .alignleft, img.alignleft { display: inline; float: left; margin-right: 24px; margin-top: 4px; } .alignright, img.alignright { display: inline; float: right; margin-left: 24px; margin-top: 4px; } .aligncenter, img.aligncenter { clear: both; display: block; margin-left: auto; margin-right: auto; } img.alignleft, img.alignright, img.aligncenter { margin-bottom: 12px; } .wp-caption { background: #f1f1f1; line-height: 18px; margin-bottom: 20px; max-width: 632px !important; /* prevent too-wide images from breaking layout */ padding: 4px; text-align: center; } .wp-caption img { margin: 5px 5px 0; } .wp-caption p.wp-caption-text { color: #888; font-size: 12px; margin: 5px; } .wp-smiley { margin: 0; } .gallery { margin: 0 auto 18px; } .gallery .gallery-item { float: left; margin-top: 0; text-align: center; width: 33%; } .gallery-columns-2 .gallery-item { width: 50%; } .gallery-columns-4 .gallery-item { width: 25%; } .gallery img { border: 2px solid #cfcfcf; } .gallery-columns-2 .attachment-medium { max-width: 92%; height: auto; } .gallery-columns-4 .attachment-thumbnail { max-width: 84%; height: auto; } .gallery .gallery-caption { color: #888; font-size: 12px; margin: 0 0 12px; } .gallery dl { margin: 0; } .gallery img { border: 10px solid #f1f1f1; } .gallery br+br { display: none; } #content .attachment img {/* single attachment images should be centered */ display: block; margin: 0 auto; } /* =Navigation -------------------------------------------------------------- */ .navigation { color: #888; font-size: 12px; line-height: 18px; overflow: hidden; } .navigation a:link, .navigation a:visited { color: #888; text-decoration: none; } .navigation a:active, .navigation a:hover { color: #ff4b33; } .nav-previous { float: left; width: 50%; } .nav-next { float: right; text-align: right; width: 50%; } #nav-above { margin: 0 0 18px 0; } #nav-above { display: none; } .paged #nav-above, .single #nav-above { display: block; } #nav-below { margin: -18px 0 0 0; } /* =Comments -------------------------------------------------------------- */ #comments { clear: both; } #comments .navigation { padding: 0 0 18px 0; } h3#comments-title, h3#reply-title { color: #000; font-size: 20px; font-weight: bold; margin-bottom: 0; } h3#comments-title { padding: 24px 0; } .commentlist { list-style: none; margin: 0; } .commentlist li.comment { border-bottom: 1px solid #e7e7e7; line-height: 24px; margin: 0 0 24px 0; padding: 0 0 0 56px; position: relative; } .commentlist li:last-child { border-bottom: none; margin-bottom: 0; } #comments .comment-body ul, #comments .comment-body ol { margin-bottom: 18px; } #comments .comment-body p:last-child { margin-bottom: 6px; } #comments .comment-body blockquote p:last-child { margin-bottom: 24px; } .commentlist ol { list-style: decimal; } .commentlist .avatar { position: absolute; top: 4px; left: 0; } .comment-author { } .comment-author cite { color: #000; font-style: normal; font-weight: bold; } .comment-author .says { font-style: italic; } .comment-meta { font-size: 12px; margin: 0 0 18px 0; } .comment-meta a:link, .comment-meta a:visited { color: #888; text-decoration: none; } .comment-meta a:active, .comment-meta a:hover { color: #ff4b33; } .commentlist .even { } .commentlist .bypostauthor { } .reply { font-size: 12px; padding: 0 0 24px 0; } .reply a, a.comment-edit-link { color: #888; } .reply a:hover, a.comment-edit-link:hover { color: #ff4b33; } .commentlist .children { list-style: none; margin: 0; } .commentlist .children li { border: none; margin: 0; } .nopassword, .nocomments { display: none; } #comments .pingback { border-bottom: 1px solid #e7e7e7; margin-bottom: 18px; padding-bottom: 18px; } .commentlist li.comment+li.pingback { margin-top: -6px; } #comments .pingback p { color: #888; display: block; font-size: 12px; line-height: 18px; margin: 0; } #comments .pingback .url { font-size: 13px; font-style: italic; } /* Comments form */ input[type=submit] { color: #333; } #respond { border-top: 1px solid #e7e7e7; margin: 24px 0; overflow: hidden; position: relative; } #respond p { margin: 0; } #respond .comment-notes { margin-bottom: 1em; } .form-allowed-tags { line-height: 1em; } .children #respond { margin: 0 48px 0 0; } h3#reply-title { margin: 18px 0; } #comments-list #respond { margin: 0 0 18px 0; } #comments-list ul #respond { margin: 0; } #cancel-comment-reply-link { font-size: 12px; font-weight: normal; line-height: 18px; } #respond .required { color: #ff4b33; font-weight: bold; } #respond label { color: #888; font-size: 12px; } #respond input { margin: 0 0 9px; width: 98%; } #respond textarea { width: 98%; } #respond .form-allowed-tags { color: #888; font-size: 12px; line-height: 18px; } #respond .form-allowed-tags code { font-size: 11px; } #respond .form-submit { margin: 12px 0; } #respond .form-submit input { font-size: 14px; width: auto; } /* =Widget Areas -------------------------------------------------------------- */ .widget-area ul { list-style: none; margin-left: 0; } .widget-area ul ul { list-style: square; margin-left: 1.3em; } .widget-area select { max-width: 100%; } .widget_search #s {/* This keeps the search inputs in line */ width: 60%; } .widget_search label { display: none; } .widget-container { margin: 0 0 18px 0; } .widget-title { color: #222; font-weight: bold; } .widget-area a:link, .widget-area a:visited { text-decoration: none; } .widget-area a:active, .widget-area a:hover { text-decoration: underline; } .widget-area .entry-meta { font-size: 11px; } #wp_tag_cloud div { line-height: 1.6em; } #wp-calendar { width: 100%; } #wp-calendar caption { color: #222; font-size: 14px; font-weight: bold; padding-bottom: 4px; text-align: left; } #wp-calendar thead { font-size: 11px; } #wp-calendar thead th { } #wp-calendar tbody { color: #aaa; } #wp-calendar tbody td { background: #f5f5f5; border: 1px solid #fff; padding: 3px 0 2px; text-align: center; } #wp-calendar tbody .pad { background: none; } #wp-calendar tfoot #next { text-align: right; } .widget_rss a.rsswidget { color: #000; } .widget_rss a.rsswidget:hover { color: #ff4b33; } .widget_rss .widget-title img { width: 11px; height: 11px; } /* Main sidebars */ #main .widget-area ul { margin-left: 0; padding: 0 20px 0 0; } #main .widget-area ul ul { border: none; margin-left: 1.3em; padding: 0; } #primary { } #secondary { } /* Footer widget areas */ #footer-widget-area { } /* =Footer -------------------------------------------------------------- */ #footer { margin-bottom: 20px; } #colophon { border-top: 4px solid #000; margin-top: -4px; overflow: hidden; padding: 18px 0; } #site-info { font-weight: bold; } #site-info a { color: #000; text-decoration: none; } #site-generator { font-style: italic; position: relative; } #site-generator a { background: url(images/wordpress.png) center left no-repeat; color: #666; display: inline-block; line-height: 16px; padding-left: 20px; text-decoration: none; } #site-generator a:hover { text-decoration: underline; } img#wpstats { display: block; margin: 0 auto 10px; } /* =Mobile Safari ( iPad, iPhone and iPod Touch ) -------------------------------------------------------------- */ pre { -webkit-text-size-adjust: 140%; } code { -webkit-text-size-adjust: 160%; } #access, .entry-meta, .entry-utility, .navigation, .widget-area { -webkit-text-size-adjust: 120%; } #site-description { -webkit-text-size-adjust: none; } /* =Print Style -------------------------------------------------------------- */ @media print { body { background: none !important; } #wrapper { clear: both !important; display: block !important; float: none !important; position: relative !important; } #header { border-bottom: 2pt solid #000; padding-bottom: 18pt; } #colophon { border-top: 2pt solid #000; } #site-title, #site-description { float: none; line-height: 1.4em; margin: 0; padding: 0; } #site-title { font-size: 13pt; } .entry-content { font-size: 14pt; line-height: 1.6em; } .entry-title { font-size: 21pt; } #access, #branding img, #respond, .comment-edit-link, .edit-link, .navigation, .page-link, .widget-area { display: none !important; } #container, #header, #footer { margin: 0; width: 100%; } #content, .one-column #content { margin: 24pt 0 0; width: 100%; } .wp-caption p { font-size: 11pt; } #site-info, #site-generator { float: none; width: auto; } #colophon { width: auto; } img#wpstats { display: none; } #site-generator a { margin: 0; padding: 0; } #entry-author-info { border: 1px solid #e7e7e7; } #main { display: inline; } .home .sticky { border: none; } } /* Theme Name: Twenty Ten */ /* RTL Basics */ body { direction:rtl; unicode-bidi:embed; } /* LAYOUT: Two-Column (Right) DESCRIPTION: Two-column fixed layout with one sidebar right of content */ #container { float: right; margin: 0 0 0 -240px; } #content { margin: 0 20px 36px 280px; } #primary, #secondary { float: left; } #secondary { clear: left; } /* =Fonts -------------------------------------------------------------- */ body, input, textarea, .page-title span, .pingback a.url, h3#comments-title, h3#reply-title, #access .menu, #access div.menu ul, #cancel-comment-reply-link, .form-allowed-tags, #site-info, #site-title, #wp-calendar, .comment-meta, .comment-body tr th, .comment-body thead th, .entry-content label, .entry-content tr th, .entry-content thead th, .entry-meta, .entry-title, .entry-utility, #respond label, .navigation, .page-title, .pingback p, .reply, .widget-title, input[type=submit] { font-family: MB Khursheed, Arial, Tahoma, sans-serif; } /* =Structure -------------------------------------------------------------- */ /* The main theme structure */ #footer-widget-area .widget-area { float: right; margin-left: 20px; margin-right: 0; } #footer-widget-area #fourth { margin-left: 0; } #site-info { float: right; } #site-generator { float: left; } /* =Global Elements -------------------------------------------------------------- */ /* Text elements */ ul, ol { margin: 0 1.5em 18px 0; } blockquote { font-style: normal; } /* Text meant only for screen readers */ .screen-reader-text { left: auto; text-indent:-9000px; overflow:hidden; } /* =Header -------------------------------------------------------------- */ #site-title { float: right; } #site-description { clear: left; float: left; font-style: normal; } #branding img { float: right; } /* =Menu -------------------------------------------------------------- */ #access { float:right; } #access .menu-header, div.menu { margin-right: 12px; margin-left: 0; } #access .menu-header li, div.menu li{ float:right; } #access ul ul { left:auto; right:0; float:right; } #access ul ul ul { left:auto; right:100%; } /* =Content -------------------------------------------------------------- */ #content table { text-align: right; margin: 0 0 24px -1px; } .page-title span { font-style:normal; } .entry-title, .entry-meta { clear: right; float: right; margin-left: 68px; margin-right: 0; } .entry-content input.file, .entry-content input.button { margin-left: 24px; margin-right:0; } .entry-content blockquote.left { float: right; margin-right: 0; margin-left: 24px; text-align: left; } .entry-content blockquote.right { float: left; margin-right: 24px; margin-left: 0; text-align: right; } #entry-author-info #author-avatar { float: right; margin: 0 0 0 -104px; } #entry-author-info #author-description { float: right; margin: 0 104px 0 0; } /* Gallery listing -------------------------------------------------------------- */ .category-gallery .gallery-thumb { float: right; margin-left:20px; margin-right:0; } /* Images -------------------------------------------------------------- */ #content .gallery .gallery-caption { margin-right: 0; } #content .gallery .gallery-item { float: right; } /* =Navigation -------------------------------------------------------------- */ .nav-previous { float: right; } .nav-next { float: left; text-align:left; } /* =Comments -------------------------------------------------------------- */ .commentlist li.comment { padding: 0 56px 0 0; } .commentlist .avatar { right: 0; left: auto; } .comment-author .says, #comments .pingback .url { font-style: normal; } /* Comments form */ .children #respond { margin: 0 0 0 48px; } /* =Widget Areas -------------------------------------------------------------- */ .widget-area ul { margin-right: 0; } .widget-area ul ul { margin-right: 1.3em; margin-left: 0; } #wp-calendar caption { text-align: right; } #wp-calendar tfoot #next { text-align: left; } /* Main sidebars */ #main .widget-area ul { margin-right: 0; padding: 0 0 0 20px; } #main .widget-area ul ul { margin-right: 1.3em; margin-left: 0; } /* =Footer -------------------------------------------------------------- */ #site-generator { font-style:normal; } #site-generator a { background-position: right center; padding-right: 20px; padding-left: 0; } .wordpress-hit-counter {direction:ltr;}
  • هڪ ڏينهن اسلاميه ڪاليج سکر جي اسٽاف روم ۾ ويٺي ويٺي سائين امير گل ڪٽوهر چيو ته اخبارن ۾ ڪالم ته ڏاڍا سٺا ٿا اچن پر ڪجھ عرصي کانپوءِ انهن جو نالو نشان نٿو ملي. پڇيومانس ته انٽرنيٽ تي به نٿا ملن . چيائين اتي به وڌ ۾ وڌ هفتي کان پراڻا نٿا ملن. بس اها ڳاله هئي هي بلاگ ٺاهڻ جي. _____ دعاگو : احمد علي مڱريو Website: ahmed.mangrio.com Email: ahmed@mangrio.com
  • صفحا

  • آرڪائوز

  • تازا ليک

  • تازا رايا

    وساريان نه وسرن (5) ڊي سي هاءِ… تي Mohammad Khan Sial
    ڪاوش هائيڊ پارڪ تي heman kumar
    سنڌي ٻولي قومي ٻولي ڇو نه؟ ليک… تي jamila abbassi
    سنڌي ٻولي قومي ٻولي ڇو نه؟ ليک… تي سنڌي ٻولي قومي ٻولي…
    تازي بجيٽ ۽ پسماندگي جي ڏانوڻن… تي Rehman Memon
    هر ڳالهه جي هڪڙي موسم آهي! ليک… تي Munwar ali
    ڏاکڻي پنجاب ۾ دهشتگردن خلاف ام… تي ALLAHDINO BABBAR
    This blog is no more upda… تي Dr Sameena Afghan
    تبديلي ئي آپشن هجڻ گهرجي! ليکڪ… تي Dr Sameena Afghan
    سنڌ مان هندو آبادي جي لڏ پلاڻ… تي Qasim Ali shah
    ايف-آءِ-آر ڪٿي داخل ڪرائجي؟ لي… تي Sunita
    سال 1954 کان وٺي… ليکڪ :… تي Abrar Ali Katpar
    چڪر ڇاهي؟ ليکڪ : ڊاڪٽر ايوب… تي Bilal jan
    چڪر ڇاهي؟ ليکڪ : ڊاڪٽر ايوب… تي Bilal jan
    سنڌ ۾ ايڏي پير پرستي ڇو… تي muntazer soomro
  • بلاگ ڏٺو ويو

    • 20,495 دفعا

This blog is no more updated.

Because it is not good to copy anyone else’s material therefore I am closing this blog. I informed about this to Ali Qazi and recently now I have seen some initiative by Kawish Group to make web archive of all columns published in Daily Kawish on Writer’s Corner (Click to see article archive like Sindh Mail)

تبديلي ئي آپشن هجڻ گهرجي! ليکڪ : علي قاضي

علي قاضي

علي قاضي

گڊ گورننس ۽ حڪومتي ڪاروهنوار کي ذاتي معاملا ڪري هلائڻ واري حوالي سان مختلف الزامن هيٺ آيل هاڻوڪي حڪومت جي آئيني مدي کان اڳ رخصتي جو تجزيو ڪندڙن سان اختلاف ڪندڙ سياسي پنڊتن وٽ وڏي ۾ وڏو دليل اهو آهي ته هاڻوڪي سيٽ اپ جو سولين متبادل رڳو ميان نواز شريف آهي، جنهن جي شخصيت ۽ روين بابت واشنگٽن ۽ راولپنڊي ٻنهي کي تحفظات آهن، سو هاڻوڪي حڪومتي سيٽ اپ جي رخصت نه ٿيڻ جو وڏو سبب متبادل نه هجڻ آهي. اهڙي ئي راءِ رکندڙ ڪنهن (ظاهري طرح) غير جانبدار سياسي پنڊت سان ڪچهري دوران پڇيم: نواز شريف جي حق ۾ واشنگٽن ۽ پنڊي ڇو ناهن؟

چيائين: ميان صاحب لاءِ تاثر اهو آهي ته هو شخصي طرح تمام ضدي به آهي ۽ خاص طور پنجاب ۾ حاصل تمام گهڻي سپورٽ هجڻ ڪري منجهس هڪ آمراڻو انداز اچي ويو آهي.

پڇيم: ضدي ۽ آمراڻي روش ته ميان صاحب ۾ اڳ ۾ به هئي هاڻي ڪهڙي نئين ڳالهه ٿي آهي؟

چيائين: اڳ نواز شريف جو والد ميان شريف جيئرو هيو، جيڪو اهم فيصلا نواز شريف کان مڃرائي وٺندو هو، هاڻي هو به حيات ڪونهي ۽ ٻي ڳالهه ته 90ع جي ڏهاڪي ۽ اڄوڪين حالتن ۾ ڏينهن رات جو فرق آهي. هاڻي اتي واشنگٽن جي مفادن ۽ اسٽيبلشمينٽ جي بقا جي جنگ پئي هلي ۽ خدشو اهو آهي ته ميان نواز شريف اقتدار ۾ اچڻ کانپوءِ هر ننڍي وڏي معاملي ۾ پنهنجي مرضي هلائڻ چاهيندو، جيڪو واشنگٽن ۽ پنڊيءَ لاءِ مونجهاري جو سبب بڻجي سگهي ٿو.

پڇيم: ڇا اسان جي ملڪ ۾ فوج جي سڌي اقتدار ۾ اچڻ وارو سدا بهار آپشن متبادل طور استعمال ٿي سگهي ٿو؟

چيائين: ان آپشن بابت پير ٻڌي ڪجهه به چوڻ دانشمندي نه هوندي، پر سوات ۽ هاڻ وزيرستان ۾ دهشتگرديءَ خلاف هلندڙ ويڙهه توڙي بلوچستان جي حالتن سوڌو سال ڏيڍ اڳ اقتدار مان ويل فوج کي تڪڙ ۾ واپس اقتدار ۾ آڻڻ شايد فوج کي به في الحال بحيثيت اداري جي موزون نه لڳي ۽ واشنگٽن ۽ لنڊن کي به پاڪستان ۾ ڪنهن غير جمهوري حڪومت سان سهڪار ڪرڻ ۾ ٿوري ڦڪائي ٿيندي، تنهن ڪري ان آپشن جا به امڪان گهٽ آهن.

هڪ رٽائرڊ پر باخبر ڪاموري کان ساڳي موضوع تي ڪچهري ۾ کائنس پڇيم: خبرون گردش ۾ آهن ته ميان صاحب واشنگٽن ۽ لنڊن کي راضي ڪرڻ ۾ رڌل آهي ۽ کيس آسرو به مليو آهي ته ٿورو انتظار ڪريو؟

چيائين: ها، اهي ڳالهيون سياسي مارڪيٽ ۾ هلندڙ آهن ۽  چيو پيو وڃي ته اولهه جي قوتن جي ”فرمائش“ تي ئي ميان صاحب في الوقت حڪومت تي هٿ هلڪو ڪيو آهي ۽ ميان صاحب عملن اهو ثابت ڪري پيو ڏيکاري ته ظاهري طرح ڀلي سندس ڏيک گهڻو سخت گير هجي پر هو ”اهم معاملن“ ۾ ”سنگت جي صلاح“  کان ٻاهر نه ويندو.

پڇيم: ڇا ساڳيءَ ريت مالاڪنڊ آپريشن کانپوءِ اسان جي اسٽيبلشمينٽ ۽ واشنگٽن وچ ۾ موجود اعتماد جو فقدان گهٽ ناهي ٿيو؟

چيائين: يقينن، جنهن مڪمل ڪمٽمينٽ سان اهو آپريشن ٿيو آهي، ان سان واشنگٽن خوش به آهي ۽ کيس اها به خبر آهي ته ان جو ڪريڊٽ سڌي ريت پاڪستان جي اسٽيبلشمينٽ کي وڃي ٿو، نه ڪي ڪنهن ٻئي کي.

مٿي ٻن مختلف انداز ۾ سوچيندڙ همراهن جا خيال صرف ٻن همراهن جا نه، پر مختلف حلقن ۾ موجود ٻه رايا آهن. اچو ته پاڻ تجزيو ڪرڻ جي ڪوشش ڪريون ته آخر ٻنهي راين ۾ وڌيڪ وزن ڪنهن ۾ آهي؟ پر اهو سمجهڻ لاءِ ان بنيادي سوال جو جواب ڳولهڻو پوندو ته آخر هن حڪومت اهڙو ڇا ڪيو آهي، جو ان جي رخصت ٿيڻ بابت بحث شروع ٿي ويو آهي؟ ان جا چار جواب ٿي سگهن ٿا.

(i) خراب گورننس (i i) مالي بي قائدگين جا الزام (i i i) سياسي معاملن جي خراب مينجمينٽ (i v) يا سازشي عناصرن پاران هروڀرو جي افواهه سازي. اسان جي اقتداري سياست جي تاريخ ٻڌائي ٿي ته اهي سبب ڪنهن حڪومت کي هٽائڻ کان اڳ جا مرحلا هوندا آهن ۽ حڪومت ڊاهڻ لاءِ Cause of Action (عمل جو سبب) ڪو ٻيو ٺهندو آهي، پر مٿي بيان ڪيل ڳالهين سان ماحول جڙڻ جي شروعات ٿيندي آهي، راءِ عامه جڙندي آهي عوام ۾ حڪومت لاءِ بيزارگي ۽ مخالفت جڙندي آهي، پوءِ ڪو اهڙو واقعو، حادثو يا ٽڪراءُ جنم وٺندو آهي، جنهن جو نتيجو حڪومتن جي رخصتي جو ڪارڻ بڻجندو آهي. اتي گهڻو کلي لکڻ کان پاسو ڪندي صرف اهو چئي سگهجي ٿو ته ايندڙ 4  کان  6 مهينا حڪومت لاءِ انتهائي اهم آهن ۽ ڇاڪاڻ ته پيٽرول جي مهانگي ٿيڻ سوڌو مجموعي طور مهانگائي، لوڊشيڊنگ، خراب گورننس ۽ ٻين انيڪ سببن جي ڪري عوام خفا آهي ۽ حڪومت خلاف ماحول جڙيل آهي، تنهن ڪري ايندڙ مهينن ۾ ادارن جي ٽڪراءَ يا وڏن اسڪينڊلز جي ميڊيا تي اچڻ، سترهين ترميم جي خاتمي تي ڪنهن تڪرار جي اڀري اچڻ سوڌو (خدا نه ڪري) ڪنهن ٻئي وڏي هاڃي ٿيڻ جي صورت ۾ حڪومت لاءِ مشڪل صورتحال پيدا ٿي سگهي ٿي. جيڪڏهن حڪومت روايتي انداز ۾ ”جڏهن مسئلو آيو، تڏهن ڏسنداسين“ واري روش برقرار رکي ته پوءِ حڪومت جي حق ۾ موجود (جيڪڏهن آهي ته) اهو جواز ته ”ٻيو ڪو متبادل آپشن ناهي“ ڪارگر نه رهندو، ڇاڪاڻ ته جڏهن حالتون بنهه خراب ٿي وڃن ته پوءِ تبديلي لاءِ ڪنهن آپشن جي ڳولا بدران خود تبديلي (پوءِ ڪهڙي به هجي) خود آپشن بڻجي وڃي ٿي.

هر جمهوري ذهن رکندڙ ڀلي هو حڪومتي پاليسين جو وڏو نقاد هجي، پر سندس خواهش اها ئي هوندي ته سول حڪومت پنهنجو آئيني مدو پورو ڪري پر اقتداري سياست جا اصول وڏا بي رحم هجن ٿا ۽ حڪومتن ۾ اچڻ، حڪومتن جي برقرار رهڻ ۽ حڪومتن جي وقت کان اڳ رخصت ٿيڻ پويان حڪمرانن جون غلطيون، ڊگهي مدي واري حڪمت عملي نه هجڻ، مخالفن جون سازشون وغيره اهم فيڪٽر هجن ٿا، جنهن آڏو ڪنهن جي ۽ ڪا به خواهش ڪا اهميت نٿي رکي. ڪنهن به حڪمران کي پنهنجي حڪمراني جي آخري ڏينهن تائين ان ڳالهه تي يقين نه اچي رهيو هوندو آهي ته هو اقتدار مان فارغ ٿيڻ وارو آهي ۽ انهيءَ لاءِ هو عجيب و غريب فيصلا ڪندي نظر اچي ٿو. هاڻوڪي حڪومت جا تازا ٽي فيصلا انتهائي عجيب نوعيت جا سامهون آيا آهن، هڪ سپريم ڪورٽ پاران ڪاربن ٽيڪس کي ختم ڪرڻ واري فيصلي کانپوءِ يڪدم هڪ آرڊيننس ذريعي نئون ٽيڪس هڻي ٻيهر پيٽرول جو اگهه وڌايو ويو. جيڪڏهن سپريم ڪورٽ ان نئين حڪومتي قدم کي به رد ڪري ڇڏيو ته پوءِ حڪومت ڇا ڪندي؟ ٻيو حڪومتي فيصلو ايندڙ بلدياتي چونڊون ملڪي حالتن جي  خراب هجڻ جو جواز ڄاڻائي ملتوي ڪرڻ ۽ پوءِ جڏهن به اهي ٿيون انهن کي غير جماعتي بنيادن تي ڪرائڻ جو اعلان ڪيو آهي. اهو غير سياسي قسم جو فيصلو ائين نه ٿئي جو سڀاڻي حڪومت جي پنهنجي سامهون اچي وڃي، ڇاڪاڻ ته ماضيءَ ۾ ”ملڪي حالتن“ کي جواز بڻائي غير سولين حڪمران چونڊون ملتوي ڪندا آيا آهن ۽  اهو پهريون ڀيرو ڪا سولين حڪومت ڪري پئي. ساڳيءَ ريت اليڪشن هڪ سياسي عمل هجي ٿو، سو ان سياسي عمل کي غير جماعتي قرار ڏئي غير سياسي عمل قرار ڏيڻ جي خواهش ماضي ۾ فوجي حڪمرانن وٽ هجڻ ته سمجهه جوڳي ڳالهه هئي پر هڪ سياسي جماعت جي سياسي حڪومت پاران اليڪشن جي عمل کي غير سياسي بڻائڻ جي خواهش منطق کان وانجهيل نظر اچي ٿي ۽ اها ڳالهه به مستقبل ۾ انهن آڏو هڪ مهڻي طور اچي سگهي ٿي. حڪومت پاران تازو ڪيل اهو فيصلو به عجيب ۽ کل جوڳو آهي ته موبائيل فون تي ملڪ جي سولين قيادت خلاف ”غير مهذب“ ايس ايم ايس يا انٽرنيٽ تي منفي پروپيگنڊا وغيره تي ٻڌل اي ميلز ڪرڻ تي حڪومت سخت قدم کڻڻ جو ارادو ڪيو آهي!! سوچيان ٿو ته ان حڪومتي فيصلي تي دلچسپ تبصرو ڇا پيو ٿي سگهي؟ پر وري سوچيان ٿو ته اهو فيصلو پاڻ ايترو دلچسپ آهي جو ان تي ڪو ٻيو تبصرو ڪري ان جو مزو وڃائڻ نه گهرجي.

ملڪي سطح کان هيٺ لهي سنڌ سطح تي اقتداري دنيا ۾ جهاتي پايون ٿا ته اتي به مستقبل جي اقتداري سياست جي حوالي سان مختلف بحث ۽ سرگرميون ٿيندي نظر اچن پيون. پ پ قيادت وٽ اها خواهش نما سوچ موجود نظر اچي ٿي ته سنڌ حڪومت ۾ اتحادي ڌرين سان سندس اتحاد جنم جنم تائين قائم رهي ۽ ايندڙ چونڊون جڏهن به ٿين ته پ پ، ايم ڪيو ايم، فنڪشنل ليگ، اي اين پي، وغيره هڪ ٻئي سامهون نه پر هڪ گڏيل اتحاد طور چونڊ وڙهن. اها خواهش اڄ ته ٺيڪ، پر ڪهڙي خبر چونڊون ڪهڙي ماحول ۾ ٿين ٿيون ۽ سڀاڻي اسٽيبلشمينٽ اهڙي ڪنهن چونڊ اتحاد جي ڪيتري حق ۾ هوندي، سو سڀاڻي ڪنهن ڏٺي آهي؟ ٻئي طرف پ پ منجهه ڪنڊائتا ٿيل حضرات انتظار پيا ڪن ته ڪڏهن ٿي حڪومت رخصت ٿئي ۽ هو به پارٽي مان رخصت ٿين، سو انهن حضرات جي به پاڻ ۾ صلاح مشاورت مستقبل جي حوالي سان جاري آهي. هوڏانهن مسلم ليگ (ق) جي دٻلي ۾ هڪ ٻئي دٻلي بلڪه، ٻه ٻيون دٻليون بڻجي ويون آهن. جنهن مان هڪ جي سنڌ ۾ قيادت ارباب رحيم ۽ ٻئي جي اڳواڻي غوث بخش مهر ڪري رهيا آهن، پر اڃا ق ليگ جي ٽين دٻلي ۾ اهي صاحبان گڏ آهن، جيڪي مرڳو ق ليگ مان ئي جند ڇڏائڻ جي چڪر ۾ آهن، جيڪي سٺو اگهه لڳڻ جي صورت ۾ گڏيل گروپ طور پ پ ۾ به وڃڻ لاءِ تيار رهيا آهن، ۽ گڏوگڏ نواز ليگ ۾ شموليت لاءِ به ليگي قيادت سان رابطا رکيو ويٺا آهن. توهان سوچيندا هوندا ته ان سڄي اقتداري ميلي ۾ عام ماڻهو لاءِ ڇا بدلبو ته جواب بنهه سولو آهي ته عام ماڻهو لاءِ ڪجهه به نه بدلبو؟ ان  اقتداري ميلي ۾ عام ماڻهو لاءِ پ پ وٽ سوچ اها آهي ته سنڌي ماڻهو وٽ پي پي کانسواءِ ٻيو ڪو آپشن ئي ڪونهي تنهن ڪري هو ٻيو ڪيڏانهن ويندو؟ جڏهن ته اڳ ۾ پاڻ اقتدار ۾ هوندي عام ماڻهن کي ”وڏي پڳ“ ٻڌرائيندڙ ڀوتارن جو خيال آهي ته پي پي حڪومت عوام کي مايوس ڪيو آهي، تنهن ڪري هو (ماڻهو) هاڻ پي پي بدران کين ووٽ ڏيندا!!

ڪنهن زماني ۾ انقلاب جي ڳالهه ڪندڙ ڪامريڊ چوندا هئا ته ”مهانڊا نه پر نظام مٽجڻ گهرجي“ پر سنڌ ۾ حقيقي تبديلي اچڻ ته ڇڏيو پر تياري ان ڳالهه جي ٿئي پئي ته هروڀرو مهانڊا به  ڇو بدلجن!؟ ڪا حقيقي تبديلي آڻڻ جي حوالي سان ٿيندڙ بحثن ۾ جڏهن اهو چوان ٿو ته حقيقي تبديلي تيستائين ممڪن ناهي، جيستائين ووڪل ڪلاس جا ماڻهو پاڻ مڙسي نه ڪندا ته اڪثر دوست مون سان بحث ۾ اٽڪي پون ٿا ۽ چون ٿا ته اهو ڪيئن ممڪن آهي ته ماڻهو پاڻمرادو تبديلي آڻي وٺن. ان لاءِ ڪو ليڊر يا پارٽي ئي ڪجهه ڪري سگهي ٿي. ان ڏس ۾ هڪ دفعو ٻيهر ان اميد تي عرض رکان ٿو ته شايد تبديلي آڻڻ بابت منهنجو خيال چٽو ٿي سمجهه ۾ اچي سگهي. (ان ۾ ڪجهه ڳالهين جو ورجاءُ به هوندو، ڇاڪاڻ ته مختلف لفظن ۾ اهي ڳالهيون اڳ ۾ به ڪري چڪو آهيان) نقطو اهو سمجهڻ ضروري آهي ته سماج ۾ ڪا وڏي ۽ حقيقي تبديلي صرف اقتدار ۾ اچي ئي ٿي سگهي ٿي ۽ دنيا ۾ اقتدار ۾ اچڻ جا رڳو ٻه ئي رستا هجن ٿا، هڪ خوني يا فوجي انقلاب ۽ ٻيو رستو ووٽ ذريعي ۽ اسان وٽ في الحال ووٽ وارو ئي رستو ممڪن آهي ۽ ووٽ وٺڻ لاءِ هڪ سگهاري اليڪشن مشينري گهربل هجي ٿي. هن مهل هر تڪ ۾ يا ڪنهن پارٽي جي روايتي اميدوارن وٽ اها مشينري آهي يا انهن جي روايتي مخالف ڀوتارن وٽ اهڙي سگهاري مشينري آهي؟ سو يا ته ڏهاڪن کان ڪڏهن هڪڙي کي ۽ ڪڏهن ٻئي کي ووٽ ڏيڻ وارو سلسلو جاري رکجي يا پوءِ انهن ٻنهي جي مدِ مقابل هڪ ٽئين اليڪشنري مشنري وجود ۾ اچي. ظاهر آهي ته گهٽ وسيلن ۽ گهٽ تجربي تي ٻڌل ڪا ٽئين اليڪشنري مشينري اڳ ۾ ئي موجود سگهاري اليڪشن ٽيم کي ڪيئن ٿي مات ڏئي سگهي؟ ان جو صرف هڪ ئي جواب آهي ته تڪ جا ماڻهو ان اليڪشن ٽيم ۾ ڀرپور بهرو وٺن ۽ بهرو وٺڻ صرف نالي ماتر نه هجي، بلڪه تبديلي جا خواهشمند ماڻهو پنهنجي پوري سگهه ۽ ڀرپور جذبي سان جڏهن ميدان ۾ لهندا ته اها ٽئين اليڪشني ٽيم اڳ ۾ ئي موجود اليڪشني ٽيمن کي هارائي سگهندي. سو جڏهن چوان ٿو ته هر ووڪل ڪلاس جو ماڻهو جيستائين پاڻ مڙسي نه ڪندو تيستائين تبديلي نه ايندي ته ان جو مطلب اهو ئي هجي ٿو ته تبديلي اقتدار ذريعي اچي سگهي ٿي ۽ اقتدار ووٽ ذريعي حاصل ٿي سگهي ٿو ۽ ووٽ وٺڻ لاءِ روايتي ڀوتارن کي صرف عوامي سگهه سان ئي منهن ڏئي سگهجي ٿو. سو جيڪڏهن هاڻ بحث رڳو ان ڳالهه  تي جاري رکڻو آهي ته دنيا ۾ ”بيضو پهرين آيو هيو يا مرغي“ يعني تبديلي لاءِ سياسي پارٽي پهرين ٺهي يا ووڪل ڪلاس جا ماڻهو تبديلي جي عمل ۾ بهرو وٺڻ لاءِ ذهني ۽ جسماني طرح پهرين تيار ٿين ته ڀلي اهو بحث ڪير ڪندو رهي، پر جيڪا ڳالهه پڌري پٽ پئي آهي اها هيءَ ته جيڪڏهن ماڻهو تبديلي لاءِ پاڻ عملي طور حصو نه وٺندا ته هڪ بدران ڏهه پارٽيون ٺهي وڃن، ڪو خاص فرق نه پوندو ۽ جيڪڏهن ماڻهو تيار آهن ته به کين پاڻ منجهان هڪ باصلاحيت قيادت ۽ پارٽي ٺاهڻي پوندي. جيڪا تبديلي جي خواب کي منزل تائين پهچائي سگهي.

feedback_kawish@yahoo.com

لاهور ۾ ڄامشوري جي ياد! ليکڪ : امداد علي سومرو

خبر ناهي لاهور جي موسم کي ڇا ٿي ويو آهي. گُهٽ، ٻُوسٽ ۽ لڪن واري هن موسم ۾ اڄڪلهه لاهور ۾ هر شام ٿڌڙي هير سان شروع ٿئي ٿي ۽ سومهڻي بعد رات ٺري لاڙ جي ٿڌڙي رات جهڙي بنجي وڃي ٿي. عام طور تي هن مند ۾ وڻن سان سٿيل لاهور جي گهٽين تي لڳل قدآور وڻ ڪنهن جامد تصوير جهڙو منظر پيش ڪندا آهن پر هيلوڪي اونهاري ۾ صبح هجي يا منجهند، شام هجي يا رات تيز هوا سان وڻن جي پنن مان پيدا ٿيندڙ رڌم کڻي وڃي ڄامشوري جي شامن ۽ راتين ۾ ڦٽو ڪري ٿو . اونهاري جي سخت ترين گرمي جي حوالي سان بدنام لاهور هن ڀيري مٽيل مٽيل آهي، موسم ۾ هيل خبر ناهي ڪٿان رومانس ڀرجي آيو آهي. لاهور ۾ گذاريل گذريل نو سالن جي اونهارن کان هي اونهارو بلڪل مٽيل مٽيل آهي، لاهور جي موسم جي ان خوشگوار  تبديلي تنگ ڪرڻ شروع ڪري ڇڏيو آهي. ڄامشوري جي هوائن جهڙي اهڙي ئي هڪ سانجهه بنا ڪجهه سوچڻ سمجهڻ جي گاڏي ڪڍي لاهور جي روڊن تي نڪري پيس. خبر ئي نه هئي ته ڪيڏانهن وڃڻو آهي يا ڪيڏانهن وڃڻ گهرجي، دل آواره گردي لاءِ اڪسايو جو ڪيترن ئي ڪلاڪن تائين ڪنهن گهڙي پنڌ ۽ ڪنهن گهڙي گاڏي ۾ لاهور جي روڊن تي رلندو رهيس. تيز هوا جو هڪ هڪ جهوٽو ڄامشوري ۾ گذاريل هڪ هڪ پل ياد ڏياري دل کي اداس ڪري رهيو هو. ڪنهن جهونڪي تي عشق جي بخار ۾ ورتل پنهنجو يار امتياز منگي ياد اچي رهيو هو ته ڪنهن جهوٽي سان هر دم منهن تي مرڪ کڻي هلندڙ واسو مل جي ياد ستائي رهي هئي، هوا جي رخ سان هيڏانهن هوڏانهن اڏامندڙ بڙ ۽ پپرن جي وڻن جا پتا اسلم ميراڻي جي ڪئمپس ۾ اجائي ڀڄ ڊڪ وانگر لڳي رهيا هئا. هوا جو هر جهوٽو سنڌ يونيورسٽي جي سڀني يارن جي ياد ڏياري رهيو هو. آئون ڪيترن ئي ڪلاڪن تائين هوا جي زور تي هيڏانهن هوڏانهن رلڻ بعد گهر واپس موٽي آيس. رات جو دير تائين انهن دوستن ۽ الوداعي پارٽي ۾ سڄي سنگت سان ٿيل آخري ملاقات ۾ هڪ ڇوڪريءَ جي پڇيل سوالن جي پس منظر ۾ دوستن جي ان مستقبل جي خوابن بابت سوچڻ لڳس.

منهنجي اها ڪلاس فيلو  ڇوڪريءَ، جنهن جا ٽهڪ فضا ۾ گهنگهرو جي ڇڻڪار وانگر گونجندا هئا پر ان رات اها انتهائي اداس هئي، ڇاڪاڻ ته اها الوداعي رات هئي. ڀٽائي جي سٽ ”ڳاهي ڳاهه فراق جي ڪيا ڌارئون ڌار“ مثل وڇوڙي جي رات هئي، ان ڪري هوءَ اداس هئي. هوءَ چئن سالن دوران ڪڏهن به اسان ڇوڪرن جي ٽولي ۾ اچي نه ويٺي هئي، پر ان رات هو ڀنل اکين سان اسان سان گڏ اچي ويهي رهي هئي. کوڙ وقت تائين هيڏانهن هوڏانهن جون ڳالهيون ڪرڻ بعد مون کي ڇڏي هن اسان جي ٽيبل تي ويٺل سڀني ڪلاس فيلوز کان پڇيو هو ته ”هو مستقبل ۾ ڇا ڪندا؟“ سڀني دوستن پنهنجي روشن مستقبل بابت پنهنجي حڪمت عملي ۽ ان رات بعد نوڪري لاءِ شروع ٿيندڙ ان جدوجهد جي حوالي سان پنهنجا پنهنجا خيال ٻڌايا هئا، پر منهنجي انهن يارن جي اڪثريت جا خواب اسان جي ملڪ جي ناهموار سماج سبب ساڀيان نه ٿي سگهيا. مون کي اڄ کان پنج سال کن اڳ دادو واري بس اسٽاپ تي يونيورسٽي جي هڪ دوست سان ٿيل اها ملاقات به ياد آئي. اسلم ميراڻي اوچتو مون سان ٻکين پئجي ويو هو. منهنجو اهو نوابشاهي دوست يونيورسٽي ۾ پهريون شاگرد هو، جنهن هاسٽل ۾ لسٽ ڏسندي مون سان سڃاڻپ ڪئي هئي ۽ جڏهن هن کي خبر پئي هئي ته مان به سوشيالاجي ۾ داخل ٿيو آهيان ته هن منهنجي هر قسم جي مدد ڪئي هئي. تعارف بعد اسلم مون کي هاسٽل جي ڪمري تائين وٺي آيو. اسلم کي ڪير ڪم چوندو هو يا نه هو هر ڪنهن جي خدا ڪارڻ مدد ڪرڻ لاءِ پهچي ويندو هو ۽ خبر ناهي حالتن ان کي ڪٿي پهچايو آهي، پر دعا آهي ته هو اڄ به ائين ئي هجي. پاڪستان کي جنهن مفاهمت جي ضرورت آهي، ان مفاهمت جو جيئرو جاڳندو نمونو منهنجو دوست واسومل آهي، جيڪو ايم اي ڪرڻ بعد سرڪاري نوڪري جو ڪو آسرو نه هجڻ سبب پنهنجي شهر شهدادپور واپس هليو ويو ۽ اڄڪلهه اتي ئي ڪاروبار ۾ جنبيل آهي. واسو مل معاملا حل ڪرڻ ۽ خواهش ٿيڻ تي معاملا خراب ڪرڻ جو به ماهر هو. اڪثر ڳوٺان يونيورسٽي ايندي ٿيلهو پاپڙن سان ڀري ايندو هو ۽ پوءِ واسو جا پاپڙ ۽ دوست هوندا هئا. ڪجهه وقت اڳ جڏهن ان سان فون تي ڳالهايم ته ان جي زبان ادب آداب سان ڀرپور هئي. مون کي ائين لڳي رهيو هو ڄڻ هو لکنو مان ”آپ جناب“ جي خاص سکيا وٺي آيو هجي. واسو هڪدم تبديل ٿي ويو، شايد گهرداري جي بار واسو کي تبديل ڪري ڇڏيو هجي. رکيل عرف اقبال سومري جي خبر ناهي هو ڪٿي آهي؟ بلاڪ هاسٽل جي ڪڙڪ چانهن پيئڻ لاءِ اڪثر رکيل سومري وٽ وڃڻو پوندو هو ۽ يونيورسٽي جي اها آخري رات به رکيل جي ڪري ئي يادگار رات ٿي وئي، جڏهن سڀ دوست گڏجي هاسٽلن کان ٻاهر نڪتا هئاسين ۽ يونيورسٽي جي روڊن تي رلندا رکيل جي سرن ۾ سر ملائيندا  ”رميه وتا ويا، مين ني دل تجهه ڪو ديا “ وارو ڀارتي گيت ڳائي يونيورسٽي جي لکيل هوائن ۾ الوداعي رات گذاري رهيا هئاسين. اڄ به جڏهن ڪٿي ان گيت جا سر گونجندا آهن ته دل ۽ دماغ ٻارنهن سال پٺتي سنڌ يونيورسٽي جي ان رات ڏانهن ڇڪجي ويندا آهن.

سنڌ يونيورسٽي مان سوشالاجي ۾ ماسٽرس ڪندڙ منهنجي ڪلاس جي ٽيهارو کن دوستن کي ڊگري ڪندي اڄ 12 سال کان وڌيڪ وقت گذري وڃڻ باوجود اڪثريت کي سرڪاري نوڪري نه ملي سگهي آهي. شايد ڪو خوش نصيب ڪنهن سرڪاري نوڪري ۾ لڳي ويو هجي، پر مون کي جن جن جي خبر آهي، اهي سڀ ڪو نه ڪو ٻيو ڌنڌو ڌاڙي يا نوڪري ڪري گذران ڪري رهيا آهن. سدائين رومانوي ڪيفيت ۾ رهندڙ امتياز منگي به ڪوٽڙي ۾ ڪاروبار ۾ پنهنجي والد جو هٿ ونڊائي رهيو آهي. علم ادب سان چاهه رکندڙ امتياز منگي کي ته يونيورسٽي ۾ عشق ڪنهن ڪم جو نه ڇڏيو هو، پر هو ايترو ويل به نه هو، جو ان کان سرڪاري شعبي ۾ ڪي خدمتون نه وٺي سگهجن ها. انتهائي سنجيده رهندي ٻارڙن جهڙيون حرڪتون ڪندڙ امتياز منگي خبر ناهي ته بدليو آهي يا نه؟ ان سان به 12 سال ٿيا ڪا ملاقات ناهي ٿي سگهي. مون کي انهن يارن ۽ ڄامشوري جي هوائن جي سڪ اڳ ڪڏهن به ايڏو نه ستايو هو جيترو اڄڪلهه لاهور جي موسم ۾ آيل خوشگوار تبديلي سبب ستائي رهي آهي.

ali-180@hotmail.com

ٿر جو ڪوئلو، محترمه بينظير صاحبه جو خواب ۽ سنڌ حڪومت جي ذميواري ليکڪ : حميرا علواڻي

ٿر ۾ موجود ڪوئلي جا ذخيرا دنيا جي چند وڏن ذخيرن مان هڪ آهن، ڪوئلي جو اهو ذخيرو ٿرپارڪر ضلعي جي 19100 اسڪوائر ميٽرن تي مشتمل آهي، جيڪو ملڪي ڪوئلي جي ذخيرن جو 98 سيڪڙو آهي، جنهن جو تقريبن 175 بلين ٽن کان وڌيڪ کاٿو لڳل آهي. ٿر جيڪو سنڌ جي اوڀر ڏکڻ ۾ چار تعلقن ڇاڇرو، مٺي، ڏيپلو ۽ ننگر پارڪر تي مشتمل آهي، سرڪاري رڪارڊ موجب 19637 اسڪوائر ڪلوميٽر يعني 4791089  ايڪڙن تي مشتمل آهي، هن ضلعي جي آبادي 10 لک  آهي. ٿر جي ڪوئلي کي استعمال ۾ آڻڻ جو خواب 1993ع ۾ شهيد محترمه بينظير ڀٽو ڏٺو هو، جنهن جو مقصد ٿر جي ڪوئلي تي بجلي گهر لڳائي، ملڪ جي بجلي جي ضرورتن کي پورو ڪرڻ سان گڏ ملڪي صنعتن جي لاءِ انتهائي سستي قيمت تي بجلي مهيا ڪرڻ به هو، ان خواب پٺيان اصل ۾ ملڪ کي صنعتي ترقي طرف وٺي وڃڻ جي خواهش هئي.

شهيد بينظير ڀٽو پنهنجي ٻئي دور حڪومت ۾ ملڪ جي وڌندڙ بجلي جي ضرورتن کي مدنظر رکندي، ٿرڪول پروجيڪٽ ۽ ڪيٽي بندر رٿا شروع ڪرڻ جو اعلان ڪيو هو، ڪيٽي بندر تي بين الاقوامي بندرگاهه اڏڻ ۽ اتي ڪوئلي تي هلندڙ بجلي گهر قائم ڪرڻ لاءِ سروي ۽ فزيبلٽي رپورٽ  پڻ تيار ڪرائي وئي ۽ وڏي پيماني تي غير ملڪي سرماياڪاري لاءِ انٽرنيشنل بزنس مين ۽ بجلي پيدا ڪندڙ ڪمپنين سان معاهدا پڻ ٿيا هئا، پر افسوس جو 1996ع ۾ شهيد بي بي جي حڪومت ختم ڪئي وئي ۽ ايندڙ حڪومت ان اهم رٿا کي ختم ڪري ڇڏيو. 1993ع واري فزيبلٽي رپورٽ ۾ ڄاڻايو ويو هو ته، ڪيٽي بندر رٿا 3 کان 4 سالن ۾ مڪمل ٿي ويندي، اها بندرگاهه 7 ڪلوميٽر اندر اونهي سمنڊ ۾ ٺهي ها. جنهن جي ذريعي سينٽرل ايشيائي ملڪن، ايران ۽ چائنا سان گڏوگڏ روس جي 14 رياستن سان سامونڊي رستي ڳنڍجڻ جو امڪان هو، جنهن سان تجارت جا نوان رستا کلن ها.

دنيا ۾ 40 فيصد بجلي ڪوئلي مان پيدا ٿئي ٿي، جڏهن ته انڊيا ۾ 60 سيڪڙو ۽ چائنا ۾ 65 سيڪڙو بجلي ڪوئلي مان پيدا ٿئي ٿي، ٻئي طرف پاڪستان فقط هڪ فيصد بجلي ڪوئلي مان پيدا ڪري ٿو. انڊيا، چائنا، آمريڪا، يورپ کان علاوه سائوٿ آفريڪا ۽ ٻيا ڪيترائي ملڪ، ڪوئلي سان گئس ۽ fuel تيل به پيدا ڪري رهيا آهن. جديد ٽيڪنالاجي ذريعي ڪوئلي کي زيرِ زمين ساڙي ان کي liquid gas ۾ تبديل ڪري هزارين فيڪٽرين ۽ ڪارخانن جون ضرورتون پڻ پوريون ڪري سگهجن ٿيون. چائنا تازو ڪوئلي مانfuel ٻارڻ پيدا ڪري جيٽ جهاز هلائڻ جا ڪامياب تجربه ڪرڻ کانپوءِ باقائده ان جو استعمال شروع ڪيو آهي، ياد رهي ته چائنا پنهنجي تيل جي ضرورتن لاءِ پيٽرول برآمد نٿو ڪري، بلڪه مختلف ٽيڪنالاجين سان تيل حاصل ڪري پنهنجي ملڪي ضروريات کي پورو ڪرڻ سان گڏوگڏ دنيا جو وڏي مان وڏو مينيوفيڪچرر پڻ آهي.

سنڌ ٿر ڪول اٿارٽي پاران جاري ڪيل انگ اکرن موجب ٿر جي ڪوئلي مان 3 بلين بهترين ڪوائلٽي جو ڪوئلو اسلام ڪوٽ جي ويجهو چار بلاڪن ۾ موجود آهي، ٿر جو سڄو ڪوئلو ايترو وڌيڪ آهي جو پاڪستان گهٽ ۾ گهٽ 100 سالن تائين پنهنجي بجلي ۽ گئس جي ضرورتون پوريون ڪري سگهي ٿو. جيڪڏهن صحيح طريقي سان منصوبابندي ۽ حڪمت عملي ڪئي وڃي ته ٿر وڏو صنعتي زون ٿي سگهي ٿو، جنهن سان هڪڙي پاسي لکين ماڻهن کي روزگار، ته ٻئي پاسي صنعتي زون قرار ڏئي وڏي پيماني تي صنعتڪارن کان سرمايه ڪاري ڪرائي ننڍيون وڏيون صنعتون لڳائي سگهجن ٿيون، جنهن سان ٿر جهڙي پوئتي پيل علائقي ۾ ڪاروبار ۽ خوشحالي واريون سرگرميون شروع ٿينديون.

جان بائڊ نالي آمريڪي ڪمپني پنهنجي 1994ع واري سروي رپورٽ ۾ ٻڌايو آهي ته اگر ٿر ۾ 7 ملين ٽن سالانه پيداوار مان 300 ميگاواٽ جا بجلي گهر لڳايا وڃن ته بجلي جي قيمت 6.5 سينٽ في يونٽ هوندي. 2001ع جي سنڌ ۾ ڪيل سروي موجب ڪوئلي جي کاڻين ۾ 40 هزار ماڻهو ڪم ڪن پيا، اڃا تائين پاڪستان ۾ کاڻين جي ڪم ۾ مشينن بجاءِ ماڻهن کان ڪم ورتو وڃي پيو. لاکڙا ۽ ملڪ جي ٻين 1600 کاڻين مان هن وقت 500 ٽن روزانه پيداوار ٿي رهي آهي. ٿر جي ڪوئلي وارو پروجيڪٽ ملڪ جي وڏن منصوبن مان هڪ هوندو، ان لاءِ سنڌ حڪومت کي تربيت لاءِ ضروري اپائن جي پڻ ضرورت پوندي، جيئن اليڪٽريڪل، مڪينيڪل، ڪيميڪل انجنيئرنگ، ٽيڪنيشن، ڊگري يا ڊپلوما هولڊر پروفيشنلز جي ضرورت پوندي، ماڻهن کي تربيت ڏيڻ جي حوالي سان مٺي (ٿرپارڪر) جي مونو ٽيڪنيڪل انسٽيٽيوٽ کي اپ گريڊ ڪري پولي ٽيڪنيڪل انسٽيٽيوٽ جو درجو ڏئي، ٿري ماڻهن کي تربيت ڏني وڃي ۽ هاڻ کان ئي 2، 3 سالن جي ڊگري ۽ ڊپلوما ڪورسز شروع ڪيا وڃن ۽ پاور انجنيئرنگ ۽ مائننگ ٽيڪنالاجي ۽ جديد انجنيئرنگ سان منسلڪ ماڻهن کي اسپيشلائيزيشن لاءِ چائنا يا ٻئي ڪنهن ملڪ موڪليو وڃي ته جيئن اسان وٽ پنهنجو  تربيت يافتا ماڻهو هجي، ڪوئلي جي کاڻين جي کوٽائي لاءِ هيٺين  شين کي پڻ مدنظر رکڻو پوندو.

1.روڊ، رستا، عمارتون، پاڻي ۽ بجلي جو انتظام

2.بجلي گهر هلائڻ لاءِ وڏي سرمايه ڪاري، تجزياڪار ماڻهو ۽ ليبر وغيره.

3.غير ملڪي سرمايه ڪاري جي حوصله افزائي لاءِ اسپيشل ٽاسڪ فورس جو هجڻ ضروري آهي، جنهن سان ٻاهرين سرمائيڪارن کي قائل ڪري سگھجي.

4.ملڪي سرمايه دارن کي هن طرف راغب ڪرڻ لاءِ ٽيڪس فري زون قرار ڏيڻ، خام مال تي ٽيڪسن جي ڇوٽ ۽ سبسڊي وغيره.

ڪوئلي جي کوٽائي سان ٿر جي مقامي ماڻهن جي لڏپلاڻ، ماحوليات جو خراب ٿيڻ، زير زمين پاڻي جي سطح گهٽ ٿيڻ زرعي يا مال چارڻ واري زمين تي ڪوئلي جي کاڻين جي کوٽائي سبب ماڻهن جي عام زندگي متاثر ٿيڻ، ان کان علاوه اتي بجلي گهر اڏڻ سان ماحولياتي آلودگي وڌندي ۽ ماڻهن کي ساهه، دم، دل ۽ اکين جي بيمارين جا مسئلا پڻ پيدا ٿيندا. ٿر جي ڪوئلي جي ذخيرن جي کوٽائي سان سڄي سنڌ بلڪه سڄي ملڪ ۾ سستي بجلي پيدا ٿيڻ سان خوشحالي، ترقي ٿيندي، پر ٻئي پاسي ٿري ماڻهن کي پنهنجا اباڻا ڪک، جگهيون، پنهنجي ديس جو قدرتي حُسن سڀ ڪجهه ڇڏڻو پوندو، پر ان سڄي قرباني عيوض انهن ٿري ماڻهن کي پنهنجي ملڪيتن ۽ زمينن جو صحيح معاوضو پڻ ملڻ کپي. ملڪي ترقي عيوض اهي اٻوجهه مسڪين ٿري پنهنجي ڌرتي ماءُ کي ڇڏي لڏپلاڻ ڪندا، انهن کي پنهنجي ڌرتي جو ۽ ان اندر لڪيل ڪاري سون جو معاوضو،  انهن جي مالڪي جو حق، اتي پيدا ٿيندڙ روزگار تي پهريون انهن جو حق ڏيڻ پڻ سنڌ حڪومت جي ذميداري هوندي، نئين سر اجها اڏڻ جو حق ڏيڻ پڻ حڪومت جو اولين فرض هوندو، هن وقت جنهن زمين هيٺ هي ڪارو خزانو موجود آهي، اهو ٿري ماڻهن جي ذاتي ملڪيت آهي ۽ باقي رهيل زمين پڻ اتي جي غريب، ڪڙمي، مال چاريندڙن جي آهي، ٿر جيڪو پهرين کان ئي ملڪ جو پوئتي پيل علائقو آهي، تنهنڪري اتان جي ماڻهن کي حڪومت فائدي جي چڪر ۾ نجي ڪمپنين، ٺيڪيدارن ۽ صنعتڪارن جي رحم و ڪرم تي نه ڇڏي. محترمه جي هن خواب جي ساڀيان هاڻ پ پ پ جي موجوده حڪومت جو نصب العين آهي، ته جيئن ٿر جي ڪوئلي سان ملڪ ۾ وڌند بجلي کوٽ کي منهن ڏئي سگهجي. 26 جولاءِ 2008ع تي وزير اعظم پاڪستان ۽ وزير اعليٰ سنڌ وفد سان گڏجي واشنگٽن ۾ پاڪستان ۾ خصوصن ٿر جي ڪوئلي تي سيڙپڪاري لاءِ دعوت پڻ ڏني هئي. سنڌ حڪومت ٿر جي هن ڪاري سون کي ڪڍڻ  جو مڪمل عزم ڪيو آهي ته جيئن هن سنڌ جي خزاني سان ملڪ ۾ جاري توانائي جي بحران تي قابو پائي سگهجي ته ٻئي طرف سنڌ جي مجموعي معاشي ترقي پڻ هن سان ڳنڍيل آهي! ته شهيد محترمه مشن پڻ!

alwani@cyber.net.pk

ٽارگيٽ ڪلنگ ۽ رينجرز کي ڏنل اختيار! : ڪاوش ايڊيٽوريل

سنڌ جي گاديءَ واري شهر ڪراچيءَ ۾ ڪيتري ئي عرصي کان ”ٽارگيٽ ڪلنگ“ جي مشق جاري رهي آهي. 80ع واري ڏهاڪي کان روشنين جي ان شهر ۾ شروع ٿيل اهڙيون ڪارروائيون توڙي جو ڳچ عرصو ٺاپر ۾ به رهنديون آيون آهن، پر رکي رکي وري ايئن شروع ٿي وڃن ٿيون، جو هفتن جي اندر سوين جانيون هليون ٿيون وڃن. ان ڏس ۾ گهرو کاتي جو وفاقي وزير رحمان ملڪ ڪراچيءَ پهتو، وزير اعليٰ هائوس تي اتحادي ڌرين سان گڏجاڻي ٿي، ۽ فيصلو اهو ڪيو ويو ته، ڪراچيءَ ۾ رينجرز وٽ گرفتارين ۽ تلاشيءَ جا اختيار هوندا. اهڙي فيصلي کان پوءِ گهرو کاتي جي وفاقي وزير اهو سڌو جملو ڳالهايو ته، ”ٽارگيٽ ڪلنگ کي اڄ کان ختم سمجهيو وڃي.“

ڪراچيءَ جي جسم تي بدامني هڪ اهڙي زخم وانگر آهي، جيڪو سڪي وڃڻ کان پوءِ وري وري اکڙجي پئي ٿو. اها سٺي ڳالهه آهي، جو وفاقي توڙي سنڌ سرڪار اتي جي امن امان لاءِ صلاح مشورا ڪيا آهن، اتحادين کي به اعتماد ۾ ورتو آهي. ان ڳالهه جي شايد ئي ڪو ذي شعور ماڻهو مخالفت ڪري ته ڪراچيءَ ۾ امن ٿيڻ گهرجي، پر جيڪڏهن رينجرز کي اختيار ڏيڻ واري فيصلي جي حوالي سان ڏسجي ته ڪراچيءَ ۾ هونءَ به رينجرز جي مقرريءَ جو سبب اتي امن امان قائم ڪرڻ ئي آهي. ڏهاڪو کن سال پهرين جڏهن ڪراچيءَ ۾ رينجرز مقرر ڪرڻ جو فيصلو ٿيو هو، تڏهن اهو به فيصلو ڪيو ويو هو ته ان جي خرچ جو وڏو حصو سنڌ ڀريندي. اها به حيران ڪندڙ ڳالهه هئي ته هڪ وفاقي ادارو، پر ان جا خرچ هڪ صوبي کي ڀرڻا پوندا. تڏهن کان رينجرز ڪراچيءَ ۾ آهي، پر رينجرز جي هوندي دهشتگردي پنهنجي حساب سان هلندي رهي آهي. خرچ ڀرڻ باوجود بدامنيءَ جي زخمن جو اهو علاج ناهي ٿي سگهيو، جيڪو ٿيڻ کپي ها. هاڻي جڏهن دهشتگرديءَ ۽ ٽارگيٽ ڪلنگ جي تازي لهر کان پوءِ وفاقي وزير چئي ٿو ته اڄ کان پوءِ ٽارگيٽ ڪلنگ کي ختم سمجهو ته ان جو ڇا مطلب آهي؟ ان جو مطلب ته بدامني کي ختم ڪرڻ ممڪن آهي، پر اها ان ڪري ٿيندي رهي آهي، جو ان جي خاتمي جا ڪي به سنجيده اپاءَ ناهن ورتا ويا. جيڪڏهن ان سان نبرڻ جا واقعي به ڪي اپاءَ ورتا وڃن ته ان جو خاتمو هڪ ڏينهن جي گڏجاڻي ۽ هڪ ئي ڏينهن ۾ ڪيل فيصلي سان ڪري سگهجي ٿو. جيڪڏهن رينجرز مقرر ئي ڪراچيءَ ۾ امن امان لاءِ ڪئي وئي آهي، ۽ جڏهن هيءُ صوبو ان جا خرچ به ان مقصد لاءِ برداشت ڪري رهيو آهي ته پوءِ ان کي اتي امن ڪرائڻ واري ذميداري نڀائڻ گهرجي. هونءَ ته پوليس کاتي ۾ ئي ايتري نفري آهي، جو جيڪڏهن ان کي موثر نموني استعمال ڪجي ته وڏي پيماني تي مثبت نتيجا وٺي سگهجن ٿا، ڇاڪاڻ ته پوليس کان سواءِ ڪنهن ٻئي فورس کي مقرر ڪري اختيار ڏيڻ کي ڪافي حوالن سان سٺو ناهي سمجهيو ويندو، پر جيڪڏهن اسان جي صوبائي حڪومت ان نفريءَ کي ان قابل نٿي سمجهي، ۽ امن لاءِ اضافي خرچ به ڀري ٿي ته پوءِ ان سموري ڪشٽ جا ڪي مثبت نتيجا به اچڻ گهرجن. ڪراچيءَ ۾ امن ڪرائڻ هڪ اهڙو معاملو آهي، جنهن ۾ ڪنهن به قسم جي مصلحت جي ڪا گنجائش نٿي بچي، جو هيءُ شهر متاثر ٿيڻ سان سموري ملڪ جي معيشت متاثر ٿيڻ اڻٽر هجي ٿو. هيءُ شهر ڪو رڳو هڪ روايتي شهر ڪونهي، پر هڪ اهڙو شهر آهي، جنهن سان ملڪ جا ٻيا ڪيترائي شهر معاشي حوالي سان ڳنڍيل آهن. اسان وفاقي حڪومت ۽ سنڌ سرڪار جي انهيءَ سرگرميءَ کي ساراهيون ٿا، جو انهن هڪ هنڌ ويهي ڪراچيءَ ۾ امن قائم ڪرائڻ لاءِ ڪي فيصلا ڪيا آهن، پر جڏهن امن امان جي ڳالهه ڪجي ٿي، تڏهن چئلينج رڳو ڪراچي ناهي، پر سنڌ جا ٻيا به ڪيترائي شهر آهن، جيڪي بدامنيءَ جي ور چڙهيل آهن، جتي جا ماڻهو به چاهين ٿا ته انهن کي اغوا ٿيڻ کان بچايو وڃي، ڌاڙن ڦرن کان بچايو وڃي. جيڪڏهن هو ڪنهن واپار يا ڪم سانگي گهرن کان ٻاهر نڪرن ته کين اهو خوف نه هجي ته ڪير ايندو ۽ کين اغوا ڪري يا ڦر ڪري هليو ويندو. اهو هڪ اهڙو احساس آهي، جنهن جي ڪري سنڌ جي ڪيترن هنڌن تي ننڍا ننڍا شهر توڙي ٻهراڙيون شام کان پوءِ ويران ٿي وڃن ٿيون. اغوا يا ڦرن ۽ ڌاڙن واري ڪلچر  جو رڳو اهو نقصان ڪونهي ته ماڻهو عدم تحفظ جو شڪار ٿي نفسياتي دٻاءَ ۾ زندگي گذارين ٿا، پر ان ڪلچر سان ٻيا ڪيترائي ڪلچر به دم ٽوڙي ٿا ويهن. مثال طور اڳي سنڌ جي ٻهراڙين ۾ شام جو نوجوان ڪيتريون ئي رانديون ڪرڻ لاءِ ميدان سينگاريندا هئا، جيڪا هڪ صحتمند سرگرمي هوندي هئي، ڪيترا ماڻهو تفريح لاءِ سينيمائن تي ويندا هئا، پر هاڻي اهي ڪلچر آهستي آهستي ختم ٿي ويا آهن. خود ڪراچيءَ جو حال ڏسجي ته اتان جا سينيما هال ان خوف کان ويران هجن ٿا ته متان هجوم ۾ ڪا دهشتگرد ڪارروائي ٿي پئي.

اسان سنڌ حڪومت ۽ وفاقي سرڪار پاران ڪراچيءَ جي امن امان لاءِ ڪيل فيصلن جي آجيان ڪريون ٿا، پر اهو به چئون ٿا ته پوليس کان سواءِ جڏهن ڪو اضافي فورس سيڙائي ان کي بااختيار ڪرڻ سان گڏ مٿس خرچ به ڪريون ٿا ته اهو ڪي مثبت نتيجا ڏيڻ لاءِ هجي. هونءَ رينجرز جي مقرري ۽ ان کي اختيار ڏيڻ پوليس فورس تي بي اعتماديءَ جو اظهار آهي، پر جيڪڏهن ان عمل سان امن قائم ٿي وڃي ٿو ته اها ڳالهه به درگذر ٿي ويندي. پر شرط وري به اهو آهي ته ماڻهو پنهنجي اکين سان امن قائم ٿيندي ڏسن. جيڪڏهن ايئن نٿو ٿئي ته پوءِ هڪ اضافي فورس تي پئسا خرچ ڪرڻ جو ڪهڙو فائدو، ان کي اختيار ڏيڻ جو ڪهڙو فائدو ٿيندو؟ رينجرز کي به اهو سوچڻ گهرجي ته وفاقي وزير اهو چئي ڇڏيو آهي ته ”اڄ کان پوءِ ٽارگيٽ ڪلنگ ختم سمجهو.“ ڏسجي ته ايئن واقعي به ٿئي ٿو!

ڪاوش هائيڊ پارڪ

قبائلي تڪرارن مان آخر ڪڏهن جان ڇٽندي؟

گهوٽڪي ضلعو صنعت ۽ زراعت جي حوالي سان هڪ خوشحال ضلعو آهي، جيڪو قبيلائي تڪرارن جي ڪري تباهه ٿي ويو آهي، قبيلائي تڪرارن غريبن جو جيئڻ جنجال ڪري ڇڏيو آهي، تازو ئي ٻارنهن جولاءِ تي لنڊ ۽ بوزدار برادري ۾ شروع ٿيل تڪرار ۾ چار جانيون هليون ويون، جڏهن ته ٻئي طرف وري ڪوش ۽ سولنگي تڪرار پڻ ٻيهر ڀڙڪو کاڌو آهي، جنهن سبب علائقي ۾ ڏهڪاءُ پکڙيل آهي، انهن جهيڙن جي ڪري هتان جا علائقا نوگو ايريا بڻجي ويا آهن، ٻاهر نڪرڻ موت کي سڏ ڪرڻ جي برابر بڻجي ويو آهي. حقيقت ۾ ڏٺو وڃي ته هنن جهيڙن ۾ قبيلائي  با اثر ماڻهن جو وڏو هٿ آهي، جيڪي خوني جهيڙن کي هٿي ڏيئي رهيا آهي. هتان جو عوام هاڻ اهو ئي سوچي رهيو آهي ته آخر گهوٽڪي ۾ ٻريل اها باهه ڪير اجهائيندو؟ اسان چيف جسٽس افتخار محمد چوڌري کي اپيل ٿا ڪريون ته گھوٽڪي ۾ هلندڙ قبائلي تڪرارن ۾ ملوث بااثر ماڻهن خلاف ڪارروائي ڪري جهيڙن جو انت آندو وڃي ته جيئن هتان جا غريب ماڻهو سک جو ساهه کڻن.

ظفر علي بوزدار

جروار (گھوٽڪي)

سنڌ يونيورسٽي جو لا ڊپارٽمينٽ ۽ انتظاميا تي ٿيل اجائي تنقيد

ڪجهه ڏينهن اڳ اسلم لغاري پنهنجي لکيل خط، جيڪو ڪاوش هائيڊ پارڪ ۾ شايع ٿيو آهي، لکيو آهي ته، کين اهي خواب ڏيکاريا ويا هئا ته هو خوش نصيب آهن، جو کين پنج سال ايل ايل بي پروگرام ۾ داخلا ملي آهي، آئون سمجهان ٿو ته اهي واقعي خوش نصيب آهن جو اٽڪل 350 شاگردن مان صرف 93 شاگردن کي ميرٽ تي داخلا ملي، ان مان ڪافي شاگرد ۽ شاگردياڻيون صوبي جي مختلف ضلعن مان آيل آهن ۽ اهو ئي ان پنج سال ايل ايل بي پروگرام جي اهميت جو ثبوت آهي. 23 فيبروري کان 13 جون تائين باقاعده ڪلاس هليا آهن، ڪلاس صبح جو 9 وڳي کان هڪ وڳي تائين هلندا آهن، نهايت خوشي جي ڳالهه آهي ته، 82 سيڪڙو شاگردن جي حاضري رڪارڊ ڪئي وئي آهي، جڏهن ته اها ڳالهه رڪارڊ تي آهي ته سنڌ جي شام وارن ”لا ڪاليجن“ ۾ حاضري 20 سيڪڙو کان وڌيڪ نه هوندي آهي. هن وقت تائين انسٽيٽيوٽ آف لا ۾ ايل ايل بي جي پهرئين سيمسٽر جا 260 پيرڊ ٿي چڪا آهن، جڏهن ته اداري جا شاگرد نصاب کان آگاهه آهن، ايل ايل بي جو 5 سالن جو نصاب نه فقط يونيورسٽي جي اڪيڊمڪ ڪائونسل، پر هاير ايجوڪيشن ڪميشن ۽ نيشنل لا يونيورسٽي کان به منظور ٿيل آهي. انسٽيٽيوٽ آف لا ۾ پڙهائي جي معيار جو اعتراف خط لکندڙ شاگرد پنهنجن ئي لفظن ۾ ڪري چڪو آهي ته سبجيڪٽ ”ليگل سسٽم“ ٽي استاد پڙهائين ٿا، ٽن استادن پاران هڪ ئي سبجيڪٽ پڙهائڻ جو مقصد شاگردن جي قابليت وڌائڻ آهي، ان سبجيڪٽ جي نصاب طور هڪ استاد پاران 3 ، ٻئي استاد پاران 6 ۽ ٽئين استاد پاران 20 ڪتاب تجويز ڪرڻ واري ڳالهه غلط فهمي تي مبني آهي. هن انسٽيٽيوٽ ۾ هن وقت تمام سينيئر ۽ تجربيڪار قانوني ماهر پڙهائي رهيا آهن، جن کي وزيٽنگ پروفيسر جو درجو حاصل آهي، انهن سڀني کي يونيورسٽي طرفان معاوضو ڏنو ويندو آهي. اسان وٽ جمهوري طريقي سان شاگردن طرفان چونڊيل ٻه نمائندا (Class Representative) موجود آهن، جن جي طرفان ڪيل ڪنهن به شڪايت کي بروقت حل ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي ويندي آهي، جيستائين لائبريري جي ڳالهه آهي ته انسٽيٽيوٽ اندر هڪ شاندار ايئرڪنڊيشنڊ لائبريري موجود آهي، جنهن ۾ ايل ايل بي ۽ ايل ايل ايم سميت قانون سان لاڳاپيل ڪيترائي ڪتاب موجود آهن، جيڪي پي ايڇ ڊي ۽ ريسرچ لاءِ پڻ مطالعو ڪري سگهجن ٿا، لائبريري ڪلاس هلڻ وقت بند ۽ ڪلاس ختم ٿيڻ کانپوءِ کليل رهندي آهي ۽ شاگرد جيستائين چاهيندا آهن، بنا رنڊڪ مطالعو ڪندا رهندا آهن، انسٽيٽيوٽ آف لا جي لائبريري کانسواءِ هر شاگرد کي سنڌ يونيورسٽي جي سينٽرل لائبريري جي ميمبر شپ پڻ مليل آهي، جتي ٻين شاگردن وانگر لا انسٽيٽيوٽ جا شاگرد به فيضياب ٿي سگهن ٿا، ان کان علاوه سبجيڪٽن جا انٽرنيٽ تي مڪمل نصاب ۽ استادن پاران ڏنل ليڪچر موجود آهن، جيڪو هن اداري جو پهريون ۽ ساراهه جوڳو قدم آهي، جنهن جو مثال ٻئي ڪنهن اداري ۾ نٿو ملي، جيستائين ميٺارام هاسٽل جي بلڊنگ ۾ ڪلاس هلائڻ جو تعلق آهي ته ميٺارام بلڊنگ جي مرمت جو ڪم ڪافي حد تائين مڪمل ٿي چڪو آهي ۽ جلد اتي ڪلاسن جو آغاز ڪيو ويندو. ڊائريڪٽر انسٽيٽيوٽ آف لا محمد يوسف لغاري نه صرف هن انسٽيٽيوٽ جو پهريون ڊائريڪٽر آهي، بلڪه هن انسٽيٽيوٽ ٺاهڻ ۾ سندس بنيادي ڪردار پڻ آهي، ڊائريڪٽر جو ڪم تدريسي عمل سان گڏ انتظامي وڌيڪ هوندو آهي، ڊائريڪٽر يوسف لغاري اداري ۾ وقت بوقت ايندو ۽ استادن سان گڏجاڻي ڪري، انهن کان معلومات وٺندو رهندو آهي. جيتوڻيڪ مڊ ٽرم امتحان وٺڻ ضروري ناهي هوندو، تنهن هوندي به ٻن سبجيڪٽن جو ورتل مڊ ٽرم امتحان حتمي امتحان جو حصو نه بڻائڻ لاءِ شاگردن منٿون ڪيون، ڇاڪاڻ ته ان امتحان ۾ اڪثر شاگردن جا نتيجا بهتر نه هئا ۽ اهي وڌيڪ تياري لاءِ وقت چاهين پيا، جنهن بعد ان امتحان کي حتمي امتحان جو حصو نه بڻائيندي ٽيسٽ قرار ڏنو ويو، اهو پڻ واضح ڪرڻ ضروري آهي ته ادارو ڪلارڪ حوالي ناهي، پر يونيورسٽي انتظاميا طرفان آفيس سپريڊنٽ مقرر ڪيل آهي، جنهن جو ڪم صرف انتظامي آهي.

مير ضامن حسين ٽالپر ايڊووڪيٽ/حيدرآباد

ڪميونيڪيشن جي وصف ۽ لوڪ ڏاهپ

ڪاوش جي ايڊيٽوريل پيج تي ڪجهه ڏينهن اڳ مضمون نويس نواز ڪنڀر جو ”تاڙي پکيءَ“ بابت هڪ ڄاڻ ڀريو مضمون ڇپيو آهي، ان ڏس ۾ ڪميونيڪيشن جي هڪ شاگرد جي حيثيت ۾ مناسب ٿو سمجهان ته پنهنجي راءِ جو اظهار ڪريان. مضمون ۾ ليکڪ اهو اهم سوال پڻ اٿاريو آهي ته سنڌي ٻوليءَ ۾ ڪميونيڪيشن لفظ جو مفهوم چٽو ڪندڙ ڪو موزون لفظ هينئر تائين سامهون نه آيو آهي، ان لاءِ ٻوليءَ جي ماهرن کي گذارش ڪبي ته هو سنجيدگيءَ سان هن لفظ بابت غور فڪر ڪري سنڌيءَ ۾ ڪو موزون لفظ جوڙين، نه ته اهو لفظ ساڳئي روپ ۾ ٽيڪنالاجي ۽ سائنس جي ٻين اصطلاحن وانگر سنڌي ٻوليءَ جو حصو بڻجي ويندو، اهو سوچڻ ان ڪري به ضروري آهي جو پڪ سان هن لفظ جو استعمال اسان جي زندگيءَ ۾آئنده دور ۾ گهڻو وڌي ويندو، ان ڏس ۾ رهنمائي لاءِ  اصل ۾ لاطيني ٻوليءَ جي لفظ communicare جي معنيٰ طور لفظن جو جيڪو ڳٽڪو موجود آهي، ان ۾ حصيداري/ڀاڱي ڀائيواري، اشتراڪ (Sharing) وغيره موجود آهن، جن لاءِ انگريزيءَ ۾ ڪامن، ڪميون (commune) ۽ ڪميونزم جهڙا لفظ استعمال ۾ اچن ٿا، ان ڏس ۾ ڪميونيڪيشن بابت هڪ بنيادي ڪانسيپٽ/وصف ڪجهه هن ريت آهي ته، ڪميونيڪيشن در اصل هڪ هنڌ/شخص کان ٻئي هنڌ/شخص تائين منتقلي، (شخص لاءِ خيالن/ تصورات يعني آئيڊياز جي) جو عمل آهي“. ڪميونيڪيشن جي شعبي ۾ ماهرن ڪائنات ۾ موجود ڪيترن ئي عملن کي ڪميونيڪيشن جي مختلف قسمن ۾ ورهايو آهي، جيئن هٿن سان پيغام پهچائڻ کي مينيوئل ڪميونيڪيشن، جانورن ۾ پيغام رساني جي عمل کي اينيمل ڪميونيڪيشن ۽ ٻئي جاندار مادي ۾ پيغام رساني کي communication in organismچيو وڃي ٿو، اهڙي طرح نواز ڪنڀر پنهنجي مضمون ۾ تاڙي پکيءَ جي برسات بابت اڳواٽ اطلاع ڏيڻ جي عمل لاءِ روايتي ڪميونيڪشن ۽ قدرتي ڪميونيڪيشن جا اصطلاح استعمال ڪندي دراصل لوڪ ڏاهپ جي سائنسي انداز ۾ تشريح ڪرڻ جي ڪوشش ڪري ڪميونيڪيشن جي ماهرن لاءِ سوچ جي هڪ نئين واٽ کولي آهي، جنهن لاءِ هو بجا طور جس لهڻي.

سريش ماکيجاڻي

سنڌ يونيورسٽي

سرڪاري ادارن جي ٻيڙي ڪير پيو ٻوڙي؟

هاڻوڪي سرڪار ”پنهنجا نوازڻ“ جا اهڙا اچرج ۾ وجهندڙ ڪارناما سر انجام ڏنا آهن، جيڪي اڳ ايترو ٻڌڻ ۾ نه ايندا هئا، آخرڪار اهي ڪهڙا مقصد ۽ سبب آهن، جو رٽائرڊ آفيسرن کي ٻيهر وڏيون پوسٽون نوازيون ٿيون وڃن ۽ آفيسرن کي مختلف کاتن ۾ بدلي ڪيو ٿو وڃي؟ اهڙي قسم جي اقربا پروري جو خبر ناهي ته سرڪار پاران نوٽيس ڇو نٿو ورتو وڃي؟ اهڙين ادارن کي تباهه ڪندڙ سرگرمين جا مستقبل ۾ پيپلز پارٽي تي خراب اثر پئجي سگهن ٿا، اهڙي افسوسناڪ صورتحال ۾ جمهوري حڪومت کي صلاح ڏجي ٿي ته اهڙيون مقرريون، بدليون ۽ رٽائرڊ آفيسر کي ڪانٽريڪٽ تي ملازمتون ڏيڻ جا سلسلا بند ۽ واپس وٺڻ جا حڪم جاري ڪيا وڃن ته جيئن ادارن کي وڌيڪ تباهه ٿيڻ کان بچائي سگهجي، ان لاءِ رٽائرڊ ڪامورن مان جان ڇڏائي، ٻين کي به سينيارٽي تحت ترقين جا موقعا فراهم ڪيا وڃن، اهڙي طرح جيڪي آفيسر مختلف کاتن ۾ مقرر ڪيا ويا آهن، تن کي جلد کان جلد پنهنجن پنهنجن کاتن ۾ رپورٽ ڪرڻ جا آرڊر جاري ڪيا وڃن ته جيئن ادارا تباهه ٿيڻ کان بچي پون.

منظور ڪالرو/قاسم آباد

يوٿ پروگرام جي نوجوانن ۾ وڌندڙ مايوسي!

اسان هن وقت شهيد بينظير ڀٽو يوٿ ڊولپمينٽ پروگرام تحت سول ڊپلومه ۾ ٽريننگ ڪري رهيا آهيون، ڪيترائي نوجوان سڄي سنڌ ۾ ورڪس اينڊ سروس ڊپارٽمينٽ ۾ سب انجنيئر طور 25 آگسٽ 2008ع کان ٽريننگ ڪري رهيا آهن، پر ان بابت ٻڌڻ ۾ آيو آهي ته هن پروگرام ۾ تربيت حاصل ڪندڙ نوجوانن کي صرف هڪ سال جي ٽريننگ ڏئي گهر ڀيڙو ڪيو ويندو، پوءِ نوجوانن کي ٽريننگ ڏيڻ جو ڪهڙو فائدو ٿيو ۽ ٽريننگ ڪندڙ هزارين بيروزگار آخر ڪيڏانهن ويندا؟ اسان سنڌ جي وڏي وزير قائم علي شاهه کي اپيل ٿا ڪريون ته شهيد بينظير ڀٽو يوٿ ڊولپمينٽ پروگرام تحت تربيت حاصل ڪندڙ نوجوانن کي ورڪس اينڊ سروسز کاتي ۾ روزگار سان لڳايو وڃي يا کين ملڪ کان ٻاهر موڪليو وڃي ته جيئن نوجوان مايوسي جو شڪار نه ٿين.

خالد حسين چنا/ڪنڊيارو

هر ڀيري ايئن ڇو ٿو ٿئي؟

ملڪ جي اڳوڻي صدر پرويز مشرف جي دور حڪومت ۾ ضلعي حڪومتون ٺاهي، هر ان ڀوتار يا شهر جي چڱي مڙس کي تخت تي ويهاريو ويو، جيڪو جتي جو ڏاڍو مڙس آهي، پر ان مان عوام کي ڪو به رليف نه مليو، ٻيڻي سزا ملي ڇو ته ناظم صاحب پنهنجن آفيسن ۾ گهٽ ڪراچي ۾ گهڻو ويهڻ پسند ڪندا آهن، انهيءَ نظام کي وڏو عرصو گذرڻ باوجود ٻهراڙين جي زندگي ۾ ڪابه بهتري نه اچي سگھي، نه ئي ڪو شهر ترقي ڪري سگهيو ، بس ڪجهه ڪم، مثال طور روڊ جا پٿر لٿا هڪڙي سال، پر مڪمل وري ٽئين سال ۾ ٿيو، باقي بجيٽ رستي ۾ ئي گم! اگر ائين ئي ڪرڻو آهي ته پوءِ ڏيکاءُ ڇا جو؟ سرعام بجيٽ وڏيرن ۽ ڀوتارن کي ڏيو! ڪڏهن ڪنهن بجيٽ مان عوام کي ڪو رليف مليو آهي؟ هيل به صرف سرڪاري ملازمن جون پگهارون وڌيون، پر مسڪين ماڻهو ته ويتر عذاب ۾ اچي ويا آهن، آخر هر ڀيري ائين ڇو ٿو ٿئي؟

رياض احمد/گولاڙچي

کنڊرات جو ڏيک ڏيندڙ ٺٽو شگر ملز!

ٺٽو شگر ملز جنهن جو بنياد شهيد ذوالفقار علي ڀٽي وڌو، پر افسوس جو اها فيڪٽري اڄ کنڊرات جو ڏيک ڏئي رهي آهي. ٺٽو شگر ملز شهيد ذوالفقار علي ڀٽي جو ٺٽي ضلعي جي عوام لاءِ هڪ اهڙو تحفو هو، جنهن کي ٺٽي جو عوام ڪڏهن به وساري نه سگهندو، ڪنهن زماني ۾ ٺٽو شگر ملز کي نجي شعبي حوالي ڪيو ويو، پر محترمه بينظير ڀٽو شهيد جي دور حڪومت ۾ واپس ٺٽي شگر ملز کي سرڪاري تحويل ۾ ورتو ويو، پر افسوس سان چوڻو ٿو پوي ته شهيد ڀٽو جي اها نشاني هن وقت تباهه ٿي چڪي آهي ۽ مل مان تمام مشينري چوري ٿي چڪي آهي. وزير اعليٰ سنڌ سيد قائم علي شاهه واعدو ڪيو هو ته ٺٽو شگر ملز کي ٻيهر هلايو ويندو، پر اهو واعدو اڃا تائين وفا ٿي ناهي سگھيو، هينئر ته پيپلز پارٽي جي حڪومت آهي، پوءِ ٺٽو شگر ملز کنڊرن جو ڏيک ڇو ٿي ڏئي؟ منهنجي صدر آصف علي زرداري کي گذارش آهي ته شهيد ڀٽو جي هن نشاني کي ٻيهر هلايو وڃي.

محمد ابراهيم سنگهار/ٺٽو

نادرا وارن کي ڪير سمجھائي؟

نادرا آفيسون سڄي ملڪ ۾ ان مقصد لاءِ جڙيل آهن ته جيئن ملڪ جي رهواسين کي شناختي ڪارڊ ٺاهي ڏنا وڃن، ليڪن هتي بلڪل ان جي ابتڙ پيو ٿئي، تعلقي ڪنري، ضلعي عمرڪوٽ ۾ به هڪ نادرا آفيس قائم ٿيل آهي، هن آفيس جي آفيسرن جو ڪم اهو آهي ته پنهنجن من پسند ۽ سفارشي ماڻهن کي  ترت ئي فارم ڀريو ڏين، شناختي ڪارڊ ٺاهيو ڏين، پر جيڪي غريب آهن، انهن کي مختلف بهانن سان ڏاڍو تنگ ڪيو وڃي ٿو. اسان واسطيدار اعليٰ اختيارين کان پرزور مطالبو ٿا ڪريون ته هن مسئلي جو نوٽيس وٺي، تعلقي ڪنري جي نادرا عملي کي شناختي ڪارڊ وقت سر ٺاهڻ جو پابند بڻايو وڃي.

جواهر لال ڀيل/نبي سر روڊ

با اثر ماڻهو!

اڪثر ڪري اخبارن ۾ لکيل هوندو آهي ته، ”با اثر ماڻهوءَ پاران ڳوٺاڻن کي لڏائڻ جون ڌمڪيون يا بااثر ماڻهو جون صحافين کي ڌمڪيون يا بااثر وڏيري ڳوٺ ٻوڙائي ڇڏيو!“ اهي با اثر ماڻهو هر دور ۾ هوندا آهن ۽ هر پارٽي ۾ هوندا آهن، پر انهن جو ڪم هڪجهڙو هوندو آهي. جيتوڻيڪ با اثر ماڻهن جي هر ڪنهن کي خبر هوندي آهي، پر پوءِ به ان بااثر ڀوتار جو ڪنهن مصلحت سبب نالو نه ورتو ويندو آهي. اهڙا با اثر ماڻهو جيڪڏهن پاڻي چوري ڪندي پڪڙجي به پون ته به ڪيس وري به سندس ڪڙمي يا ڪمدار تي داخل ٿيندو ۽ اهو با اثر ماڻهو پنهنجو اثر ڏيکاري بچي ويندو آهي. با اثر ماڻهو ظاهر ۾ ڀلي ڪنهن به پارٽي سان تعلق رکندو هجي، پر ان جو اثر هر دور ۾ ڪم ڏيکاريندو آهي، پنهنجي پارٽي جي حڪومت نه به هجي، پر هو ٻي پارٽي جي با اثر ماڻهن سان رابطا رکندو آهي، رشتيداريون ۽ دوستيون رکندو آهي، ان ڪري هو هميشه با اثر رهندو آهي، اهي با اثر ماڻهو قبائلي تڪرارن جي آڙ ۾ روز نوجوان پيا مارائن، پر اڄ تائين ڪوبه با اثر ايڏي خونريزي باوجود گرفتار نه ٿيو آهي، اڄ به اهي با اثر آزاد پيا گهمن، انهن با اثر ماڻهن کي وڌيڪ سگهه اسان جي سفارش ۽ رشوت ۾ ڦاٿل ڪامورا شاهي ڏئي ٿي. جيستائين با اثر ماڻهن جو اثر ختم نه ٿيندو، تيستائين شايد انصاف جي حاصلات لاءِ جاکوڙيندڙ ماڻهن جي ڪاميابي ممڪن نه بڻبي.

ممتاز بوزدار/کپرو

ڪاري ڪامڻ کان بچاءَ لاءِ عملي قدم کڻڻ جي ضرورت

سنڌ حڪومت پاران ڪاري ڪامڻ جي بيماري جي خاتمي لاءِ کنيل قدم ساراهه جوڳا آهن، پر انهيءَ بيماريءَ کي مڪمل طور ختم ڪرڻ انتهائي مشڪل آهي، پر ڪجهه توجهه طلب ڳالهين تي ڌيان ڏيڻ سان انهيءَ بيماري کي وڌيڪ ڦهلجڻ کان روڪي سگهجي ٿو، ڪجهه غور طلب تجويزون هن ريت آهن، (1) عام ماڻهن کي باقائده معلومات فراهم ڪئي وڃي ۽ پرائمري سطح تي باقائده معلوماتي سبق ڪورس ۾ شامل ڪرايا وڃن. (2) صحت ۽ صفائي جي حوالي سان يونين، ٽائون ۽ ضلعي سطح تي عملي مهم هلائي وڃي. (3) پيئڻ جي صاف پاڻيءَ کي يقيني بڻايو وڃي ۽ صنعتي ڪيميائي مادو دريائن ۾ نه ڇڏيو وڃي. (4) عطائي ڊاڪٽرن تي پابندي مڙهي، تعليم يافته ۽ ڊگري يافته ڊاڪٽرن کي ٻهراڙين ۾ مقرر ڪيو وڃي. (5) تعلقي ۽ ضلعي اسپتالن ۾ مريضن کي رت جي منتقلي کان پهرين مڪمل Blood screening ڪئي وڃي ۽ بلڊ بيگس کي محفوظ ڪرڻ لاءِ ريفريجريٽر مهيا ڪيا وڃن، جيڪڏهن مٿين تجويزن تي عمل ڪيو وڃي ته ايندڙ نسلن کي هن موذي مرض کان بچائي سگهجي ٿو.

ڊاڪٽر پيار علي خواجه/سجاول

موجوده سرڪار ۽ عوام جي داد رسي جو سوال

اهڙو ڪو هفتو خالي ناهي، جنهن ۾ اهڙيون خبرون ٻڌڻ ۽ پڙهڻ لاءِ نه مليون هجن ته فلاڻي ضلعي ۾ پ پ اندر ڌڙا بندي ٿي وئي آهي، هوڏانهن سنڌ جو عوام به دانهون پيو ڪري ته ڪجهه هڙ حاصل نه ٿيو! ايندڙ اليڪشن ۾ الله سائين ڪري ته سرسي ٿئي، پر اها ڳالهه يقين سان چئي سگهجي ٿي ته اهڙي ڪاميابي ڪانه ٿيندي، جهڙي گذريل مارچ تي ٿي، هينئر جيڪو لوچيندو سو لهندو، باقي سکڻن نعرن تي ڪم نه هلندو! حڪومت کي جيڪي ڪجهه به عوام کي ڏيڻو آهي، سو ضلعي جي صدر جي معرفت ڏيڻ گهرجي ۽ هنن کي پابند ڪيو وڃي ته هر مهيني پارٽي جي سيڪريٽريٽ ۾ رپورٽون موڪلين ۽ کين هر نئين مهيني گهرائي روبرو به هدايتون ڏنيون وڃن، ته جيئن خلق خدا جي داد رسي ٿي سگھي.

ايڊووڪيٽ محمد عباس سومرو

سانگهڙ

عورتن جي حقن بابت نمائشي اعلان ۽ ”ڪاسميٽڪ“ قدم : ڪاوش ايڊيٽوريل

جڏهن ”عرب“ ۾ دورِ جهالت هو، اڃا اسلام جي روشني نه آئي هئي، تڏهن اتي به ههڙي حالت نه هئي، جيڪا ساڍا پنج هزار سالن جي قديم تهذيب رکندڙ سنڌ ۾ هن وقت آهي. ڪير چوندو ته هي سامن تي سر ڏيندڙن جو ساڻيهه آهي؟ ڪير مڃيندو ته هيءَ ڌرتي نياڻين آئي خون معاف ڪندڙن جي ڌرتي آهي؟ سماج جي ڪمزور پرتن عورتن ۽ ٻارڙن سان ٿيندڙ ظلمن ۽ زيادتين کي ڏسي ماڻهپي تان ويساهه ئي کڄيو وڃي. ”ديوتائن“ جي هن ڌرتيءَ تي هي ”راڪشس“ ڪٿان آيا؟ ڪراچيءَ جي لانڍيءَ واري علائقي ۾ هڪ شڪي مزاج شخص پنهنجي زال تي بدڪاريءَ جي شڪ ۾ ٻن معصوم نياڻين کي ڪهي ڇڏيو آهي. ڪوٽ لالو ويجهو وڏيري عدالت جي اجازت سان پسند جو پرڻو ڪندڙ صائمه کي مڙس کان ڌار ڪري ٻئي نوجوان سان ان جو نڪاح مٿان نڪاح ڪرائي ڇڏيو آهي ۽ 5 سالن جي نياڻيءَ عاصمه کي سڱ چٽيءَ ۾ ڏيڻ جي فتويٰ ڏئي ڇڏي آهي. ڪنڊياري ۾ ڏينهن ڏٺي جو جوابدارن ڪهاڙين جا وار ڪري پورهيت جي گهر واري شاهده کي قتل ڪري ڇڏيو. بدين جا مراد ۽ صنم خواجه پيار جو پرڻو ڪرڻ بعد تحفظ لاءِ دربدر آهن. ڀريا روڊ ويجهو 2 پورهيت عورتون جنسي ڏاڍائيءَ جو شڪار ٿيون آهن. اهي ته صرف ڪجهه خبرون آهن، جيڪي ڪالهوڪي ڪاوش ۾ رپورٽ ٿيون آهن، اهڙا ته لاتعداد واقعا روزانو ڪنهن نه ڪنهن سبب جي ڪري رپورٽ ٿيڻ کان رهجي ويندا آهن. ان منظر مان ئي موجوده حڪومت ۾ عورتن جي حقن جي تحفظ واري صورتحال، گڊ گورننس ۽ حڪمرانن جي روشن خياليءَ جي دعوائن جو اندازو لڳائي سگهجي ٿو.

سنڌ ۾ انساني حقن، خاص طور تي عورتن جي حقن جي حالت بنهه خراب آهي. عورتن جي حقن جو تحفظ، جي آهي ته صرف نمائشي ۽ ڪاسميٽڪ سرڪاري اعلانن ۾. حڪومت رڳو تسليم سولنگي جي قتل جي جاچ ڪرائي نه پئي سگهي. رپورٽن تي رپورٽون آهن. هڪڙيون رد ٿين ٿيون، ٻين جي تياري ٿئي ٿي، هڪ عجيب تماشو آهي، جنهن جو انت ٿيندي نظر نٿو اچي. هڪ پاسي عورتن تي ٿيندڙ ظلم جا واقعا بااثر ڀوتارن لاءِ ”معيشت“ بڻيل آهن، ته وري اڪثر اين جي اوز، سنڌ اسيمبليءَ جي ڪيترين ئي خواتين ميمبرن، خواتين وزيرن ۽ مشيرن لاءِ ميڊيا ۾ جيئڻ لاءِ آڪسيجن پڻ. سنڌ هاءِ ڪورٽ جي سکر بئنچ طرفان جرڳن تي پابنديءَ باوجود جرڳا ٿي رهيا آهن، سرڪاري سرپرستيءَ ۾ سرڪٽ هائوسز ۾ جرڳا ڪرايا وڃن ٿا. عوامي حڪومت، جمهور جي حڪومت آخر بااثر ڀوتارن سامهون ايتري بيوس ڇو آهي، جو اڃا تائين ڪارو ڪاريءَ توڙي عورتن تي ٿيندڙ ظلمن جي حوالي سان قانونسازي نه ٿي سگهي آهي؟

سنڌ حڪومت جي اختيار ڌڻين کي گذارش آهي ته سنڌ ۾ عورتن سان ظلم ۽ زيادتين جي واقعن جو نوٽيس ورتو وڃي، نمائشي اعلانن کان اڳتي وڌي موثر قانونسازي ڪئي وڃي ۽ قانونن تي عمل به ڪيو وڃي.

سياسي فضا ۾ آيل خوشگواري : ڪاوش ايڊيٽوريل

ڳچ وقت کان حڪومتي ۽ ملڪ جي سياسي قيادت وچ ۾ جيڪي وڇوٽيون هيون، صورتحال ۾ جيڪو ڊيڊلاڪ هو، ان جي خاتمي جا امڪان چٽا ٿيندا وڃن، جنهن لاءِ وزير اعظم سيد يوسف رضا گيلاني پهرين وک وڌائيندي مختلف جماعتن جي رهنمائن سان رابطا ڪري مصر جي دوري تي رواني ٿيڻ کان اڳ ڀارتي وزيراعظم من موهن سان رٿيل ملاقات بابت کين اعتماد ۾ ورتو ۽ ان قدم سياسي فضا ۾ خوشگواري آندي ئي هئي، ته وري صدر مملڪت آصف علي زرداري ڊگهي عرصي کانپوءِ مسلم ليگ (ن) جي سربراهه ميان نواز شريف سان فون تي رابطو ڪري سياسي ۽ سيڪيورٽي صورتحال تي ڳالهيون ڪيون. صدر آصف علي زرداري آپريشن متاثرين، لڏپلاڻ ڪندڙن جي مامرن تي حمايت ڪرڻ تي نواز شريف جا ٿورا مڃيا. ٻنهي اڳواڻڻ پاران ويجهي مستقبل ۾ ملاقات تي اتفاق ڪيو ويو.

هيستائين ملڪ کي جيڪو هاڃو رسيو آهي، اهو سياسي ڌرين جي منتشر ۽ ڇڙ وڇڙ هجڻ جي ڪري ئي رسيو آهي. سياسي ڌرين جي وڇوٽين ۽ اختلافن جو فائدو هميشه طالع آزما قوتن ورتو آهي، جيڪي جمهوريت جي تڏا ويڙهه ڪري ملڪ کي آمريت جي آغوش ۾ اڇلائينديون رهيون آهن. هن ملڪ جي اهنجن جا انيڪ اسباب آمريت مان ئي اسرندي نظر ايندا. اها ڳالهه محسوس ڪندي ملڪ جي ٻن وڏين پارٽين جي قيادت لنڊن ۾ ميثاق جمهوريت تي صحيحون ڪيون ۽ موجوده حڪومت جي اوائلي ڏينهن ۾ به اهو اتحاد ۽ اتفاق نظر آيو، پر پوءِ صورتحال پويان پير ڪيا، جنهن تي سڄي ملڪ جي عوام کي ڳڻتي هئي. هاڻي وري هڪ بهتر شروعات ٿي آهي، جيڪا وزير اعظم طرفان ڪئي ويئي آهي ۽ پوءِ وري صدر مملڪت به وڏ- دليءَ جو مظاهرو ڪيو آهي. اهڙي ئي موٽ مسلم ليگ (ن) جي قائد نواز شريف طرفان به ڏني ويئي آهي، ان ويجهي مستقبل ۾ صدر سان ملاقات تي اتفاق ڪيو آهي، جنهن سان برف پگهرجندي، سرچاءَ جون نيون صورتون پيدا ٿينديون. معاملن جو نبيرو روڊن رستن تي ڪرڻ بدران ڳالهين جي ميز تي ڪرڻ گهرجي. مسلم ليگ (ن) ته وفاقي حڪومت کان آنا بهانا ڪري ڌار ٿي ان کي ڏکي صورتحال ۾ ڇڏي ويئي. ٻنهي پارٽين جي اڳواڻن جي گڏيل سياسي تدبر سان هن ملڪ جا مسئلا گهٽ ٿي سگهيا ٿي، پر بحرانن جو واءُ ورندو ڏسي نواز ليگ پرڀرو ٿي بيٺي آهي. ملڪ کي هن وقت سياسي ڌرين جي اتحاد ۽ اتفاق جي ضرورت آهي، ته جيئن ملڪ کي بحرانن جي ڪن مان ڪڍي سگهجي.

وزير اعظم سيد يوسف رضا گيلاني ۽ صدر مملڪت آصف علي زرداريءَ طرفان سرچاءُ جي ڪوششن ۽ سياستدانن سان رابطن کي اسان قدر جي نگاهه سان ڏسون ٿا. دهشتگرديءَ، ٻاهرين مداخلت، معاشي بحران سميت ملڪ کي انيڪ مسئلا درپيش آهن، سمورين سياسي ڌرين جي گڏيل تدبر سان ملڪ کي انهن بحرانن مان ڪڍي سگهجي ٿو. ان ڪري سموريون سياسي ڌريون پڻ وڏ-دليءَ ۽ بالغ النظريءَ جو مظاهرو ڪن.

ڪاوش هائيڊ پارڪ

ٻهراڙين جا مسڪين ماڻهو ۽ ڪراچي جا اسٽيٽ ايجنٽ!

اڄڪلهه مهانگائي، بدامني ۽ بيرزوگاري غريب عوام جي چيلهه چٻي ڪري ڇڏي آهي ۽ اهڙي صورتحال ۾ سنڌ جي ٻهراڙين جا غريب ماڻهو پنهنجي روزگار لاءِ اهو سوچي ڪراچي جو رخ ڪن ٿا، ته شايد اتي وڃي هو پنهنجي ٻچن جي بک اجهائي سگھندا، پر اتي وڃڻ کانپوءِ انهن کي جيڪي پريشانيون پيش اچن ٿيون، انهن سان ته هو ويتر عذاب ۾ اچي وڃن ٿا. ڪراچي جي علائقي گلشن حديد ۾ ٻهراڙين جا اڪثر غريب ماڻهو هڪ ٻن ڪمرن جو ڪرائي تي گهر وٺي اها اميد رکندا آهن ته هتي اچي هو سک سان زندگي گذاريندا، پر هتان جا اسٽيٽ ايجنٽ ۽ مالڪ مڪان پاڻ ۾ ملي ڪري ٻهراڙين جي غريب ۽ اٻوجهه ماڻهن کان ڪميشن وٺي، هڪ ٻئي مهيني گهرن مان ڪڍي ڇڏين ٿا ۽ وري اهي ٻيو گهر وٺرائي ڏيڻ جي غرض سان ڊبل ڪميشنون ٺاهي ۽ ايڊوانس مان ڪٽوتي ڪري مسڪين ماڻهن کي دربدر ڪري ڇڏين ٿا، اهڙن بليڪ ميلرن غريب ڪرائيدارن جو جيئڻ محال ڪري ڇڏيو آهي، ان حوالي سان وزير داخله سنڌ ۽ آءِ جي سنڌ کي اپيل آهي ته اهڙن ماڻهن جي خلاف سخت قانوني ڪارروائي عمل ۾ آندي وڃي، جيڪي غريبن سان ظلم ڪري رهيا آهن.

سيد مجتبيٰ حيدر ڪاظمي/ڪراچي

تبديلي آڻڻ لاءِ اسان جو ڪردار ڇا هجڻ گھرجي؟

4 جولاءِ تي علي قاضي جو هائيڊ پارڪ ۾ لکيل خط ”ووڪل ڪلاس ۽ هرڻ“ نظر مان گذريو. علي قاضي کي شايد رڊيارڊ ڪپلنگ جو جڳ مشهور نظم ”IF“ چڱي طرح ياد هجي، جنهن ۾ هو چوي ٿو ته،

“If you can wait and not be tired by waiting, or being lied about, don’t deal in lies, or being hated, don’t give way to hating”

جيڪڏهن تون انتظار ڪري سگهين، ۽ انتظار ڪندي ڪندي ٿڪجي نه پوين، جيڪڏهن ماڻهن جون تنهنجي باري ۾ ڪيل ڪوڙيون ڳالهيون ٻڌي ٻڌي تون پاڻ به ڪوڙ هڻڻ ۾ نه پئجي وڃين، جيڪڏهن نفرت نه ڪرڻ لڳين….“ سو تنقيد ڪندڙن ۽ غلط سمجهڻ وارن کي ڪير به روڪي نٿو سگهي، توهان پنهنجي قلم سان قوم جي رهبري ڪندا هلو. ووڪل ڪلاس بابت ڪجهه مان به بيان ڪرڻ چاهيندس. جڏهن کان علي قاضي اهو اصطلاح متعارف ڪرايو، اسان جي ڳوٺ جي نوجوانن کي علي قاضي جي آرٽيڪل جو انتظار رهندو هو ۽ ان کانپوءِ اسان ان تي بحث ڪري ڪجهه ڪرڻ تي مجبور ٿياسين ۽ نيٺ سڀني جي ساٿ سان اسان ننڍي پيماني تي ئي سهي، پر پنهنجي جدوجهد شروع ڪئي. اسان جي علائقي ۾ منشيات ۽ بٺن جو آزار آهي، جنهن خلاف آواز اٿاريوسين، مگر انتظاميه اسان جي هڪ به ٻڌڻ لاءِ تيار نه هئي. نيٺ علي قاضي صاحب سان رابطو ڪيوسين ۽ مان وڏي فخر سان اها ڳالهه ڪندس ته علي قاضي صرف لکڻين تائين محدود نه آهي، پر وس آهر اسان جي جائز مدد پڻ ڪيائين، جنهن ڪري ڪجهه حد تائين اسان جو مسئلو پڻ حل ٿي ويو. اسان سڀني کي گھرجي ته علي قاضي جي همت وڌايون ته جيئن هو پنهنجي قلم سان اسان نوجوانن جي رهنمائي ڪندو رهي.

نور احمد خان زنئور/ڳوٺ حاجي بچل زنئور

قربان ڏاهاڻيءَ جي وارثن سان انصاف ڪير ڪندو؟

هن وقت ڪراچيءَ ۾ ٽارگيٽ ڪلنگ ڪري مختلف تنظيمن جي ڪارڪنن کي قتل ڪيو پيو وڃي. اهڙو ئي هڪ واقعو ڪراچي ۾ ڪنڌڪوٽ جي رهواسي مزدور قربان علي ڏاهاڻي سان 09-7-7 تي پيش آيو. ڪجهه هٿياربند فيڪٽري ۾ ڪم ڪندڙ 22 سالن جي نوجوان قربان ڏاهاڻيءَ کي لساني بنياد تي  گوليون هڻي کيس بيدريءَ سان قتل ڪري ڇڏيو. قربان جي قتل جي خبر جڏهن انهيءَ جي پوڙهي پيءُ ماءُ ۽ سندس ونواهه ۾ ويٺل ڪنواري کي پئي ته اهي ٽيئي بيهوش ٿي ويا، ڇو ته ايندڙ هفتي قربان جي شادي رٿيل هئي. خوشيون ماتم ۾ تبديل ٿي ويون. وارثن ڪنڌڪوٽ باءِ پاس وٽ لاش رکي ڌرڻو هنيو ۽ قاتلن جي گرفتاري جو مطالبو ڪيو، اڄ تائين ساڻس انصاف ناهي ٿيو. اسان صدر پاڪستان، وزير اعظم ۽ وزير اعليٰ سنڌ کي پرزور اپيل ڪريون ٿا ته شهيد قربان ڏاهاڻي جا قاتل گرفتار ڪري انصاف ڪيو وڃي.

ڊاڪٽر خليق الزمان ڏاهاڻي/ڪنڌڪوٽ

جنگشاهي: جتي پيئڻ جو پاڻي به وڪرو ٿئي ٿو!

اسان جو شهر جنگشاهي، جيڪو تعلقي ۽ ضلعي ٺٽي ۾ واقع آهي، جتي هن جديد دور ۾ عوام پيئڻ جي پاڻي لاءِ پريشان آهي، هتان جا رهواسي ميلن جا پنڌ ڪري وڏي مشڪل سان پيئڻ جو پاڻي حاصل ڪن ٿا. جيتوڻيڪ 7 سال اڳ هتي واٽر سپلاءِ ذريعي هاليجي ڍنڍ جو پاڻي ڳوٺن ۾ فراهم ڪيو ويندو هو، پر اهو واٽر سپلاءِ جو نظام گذريل 7 سالن کان ناڪاره بڻيل آهي، انهيءَ واٽر سپلاءِ نظام کي ناڪاره بڻائڻ وارا هتي جا غريب اٻوجهه ماڻهو نه، بلڪ هتان جون معتبر شخصيتون ۽ هتان جا سرمائيدار آهن، جيڪي واٽر سپلاءِ جون مشينون ڪڍي، ذاتي طور استعمال ڪري  رهيا آهن ۽ 1200 رپيا پاڻي جو في ٽينڪر وڪرو ڪري رهيا آهن، اهڙي صورتحال باوجود هتان جا چونڊيل نمائندا بلڪل خاموش آهن. اسان وزير اعليٰ سنڌ کي گذارش ٿا ڪريون ته جنگشاهي جي عوام کي ڪينجهر-گجو ڪئنال K.D.A مان پاڻيءَ جي فراهمي کي يقيني بڻائي، هتان جي رهواسين کي انهيءَ عذاب مان ڇوٽڪارو ڏياريو وڃي.

عمران خان جوکيو/ڳوٺ علي نواز جوکيو (جنگشاهي)

سم نالي جي کاٽي ڪرايو!

هن وقت برساتن جي موسم هلي رهي آهي، ڪجهه علائقن ۾ برسات پئجي چڪي آهي، پر ڪن علائقن ۾ برسات ناهي پئي. خاص طور تي تعلقي ٽنڊو باگي جي يوسي خيرپور گنبوهه جي علائقي ۾ اڃا تائين برسات ناهي وسي، پر جيڪڏهن برسات وسي ته گهڻو نقصان ٿيندو، ڇو ته هن علائقي ۾ موجود سم نالين جي گذريل 20 سالن کان کاٽي ناهي ٿي. ان جي ڪري سم ناليون تقريبن ميسارجي چڪيون آهن ۽ ٿورو به پاڻي نٿيون ڪڍي سگهن. خاص طور تي هيسباڻي اسٽاپ وٽان گذرندڙ سم نالي ته بلڪل لٽجي چڪي آهي ۽ برسات جي صورت ۾ ڪيترائي ڳوٺ ٻوڏ جي خطري هيٺ هوندا. ان سلسلي ۾ واسطيدار عملدارن کي گذارش آهي ته اسان جي علائقي جي سم نالين جي جلد کاٽي ڪرائي وڃي.

کمون خان هيسباڻي/ڳوٺ جان محمد هيسباڻي

مڪاني ادارن ڇا ڏنو، ڇا ورتو؟

مشرف دور ۾ آندل بلدياتي نظام پڻ اختتام پذير ٿي رهيو آهي. حڪومت کي اهو نظام ختم ڪرڻ گهرجي، ها يا نه، اهو هڪ الڳ سوال آهي، باقي عوام ان نظام مان ڇا حاصل ڪيو ۽ ڇا وڃايو سو اهم نقطو آهي. جيڪڏهن سال 2002ع کان پهريان شهرن ۽ ڳوٺن جي ترقياتي ڪمن تي نظر وجهنداسين ته ان وقت ۾ ۽ هن نظام دوران ڪرايل ڪمن ۾ واضح فرق نظر ايندو. بلدياتي نظام دوران شهرن سميت ٻهراڙي جي علائقن کي پڻ ترجيح ڏني وئي ۽ ان سان گڏوگڏ، ان نظام ماڻهن جي ووٽن جي اهميت جو اندازو به ڪرايو ته انهن جا ووٽ ڪيڏي اهميت رکن ٿا. ان کان اڳ ايم اين اي ۽ ايم پي اي رڳو اليڪشن دوران عوام کي دلاسا ڏئي، پوءِ اسلام آباد يا وري ڪراچي وڃي وسائيندا هئا، جڏهن ته هن نظام ماڻهن کي انهن جا نمائندا گهر جي گهٽي تي فراهم ڪيا ۽ انهن جا ننڍا وڏا مسئلا اتي حل ٿي ويندا هئا، عوام کي وڏيرن جي درن تي چڪر نه ڪڍڻا پوندا هئا. جيتوڻيڪ هن نظام ۾ به وڏيرا موجود هئا، پر ڪافي مڊل ڪلاس جا ماڻهو هن نظام سان وابسته هئا، جن کي عوامي مسئلن جو احساس هوندو آهي. هن نظام جو سڀ کان وڏو فائدو اهو ٿيو جو هن نظام ڪيترن هنڌن تي مڊل ڪلاس جي ماڻهن کي عوام جي نمائندگي ڪرڻ جو موقعو فراهم ڪيو. جيڪڏهن بلدياتي نظام جي نقصان جو حساب ڪبو ته اهو ظاهر ٿيندو ته اهو نظام گذريل ڪجهه سالن دوران عوام ۾ ويڇا وڌائڻ جو سبب رهيو، ڇو ته ان تحت عوام کي حد بندين يعني يوسيس جي صورت ۾ ورهايو ويو ۽ سڄو  ڏينهن يوسيس جا چڱا مڙس هڪ ٻئي جي ماڻهن جا پير ڪڍڻ ۾ مصروف نظر ايندا هئا. پهرين دور ۾ تعلقي ليول تي صرف ٻه اميدوار هوندا هئا، جڏهن ته هن نظام تحت ڀاءُ ڀاءُ جو مخالف ٿي ويو.

امتيازعلي شاهه/ٽنڊو آدم

نياڻين جي اسڪول کان محروم ڳوٺ

ضلعي بدين ۽ ٽنڊو محمد خان جي حد تي 40 سالن کان آباد ڳوٺ نبي بخش لغاري، جنهن جي آبادي ٽي هزار جي لڳ ڀڳ آهي، پر ايڏي وڏي ڳوٺ ۾ هتان جون نياڻيون اڄ به تعليم کان محروم آهن، چوندا آهن ته نياڻيون ئي مستقبل جون وارث آهن ۽ هڪ پڙهيل لکيل عورت ئي سٺي گهراڻي ۽ سٺي معاشري جي ضمانت آهي. آئون ڪاوش هائيڊ پارڪ جي معرفت سنڌ جي وزير تعليم پير مظهر الحق کي گذارش ڪندس ته جلد کان جلد هن ڳوٺ ۾ گرلز پرائمري اسڪول ٺهرائي، اتي سٺا استاد مقرر ڪيا وڃن ته جيئن حڪومت جو 2010ع کي تعليم جو سال ڪري ملهائڻ وارو مشن پورو ٿي سگهي ۽ هتان جي نياڻين جو مستقبل به روشن ٿي پوي.

راشد علي سومرو/ڳوٺ نبي بخش لغاري

ذاتي مفاد خاطر اجائي واويلا نه ڪرڻ گهرجي!

12 جولاءِ واري ڪاوش هائيڊ پارڪ ۾ حسين علي مغيري جو خط ”ميرٽ کي ئي مان ملڻ گهرجي“ جي عنوان سان شايع ٿيو، جنهن ۾ هن ورلڊ بئنڪ جو حوالو ڏيندي لکيو آهي ته، ورلڊ بئنڪ پاران سنڌ ۾ 13500 استادن جي ڀرتين لاءِ ٽيسٽ شفاف نه ٿيڻ جو خدشو ظاهر ڪيو ويو آهي، تنهنڪري استادن جون ڪاپيون ٻيهر چيڪ ڪيون وينديون ۽ سختيءَ سان اعتراض ڪندي لکيو آهي ته ڪاپيون ٻيهر چيڪ ڪرڻ کان بهتر آهي ته ٽيسٽ ٻيهر سخت نگراني هيٺ ورتي وڃي! اسان صرف ايترو چوڻ چاهيون ٿا ته، ذاتي مفاد خاطر هزارين اميدوارن جي روزگار جي مخالفت ڪرڻ ڪو سٺو ڪم ڪونهي، ٽيسٽ ڪينسل ٿيڻ جو ڪوبه انديشو ڪونهي ۽ اهي فقط ڪوڙا افواهه هئا، جنهن جي ترديد تعليم کاتي جي ترجمان ۽ وزير تعليم پڻ ڪئي آهي ته اهي افواهه هئا، جنهن تي عمل نه ڪيو وڃي ۽ استادن جي ڀرتي بلڪل ميرٽ جي بنياد تي ٿي آهي ۽ پاس ٿيل سمورن اهل اميدوارن کي جلد آفر آرڊر ڏنا ويندا. سنڌ ۾ هن وقت تمام گهڻي بيروزگاري آهي، ماڻهو غربت ۽ مفلسي وچان خودڪشيون ڪري پنهنجي زندگين جو انت آڻي رهيا آهن ته پوءِ اهڙي صورتحال ۾ اجائي واويلا ڪرڻ مان ڇا سمجھجي!؟

گلشن چانڊيو/قمبر

ميرٽ آخر ڪهڙي بلا کي ٿو چئجي!؟

هن ڀيري جڏهن ملڪ ۾ چونڊون ٿيون ته ملڪ جي باشعور، باضمير ۽ غريب عوام هڪ آمر کي رد ڪري هڪ دفعو ٻيهر پ پ کي ايوانن تائين پهچايو، جڏهن رياست جي وزيرن کي قلمدان سونپيا ويا، تڏهن هر ڪنهن ائين ئي چيو پئي ته هڪ وڏي عرصي کانپوءِ عوام جي فتح ٿي آهي ۽ عوام جي هر حال ۾ پوئيواري ڪنداسين. جمهوريت جو جرڪندڙ سج جڏهن نروار ٿيو ته بيروزگار ۽ غريب نوجوانن ۾ هڪ نئين آس ۽ اميد پيدا ٿي ته هاڻي کين ”اهليت“ جي بنياد تي حق ڏنا ويندا ۽ اڳين دورن وانگر کين در در جا ڌڪا کائڻا نه پوندا، پر افسوس اها آس صرف آس ئي رهي، کليل ڪچهري هجي يا وري رسمي تقرير، هر ڀيري حڪمران ميرٽ جي دعويداري ڪندا رهيا، پر خبر ناهي حڪمران ”ميرٽ“ ڇا کي چوندا آهن!؟ کاتو ڪهڙو به هجي، پوسٽ ڪهڙي به آهي، هر هڪ کي ”اهليت“ جي بنياد تي نوڪري ڏني وئي، پوءِ اهو سنڌ يونيورسٽي جو وي سي هجي يا وري حيدرآباد بورڊ جا ملازم! پوليس ۽ روينيو جو کاتو هجي يا وري نادرا جون ويڪنسيون هجن، اها آهي ميرٽ، جنهن جي حڪمران هميشه دعويٰ ڪندا رهيا آهن!.

معصوم نور بلوچ/ڪلوئي (ٿرپارڪر)

نيشنل انٽرنشپ پروگرام اٿارٽي کي گذارش

نيشنل انٽرنشپ پروگرام، جيڪو انهن فريش گريجوئيٽ لاءِ آهي، جن پنهنجي ڊگري 16 سالن ۾ مڪمل ڪئي هجي ۽ عمر جي حد 25 تائين هجي، انهن شاگردن کي سندن ڊگري جي حساب سان مختلف کاتن ۾ هڪ سال جي انٽرنشپ انٽرنشپ ڪرائي پئي وڃي ۽ هر مهيني انهن منتخب شاگردن لاءِ وظيفي جا 10000 رکيا ويا آهن، هي پروگرام جيڪو فريش گريجوئيٽ نوجوانن لاءِ ڏاڍو ڪارائتو آهي، جنهن سان نوجوان پنهنجي ٿيوريٽيڪل ڊگري کي انٽرنشپ جي شڪل ۾ عملي جامو پهرائي پنهنجي مستقبل لاءِ اڳتي وڌن ٿا. آئون اعليٰ اختيارين ۽ نيشنل انٽرنشپ پروگرام اٿارٽي کي عرض ڪريان ٿو ته مهرباني ڪري هن مهيني ٽن مهينن جو رهيل وظيفو گڏائي ڏنو وڃي.

ڪرشن/ماتلي

بنيادي سهولتن کان محروم ڳوٺ

اسان جو ڳوٺ گهارو يونين ڪائونسل ڪنڊي چُکي، تعلقه ڪي اين شاهه ۾ واقع آهي، هن ڳوٺ جي آبادي اٽڪل 2000 هزار آهي، اسان جو ڳوٺ ڪيترين ئي بنيادي سهولتن کان محروم آهي، ڳوٺ ۾ گورنمينٽ گرلس اسڪول نه آهي، تنهن ڪري نياڻيون تعليم پرائڻ کان محروم آهن، جڏهن ته هڪ بوائز اسڪول آهي، جيڪو به وڏي عرصي کان زبون حالت ۾ آهي، نه انهيءَ کي چوڌاري ديوار ڏنل آهي، نه چوڪيدار، نه ئي اتي پٽيوالو مقرر ڪيل آهي ۽ ٻيو ته اسڪول ۾ پاڻي ۽ بجلي جي سهولت پڻ موجود نه آهي، جنهن جي نتيجي ۾ ٻار وڻن جي هيٺان تعليم پرائڻ تي مجبور آهن، ان کان علاوه هتي ڪو ”هيلٿ سينٽر“ به نه آهي، جنهن ڪري ايمرجنسي ۾ ڳوٺاڻن کي سخت پريشاني جو منهن ڏسڻو پوي ٿو. اٽڪل ويهن سالن کان وٺي هتي روڊ جي مرمت نه ڪئي وئي آهي، جنهن ڪري ٽرانسپورٽ جي تڪليف پڻ پيش اچي ٿي. آئون هتان جي چونڊيل نمائندن کي گذارش ٿو ڪريان ته اسان جي ڳوٺ گهارو جا بنيادي مسئلا حل ڪيا وڃن.

خليق الزمان لغاري/ڳوٺ گهارو (ڪي اين شاهه)

استادن جي ڀرتين بابت

سنڌ يونيورسٽي پاران استادن جي ڀرتي لاءِ ورتل ٽيسٽ کي 2 مهينا گذري ويا آهن، پر اڃا تائين ڪابه ڀروسي جوڳي پاليسي واضح نه ڪئي وئي آهي، جيڪا عوام کي ويساهه ڏئي سگهي، ڪڏهن چيو پيو وڃي ته سڀني 60 سيڪڙو کڻندڙ اميدوارن کي آرڊر ڏبا، ته ڪڏهن ٻڌايو پيو وڃي ته ڊي سي اوز انٽرويوز ڪندا، ته ڪڏهن يونين ڪائونسل وائيز خالي پوسٽن جي حساب سان ڀرتيون ڪرڻ جو ٻڌايو پيو وڃي، اهڙا مختلف بيان ۽ من گهڙت مفروضا بيروزگار نوجوانن کي ويتر مايوس ڪري رهيا آهن. هن وقت تائين نه استادن جا مطالبا منظور ٿي سگھيا، نه ئي نوان استاد ڀرتي ٿي سگهيا، اسان جو عرض آهي اهو آهي ته جڏهن ورلڊ بئنڪ وارن سان صرف 60 سيڪڙو لکت واري ٽيسٽ جو معاهدو ٿيل آهي، ته پوءِ اميدوارن کان انٽرويو ڪهڙي قانون تحت ڪيا ويندا؟ ڇا ڪڏهن هتي انٽرويو ۾ ميرٽ کي مان مليو آهي؟ بااثر ۽ ويجها حلقا ته پنهنجا پيٽ ڀري وٺندا، پر اوهان کي ووٽ ڪندڙ ويچارو غريب عوام، جيڪو هينئر ڪنهن به مدد ۽ داد رسي کان وانجهيل آهي، انهيءَ کي ميرٽ تي انٽرويو ۾ سليڪٽ ڪري سگهبو؟! هوڏانهن جيڪڏهن يوسي وائيز مقرري ڪئي وئي ته ڪن يوسيز ۾ گهٽ سيٽون آهن ته اتي اميدوار وڌيڪ پاس ٿيا آهن، جن يوسيز ۾ اميدوار وڌيڪ آهن، اتي سيٽون گهٽ آهن ۽ ڪي وري اهڙيون يوسيز آهن، جن ۾ مورڳو سيٽون ئي ڪونه آهن، جڏهن ته اتي اميدوار پاس ٿيا آهن، هاڻي هن سڄي ڪيس کي ڪيئن جسٽي فاءِ ڪري سگهبو؟ تنهن ڪري انٽرويو ۽ يوسي وائيز استاد ڀرتي ڪرڻ جون پاليسيون غير قانوني ۽ غلط آهن، هاڻي ڳالهه صفا سولي آهي ته ضلعي ليول تي پاس ٿيندڙ اميدوارن کي مارڪن جي تناسب تحت کنيو وڃي، جنهن سان مٿان کان هيٺ اسڪور ريشو سان سيٽن وارو معاملو حل ٿي ويندو، ائين هر اميدوار جيڪو سڀ کان مٿي ٽاپ ڪري پيو، اهو پهريون حقدار ٿيندو ۽ ڪابه رڙ نه ٿيندي ۽ ميرٽ ۽ حق به اهو آهي، هاڻي ضرورت انهيءَ ڳالهه جي آهي ته اميدوارن کي وڌيڪ پريشان ڪرڻ بجاءِ سرڪار 60 سيڪڙو واري شرط تي عمل ڪري.

منگھارام ڀيل/عمرڪوٽ

انتها پسندي واري سڪي جو ٻيو پاسو! ليکڪ : عرفانه ملاح

قديم يوناني شاعري جو شاهڪار رزميه داستان ”هيلن آف ٽراءِ“ يعني ٽراءِ شهر جي هيلن هڪ اهڙو داستان آهي، جنهن ۾ اسپارٽا جي راڻي هيلن کي تروجن شهر جو بادشاهه اغوا ڪري قيد ڪري ڇڏي ٿو ۽ اها جنگ ڪيترائي سال جاري رهي ٿي. حقيقت ۾ اها اقتدار جي جنگ هئي، پر ان اقتدار تائين پهچ جو رستو عورتن جي آزاديءَ واري نعري کان ئي شروع ٿيو هيو. جديد دور مطابق ”هيلن آف ٽراءِ“ وارو داستان عورت جي حقن جي جدوجهد چئي سگهجي ٿو. ساڳي طرح پاڻ وٽ به عورتن جي تحفظ جي نالي تي سنڌ تي ڪاهه ٿي هئي. پر ٻڌايو اهو ويو هو ته سترنهن عورتن جي دانهن تي اهو سڀ ڪجهه ٿيو هو، جن کي ان وقت سنڌ ۾ اغوا ڪري قيد ڪيو ويو هو. پر حقيقت ۾ اها ڪاهه عورتن لاءِ نه، پر امير سنڌ تي حڪمراني ڪرڻ لاءِ هئي. تاريخ جي پنن تي جيئن ته هميشه طاقتور ۽ فاتح جي اجاراداري رهي آهي، تنهن ڪري مظلوميت وارو داستان ته توهان کي اڄ ملندو پر ٻئي طرف اقتدار جي ان جنگ ۾ هاراريل ڌر سان ٿيل ويڌن جي آهه و زاريءَ جو ڪو به ذڪر نه ملندو. ساڳي طرح صدين کان سماج ۾ اهڙو نظام غالب آهي جنهن ۾ مرد جي اجاراداري آهي ۽ عورت ان نظام ۾ جيتوڻيڪ ڪمزور نه آهي پر ”ماتحت“ ضرور آهي. پدر شاهي سرشتي ۾ رهندڙ عورت جي تاريخ جو حشر به اهڙو ئي ٿيو آهي، جهڙو تاريخدانن هارايل حڪمرانن ۽ مفتوح قومن سان ڪيو آهي. تهذيب جي تخليقڪار عورت کي تهذيب ۽ ڪلچر جي نالي ”قيدي“ بنايو ويو آهي. طاقتور قومون، سماج ۽ فرد ئي اڄ ڏينهن تائين طئي ڪن ٿا ته عورتن کي ڇا هجڻ گهرجي ۽ ڪيئن ڏسجڻ ۾ اچڻ کپي. ماس ميڊيا جو هيءُ دور هونءَ به گهڻيون شيون ميڊيا تي طئي ڪري ٿو ۽ انهيءَ ڄار کان ٻاهر جيئڻ تقريبن ناممڪن آهي. تنهن باوجود عورت جو لباس ڄڻ اهڙو مسئلو آهي، جنهن تي قومن، مذهبن ۽ ڪلچر جي عمارت بيٺي آهي. هر ڪلچر عورت جي جسم کي ئي پنهنجي شناخت ٺاهي ويٺو آهي، تنهن ڪري عورت صدين جي ان غلاميءَ جي تهمت کان نجات لاءِ جدوجهد ڪري رهي آهي. ايران ۾ کين چيو وڃي ٿو ته مٿو ڍڪي هلو ته سعودي ۾ وري کين پورو شهري به ڪو نه ٿو سمجهيو وڃي.

اسان پنهنجي ڳالهه کڻي ڇڏيون ٿا، ڇو ته اسان وٽ گهڻن هنڌن تي ڪنهن ڍڳي کي ڪهڻ ڏکيو آهي، عورت کي ڪهڻ آسان آهي، ان ڪري هتي اسين انهن معاشرن جي ڳالهه ٿا ڪريون، جن کي سڌريل، آزاد ۽ انساني حقن جا علمبردار سمجهيو وڃي ٿو. تازو ئي فرانس جي صدر عورتن جي اسڪارف پائڻ کي ”غلاميءَ“ ۽ ”ماتحتي“  سان تشبيهه ڏيندي فرانس جي مسلمان عورتن جي آزاديءَ لاءِ اهو لازمي قرار ڏنو آهي ته عورتون تعليمي ادارن ۾ ”اسڪارف“ کان بغير ئي داخل ٿي سگهنديون. فرانس ۾ اٽڪل ڏهه لک مسلمان آهن، جن مان ڪجهه لک ڇوڪريون ئي اسڪارف پائين ٿيون ۽ انهن مان گهڻائي جو تعلق آفريڪن مسلمانن سان آهي. اهو به عجيب الميو آهي ته آزاديءَ جي رکوالن هنن ملڪن کي پنهنجي ترقي پسنديءَ جي ٺپي لڳائڻ لاءِ به عورتن جي ئي ضرورت آهي. سندن اهي پاليسيون ڪيترين ئي ڇوڪرين کي تعليم کان محروم ڪري ڇڏينديون، ڇاڪاڻ ته گهڻين ڇوڪرين پنهنجي انٽرويوز ۾ چيو آهي ته کين بغير اسڪارف جي ٻاهر نڪرڻ جي اجازت نه آهي. يعني ”بني تم دوست جس ڪي، دشمن اس ڪا آسمان  ڪيون هو“ وارو قصو آهي. صدر نڪولس سارڪوزي جنهن کي مسلمانن عورتن جي آزادي چئي رهيو آهي، دراصل اها حڪمت عملي لکين عورتن کي تعليم کان محروم ڪري ڇڏيندي ۽ مغرب جي اهڙين پاليسين جي ڪري ئي اسان جي جهڙن ملڪن ۾ ردِعمل ٿين ٿا. صدر نڪولس سارڪوزي جي انهيءَ عمل تي مون کي فرانس ڄائي اديبا ۽ عورتن جي حقن لاءِ پاڻ پتوڙيندڙ سائيمون ڊي بوائر جو هڪ واقعو  ياد اچي ٿو. ايڊورڊ سعيد لکي ٿو ته هو سارتر جي گهر ويٺو هيو ته هڪ خوبصورت ۽ ڊگهي اور ڪوٽ سان عورت داخل ٿي، جنهن جو تعارف سارتر ايڊورڊ سعيد سان سائيمون ڊي بوائر چئي ڪرايو. سائيمون ڊي بوائر فرانس جي مشهور اديب، دانشور ۽ عورتن جي حق لاءِ  جاکوڙيندي رهي، جيڪا ان ڏينهن پنهنجن ساهيڙين سان گڏ ايران ۾ عورتن مٿان مڙهيل مخصوص لباس خلاف پيرس ۾ احتجاج ڪرڻ لاءِ وڃي رهي آهي. سندس موقف هو ته ”لباس فرد جو ذاتي مسئلو آهي، رياست جي نظر ۾ سڀ عورت توڙي مرد برابر هجڻ گهرجن. عورت انسان آهي، عورت ڪو سياسي ڍانچو نه آهي، جنهن تي انقلاب جي مهر لڳائي وڃي، نه ئي ڪا مفتوح سرزمين آهي، جنهن تي فتح جو جهنڊو لڳايو وڃي.“ يقينن سمان ڊي بوائر کي حق هيو ته هوءَ پنهنجي عقل، فهم ۽ سماجي ۽ سياسي حالتن مطابق انهيءَ عمل خلاف احتجاج ڪري جنهن ۾ رياست شهرين جي يا اخلاقي نگراني ڪري. پر افسوس جو سائيمون ڊي بوائر جي فرانس ۾ اڄ سندن قدامت پرست حڪمران نڪولس سارڪوزيءَ کان ڪير به پڇڻ وارو نه آهي. فرانس جي رياست يا حڪومت کي ڪيترو حق آهي ته هو پنهنجي ”لبرل يا روشن خياليءَ جي ڏيک لاءِ عورتن جي لباس تي تنقيد ڪري يا ڪو مخصوص لباس لازمي قرار ڏي؟

اهو عمل به اوترو ئي مذمت جوڳو آهي، جيترو پاڪستان ۾ زلزلي دوران آيل امدادي ورڪرن يا ڪارڪنن مٿان مڙهيل پابندين کي  يورپ ۽ آمريڪا جي ميڊيا ننديو هو. پاڪستان جي تاريخ جي بدترين زلزلي دوران جڏهن پورو پاڪستاني ڪشمير تباهه ٿي ويو هو ته ٻاهرين دنيا مان سوين امدادي ٽيمون هتي ماڻهن جي مدد لاءِ  پهتيون هيون، جنهن ۾ عورتن جو به ڪافي تعداد هو. اهي عورتون زلزلي متاثرين جي مدد لاءِ آيون هيون، پر انتهاپسند ڌرين سندن لباس تي تنقيد ڪندي کين متاثرين جي امدادي ڪم کان روڪي ڇڏيو هو ۽ هنن لاءِ لازمي قرار ڏنو ويو هو ته، هو هتان جو لباس پائي اچن. انهيءَ عمل تي پوري دنيا ۾ واويلا مچي هئي، جيڪا جائز به هئي. طالبان پاران مڙهيل پابنديون به عورتون ئي ڀوڳن ٿيون. هڪ طرف اها انتها آهي ته ٻئي طرف وري فرانس جي صدر جي انتها آهي. طالبان برقعي کانسواءِ تعليمي ادارن ۾ داخل ٿيڻ نه ڏيندا هئا ته صدر نڪولس سارڪوزي وري برقعي وارين عورتن کي نشانو ٺاهي ويٺو آهي. ٻنهي پاسي نتيجا عورتون ئي ڀوڳين ٿيون. ٻئي ساڳيو منطق استعمال ڪن ٿا. يورپ وارا چون ٿا ته عورتون اتي يورپ جو طريقهءِ زندگيءَ اختيار ڪن. هتي ان رويي جي مذمت ڪري ٻاهران ايندڙ عورتن لاءِ پڻ ساڳيو اصول رکيو ٿو وڃي ته اهي هتان جي ڪلچر مطابق لباس پائين.

جيتوڻيڪ اڌ پڙهيل، تاريخ ۽ تهذيب جي دشمن انتهاپسندن سان ته ڊائلاگ ناممڪن آهي، پر جديد دور جي روشن خيال نظام جي اعلان ڪندڙ ڌرتي انقلابِ فرانس واري حڪمرانن کي ته اهو احساس هجڻ گهرجي ته مسلمان عورتون به فرانس جون شهري آهن ۽ هنن جو لباس سندن ذاتي معاملو آهي. صرف نڪولس سارڪوزيءَ کي عورتن جي لباس تي اعتراض ڇو آهي، جڏهن ته ڪيترائي عرب به آهن، جيڪي پنهنجي ثقافتي ڊريس، ”وڏا جبا“ پائي اچن ٿا، انهن لاءِ ته ڪو به ڊريس ڪوڊ نه آهي، صرف عورتن جي اسڪارف تي ئي ڌيان ڇو پيو ڏنو وڃي. يقينن مسلمان ڪميونٽي ۾ جيتري عورت شناخت جي ڪرائسس جو شڪار آهي، اوترو ئي دٻاءُ مرد به محسوس ڪن ٿا ۽ پنهنجي روايتي لباس سان پنهنجي ”شناخت يا سڃاڻپ“ کي ظاهر ڪن ٿا. پر جيئن ته عورتن جي حقن جي سياست هر دور ۾ سڪا رائج الوقت جيان عام رهي آهي، تنهن ڪري هن وقت به عورتون ئي استعمال ٿي رهيون آهن. حيرت جي ڳالهه اها به آهي سواءِ چند فيميسٽن جي انساني حقن جي ڳالهه ڪندڙ ٻيون سڀ ڌريون انهيءَ عمل تي نه صرف خاموش آهن، پر ان کي جائز به سمجهن ٿيون. سندن خيال ۾ عورتن مٿان مڙهيل برقعو ختم ٿي ويندو ته هو آزاد ٿي وينديون. اڳي به اهڙا ئي آزاديءَ جا نعرا کڻي مغربي قوتن استعماريت قائم ڪندي اڌ دنيا تي قبضو ڪيو هو. هنن پنهنجي سياسي، حڪومتي ۽ اقتصادي نظام سان هتي موجود مقامي سرشتي کي تهس نهس ڪري ڇڏيو هو. پنهنجي ڪالونين جي رهواسين کي هنن جاهل ۽ ڪم عقل سمجهندي کين مغربي نظام ذريعي ”آزاد“ ۽ ”باشعور“ ٺاهيو هو. اڄ ڏينهن تائين هو سمجهن ٿا ته انساني حقن تي هنن جي ئي اجاره داري آهي. کين اڄ به اهو احساس نه آهي ته سندن اخلاقي قدر ڪي ”عالمي قدر“ نه آهن، پوري دنيا کي دهشتگرديءَ جي بدترين جنگ ۾ ڌڪڻ ۾ سندن اهڙين پاليسين جو ئي ته هٿ آهي. تنهن جي باوجود کين انساني وقت جو اونو کائي ويو آهي ۽ سرد جنگ جي خاتمي کانپوءِ ان جو سڄو فوڪس وڃي عورت رهي آهي.

جنهن دور ۾ ايراني انقلاب ۾ عورتن تي پابندي پئي وڌي وئي ته هو مٿو ڍڪي گهمن ته ان وقت ئي ايران جي سرحد تي افغانستان ۾ وري انقلاب کانپوءِ ڪميونسٽ پارٽي عورتن جي تعليم لازمي ۽ يونيورسٽي ڊريس اسڪرٽ ڪري ڇڏي هئي. افغان قدامت پسند معاشري ۾ پهرين بغاوت هرات ۾ عورتن جي زبردستي اسڪول وڃڻ تي ئي ٿي هئي. افغانستان ۾ جيئن ته اڃا معاشرو اهڙي سطح جو نه هو، تنهن ڪري اتي ان خلاف بغاوت ٿي، جنهن جي نتيجي ۾ قدامت پرستيءَ مان ڦري معاشرو انتهاپسند ٿي ويو ۽ ان ۾ به عورتون سڀ کان وڌيڪ متاثر ٿيون. انهيءَ زبردستي ترقي پسند ٺاهڻ واري عمل جا نتيجا اڄ به افغان عورتون لوڙين پيون. هڪ حقيقت ته واضح آهي ته ترقي پسندي توڙي قدامت پسنديءَ جو عورت جي برقعي يا اسڪارف سان ڪو به تعلق نه آهي. بغير برقعي سان عورت ”آزاد“ آهي، نه ئي برقعو ”غلامي“ جي علامت آهي.  عورتن جي شعور هڪ ڊگهو عمل آهي، جيڪي عورتون پاڻ طئي ڪنديون. مثلن ننڍي کنڊ ۾ اڻويهين صديءَ ۾ اشرافيه طبقي سان تعلق رکندڙ عورتون برقعو پائينديون هيون ۽ ان وقت به هيٺين طبقي جون هارياڻيو ۽ ڳوٺاڻيون انهيءَ کان آجيون هيون، پر اڄ به سنڌ ۾ لکين عورتون ڳوٺن ۾ ٻنين تي ڪم ڪن ٿيون ۽  مٿن برقعو بي معنيٰ ۽ ناممڪن ڪم آهي. پر اشرافيه طبقو انگريزن جي شروعاتي دور ۾ ان کي ”عزت جي علامت“ سمجهندو هو. مطلب هارياڻيون يا پورهيت عورتون انهن لاءِ عزت واريون نه هيون.  پر بعد ۾ هڪ صديءَ کانپوءِ انهن ئي طبقي جي عورتن بيگم  ڀوپال جي سربراهيءَ ۾ 1913ع ڌاري مسلمان عورتن جي ڪانفرنس ڪوٺائي سياسي جدوجهد ۾ شموليت جو اعلان ڪيو. هنن عورتن جي حقن جي قرارداد به پاس ڪئي هئي.

حقيقت اها آهي ته هر معاشري يا ڪميونٽيءَ جو پنهنجو ڪلچر هوندو آهي ۽ انهيءَ مطابق ئي شعور جي سطح هوندي آهي، زميني حالتون ئي عورتن جي ذهني اوسر ڪنديون آهن، تنهن ڪري زبردستي مٿن ڪنهن نظام يا عمل زوري مڙهڻ سندن لباس يا ڪردار تي سياست ڪرڻ، انتهائي خطرناڪ عمل آهي. پاڻ وٽ اڄ به ڪيتريون ئي مذهبي سياسي جماعتون عورتن کي مخصوص لباس پائڻ لاءِ پئسا ڏين ٿيون. توهان آس پاس نظر ڊوڙايو توهان کي برقعن جي تراش خراش مان خبر پوندي ته انهن پويان ڪهڙي فرقي جي سياست آهي. ڪي برقعا ايران ڏانهن اشارو ڪندا ته ڪي خليج جي عرب ملڪن جي اسٽائيل کي ظاهر ڪن ٿا. اسين اڳ ڪڏهن انگريزن جي ذهني اثر ۾ رهياسين ته هاڻي وري وچ اوڀر جي مذهبي سياسي ڪلچر جي يلغار آهي. انگريز جي اثر ۾ مغربي سياسي نظام آيو ته وچ اوڀر جي تيل جي پئسي سان وري هڪ مخصوص مذهبي نظام نافذ ٿي رهيو آهي. انهن ٻنهي نظامن جو مشترڪه ٽارگيٽ عورت آهي. جيئن اسين هتي عورتن مٿان زبردستي برقعو نافذ ڪرڻ کي انهن جي ثقافتي سڃاڻپ خلاف سمجهون ٿا، تيئن ئي فرانس جي مسلمان ڇوڪرين کي خوامخواهه پوري دنيا ۾ سياست جو موضوع بڻائي کين ان ڳالهه جو احساس ڏياريو ويو آهي ته هو ڪا مختلف مخلوق آهن ته ٻئي طرف مسلمان ڪميونٽيون جيڪي خاص طور يورپ، آمريڪا ۾ رهن ٿيون، تن جو انهن ڇوڪرين مٿان دٻاءُ آهي ته هو ”جيئن آهن تيئن رهن“. جيڪو پڻ سندن تعليم ۽ مستقبل لاءِ نقصانڪار آهي.

نڪولس سارڪوزي لاءِ چيو وڃي ٿو ته دراصل اهو عمل هن آمريڪا جي صدر بارڪ  اوباما جي قاهرا واري تقرير جي جواب ۾ ڪيو آهي، جنهن ۾ اوباما واضح طور اهو چيو هو ته هو مسلمانن جي طريقهءِ زندگي جو احترام ڪري ٿو. نڪولس سازڪوزي انهيءَ ”احترام“ جي انڪار طور فرانس ۾ مسلمان ڇوڪرين جي اسڪارف يا برقعي سان تعليمي ادارن ۾ داخلا تي پابندي وڌي آهي. سندس بنيادي مقصد آمريڪي صدر کي اهو باور ڪرائڻ آهي ته هو سندس پاليسين سان متفق نه آهي.

هميشه وانگر هن دفعي به انهيءَ سياسي ڊرامي پويان عورتن جي حقن ۽ آزادي کي آلاءِ ڪار ٺاهيو ويو آهي. ”عورتن جي حقن جي اها سياست“ حقيقي طور انهن حقن لاءِ جدوجهد ڪندڙ ڌرين لاءِ هڪ وڏو چيلينج آهي ته اهي هڪ صدي پراڻي انهيءَ استحصالي روايت کي اڄ تائين تبديل ڪري نه سگهيون آهن. مغربي ملڪن جي خاموشي ۽ نڪولس سرڪوزيءَ جي اهڙين پاليسين سان نه صرف هن خطي جي ماڻهن ۾ مغرب جي ٻٽي پاليسي خلاف نفرت پيدا ٿيندي، پر هتي حقيقي طور پرامن ۽ روشن خيال معاشري لاءِ جدوجهد ڪندڙ ڌريون به متاثر ٿينديون.

itsarfana@yahoo.com