• </* Theme Name: Twenty Ten Theme URI: http://wordpress.org/ Description: The 2010 theme for WordPress is stylish, customizable, simple, and readable -- make it yours with a custom menu, header image, and background. Twenty Ten supports six widgetized areas (two in the sidebar, four in the footer) and featured images (thumbnails for gallery posts and custom header images for posts and pages). It includes stylesheets for print and the admin Visual Editor, special styles for posts in the "Asides" and "Gallery" categories, and has an optional one-column page template that removes the sidebar. Author: the WordPress team Version: 1.3 License: GNU General Public License License URI: license.txt Tags: black, blue, white, two-columns, fixed-width, custom-header, custom-background, threaded-comments, sticky-post, translation-ready, microformats, rtl-language-support, editor-style, custom-menu */ /* =Reset default browser CSS. Based on work by Eric Meyer: http://meyerweb.com/eric/tools/css/reset/index.html -------------------------------------------------------------- */ html, body, div, span, applet, object, iframe, h1, h2, h3, h4, h5, h6, p, blockquote, pre, a, abbr, acronym, address, big, cite, code, del, dfn, em, font, img, ins, kbd, q, s, samp, small, strike, strong, sub, sup, tt, var, b, u, i, center, dl, dt, dd, ol, ul, li, fieldset, form, label, legend, table, caption, tbody, tfoot, thead, tr, th, td { background: transparent; border: 0; margin: 0; padding: 0; vertical-align: baseline; } body { line-height: 1; } h1, h2, h3, h4, h5, h6 { clear: both; font-weight: normal; } ol, ul { list-style: none; } blockquote { quotes: none; } blockquote:before, blockquote:after { content: ''; content: none; } del { text-decoration: line-through; } /* tables still need 'cellspacing="0"' in the markup */ table { border-collapse: collapse; border-spacing: 0; } a img { border: none; } /* =Layout -------------------------------------------------------------- */ /* LAYOUT: Two columns DESCRIPTION: Two-column fixed layout with one sidebar right of content */ #container { float: left; margin: 0 -240px 0 0; width: 100%; } #content { margin: 0 280px 0 20px; } #primary, #secondary { float: right; overflow: hidden; width: 220px; } #secondary { clear: right; } #footer { clear: both; width: 100%; } /* LAYOUT: One column, no sidebar DESCRIPTION: One centered column with no sidebar */ .one-column #content { margin: 0 auto; width: 640px; } /* LAYOUT: Full width, no sidebar DESCRIPTION: Full width content with no sidebar; used for attachment pages */ .single-attachment #content { margin: 0 auto; width: 900px; } /* =Fonts -------------------------------------------------------------- */ body, input, textarea, .page-title span, .pingback a.url { font-family: MB Khursheed, Georgia, "Bitstream Charter", serif; } h3#comments-title, h3#reply-title, #access .menu, #access div.menu ul, #cancel-comment-reply-link, .form-allowed-tags, #site-info, #site-title, #wp-calendar, .comment-meta, .comment-body tr th, .comment-body thead th, .entry-content label, .entry-content tr th, .entry-content thead th, .entry-meta, .entry-title, .entry-utility, #respond label, .navigation, .page-title, .pingback p, .reply, .widget-title, .wp-caption-text { font-family: MB Khursheed, "Helvetica Neue", Arial, Helvetica, "Nimbus Sans L", sans-serif; } input[type=submit] { font-family: MB Khursheed, "Helvetica Neue", Arial, Helvetica, "Nimbus Sans L", sans-serif; } pre { font-family: MB Khursheed, "Courier 10 Pitch", Courier, monospace; } code { font-family: MB Khursheed, Monaco, Consolas, "Andale Mono", "DejaVu Sans Mono", monospace; } /* =Structure -------------------------------------------------------------- */ /* The main theme structure */ #access .menu-header, div.menu, #colophon, #branding, #main, #wrapper { margin: 0 auto; width: 940px; } #wrapper { background: #fff; margin-top: 20px; padding: 0 20px; } /* Structure the footer area */ #footer-widget-area { overflow: hidden; } #footer-widget-area .widget-area { float: left; margin-right: 20px; width: 220px; } #footer-widget-area #fourth { margin-right: 0; } #site-info { float: left; font-size: 14px; font-weight: bold; width: 700px; } #site-generator { float: right; width: 220px; } /* =Global Elements -------------------------------------------------------------- */ /* Main global 'theme' and typographic styles */ body { background: #f1f1f1; } body, input, textarea { color: #666; font-size: 12px; line-height: 18px; } hr { background-color: #e7e7e7; border: 0; clear: both; height: 1px; margin-bottom: 18px; } /* Text elements */ p { margin-bottom: 18px; text-align:justify; } ul { list-style: square; margin: 0 0 18px 1.5em; } ol { list-style: decimal; margin: 0 0 18px 1.5em; } ol ol { list-style: upper-alpha; } ol ol ol { list-style: lower-roman; } ol ol ol ol { list-style: lower-alpha; } ul ul, ol ol, ul ol, ol ul { margin-bottom: 0; } dl { margin: 0 0 24px 0; } dt { font-weight: bold; } dd { margin-bottom: 18px; } strong { font-weight: bold; } cite, em, i { font-style: italic; } big { font-size: 131.25%; } ins { background: #ffc; text-decoration: none; } blockquote { font-style: italic; padding: 0 3em; } blockquote cite, blockquote em, blockquote i { font-style: normal; } pre { background: #f7f7f7; color: #222; line-height: 18px; margin-bottom: 18px; overflow: auto; padding: 1.5em; } abbr, acronym { border-bottom: 1px dotted #666; cursor: help; } sup, sub { height: 0; line-height: 1; position: relative; vertical-align: baseline; } sup { bottom: 1ex; } sub { top: .5ex; } input[type="text"], textarea { background: #f9f9f9; border: 1px solid #ccc; box-shadow: inset 1px 1px 1px rgba(0,0,0,0.1); -moz-box-shadow: inset 1px 1px 1px rgba(0,0,0,0.1); -webkit-box-shadow: inset 1px 1px 1px rgba(0,0,0,0.1); padding: 2px; } a:link { color: #0066cc; } a:visited { color: #743399; } a:active, a:hover { color: #ff4b33; } /* Text meant only for screen readers */ .screen-reader-text { position: absolute; left: -9000px; } /* =Header -------------------------------------------------------------- */ #header { padding: 30px 0 0 0; } #site-title { float: left; font-size: 30px; line-height: 36px; margin: 0 0 18px 0; width: 700px; } #site-title a { color: #000; font-weight: bold; text-decoration: none; } #site-description { clear: right; float: right; font-style: italic; margin: 15px 0 18px 0; width: 220px; } /* This is the custom header image */ #branding img { border-top: 4px solid #000; border-bottom: 1px solid #000; display: block; float: left; } /* =Menu -------------------------------------------------------------- */ #access { background: #000; display: block; float: left; margin: 0 auto; width: 940px; } #access .menu-header, div.menu { font-size: 13px; margin-left: 12px; width: 928px; } #access .menu-header ul, div.menu ul { list-style: none; margin: 0; } #access .menu-header li, div.menu li { float: left; position: relative; } #access a { color: #aaa; display: block; line-height: 38px; padding: 0 10px; text-decoration: none; } #access ul ul { box-shadow: 0px 3px 3px rgba(0,0,0,0.2); -moz-box-shadow: 0px 3px 3px rgba(0,0,0,0.2); -webkit-box-shadow: 0px 3px 3px rgba(0,0,0,0.2); display: none; position: absolute; top: 38px; left: 0; float: left; width: 180px; z-index: 99999; } #access ul ul li { min-width: 180px; } #access ul ul ul { left: 100%; top: 0; } #access ul ul a { background: #333; line-height: 1em; padding: 10px; width: 160px; height: auto; } #access li:hover > a, #access ul ul :hover > a { background: #333; color: #fff; } #access ul li:hover > ul { display: block; } #access ul li.current_page_item > a, #access ul li.current-menu-ancestor > a, #access ul li.current-menu-item > a, #access ul li.current-menu-parent > a { color: #fff; } * html #access ul li.current_page_item a, * html #access ul li.current-menu-ancestor a, * html #access ul li.current-menu-item a, * html #access ul li.current-menu-parent a, * html #access ul li a:hover { color: #fff; } /* =Content -------------------------------------------------------------- */ #main { clear: both; overflow: hidden; padding: 40px 0 0 0; } #content { margin-bottom: 36px; } #content, #content input, #content textarea { color: #333; font-size: 16px; line-height: 24px; } #content p, #content ul, #content ol, #content dd, #content pre, #content hr { margin-bottom: 24px; } #content ul ul, #content ol ol, #content ul ol, #content ol ul { margin-bottom: 0; } #content pre, #content kbd, #content tt, #content var { font-size: 15px; line-height: 21px; } #content code { font-size: 13px; } #content dt, #content th { color: #000; } #content h1, #content h2, #content h3, #content h4, #content h5, #content h6 { color: #000; line-height: 1.5em; margin: 0 0 20px 0; } #content table { border: 1px solid #e7e7e7; margin: 0 -1px 24px 0; text-align: left; width: 100%; } #content tr th, #content thead th { color: #888; font-size: 12px; font-weight: bold; line-height: 18px; padding: 9px 24px; } #content tr td { border-top: 1px solid #e7e7e7; padding: 6px 24px; } #content tr.odd td { background: #f2f7fc; } .hentry { margin: 0 0 48px 0; } .home .sticky { background: #f2f7fc; border-top: 4px solid #000; margin-left: -20px; margin-right: -20px; padding: 18px 20px; } .single .hentry { margin: 0 0 36px 0; } .page-title { color: #000; font-size: 14px; font-weight: bold; margin: 0 0 36px 0; } .page-title span { color: #333; font-size: 16px; font-style: italic; font-weight: normal; } .page-title a:link, .page-title a:visited { color: #888; text-decoration: none; } .page-title a:active, .page-title a:hover { color: #ff4b33; } #content .entry-title { color: #000; font-size: 21px; font-weight: bold; line-height: 1.3em; margin-bottom: 0; } .entry-title a:link, .entry-title a:visited { color: #000; text-decoration: none; } .entry-title a:active, .entry-title a:hover { color: #ff4b33; } .entry-meta { color: #888; font-size: 12px; } .entry-meta abbr, .entry-utility abbr { border: none; } .entry-meta abbr:hover, .entry-utility abbr:hover { border-bottom: 1px dotted #666; } .entry-content, .entry-summary { clear: both; padding: 12px 0 0 0; } #content .entry-summary p:last-child { margin-bottom: 12px; } .entry-content fieldset { border: 1px solid #e7e7e7; margin: 0 0 24px 0; padding: 24px; } .entry-content fieldset legend { background: #fff; color: #000; font-weight: bold; padding: 0 24px; } .entry-content input { margin: 0 0 24px 0; } .entry-content input.file, .entry-content input.button { margin-right: 24px; } .entry-content label { color: #888; font-size: 12px; } .entry-content select { margin: 0 0 24px 0; } .entry-content sup, .entry-content sub { font-size: 10px; } .entry-content blockquote.left { float: left; margin-left: 0; margin-right: 24px; text-align: right; width: 33%; } .entry-content blockquote.right { float: right; margin-left: 24px; margin-right: 0; text-align: left; width: 33%; } .page-link { clear: both; color: #000; font-weight: bold; margin: 0 0 22px 0; word-spacing: 0.5em; } .page-link a:link, .page-link a:visited { background: #f1f1f1; color: #333; font-weight: normal; padding: 0.5em 0.75em; text-decoration: none; } .home .sticky .page-link a { background: #d9e8f7; } .page-link a:active, .page-link a:hover { color: #ff4b33; } body.page .edit-link { clear: both; display: block; } #entry-author-info { background: #f2f7fc; border-top: 4px solid #000; clear: both; font-size: 14px; line-height: 20px; margin: 24px 0; overflow: hidden; padding: 18px 20px; } #entry-author-info #author-avatar { background: #fff; border: 1px solid #e7e7e7; float: left; height: 60px; margin: 0 -104px 0 0; padding: 11px; } #entry-author-info #author-description { float: left; margin: 0 0 0 104px; } #entry-author-info h2 { color: #000; font-size: 100%; font-weight: bold; margin-bottom: 0; } .entry-utility { clear: both; color: #888; font-size: 12px; line-height: 18px; } .entry-meta a, .entry-utility a { color: #888; } .entry-meta a:hover, .entry-utility a:hover { color: #ff4b33; } #content .video-player { padding: 0; } /* =Asides -------------------------------------------------------------- */ .home #content .format-aside p, .home #content .category-asides p { font-size: 14px; line-height: 20px; margin-bottom: 10px; margin-top: 0; } .home .hentry.format-aside, .home .hentry.category-asides { padding: 0; } .home #content .format-aside .entry-content, .home #content .category-asides .entry-content { padding-top: 0; } /* =Gallery listing -------------------------------------------------------------- */ .format-gallery .size-thumbnail img, .category-gallery .size-thumbnail img { border: 10px solid #f1f1f1; margin-bottom: 0; } .format-gallery .gallery-thumb, .category-gallery .gallery-thumb { float: left; margin-right: 20px; margin-top: -4px; } .home #content .format-gallery .entry-utility, .home #content .category-gallery .entry-utility { padding-top: 4px; } /* =Attachment pages -------------------------------------------------------------- */ .attachment .entry-content .entry-caption { font-size: 140%; margin-top: 24px; } .attachment .entry-content .nav-previous a:before { content: '\21900a0'; } .attachment .entry-content .nav-next a:after { content: '0a0\2192'; } /* =Images -------------------------------------------------------------- */ /* Resize images to fit the main content area. - Applies only to images uploaded via WordPress by targeting size-* classes. - Other images will be left alone. Use "size-auto" class to apply to other images. */ img.size-auto, img.size-full, img.size-large, img.size-medium, .attachment img { max-width: 100%; /* When images are too wide for containing element, force them to fit. */ height: auto; /* Override height to match resized width for correct aspect ratio. */ } .alignleft, img.alignleft { display: inline; float: left; margin-right: 24px; margin-top: 4px; } .alignright, img.alignright { display: inline; float: right; margin-left: 24px; margin-top: 4px; } .aligncenter, img.aligncenter { clear: both; display: block; margin-left: auto; margin-right: auto; } img.alignleft, img.alignright, img.aligncenter { margin-bottom: 12px; } .wp-caption { background: #f1f1f1; line-height: 18px; margin-bottom: 20px; max-width: 632px !important; /* prevent too-wide images from breaking layout */ padding: 4px; text-align: center; } .wp-caption img { margin: 5px 5px 0; } .wp-caption p.wp-caption-text { color: #888; font-size: 12px; margin: 5px; } .wp-smiley { margin: 0; } .gallery { margin: 0 auto 18px; } .gallery .gallery-item { float: left; margin-top: 0; text-align: center; width: 33%; } .gallery-columns-2 .gallery-item { width: 50%; } .gallery-columns-4 .gallery-item { width: 25%; } .gallery img { border: 2px solid #cfcfcf; } .gallery-columns-2 .attachment-medium { max-width: 92%; height: auto; } .gallery-columns-4 .attachment-thumbnail { max-width: 84%; height: auto; } .gallery .gallery-caption { color: #888; font-size: 12px; margin: 0 0 12px; } .gallery dl { margin: 0; } .gallery img { border: 10px solid #f1f1f1; } .gallery br+br { display: none; } #content .attachment img {/* single attachment images should be centered */ display: block; margin: 0 auto; } /* =Navigation -------------------------------------------------------------- */ .navigation { color: #888; font-size: 12px; line-height: 18px; overflow: hidden; } .navigation a:link, .navigation a:visited { color: #888; text-decoration: none; } .navigation a:active, .navigation a:hover { color: #ff4b33; } .nav-previous { float: left; width: 50%; } .nav-next { float: right; text-align: right; width: 50%; } #nav-above { margin: 0 0 18px 0; } #nav-above { display: none; } .paged #nav-above, .single #nav-above { display: block; } #nav-below { margin: -18px 0 0 0; } /* =Comments -------------------------------------------------------------- */ #comments { clear: both; } #comments .navigation { padding: 0 0 18px 0; } h3#comments-title, h3#reply-title { color: #000; font-size: 20px; font-weight: bold; margin-bottom: 0; } h3#comments-title { padding: 24px 0; } .commentlist { list-style: none; margin: 0; } .commentlist li.comment { border-bottom: 1px solid #e7e7e7; line-height: 24px; margin: 0 0 24px 0; padding: 0 0 0 56px; position: relative; } .commentlist li:last-child { border-bottom: none; margin-bottom: 0; } #comments .comment-body ul, #comments .comment-body ol { margin-bottom: 18px; } #comments .comment-body p:last-child { margin-bottom: 6px; } #comments .comment-body blockquote p:last-child { margin-bottom: 24px; } .commentlist ol { list-style: decimal; } .commentlist .avatar { position: absolute; top: 4px; left: 0; } .comment-author { } .comment-author cite { color: #000; font-style: normal; font-weight: bold; } .comment-author .says { font-style: italic; } .comment-meta { font-size: 12px; margin: 0 0 18px 0; } .comment-meta a:link, .comment-meta a:visited { color: #888; text-decoration: none; } .comment-meta a:active, .comment-meta a:hover { color: #ff4b33; } .commentlist .even { } .commentlist .bypostauthor { } .reply { font-size: 12px; padding: 0 0 24px 0; } .reply a, a.comment-edit-link { color: #888; } .reply a:hover, a.comment-edit-link:hover { color: #ff4b33; } .commentlist .children { list-style: none; margin: 0; } .commentlist .children li { border: none; margin: 0; } .nopassword, .nocomments { display: none; } #comments .pingback { border-bottom: 1px solid #e7e7e7; margin-bottom: 18px; padding-bottom: 18px; } .commentlist li.comment+li.pingback { margin-top: -6px; } #comments .pingback p { color: #888; display: block; font-size: 12px; line-height: 18px; margin: 0; } #comments .pingback .url { font-size: 13px; font-style: italic; } /* Comments form */ input[type=submit] { color: #333; } #respond { border-top: 1px solid #e7e7e7; margin: 24px 0; overflow: hidden; position: relative; } #respond p { margin: 0; } #respond .comment-notes { margin-bottom: 1em; } .form-allowed-tags { line-height: 1em; } .children #respond { margin: 0 48px 0 0; } h3#reply-title { margin: 18px 0; } #comments-list #respond { margin: 0 0 18px 0; } #comments-list ul #respond { margin: 0; } #cancel-comment-reply-link { font-size: 12px; font-weight: normal; line-height: 18px; } #respond .required { color: #ff4b33; font-weight: bold; } #respond label { color: #888; font-size: 12px; } #respond input { margin: 0 0 9px; width: 98%; } #respond textarea { width: 98%; } #respond .form-allowed-tags { color: #888; font-size: 12px; line-height: 18px; } #respond .form-allowed-tags code { font-size: 11px; } #respond .form-submit { margin: 12px 0; } #respond .form-submit input { font-size: 14px; width: auto; } /* =Widget Areas -------------------------------------------------------------- */ .widget-area ul { list-style: none; margin-left: 0; } .widget-area ul ul { list-style: square; margin-left: 1.3em; } .widget-area select { max-width: 100%; } .widget_search #s {/* This keeps the search inputs in line */ width: 60%; } .widget_search label { display: none; } .widget-container { margin: 0 0 18px 0; } .widget-title { color: #222; font-weight: bold; } .widget-area a:link, .widget-area a:visited { text-decoration: none; } .widget-area a:active, .widget-area a:hover { text-decoration: underline; } .widget-area .entry-meta { font-size: 11px; } #wp_tag_cloud div { line-height: 1.6em; } #wp-calendar { width: 100%; } #wp-calendar caption { color: #222; font-size: 14px; font-weight: bold; padding-bottom: 4px; text-align: left; } #wp-calendar thead { font-size: 11px; } #wp-calendar thead th { } #wp-calendar tbody { color: #aaa; } #wp-calendar tbody td { background: #f5f5f5; border: 1px solid #fff; padding: 3px 0 2px; text-align: center; } #wp-calendar tbody .pad { background: none; } #wp-calendar tfoot #next { text-align: right; } .widget_rss a.rsswidget { color: #000; } .widget_rss a.rsswidget:hover { color: #ff4b33; } .widget_rss .widget-title img { width: 11px; height: 11px; } /* Main sidebars */ #main .widget-area ul { margin-left: 0; padding: 0 20px 0 0; } #main .widget-area ul ul { border: none; margin-left: 1.3em; padding: 0; } #primary { } #secondary { } /* Footer widget areas */ #footer-widget-area { } /* =Footer -------------------------------------------------------------- */ #footer { margin-bottom: 20px; } #colophon { border-top: 4px solid #000; margin-top: -4px; overflow: hidden; padding: 18px 0; } #site-info { font-weight: bold; } #site-info a { color: #000; text-decoration: none; } #site-generator { font-style: italic; position: relative; } #site-generator a { background: url(images/wordpress.png) center left no-repeat; color: #666; display: inline-block; line-height: 16px; padding-left: 20px; text-decoration: none; } #site-generator a:hover { text-decoration: underline; } img#wpstats { display: block; margin: 0 auto 10px; } /* =Mobile Safari ( iPad, iPhone and iPod Touch ) -------------------------------------------------------------- */ pre { -webkit-text-size-adjust: 140%; } code { -webkit-text-size-adjust: 160%; } #access, .entry-meta, .entry-utility, .navigation, .widget-area { -webkit-text-size-adjust: 120%; } #site-description { -webkit-text-size-adjust: none; } /* =Print Style -------------------------------------------------------------- */ @media print { body { background: none !important; } #wrapper { clear: both !important; display: block !important; float: none !important; position: relative !important; } #header { border-bottom: 2pt solid #000; padding-bottom: 18pt; } #colophon { border-top: 2pt solid #000; } #site-title, #site-description { float: none; line-height: 1.4em; margin: 0; padding: 0; } #site-title { font-size: 13pt; } .entry-content { font-size: 14pt; line-height: 1.6em; } .entry-title { font-size: 21pt; } #access, #branding img, #respond, .comment-edit-link, .edit-link, .navigation, .page-link, .widget-area { display: none !important; } #container, #header, #footer { margin: 0; width: 100%; } #content, .one-column #content { margin: 24pt 0 0; width: 100%; } .wp-caption p { font-size: 11pt; } #site-info, #site-generator { float: none; width: auto; } #colophon { width: auto; } img#wpstats { display: none; } #site-generator a { margin: 0; padding: 0; } #entry-author-info { border: 1px solid #e7e7e7; } #main { display: inline; } .home .sticky { border: none; } } /* Theme Name: Twenty Ten */ /* RTL Basics */ body { direction:rtl; unicode-bidi:embed; } /* LAYOUT: Two-Column (Right) DESCRIPTION: Two-column fixed layout with one sidebar right of content */ #container { float: right; margin: 0 0 0 -240px; } #content { margin: 0 20px 36px 280px; } #primary, #secondary { float: left; } #secondary { clear: left; } /* =Fonts -------------------------------------------------------------- */ body, input, textarea, .page-title span, .pingback a.url, h3#comments-title, h3#reply-title, #access .menu, #access div.menu ul, #cancel-comment-reply-link, .form-allowed-tags, #site-info, #site-title, #wp-calendar, .comment-meta, .comment-body tr th, .comment-body thead th, .entry-content label, .entry-content tr th, .entry-content thead th, .entry-meta, .entry-title, .entry-utility, #respond label, .navigation, .page-title, .pingback p, .reply, .widget-title, input[type=submit] { font-family: MB Khursheed, Arial, Tahoma, sans-serif; } /* =Structure -------------------------------------------------------------- */ /* The main theme structure */ #footer-widget-area .widget-area { float: right; margin-left: 20px; margin-right: 0; } #footer-widget-area #fourth { margin-left: 0; } #site-info { float: right; } #site-generator { float: left; } /* =Global Elements -------------------------------------------------------------- */ /* Text elements */ ul, ol { margin: 0 1.5em 18px 0; } blockquote { font-style: normal; } /* Text meant only for screen readers */ .screen-reader-text { left: auto; text-indent:-9000px; overflow:hidden; } /* =Header -------------------------------------------------------------- */ #site-title { float: right; } #site-description { clear: left; float: left; font-style: normal; } #branding img { float: right; } /* =Menu -------------------------------------------------------------- */ #access { float:right; } #access .menu-header, div.menu { margin-right: 12px; margin-left: 0; } #access .menu-header li, div.menu li{ float:right; } #access ul ul { left:auto; right:0; float:right; } #access ul ul ul { left:auto; right:100%; } /* =Content -------------------------------------------------------------- */ #content table { text-align: right; margin: 0 0 24px -1px; } .page-title span { font-style:normal; } .entry-title, .entry-meta { clear: right; float: right; margin-left: 68px; margin-right: 0; } .entry-content input.file, .entry-content input.button { margin-left: 24px; margin-right:0; } .entry-content blockquote.left { float: right; margin-right: 0; margin-left: 24px; text-align: left; } .entry-content blockquote.right { float: left; margin-right: 24px; margin-left: 0; text-align: right; } #entry-author-info #author-avatar { float: right; margin: 0 0 0 -104px; } #entry-author-info #author-description { float: right; margin: 0 104px 0 0; } /* Gallery listing -------------------------------------------------------------- */ .category-gallery .gallery-thumb { float: right; margin-left:20px; margin-right:0; } /* Images -------------------------------------------------------------- */ #content .gallery .gallery-caption { margin-right: 0; } #content .gallery .gallery-item { float: right; } /* =Navigation -------------------------------------------------------------- */ .nav-previous { float: right; } .nav-next { float: left; text-align:left; } /* =Comments -------------------------------------------------------------- */ .commentlist li.comment { padding: 0 56px 0 0; } .commentlist .avatar { right: 0; left: auto; } .comment-author .says, #comments .pingback .url { font-style: normal; } /* Comments form */ .children #respond { margin: 0 0 0 48px; } /* =Widget Areas -------------------------------------------------------------- */ .widget-area ul { margin-right: 0; } .widget-area ul ul { margin-right: 1.3em; margin-left: 0; } #wp-calendar caption { text-align: right; } #wp-calendar tfoot #next { text-align: left; } /* Main sidebars */ #main .widget-area ul { margin-right: 0; padding: 0 0 0 20px; } #main .widget-area ul ul { margin-right: 1.3em; margin-left: 0; } /* =Footer -------------------------------------------------------------- */ #site-generator { font-style:normal; } #site-generator a { background-position: right center; padding-right: 20px; padding-left: 0; } .wordpress-hit-counter {direction:ltr;}
  • هڪ ڏينهن اسلاميه ڪاليج سکر جي اسٽاف روم ۾ ويٺي ويٺي سائين امير گل ڪٽوهر چيو ته اخبارن ۾ ڪالم ته ڏاڍا سٺا ٿا اچن پر ڪجھ عرصي کانپوءِ انهن جو نالو نشان نٿو ملي. پڇيومانس ته انٽرنيٽ تي به نٿا ملن . چيائين اتي به وڌ ۾ وڌ هفتي کان پراڻا نٿا ملن. بس اها ڳاله هئي هي بلاگ ٺاهڻ جي. _____ دعاگو : احمد علي مڱريو Website: ahmed.mangrio.com Email: ahmed@mangrio.com
  • صفحا

  • آرڪائوز

  • تازا ليک

  • تازا رايا

    وساريان نه وسرن (5) ڊي سي هاءِ… تي Mohammad Khan Sial
    ڪاوش هائيڊ پارڪ تي heman kumar
    سنڌي ٻولي قومي ٻولي ڇو نه؟ ليک… تي jamila abbassi
    سنڌي ٻولي قومي ٻولي ڇو نه؟ ليک… تي سنڌي ٻولي قومي ٻولي…
    تازي بجيٽ ۽ پسماندگي جي ڏانوڻن… تي Rehman Memon
    هر ڳالهه جي هڪڙي موسم آهي! ليک… تي Munwar ali
    ڏاکڻي پنجاب ۾ دهشتگردن خلاف ام… تي ALLAHDINO BABBAR
    This blog is no more upda… تي Dr Sameena Afghan
    تبديلي ئي آپشن هجڻ گهرجي! ليکڪ… تي Dr Sameena Afghan
    سنڌ مان هندو آبادي جي لڏ پلاڻ… تي Qasim Ali shah
    ايف-آءِ-آر ڪٿي داخل ڪرائجي؟ لي… تي Sunita
    سال 1954 کان وٺي… ليکڪ :… تي Abrar Ali Katpar
    چڪر ڇاهي؟ ليکڪ : ڊاڪٽر ايوب… تي Bilal jan
    چڪر ڇاهي؟ ليکڪ : ڊاڪٽر ايوب… تي Bilal jan
    سنڌ ۾ ايڏي پير پرستي ڇو… تي muntazer soomro
  • بلاگ ڏٺو ويو

    • 20,495 دفعا

ٽارگيٽ ڪلنگ جي روپ ۾ رچايل دهشتگردي آخر مقصد ڇاهي؟ ليکڪ : گل مورو

ڪراچيءَ ۾ ٽارگيٽ ڪلنگ جي سمورن واقعن جي عدالت جاچ ڪرائڻ سان گڏ سنڌ سرڪار ڪراچيءَ ۾ رينجرز کي گرفتارين ۽ تلاشيءَ جا اختيار ڏئي ڇڏيا آهن، جنهن بابت سنڌ جي وڏي وزير، سنڌ جي گهرو وزير ۽ وفاقي وزير داخلا رحمان ملڪ مورڙي جي ماڳ ڪراچيءَ ۾ گڏيل پريس ڪانفرنس ڪندي اهو چيو ته ايئن سمجهيو وڃي ته اڄ کان ٽارگيٽ ڪلنگ جو ڪو به واقعو نه ٿيندو. جيڪڏهن ڪو واقعو ٿيو ته سخت ايڪشن ورتو ويندو. هن ميڊيا بريفنگ ۾ اهو به ميڊيا کي ٻڌايو ويو ته ڊي آءِ جي جي سربراهيءَ ۾ ٽارگيٽ ڪلنگ جي روڪٿام لاءِ ڪرائيمز مينجمينٽ يونٽ پڻ قائم ڪيو ويو آهي. هن يونٽ ذريعي ڏوهارين ۽ دهشتگرد ڪاررواين ڪندڙن تي نظر رکي ويندي ۽ هٿيارن جي روڪٿام لاءِ پڻ ڪوششون ورتيون وينديون. جڏهن ته ٽارگيٽ ڪلنگ واقعن جي تحقيقات به متحده جي قتل ٿي ويل ڪارڪن کان شروع ڪرڻ جو اعلان ڪيو ويو آهي. ڇو ته جنهن ڏينهن مورڙي جي ماڳ ڪراچي ۾ رحمان ملڪ جي روح کي راحت سان سنڌ سرڪار جي وڏڙن سان ميڊيا سامهون ٻوليون، ٻوليون پئي ويون. ان وقت اليڪٽرانڪ ميڊيا جي بريڪنگ نيوز هلي رهي هئي ته ڪراچيءَ جي گارڊن واري علائقي ۾ ٽارگيٽ ڪلنگ دوران متحده جو ڪائونسلر هيلمٽ پاتل ۽ ٻٽ ٻڌل ٽن هٿياربندن سراج کي گوليون هڻي قتل ڪري ڇڏيو. جڏهن ته متحده جي ٻن ٻين ڪارڪنن کي به انهيءَ ئي ڏينهن نشانو بڻايو ويو، جنهن کان پوءِ رينجرس کي اختيار ڏيڻ ۽ عدالتي جاچ جي شروعات به هنن متحده جي ٽن ڪارڪنن جي قتل واري واقعي کان ڪرائڻ جو اعلان ڪيو ويو آهي. هونئن به ڪراچي ۾ ٽارگيٽ ڪلنگ جا واقعا ايترا ته وڌي چڪا آهن جو ڪو به ڏينهن يا پهر خالي ناهي جو ڪو واقعو نه ٿيندو هجي. ڏٺو وڃي ته هن مخصوص ۽ معنيٰ خيز ٽارگيٽ ڪلنگ جي انوکن واقعن ۾ هن وقت تائين هڪ سئو کان وڌيڪ سياسي ڪارڪن قتل ٿي چڪا آهن، جنهن ۾ سنڌ اندر سمورين سياسي ڌرين جي ڪارڪنن کي نشانو بڻايو ويو آهي، جنهن ۾ پ پ، متحده، حقيقي، اي اين پي کان وٺي قومپرست پارٽين جي ڪارڪنن کي پڻ وڏي پلاننگ تحت نشانو بڻايو ويو. اهو ٽارگيٽ ڪلنگ وارو سلسلو اڃان جاري آهي. وڏي ڳالهه هڪ سئو کان وڌيڪ ڪارڪن قتل ٿيڻ کانپوءِ به اڃان تائين ملڪي ايجنسيون ڪنهن به واقعي جا مک سبب نه ڳولي سگهي آهي ته اهي ڪهڙيون قوتون آهن جيڪي ڄاڻي واڻي هڪ وڏي راند تحت سڀني سياسي پارٽين جي سياسي ڪارڪنن کي نشانو بڻائي رهيون آهن. لازمي آ ته ان پٺيان ڪا سوچيل ڳجهارت هوندي جنهن تحت هي ڪارروايون ڪراچيءَ ۾ ڪيتري وقت کان ٿي رهيون آهن جو سياسي ڪارڪنن کي پنهنجن گهرن، آفيسن ۽ روڊن رستن تي نشانو بڻايو پيو وڃي. ان مان ثابت ٿئي ٿو ته ڪي مخصوص قوتون ڪراچيءَ ۾ ايندڙ وقت اندر ڪا وڏي راند کيڏڻ پيون چاهين، انهيءَ پسمنظر ۾ ئي هي دهشتگردي جيڪا ٽارگيٽ ڪلنگ جي روپ ۾ ٿي رهي آهي جنهن متعلق ملڪي وزير داخلا رحمان ملڪ جي انهن لفظن مان ئي هنن واقعن جو ڀانڊو کلي پوي ٿو، جنهن چيو آهي ته ٽارگيٽ ڪلنگ ۽ دهشتگردي واقعن ۾ هڪجهڙائي آهي ۽ دهشتگردي ڏاج ۾ مليل آهي! سو هيءَ ڏاج ۾ مليل دهشتگردي جو ئي نتيجو آهي جو اڄ سياسي پارٽين جي ڪارڪنن جي مٿي تي هر وقت موت راڪاس گهمي رهيو آهي.

ان جو مک سبب اهو آهي جو ڪراچيءَ ۾ ٻاهرين لوڌ کي آڻي، شهر جو امن ۽ سُڪون برباد ڪيو ويو ۽ هي سڄو عذاب ڪراچي جي ڌرتي ڌڻين کي ان وقت ڀوڳڻو پيو جڏهن جنرل ضياءَ جي دور حڪومت ۾ سوويت افغان جنگ دوران افغاني پناهگيرن جا رُخ ملڪي مفاد جي نالي ۾ ڪراچيءَ جو رُخ ڪرايو ويو. هنن ئي افغاني پناهگيرن هتي اچي جيڪو هٿيارن ۽ منشيات جو وڏي کان وڏو ڪاروبار شروع ڪيو، ان جي ڪري ڪراچيءَ جو امن داءَ تي لڳڻ شروع ٿيو. ان جو ئي نتيجو نڪتو جو هاڻي ڪراچيءَ اندر هٿيارن جا انبار ايترا ته ڪٺي ٿي چڪا آهن جو سمجهه ۾ ڪا به ڳالهه نٿي اچي ته اهي لکن جي تعداد ۾ غيرقانوني هٿيار جيڪي غيرقانوني طور وڏي منصوبابنديءَ سان آندا ويا. اهي هٿ ڪرڻ لاءِ ڪا لاڀائتي جستجو ڇو نه ڪئي وئي. يارن جا ڪي ٻيا مقصد آهن! لازمي آ ته هنن هٿيارن کي آڻڻ ۾ به ڪي قوتون ملوث هونديون. انهن قوتن کي وائکو ڪرڻ سان ئي اصل حقيقتن جي ڄاڻ پوندي ته اهي ڪهڙا چهرا هيا جن پنهنجي مخصوص مفادن جي ڪري سنڌ جي روشنين واري شهر ڪراچيءَ جي دنيا جهان جي يتيمن جو گهر ڇو بڻايو ۽ دنيا جهان جي بارود کي هتي ڇو آندو ويو. اهي ئي سوال هن وقت به جواب طلبين ٿا. ڇو ته جيڪڏهن سوويت افغان جنگ وقت افغاني پناهگيرن کي لکن جي تعداد ۾ آڻي بارود جا انبار نه ڪٺي ڪيا وڃن ها ته اڄ ڪراچيءَ جي ههڙي صورتحال نه هجي ها جو هن وقت هر گهٽي کان وٺي هر خدا جي بستيءَ تائين پارا چنار جو ڏيک ڏئي رهي آهي ۽ هر دور حڪومت ۾ ڪراچيءَ ۾ امن امان جو سبب ڄاڻائي رينجرس کي مالي معاونت سان گڏ اختيار به ملندا رهيا. ان جي باوجود اڄ ڏينهن تائين ڪراچي هٿيارن ۽ ڌارين جي آبادڪاري کان پاڪ شهر نه ٿي سگهيو. جڏهن ته هر سال سنڌ سرڪار جيڪا به آئي اها امن جي نالي ۾ رينجرس کي سنڌ جي وسيلن مان پالندي ته رهي پر امن ڪڏهن به نه ٿي سگهيو. هن وقت جڏهن هنن ٽارگيٽ ڪلنگ جي واقعي تي عدالتي تحقيقات جو فيصلو ٿيو آهي ته ان جي سمورن رُخن کي سامهون رکي جاچ ٿيڻ گهرجي ۽ جن جن پارٽين جا سياسي ڪارڪن نشانو بڻيا آهن انهن جي وارثن کان وٺي سياسي قيادتن جا بيان به رڪارڊ ٿيڻ گهرجن ته جيئن اهو معلوم ٿي سگهي ته اهڙي ڪهڙيون قوتون ۽ منحوس چهرا آهن جن مورڙي جي ماڳ ڪراچيءَ جو سڪون ئي ڦٽائي ڇڏيو آهي، جنهن جي ڪري هن وقت سموريون سياسي ڌريون پڻ خوف ۾ مبتلا آهن. ڇو ته سياسي پارٽيون ئي سماج جي بهتري لاءِ سوچينديون ۽ فيصلا ڪنديون آهن. سو هن دهشتگرديءَ واري دور ۾ سنڌ جي سياسي ڪارڪنن کي نشانو بڻائن ڪنهن نه ڪنهن ڳجهي راند جي منصوبابندي نظر اچي ٿي. ٿي سگهي ٿو ته وري ڪراچي جو سڪون ڦٽايو وڃي. ان لاءِ ٽارگيٽ ڪلنگ جي روپ ۾ رچالي دهشتگرديءَ جو انت آڻڻ لاءِ غير جانبداراڻي عدالتي تحقيقات ٿيڻ گهرجي ته اهو واضح ٿيڻ گهرجي ته ٽارگيٽ ڪلنگ جي روپ ۾ دهشتگردي ڪهڙا مخصوص چهرا رچائي رهيو آهي ۽ انهن جو مقصد ڪهڙو آهي!

اڃا به چئو ٿا وفادار ناهيون ليکڪ : عبدالوحيد ڪٽپر

اليڪٽرانڪ توڙي پرنٽ ميڊيا تي اسان ۽ اوهان سڀني ڏٺو ۽ پڙهيو ته جڏهن پنجاب جي اسيمبليءَ اندر سنڌ کي سندس جائز حقن مطابق پاڻي ڏيڻ واري ڳالهه اُٿي. تڏهن ڇا ڇا نه چيو ويو ۽ هن ملڪ جي چونڊيل صدر جي برخلاف ڇا نه چيو ويو.

نه فقط ايترو پر پنجاب جي سينئر وزير ته دڙڪو ڏنو ته هو وزارت تان ئي استعيفيٰ ڏيندو پر پنجاب جو هڪڙو پاڻيءَ جو ڦرو به سنڌ کي ڪو نه ڏنو ويندو!

خبر اٿوَ ته اهو همراهه ڪير هيو؟ پيپلز پارٽيءَ جي ٽڪيٽ تي کٽي ايندڙ ايم ايل اي هائو، هڪڙو جيالو ۽ وڏو پيپلو!

هڪڙي پراڻي چوڻي آ ته هڪڙي قديم ۽ وڏي لئي جي وڻ جي چوٽيءَ تي هڪڙي ننڍڙي ڦوسڙي ويٺي هئي، سو جڏهن اڏرڻ جي ڪيائين تڏهن لئي جي وڻ کي چيائين ته ”ابا، پاڻُ جهل جو مان هاڻي اُڏرڻ ٿي گهران“. تنهن تي لئي وراڻي ڏني ته: ”مائي تو جيتريون ڪيتريون ئي ننڍڙيون ڦوسڙيون توڙي وڏا وڏا پکي منهنجي چوٽيءَ تي اچي ويٺا ۽ اڏري هليا ويا، پر منهنجي صحت تي ڪو به فرق ڪو نه پيو. سو تون هڪڙي پتڪڙي ڦوسڙي جي ويهين ته ڇا ۽ اڏرين ته ڇا ڀلي اڏري وڃ“.

سو صاحبو، هن هڪڙي وزير صاحب جي استعيفا ڏيڻ سان پڻ هيڏي ساري وڏي لئي وانگر پارٽيءَ جي صحت تي ڪو به اثر ڪونه پوندو.

پر هن همراهه جي مٿين تقرير مان اها ته خبر پئي ته پنجابيءَ جي دل آخر ته پنجابيءَ جي آ.” هووي ايڪ ته ڀانوين ڏون ۽ جي ڏون ته هي جهڳو ۽ تون “.

اوهان کي ياد ڏياريان ته جڏهن پنجاب جي اڳوڻي گورنر  مسٽر مصطفيٰ کر پيپلز پارٽي ڇڏي هئي، تڏهن نعرو هنيو هيائين ته: ”سنڌي وزيراعظم نه کپي“ ۽ اشارو هيس شهيد ذوالفقار علي ڀٽي ڏانهن.

پر ٻئي پاسي وري اسان جي سنڌ اسيمبليءَ جي هال ۾ وري سنڌ حڪومت جي ئي پاڻيءَ واري وزير صاحب حڪومت جي پاليسيءَ جي وضاحت ڪندي اعلان ڪيو ته سال 1991ع واري ٺاهه مطابق اسان جي سنڌ کي ٺيڪ ٺاڪ ۽ برابر پاڻي پيو ملي. هاڻي ڇا عرض ڪجي.

اڙي سائين! اوهان ٿورڙي تڪليف وٺي پنهنجيءَ ايئرڪنڊيشنڊ وڏي گاڏيءَ ۾ چڙهي وڃي سنڌو درياهه جي  پل تي ڪار مان هيٺ لهي درياهه شاهه جو ديدار ڪيو ته اوهان کي ڇوليون هڻندڙ سنڌو ننديءَ جي بدران سندس پيٽ ئي سڪي ٺوٺ ٿيل نظر ايندو جو هاڻي ته سندس زمين ئي خشڪيءَ جي ڪري ڦاٽي پئي آ جو اها چيڪي مٽي آ.

هاڻي  انهيءَ سنڌو نديءَ مان تيز رفتار سان ابتو ويندڙ پلو ڪو نه ڏسندؤ. هاڻي توهان سنڌو ندي کي ڪچي کي سيراب ڪندي ڪو نه ڏسندؤ. هاڻي توهان سنڌو نديءَ جي ڊيلٽا ۾مٺي پاڻيءَ جي بدران سمنڊ جي وير ايندي ڏسندؤ. هاڻي توهان درياهه شاهه ۽ اها مڇي ڪو نه ڏسندؤ. هاڻي اها سنڌو ندي جنهن جي مٺي پاڻيءَ جي ڪري ئي اسان سڀ سنڌي زندهه ۽آباد آهيون، اها ندي هاڻي پاڻيءَ سان ڀرجي ڪو نه وهندي ڏسندؤ. پوءِ سنڌي ويچارا ڪاڏي وڃن.

هڪڙي پاسي اهو ”پاڪستان کپي“ چئي چئي ٿڪجي پيا آهيون ته ٻئي پاسي وري اهي حال آهن ته پوءِ هو مهربان. ”اڃان به چون ٿا ته وفادار ناهيون“.

پر جي اسان وفادار ناهيون ته توهان وري ڪهڙا دلدار آهيو.

وساريان نه وسرن…(12) ”سائين علي مردان شاهه ”رقصم“ ۽ جان احمد کُهري جو افسوسناڪ قتل“ ليکڪ : احمد خان جمالي

ـ1971ع ۾ ڊسمبر جي 16 تاريخ تي بنگلاديش وجود ۾ آيو ۽ 20 ڊسمبر تي ذوالفقار علي ڀٽو ”نئين پاڪستان“ جي چيف مارشل لا ايڊمنسٽريٽر طور اقتدار سنڀاليو.

بنگلاديش جي آزادي جي دوران هڪ طرف جماعت اسلامي جي ذيلي تنظيمن جن ۾ گهڻائي بهارين جي هئي. ”الشمس“ ۽ البدر جي نالي سان مغربي پاڪستان جي فوج سان هر طرح جو سهڪار ڪيو. جڏهن ته ”مُڪتي باهني“ جي نالي سان قائم ڪيل ويڙهاڪ تنظيم بنگلاديش جي آزادي ۾ مکيه ڪردار ادا ڪيو. اوڀر پاڪستان ۾ پاڪستاني فوج جي قيادت ڪندڙ جنرل نيازي ڀارتي فوج جي فاتح ڪمانڊر جنرل اروڙا جي اڳيان جڏهن هٿيار ڦٽا ڪيا ته اهو منظور انتهائي عبرتناڪ هو.

عوامي ليگ ڪميونسٽ پارٽي، نيشنل عوامي پارٽي ۽ ٻين جماعتن جيتوڻيڪ بنگلاديش جي نوجوانن ۽ عوام کي پرامن رهڻ ۽ تشدد کان پاسو ڪرڻ جون اپيلون ڪيون پر ان جي باوجود انتقام جي آگ ۾ جلندڙ مڪتي باهني جي ويڙهاڪن، خاص ڪري ”قادر صديقي“ ڪيترن ئي ”آزادي مخالف“ ۽ پاڪستان آرمي سان سهڪار ڪندڙ بهارين کي بيرحميءَ سان قتل ڪري ڇڏيو.

هڪ طرف ”بهارين“ پنهنجو پاڻ کي سچو ۽ پڪو پاڪستاني قرار ڏيندي ”نئين پاڪستان“ منتقل ڪرڻ لاءِ واويلا ڪئي ته ٻئي طرف بنگلاديش سرڪار پڻ ان ”مٿي جي سور“ مان جند ڇڏائڻ لاءِ پاڪستاني قيادت تي زور ڀريو، جڏهن ته پاڪستان ۾ جماعت  اسلامي ۽ هڪ متعصب لساني ٽولي پڻ هاءِ گهوڙا مچائي ڏني ته ”انهن بهارين کي پاڪستاني هجڻ جي سزا ڏني پئي وڃي“.

اوڀر پاڪستان جو حصو پاڪستان جو اڪثريتي علائقو هو، اهي بهاري پاڪستان ٺهڻ وقت ڀارت جي بهار صوبي مان سنوان سڌا مشرقي پاڪستان ۾ وڃي آباد ٿيا هئا. يعني هنن پاڪستان جو هيءُ حصو ته ڏٺو ئي ڪو نه هو ۽ نه ئي سندن واسطو ڪنهن طرف پاڪستان جي هن حصي سان هو. ان ڪري اُهي هن حصي جا رهواسي يا شهري هجڻ جي دعويٰ ڪرڻ ۾ آخر ڪيئن درست تسليم ڪجن؟؟ ان کانسواءِ پنهنجي مرضيءَ سان بهار مان لڏي بنگال ۾ آباد ٿيڻ کانپوءِ هر طرح سان هنن جو اهو فرض هو ته اُهي اتان جي رهواسين سان گڏجي رهن ها. بنگال جي مفادن کي پنهنجو مفاد سمجهن ها ۽ سياسي، سماجي، اقتصادي ۽ معاشرتي لحاظ کان پنهنجون وفاداريون اتان جي حقيقي ۽ درست سياسي قوتن سان جوڙي رکن ها يا گهٽ ۾ گهٽ خاموش رهن ها پر هن اتان جي اڪثريتي عوام جي نمائندگي ڪندڙ جماعتن جي بدران ”پاڪ آرمي“ جي آپريشن ڪندڙ اهلڪارن سان”وفاداري“ ڪرڻ کي ترجيح ڏني. يعني هنن اتان جي ڌرتي ۽ عوام سان جُڙڻ جي بدران هوا ۾ لٽڪيل حملا ڪندڙ گروهه سان ٻانهن ٻيلي ٿيڻ جي روش اختيار ڪري پنهنجي لاءِ پاڻ ”ڪيمپن ۾ رهڻ“ جون حالتون پيدا ڪيون.

ذوالفقار علي ڀٽو جي حڪومت تي ان وقت چئن پاسن کان دٻاءُ هو ته سندس حڪومت ڪيئن به ڪري ڌرتي کان اکڙيل انهن اجنبي خاندانن کي پاڪستان گهرائي ۽ پاڪستان ۾ آباد ڪرڻ جي آڙ ۾ سنڌ ۾ گهر ٺهرائي آباد ڪري.

ظاهر آهي ته سنڌ جي سڀني وطن دوست ۽ انصاف پسند قوتن ”انهن مطالبن“ ۽ دٻاءَ جي مخالفت ۽ مزاحمت ڪئي. سڄي سنڌ ۾ ”بهاري نه کپن“ جا نعرا لڳندا ۽ احتجاج ٿيندا رهيا.

انهن ئي حالتن ۾ آئين ٺهيو، منظور به ٿيو پر جڏهن ان وقت سنڌ جي صوبائي اسيمبلي ۽ سرڪار سنڌي زبان جي سلسلي ۾ ٺهراءُ بحال ڪيو ته مختلف سياسي ۽ لساني ڌرين ۽ ڳجهين قوتن گڏجي سنڌ ۾ ٻوليءَ جا فساد ڪرايا. انهن فسادن ۾ نه صرف ڪيترائي ڪونڌر قربان ٿيا پر سنڌ ۾ لساني بنيادن تي نفرت پڻ وڌيڪ شدت اختيار ڪئي جيڪا مستقبل جي لاءِ وڌيڪ هاڃيڪار ثابت ٿي.

پيپلز پارٽي جي هر پهرين حڪومت ۾ تعليمي ادارن مان فارغ ٿيندڙ نوجوانن کي وڏي تعداد ۾ مختلف وفاقي توڙي صوبائي ادارن ۾ روزگار جو حق ملڻ شروع ٿيو. جيئن ته سنڌ جون سموريون اهم شاگرد جماعتون سلجهيل، تجربيڪار ۽ بردبار ڪيڊر کان محروم ٿي رهيون هيون ۽ اهو خال شهرت چاهيندڙ، جوشيلن ۽ لاٺڙين والارڻ شروع ڪيو هو، ان ڪري شاگرد جماعتن ۽ ڪارڪنن جي وچ ۾ پڻ هڪٻئي جي لاءِ ”رقابت“ ۽ ”دشمني“ جو ماحول پلجڻ لڳو.

بنگلاديش ۾ هار کاڌل اسٽيبلشمينٽ جي نئين حڪمت عملي تحت ايجنسين نه صرف شاگرد ۽ سياسي جماعتن ۾ مداخلت شروع ڪئي پر منفي غيرصحتمند ۽ غيرسياسي لاڙن کي سگهارو بنائڻ ۾ خاص دلچسپي ورتي.

يوسف جکراڻي ۽ اسرار سرڪي به ان دور ۾ جيئي  سنڌ اسٽوڊنٽس فيڊريشن جا سنڌ يونيورسٽيءَ ۾ اهم اڳواڻ ليکيا ويندا هئا. يوسف جکراڻي، ان وقت سائين غلام مصطفيٰ شاهه کي به ويجهو هو ته سنڌ جي ان وقت جي وڏي وزير سان به ڪنهن نه ڪنهن طرح رابطو ۽ واسطو هو.

بدقسمتيءَ سان اها تلخ حقيقت هئي ته يوسف جکراڻي جي قيادت ۾ شاگردن جو هڪ اهڙو گروپ ان وقت جيئي سنڌ سان لاڳاپيل هو،جنهن کان عام شاگرد ڇرڪندا هئا۽ پري ڀڄندا هئا.

اهڙي طرح شاگردن جو هڪ ٻيو اهڙو ئي گروپ وري انجنيئرنگ ڪاليج ۾ پير منور جي سربراهيءَ ۾ موجود هو، جنهن کان پڻ عام شاگر ٽهندا ۽ ڊڄندا هئا. وڏي بدقمستي اها هئي جو مٿي بيان ڪيل ٻئي گروپ هڪٻئي جا ”مخالف“ هئا.

انهن ڏينهن ۾ ڊاڪٽر افغان کي اسلام آباد ۾ وفاقي سيڪريٽري طور بدلي ڪيو ويو هو ۽ سندس جاءِ تي ڊاڪٽر اي ايف عباسي صاحب (A.F.Abbasi) صاحب ڪاليج جو پرنسيپال هو. ڊاڪٽر عباسي پڻ تمام لائق، محنتي ۽ ايماندار انسان هو.

هڪ ڏينهن انجنيئرنگ ڪاليج جي امتحانن جي تاريخ يا رزلٽ جي سلسلي ۾ ڪاليج جي شاگردن، ڪاليج ۾ جنرل باڊي گهرائي هئي. ان جنرل باڊيءَ ۾ ڪنهن معمولي ڳالهه تان غازي بروهي ۽ سائين شاهنوار شاهه جي وچ ۾ تلخ ڪلامي ٿي پئي. غازي بروهي جو تعلق پير منور وارن سان هو، جڏهن ته سائين شاهنوار شاهه جو واسطو يوسف جکراڻي سان هو.

ان تلخي جي نتيجي ۾ ٻنهي گروهن جي وچ ۾ ”انا“ جو مسئلو پيدا ٿي پيو.

ڪاليج ۾ ٿيل جهڙپ جي خبر جڏهن يوسف جکراڻي کي پئي ته هو باهه ٿي ويو ۽ چند دوستن سان اچي ڪاليج پهتو، ان دوران سڀ شاگرد ٽڙي پکڙي ويا هئا. يوسف ڪاليج جي ڪينٽين ۾ به آيو پر اتي به سندس ”متحارب“ گروپ جو ڪو به سرگرم شاگرد موجود نه هو. ڪينٽين کان ٻاهر نڪتو ته سندس نظر غني درس تي پئي جيڪو ان وقت ڪاليج جي اسٽوڊنٽس يونين جو جنرل سيڪريٽري هو. غني درس جي دوستي ته ضرور پير منور گروپ جي ڪجهه ساٿين سان هئي پر هو اهڙي فسادي ماحول ۽ جهڳڙن کان پري ڀڄندڙ هو.

يوسف جکراڻي غني درس تي فائر ڪيا، پر هو ڪافي پري هو. اتفاق سان ڊاڪٽر عباسي به ان وقت ڪاليج اچي رهيو هو، جنهن غني درس کي ڪار ۾ ويهاري، ڪار کي ڀڄائي، پاڻ کي به ته غني درس کي به بچايو، ڇاڪاڻ جو ان دوران يوسف جکراڻي ڪار تي به فائر ڪري رهيو هو.

ان کانپوءِ يوسف جکراڻي، سر سيد هاسٽل ۾ غازي بروهي جي ڪمري تي آيو، پر غازي ان وقت هاسٽل ۾ نه هو. آءٌ به ان وقت سر سيد هاسٽل ۾ ئي رهندو هوس. يوسف سان به سٺي دعا سلام هئي ته پير منور وارن سان به سٺا تعلقات هئا. مون يوسف جکراڻي کي هٿ ٻڌي چيو ته ”يوسف اوهان کي سنڌ جو قسم آهي ته ايئن نه ڪيو ۽ پاڻ ۾نه وڙهو“. پر جيئن ته يوسف ان وقت سخت ڪاوڙ ۾ هو ان ڪري منهنجي ڳالهه ٻڌي اڻ ٻڌي ڪري هاسٽل مان هليو ويو.

تاءَ واري ان ماحول ۾ هاڻي ٻئي گروپ ٽولو، ٽولو ٺاهي هلندا هئا. ڪوشش اها هئي ته هڪٻئي جي سامهون نه اچن ۽ ايئن ڪافي ڏينهن بلڪه مهينا گذري ويا.

پير منور، عيسيٰ جمالي ۽ سائين بخش لغاري وارا جڏهن انجنيئرنگ ڪاليج مان پاس ڪري وڃي نوڪرين سان لڳا ۽ يوسف جکراڻي پڻ جڏهن يونيورسٽي مان آخري سال جي امتحان مان فارغ ٿيو ته هڪ رات يوسف جکراڻي، اسرار سرڪي، شاهنواز شاهه ۽ سندس ساٿين رات جو انٽرنيشنل هاسٽل جي ان ڪمري ۾وڃي فائرنگ ڪئي جنهن ۾ سندن مخالف گروپ سان واسطو رکندڙ علي مردان شاهه، جان احمدکُهرو ۽ عبدالمجيد جمالي ۽ سندس ٻيا ڪجهه دوست ويٺل هئا. فائرنگ جي نتيجي ۾ علي مردان شاهه ۽ جان احمد کُهرو گذاري ويا جڏهن ته عبدالمجيد جمالي سخت زخمي ٿيو، جنهن کي پيٽ ۾ گولي لڳي هئي.

رات جو وقت هو ۽ ڪافي رات گذري چڪي هئي، انجنيئرنگ ڪاليج جو شاگرد آفتاب ميمڻ ان وقت انٽرنيشنل هاسٽل ۾ رهندو هو، اهو ڀڄندو ڀڄندو مون وٽ سر سيد هاسٽل آيو ۽ سڄي ڳالهه ٻڌايائين. علي نواز ڪلهوڙو ان وقت انٽرنيشنل هاسٽل جو ”پرو ووسٽ“ هو.

مون سائين پير مظهرالحق کي فون ڪئي، سڄي افسوسناڪ صورتحال کان آگاهه ڪيو ۽ کيس فورن ايمبولينس، انٽرنيشنل هاسٽل ۾ موڪلڻ ۽ رت جو انتظام ڪرڻ لاءِ عرض ڪيو. پير مظهرالحق ان وقت سنڌ يونيورسٽي جي هاسٽلن جو انچارج هو يا غلام مصطفيٰ شاهه جو پي آر او هو. اسان به لياقت ميڊيڪل ڪاليج ڄامشورو اسپتال پهتاسين ته پير مظهر به اتي موجود هو. ڏاڍو غمگين ۽ پريشان هو، مونکي چيائين ته ”توکي ڪيترو چوندو هوس ته هنن ٻنهي ڌرين جو ٺاهه ڪراءِ“.

سائين پير مظهر جي ڳالهه ته پنهنجي جاءِ تي درست پر ان ماحول ۾ منهنجي ڪير به ٻڌڻ لاءِ تيار نه هو، ڇا ڪجي.

سڄي يونيورسٽي ۽ ڪاليج جو مجموعي ماحول ”اُداس“ ۽ ”ڏکارو“ هو. سڀني جي زبان مان اهو جملو پئي نڪتو ته ”ايئن نه ٿئي ها ته بهتر هو!!“

سائين علي مردان شاهه، نوان جتوئي جو رهواسي هو، خوبصورت، جذباتي ۽ عجيب نوجوان هو. پيپلز پارٽي جو حمايتي هوندو هو. مون وٽ اڪثر هاسٽل ۾ ايندو هو. هڪ دفعي بهارين جي مسئلي کي چيائين ته احمد خان دل چوي ٿي ته ”بهارين جي پهرين جهاز کي آءٌ پاڻ بم سان اڏايان“، ”ٻُڌاءِ ته ان لاءِ ڇا ڪيان“.

شاعر به هو، سندس تخلص رقصم هو. سندس ٻيو هڪ ڀاءُ هو جيڪو ڪجهه ڪجهه ”مجذوب“ قسم جو محسوس ٿيندو هو.

سائين علي مردان شاهه جو والد جڏهن ڄامشوري سندس ”خاموش جسم“ کڻڻ لاءِ آيو ته ڏاڍو، ڏاڍو ڏک ڪيائين ۽ غلام مصطفيٰ شاهه کي ڏوراپا ڏنائين. علي مردان شاهه جي والد، معاوضو وٺڻ کان به انڪار ڪيو هو ۽ چيائين ته ”منهنجو پُٽ شهيد آهي“. علي مردان شاهه جو والد بيشڪ بهادر ۽ هڪ سٺو ”پيءُ“ هو. علي مردان شاهه پنهنجي اباڻي ڳوٺ ۾ دفن آهي. اڄ مٿس ميلا به لڳن پيا ته سندس شاعري به ڳائجي پئي.

علي احمد کُهرو، دادو جو رهواسي هو، ماءُ پيءُ جو اڪيلو پُٽ هو، غريب خاندان سان سندس واسطو هو. غربت به ايتري جو ڪاليج ۽ هاسٽل جا خرچ به نه ڀري سگهندو هو. جيئن ته علي مردان شاهه به تعليم دادو ۾ حاصل ڪئي هئي، ان ڪري ٻنهي جي پاڻ ۾ سُٺي دوستي هئي. هن افسوسناڪ واقعي سڄي سنڌ، خاص طور تي شاگرد تحريڪ کي ”جمهوري“ وڌو.

تنظيمي لحاظ کان عبدالمجيد جمالي جو واسطو به جيئي سنڌ اسٽوڊنٽس فيڊريشن سان هو پر سندس دوستي علي مردان شاهه وارن سان به هئي ته هو شاگردن جي پاڻ ۾ وڙهڻ جي پڻ خلاف هو، پر ان حملي ۾ پاڻ به زخمي ٿي پيو.

مون کي ياد آهي ته اسپتال مان فارغ ٿيڻ ۽ ڪجهه صحتياب ٿيڻ کانپوءِ هڪ ڏينهن آءٌ ۽ عبدالمجيد گڏجي ڪراچي آياسين، ڇاڪاڻ ته اسان حفيظ پيرزادي واري ڪيس ۾ ضمانت تي آزاد هئاسين پر پوءِ به وقت بوقت ٽربيونل ۾ شنوائي تي وڃڻو پوندو هو. اسان جڏهن ڪراچي پهتاسين ته عبدالمجيد جمالي چيو ته ”سائين جي ايم سيد کي سلام ڪندا هلون“.

اسان جڏهن حيدر منزل پهتاسين ۽ سائين سان رسمي حال احوال ڪياسين  ته ڳالهين جي دوران سائينءَ، مجيد کي چيو ته ”پاڻ ۾ ٺهي وڃو“، ڀلا وڌيڪ نه ته ”شاهنوار شاهه سان ٺهي وڃو“. مجيد جمالي، سائين جي ان خواهش جي موٽ ۾ خاموش رهيو پر ملاقات کانپوءِ ٻاهر اچي ڏک ڪيائين.

ان وقت اُهي افواهه پڻ هليا هئا ته جيڪڏهن ان رات اها واردات نه ٿئي ها ۽ ايئن اهو جهيڙو ختم ٿي وڃي ها ته ڪجهه ڏينهن اندر، يوسف جکراڻي کي ڊي ايس پي جا آرڊر ملڻ وارا هئا. ان خبر يا افواهه ۾ ڪيتري صداقت هئي، ان سلسلي ۾ وڌيڪ ڪا به ڄاڻ يا پڪ نه آهي.

بهرحال، ان دردناڪ واردات جي نتيجي ۾ ڪيس به داخل ٿيا ته گرفتاريون به ٿيون پر نتيجو ڪو به نه نڪتو. ڪيس ”ڪٻاڙخاني“ جي حوالي ٿي ويا، انصاف اڏامي ويو. علي مردان شاهه ۽ جان احمد جي والدين جي ”اميدن“ جا ڏيئا اجهامي ويا پر قتل جي اها واردات دوستن کي به روئاريندي رهندي ته مجرمن کي پڻ پڇتاءُ ۽ پشيمانيءَ جي احساس هيٺ هميشه تڙپائيندي رهندي.

علي مردان شاهه جو ٻهڪندڙ چهرو ۽ جان احمد کُهري جو معصوم خاموش چهرو اڄ به جڏهن اکين اڳيان ايندو آهي ته سچ پچ ته سندن ”ابدي جدائي“ تي يقين به نه ايندو آهي ته دل به ڏاڍي ماندي ۽ وياڪل وياڪل ٿي پوندي آهي.

ڏسو ته انجنيئرنگ ڪاليج ۾ معمولي تلخي ڪنهن جي ڪنهن جي وچ ۾ ٿي ته ان جو هانءُ ڏاريندڙ نزلو وري ڪنهن تي ڪريو؟!

ان ڪري ”نفرت“، ”انتقام“ ۽ ”انا“ بدران سهپ، محبت، پنهنجائپ ۽ درگذر ڪرڻ ۾ ڪيڏو نه مزو آهي. ڪيڏو نه سڪون آهي!! ڪاش انسان منفي احساسن کي اڀارن جي بدران انسان جي مثبت ۽ انسان

نوٽ ڪرڻ جهڙيون ڳالهيون ليکڪ : زرار پيرزادو

سنڌ جي مجموعي تباهي جا ڪارڻ صرف سامراج، پنجاب ۽ اسٽيبلشمينٽ ئي ناهن پر ڪجهه اسان پاڻ به ذميوار آهيون. پنهنجي سنڌ اندر سنڌي حڪومتون سنڌي وزير، سرڪاري ادارا ۽ انهن ادارن ۾ ڪم ڪندڙ وڏا سنڌي آفيسر توڙي ننڍا ملازم به ڪم جي حساب سان ڪک ٻيڻو ڪرڻ لاءِ تيار ناهن هوندا. سنڌي ماستر پنهنجن ڳوٺن جي اسڪولن ۾ پڙهائڻ نٿا وڃن، سنڌي ڊاڪٽر اسپتالن ۾ ويهڻ لاءِ تيار ناهن، زرعي فيلڊ آفيسر پنهنجيون سون ورنيون زمينون ڏسڻ نٿا وڃن، آبپاشي ملازم آهن ته واهن ۽ ڪئنالن ۾ پوندڙ گهارن ۽ انهن گهارن وگهي ٻڏندڙ ڳوٺن کي بچائڻ جي ڪا ڊيوٽي ادا نٿا ڪن. هتي گهر ويٺي مفت پگهارون کڻڻ جو رواج آهي. پنهنجي سنڌ ۽ پنهنجن سنڌي ماڻهن جي خدمت جو جذبو اسان سنڌين ۾ به ناهي. پر جيڪڏهن ڪم ڪرڻ جو جذبو هجي محنت ڪجي ته سنڌ ۽ سنڌي ماڻهو به عالمي سطح تي پاڻ مڃائي سگهن ٿا، پنهنجو نانءُ ڪڍي سگهن ٿا. جيئن ماحوليات جي وزارت وڻڪاري مهم جي شروعات ڪندي ڪالهه ٺٽي ضلعي جي ڪيٽي بندر جي علائقي ۾ هڪ ڏينهن اندر پنجن لکن کان مٿي تمر جا وڻ لڳائي هندستان جو هڪ ڏينهن ۾ سڀ کان وڌيڪ وڻ لڳائڻ جو عالمي رڪارڊ ٽوڙي ڇڏيو آهي. پر نوٽ ڪرڻ جي ڳالهه اها آهي ته ماڻهو پڇن ٿا ته انهن لکين وڻن کي آباد ڪرڻ لاءِ پاڻي ڪٿان ايندو؟! پنجاب طرفان 91 واري معاهدي تحت گهربل پاڻي نه ملڻ ڪري ئي سنڌو ڊيلٽا ۾ ورهين کان آباد تمر جا لکين وڻ تباهه ۽ برباد ٿي چُڪا آهن.

سوات ۽ مالاڪنڊ ڊويزن ۾ طالبان خلاف ٿيل آپريشن جي مڪمل ٿيڻ کانپوءِ متاثر علائقن مان لڏي ويلن جي خيرن سان وري پنهنجن علائقن ۽ اجهن ڏانهن واپسي جو سفر شروع ٿي ويو آهي. انهيءَ آپريشن ڪري متاثرن جي سڀ کان وڏي لڏ جڏهن سنڌ اچي لٿي هئي ته تڏهن ئي سنڌ جي قومپرست پارٽين، ساڃاهه وند ڌرين توڙي سنڌي ميڊيا جو خيال هو ته سنڌ حڪومت آپريشن متاثرن کي ڪنهن ٻئي صوبي ۾ رهائي اتي انهن جي ڀلي هر ممڪن مدد ڪري پر سنڌ ۾ غير ضروري طور تي گهرائي رهائڻ جي غلطي نه ڪئي وڃي ڇاڪاڻ ته اهي وري واپس وڃڻ جو نالو ئي نه وٺندا. حڪومت جڏهن پوءِ به ڌارين کي سنڌ اندر آندو ته ان عمل خلاف سخت مزاحمت ڪئي وئي. البته سنڌ حڪومت جو تڏهن اهو چوڻ هو ته ”جيڪي به متاثرآيل آهن سي عارضي طور تي آيل آهن سندن باقاعدي رجسٽريشن ڪئي وئي آهي ۽ جڏهن حالات بهتر ٿيندا ته ان رجسٽريشن تحت ئي سندن هر قيمت تي واپسي ممڪن بڻائي ويندي. بهرحال هاڻي واپسي جو وقت اچي ويو آهي ۽ سڄي ملڪ مان متاثر خاندان پنهنجن علائقن ڏانهن واپس وڃي رهيا آهن پر نوٽ ڪرڻ جي ڳالهه اها آهي ته سنڌ ۾ آيل 60 هزار متاثرن جي اڃا واپسي شروع نه ٿي آهي.

انڌير ننگري ۽ چرٻٽ راجا! ليکڪ : سيد گدا حسين شاهه بخاري

ڪميشن ڪلچر، ڪرپشن ۽ رشوت خوري اسان جي ملڪ جي انتظامي ڍانچي کي ڪوڙهه جي مرض جيان وڪوڙي وئي آهي. ملڪ جو ڪو به اهڙو شعبو نظر نٿو اچي جيڪو ان موذي مرض کان بچيل هجي. وزير، مشير، پارليامينٽ ۽ بيورڪريٽس کان وٺي ڪلارڪ تائين ملڪ جي انتظامي سرشتي جا واڳ ڌڻي ملڪي خزاني ۽ وسيلن کي مال غنيمت سمجهي ٻنهي هٿن سان لُٽي رهيا آهن. ”انڌير ننگري ۽ چرٻٽ راجا“ ۽ جيڪو ڏاڍو سو گابو جهڙين چوڻين جي حقيقي تصوير پيش ڪندڙ اڄ جي دور ۾ ڪو به اهڙو شعبو نظر نٿو اچي جتي عام ماڻهو جا جائز مسئلا ۽ جائز ڪم جائز ۽ آسان طريقي بغير رشوت جي حل ٿيندي نظر اچن، پر کاتي ۾ انتظامي عهدن تي فائز ڪامورن کان وٺي ننڍي کان ننڍيا ملازم ڪرپشن ۽ رشوت خوريءَ سان پنهنجا کيسا ڀرڻ کي پنهنجو موروثي حق سمجهندي لُٽ جي بازار گرم ڪيون ويٺا آهن. ايمانداري، سچائي، ديانتداري، فرض شناسي، خوف خدا ۽ حب الوطني جهڙين انمول، صفتن کان وانجهيل نااهل ۽ ڪرپٽ انتظاميا ملڪ جي بنيادن کي کوکلو ڪرڻ ۾ ڪا ڪسر باقي ناهي ڇڏي.

آءِ ايم ايف، ورلڊ بئنڪ ۽ ايشين بئنڪ وغيره جهڙن بين الاقوامي مالياتي ادارن کان ڏکين شرطن ۽ ڳري وياج تي اربين کربين رپيا حاصل ڪيا قرض جو تقريبن 60 سيڪڙو ڪميشن ۽ ڪرپشن جي نظر ٿيو وڃي. جڏهن ته بقايا 40 سيڪڙو ملڪ جي ترقي ۽ عوام جي ڀلائيءَ جي نالي ۾ سياسي رشوت طور من پسند ماڻهن کي ترقياتي اسڪيمون ڏئي انهن جي ڏنل ووٽن جو حق ادا ڪيو وڃي ٿو. مالياتي ادارن کان ڳري وياج ۽ مشروط طريقي سان حاصل ڪيل قرضن مان هڪ طرف ترقياتي ڪمن جا ڄار وڇائڻ جون دعوائون پيون ٿيون ته ٻئي طرف بجلي تان سبسڊي ختم ڪرڻ سميت پئٽروليم ۽ ٻين مصنوعات تي اضافي ٽيڪس لڳائي مالياتي ادارن جي آقائن کي خوش ڪيو پيو وڃي. نتيجي ۾ اڳ ۾ ئي مهانگائيءَ جي چڪيءَ ۾ پيسجندڙ عوام لاءِ ساهه ۽ جسم جو رشتو بحال رکڻ جي جنگ اڃان وڌيڪ جوکائتي ٿيندي پئي وڃي. ملڪ جي مشهور زمانه کاتن جي انتظامي اهليت ۽ ڪارڪردگيءَ جو مختصر جائزو.

1) پبلڪ هيلٿ ۽ سوشل سيڪٽر: پبلڪ هيلٿ ۽ سوشل سيڪٽر جي ترقيءَ جي مد ۾ اربين رپين جي بجيٽ مختص ڪئي وڃي ٿي، جنهن مان اڌ کان وڌيڪ رقم وزيرن، مشيرن ۽ ڪامورن جي ڪميشن ڪٽوتي کانپوءِ بقايا رقم عوام جي ترقي ۽ ڀلائيءَ جي نالي ۾ خرچ ٿئي ٿي جنهن ۾ به وري ٺيڪيدارن جي روزي روٽي شامل آهي، جن جي مرضي آهي ته اهي تعميراتي ڪمن ۾ بجريءَ بجاءِ واري ۽ روڊس وغيره ۾ واريءَ بجاءِ مٽي ۽ غير معياري پٿر جي استعمال سميت ڪارپيٽ ڪن نه ڪن هو مرضيءَ جا مختار آهن. ڇو ته ڪوالٽي چيڪ ڪرڻ وارا ۽ بل پاس ڪرڻ وارا ته کٽئي ليکي اڳ ۾ پنهنجو حصو پتي وٺي چڪا آهن ته پوءِ معيار ۽ مقرر وقت ۾ ڪم جي تڪميل انهن جي مٿي جو سُور ڇو هجڻ کپي. نتيجي ۾ اهي اعليٰ معيار ۽ ايمانداريءَ سان ٺهيل عمارتون ۽ روڊ رستا ٿوري ئي عرصي ۾ زبون حاليءَ جو شڪار ٿي وڃن ٿا جنهن ڪري سال ٻن ۾ انهن جي مرمت اڻٽر ٿيو پوي ۽ ڪامورن جي ڪميشن ۽ ٺيڪيدارن جي روزي کري!

2) پوليس کاتو: پنهنجي پوليس کاتي جو ته وري جواب ئي ناهي جوابدار ٻاهر ۽ فريادي اندر! جيستائين ڀوتارن جو خط نه ايندو تيستائين خون جي ايف آءِ آر به داخل ٿيندي پر ڀوتارن جي چٺيءَ تي لٺ باٺي جو ڪيس به ڪي ئي قلم لاڳو ڪري چالان ڪرڻ ۾ دير نه ڪندا، ڇو ته ايس ايڇ او صاحب ڀوتارن جو خاص ماڻهو جو آهي ٻه سال لائين ۾ رهڻ کانپوءِ مس ته ڀوتارن جي ڀلائيءَ سان ڪو ٿاڻو مليو اٿس. پوءِ ڀوتارن جي ڪمداري ته ڪرڻي پئي پوندس. جڙتو مقابلن ۾ بيگناهه ماڻهن جو خون وهائڻ پنهنجي حقن جي حاصلات لاءِ پرامن جلوس ۽ ڌرڻن تي سڌيون گوليون هڻي پاڻ کي توبچي سمجهندڙ قانون جا رکوالا ڪنهن واردات جي ترت اطلاع باوجود جاءِ واردات تي ڪي ئي ڪلاڪ دير سان پهچڻ ۾ ئي پنهنجي عافيت سمجهن ٿا.

3) واپڊا (پيپڪو): واپڊا کاتي جي انتظامي اهليت ۽ احسن ڪارڪردگي ته ڪنهن کان به ڳجهي ناهي. 23 ڪلاڪن مان 8 ڪلاڪ به بجلي مشڪل سان هلي مٿان وري بغير ريڊنگ ڏسڻ جي اور بلنگ ۽ ڊٽيڪشن بلن جي آزار صارفين جي چيلهه چٻي ڪري ڇڏي آهي. سياسي مداخلت ۽ انتظامي نااهلي سبب لائين لاس، بجلي چوري ۽ گهٽ رڪوري سبب بجلي کاتو هميشه انتظامي ۽ مالي گهوٽالي جو شڪار رهيو آهي. هڪ طرف هڪ بلب ۽ هڪ پکو هلائيندڙ صارف 6 کان 7 سئو رپيا ماهوار بل ڀرڻ تي مجبور آهي ته ٻئي طرف سياستدان، وزيرن، مشيرن ۽ ڀوتارن جي نادري حڪمن سان ڳوٺن جا ڳوٺ مفت ۾ بجلي ٻارن ٿا. ان کان علاوه واپڊا عملي جي ملي ڀڳت سان ڪنڍا ڪنيڪشن ذريعي بجلي چوري به ڪا نئين ڳالهه ناهي. شهرن ۾ 2 کان 3 هزار رپيا ماهوار منٿلي عيوض واپڊا عملو ايئرڪنڊيشنر هلائڻ جي اجازت ڏئي سيزنل ڌنڌو ڪري ٿو.

4) روينيو کاتو: روينيو کاتو ڪمائيءَ جي حوالي سان سڀني کاتن جو سردار سمجهيو وڃي ٿو. شل نه ڪنهن کاتيدار جو ڪم پوي! تپيدار صاحب المعروف ”ميان“ کلم کلا پنهنجي آفيس المعروف ”ديري“ تي فرد سرٽيفڪيٽ، فوتي کاتو مٽائڻ، داخلا رکرائڻ ۽ پاس بل ٺهرائڻ وغيره جهڙن ڪمن جي ريٽ لسٽ رکيون ويٺا آهن. ڪوٽوار حضرات کاتيدارن جا کيسا خالي ڪرڻ جا ماهر سمجهيا وڃن ٿا. ان کان علاوه کاتيدارن کي رشوت (خرچي) عيوض ڍل ۽ محصول جي هزارين رپيا رعايت ڏيڻ سندن کاٻي هٿ جو کيل آهي. باقي رهيو مختيارڪار صاحب اهو ته صرف پنهنجي صحيح جا پئسا وٺندو آهي جيڪو ان جو حق آهي، باقي کاتيدار ڄاڻن ۽ تپيدار صاحب جو تنهن سان ڇا!

5) صحت کاتو: صحت کاتي ۾ اي ڊي او ۽ ٽي ايڇ او وغيره جهڙن انتظامي عهدن تي سياسي بنيادن تي مقرر آفيسرن جي هڪ هٽي سبب انتظامي بحران عروج تي آهي. سرڪاري اسپتالن خاص ڪري بيسڪ هيلٿ يونٽ ۾ ڪو به ايم بي بي ايس ڊاڪٽر ڊيوٽي ڪرڻ لاءِ تيار ناهي ۽ اهي بي ايڇ يو ايس ڊسپينسرس ۽ ٽئڪنيشنس وغيره جي رحم وڪرم تي هلن ٿا. ڪيتريون ئي رائل فيمليز سان تعلق رکندڙ ليڊي هيلٿ ورڪرس سورس سفارش ذريعي گهر ويٺي پگهار کڻن ٿيون جن کان ڪو به پڇڻ وارو ڪونهي. سرڪاري اسپتالن ۾ عام ماڻهو کي ڊسپوزل سرنج مفت ۾ ملڻ به ڪنهن غنيمت کان گهٽ ناهي. دوائن جي خريداريءَ جي مد ۾ ڪروڙين رپيا ايندڙ بجيٽ مان لوڪل ۽ غيرمعياري دوائن جي ڪمپنين سان معاهدا ڪري لکين رپيا ڪميشن حاصل ڪئي وڃي ٿي. ان کان علاوه ٻاهرين ملڪن مان ملندڙ ايڊ مان هلندڙ مختلف پروگرامس جهڙوڪ اي پي آءِ ۽ پوليو مهم وغيره ۾ لکين رپين جي ڪرپشن ٿئي ٿي، اهوئي سبب آهي جو اهڙن ادارن جا ڪلارڪ به ٿوري عرصي ۾ ڪروڙ پتي بڻجي وڃن ٿا. رهي آڊٽ ته انهن کي به گهرجي ٿو جيڪڏهن لکن مان ڪجهه هزار انهن کي شيئر مليو ته ڪارا به اڇا!ٰ

6) ايريگيشن کاتو: ايريگيشن وارا به پنهنجو مٽ پاڻ آهن. جيڪڏهن ڪو داروغو صاحب ڪڻڪ جي ٻوريءَ تي راضي ٿي پوي ته غيرآباد به آباد ۽ جيڪڏهن ڪنهن ڳالهه تي ڏمرجي پوي ته منڍ وارا به پاڻ کي پڇڙيءَ ۾ سمجهي! ايس ڊي او صاحب ۽ داروغو جيڪڏهن راضي ته پوءِ ڇا ڪندو قاضي! پوءِ جيئن وڻيو پاڻي وهو. شاخ مان ونجي پٽيو، واهه پٽيو، لول هڻو يا کڻي شاخ ئي پاڻ ڏي ورايو!

7) تعليم کاتو: تعليم کاتي جي سڻڀن انتظامي عهدن تي سياسي طور مقرر ٿيل ڪامورا پنهنجي تڪ جي ڀوتارن جي ڪمداري ڪرڻ ۾ پورا آهن. انهن کي ان ڪمداري ۽ نادري حڪم جي بجاءِ آوريءَ مان فرصت ملي ته هو تعليم جي ترقي ۽ بهتريءَ لاءِ پنهنجو ڪردار ادا ڪن. نتيجي ۾ تعليم کاتي ۾ بيجا سياسي مداخلت، ڪرپشن، اقرباپوري نااهل ۽ ڪرپٽ انتظاميا جي ناقص مانيٽرنگ ۽ مينجمينٽ سبب اسان جي تعليم ڏينهون ڏينهن زوال پذير ٿيندي پئي وڃي ۽ اسين سڀ خاموش تماشائي بڻيل آهيون.

8) پوسٽل کاتو: مني آرڊر کان وٺي تازو حڪومت طرفان بينظير انڪم سپورٽ پروگرام تحت غريب عورتن کي ملندڙ ماهوار هڪ هزار رپيا وظيفو جي ادائگي تي پوسٽ ماسٽرس کلي عام ڪميشن وٺن ٿا جن کان ڪو به پڇڻ وارو ناهي. پوسٽل سروس جي حالت اها آرڊنري لفافي جو پنهنجي منزل تي پهچڻ ته ڪنهن معجزي کان گهٽ ناهي پر رجسٽري ۽ يو ايم ايس ذريعي معقول رقم جي ادائگي باوجود موڪليل ڊاڪ کي پهچڻ ۾ ڪيترائي ڏينهن لڳي وڃن ٿا يا ته مورڳو ٽپال ئي گم ٿيو وڃي!

مٿي بيان ڪيل حقيقتن جي پسمنظر ۾ سوال اهو ٿو پيدا ٿئي ته آخر ان بحران جي سنگينيءَ جو ڪير ذميوار آهي؟ ۽ ان مدي خارج نظام کي ڪيئن تبديل ڪجي؟ ان جو جواب نهايت آسان آهي ته اسان کي غفلت جي ننڊ مان سجاڳ ٿي انفراديت جي خول مان نڪري اجتماعي بهتريءَ لاءِ پنهنجي پنهنجي ڪردار جو تعين ڪرڻو پوندو. نهين عن المنڪر جي فلسفي ۽ تعليم تي عمل ڪندي همٿ، جرئت، بهادري ۽ نيڪ نيتي سان حق ۽ سچ جي سدا بلند ڪرڻ پوندي. ”هرڪو پاڻ ڄاڻي“، ”سڀ ٺيڪ آهي“ ۽ رڳو ”منهنجي پير پڄاءِ“ جهڙي مدي خارج سوچ جو قبلو درست ڪرڻو پوندو. ظلم، جبر، ڏاڍ، استحصال، ناانصافي ۽ سماجي اڻبرابري جي خاتمي لاءِ اسان کي متحد ٿي مرده سماج کي فعال ڪري انصاف، امن ۽ حقن جي حاصلات لاءِ عملي جدوجهد ڪرڻي پوندي. سماج فردن جي ميڙ جو نالو آهي ۽ سڌريل سماج ئي قومن جي ترقيءَ جو اهڃاڻ ۽ ضامن هجي ٿي. تنهن ڪري سڀ کان پهريان اسان سڀني کي فردن فردن پنهنجي گريبان ۾ جهاتي پائي پنهنجو احتساب ڪرڻو پوندو ته ڇا اسان انفرادي طور بحيثيت هڪ ڀاءُ، پيءُ، ماءُ، ڀيڻ، پٽ، ڌيءَ، دوست ۽ پاڙيسريءَ جي ۽ سماجي طور بحيثيت استاد، شاگرد، ڊاڪٽر، انجنيئر، سياستدان، شاعر، اديب ۽ ليکڪ وغيره پنهنجا فرض پنهنجون ذميواريون ايمانداري، ديانتداري، فرض شناسي ۽ نيڪ نيتي سان سرانجام ڏئي رهيا آهيون؟ جنهن ڏينهن اسين پنهنجي انفرادي ڪردار ۽ انفرادي ذميوارين کي ايمانداري سچائي ۽ حب الوطني جي جذبي سان سرشار ٿي نڀائڻ جو وچن ڪيو. آءٌ يقين سان چوان ٿو اهو ڏينهن هن مدي خارج نظام جي تبديلي جو ڏينهن هوندو ۽ پوءِ

سنڌ اسيمبلي کي غير قانوني ڪمن کان بچائجي : عوامي آواز ايڊيٽوريل

سنڌ صوبي ۾ جڏهن به پ پ جي حڪومت ايندي آهي ته صوبي جا ماڻهو انهيءَ حڪومت کي عوامي مسئلن جي حل جي هڪ اميد سمجهندا آهن. انهي ۾ عوامي خيال آهي ته پ پ جا عوامي نمائندا ڪيتري قدر عوام جي مسئلن کي حل ڪرڻ ۾ دلچسپي وٺندا آهن. ٻئي پاسي پ پ جي حڪومت اچڻ سان ئي آمرانا خيالن ۾ ڪم ڪندڙ نوڪر شاهي جمهوريت کي نقصان پهچائڻ شروع ڪري ڇڏيندي آهي. انهي سلسلي ۾ سنڌ اسيمبلي جي سيڪريٽري هادي بخش ٻرڙي جي غير قانوني ڀرتين خلاف خبرون سامهون آيون آهن. خبر موجب سنڌ اسيمبلي جي دپٽي سيڪريٽري ڪنيز سراج فاطمه پريس ڪانفرنس کي خطاب ڪندي اها ڳالهه پڌري ڪئي آهي ته سنڌ اسيمبلي جو سيڪريٽري هادي بخش بڙدي پنهنجي 4 پٽن ۽ 70 برادري جي ماڻهن کي اسيمبلي ۾ غير قانوني طور ڀرتي ڪيو آهي. ڊپٽي سيڪريٽري ٻڌايو ته ٻرڙي پنهنجي پٽ کي قانون ۾ ڦير ڦار ڪري 19 گريڊ ۾ ڀرتي ڪرائي ٻين سينيئر آفيسرن جي حق تلفي ڪئي آهي. سنڌ اسيمبلي ۾ اهڙي خبر ڳڻتي جوڳي آهي. جنهن ۾ اسپيڪر سنڌ اسيمبلي ۽ ڊپٽي اسپيڪر سنڌ اسيمبلي کي تحقيقات ڪرائڻ کپي. اهڙي غير قانوني حرڪتن کان پاسيرو ٿي سنڌ اسيمبلي جو وقار بگاڙيندڙن خلاف ڪارروائي ۽ جاچ به سنڌ حڪومت جي ذميداري آهي. اميد آهي ته نوڪر شاهي جي هن حرڪت کي وڏي زوير سميت سنڌ اسيمبلي جا ذميدار ماڻهو جاچ ڪرائي اصل حقيقت عوام آڏو آڻيندا ۽ اهڙي غير قانوني حرڪتن کان سنڌ جي ٻين ادارن کي بچائڻ جا اپاءَ وٺندا.

پاڻيءَ جي تڪرار کي مستقل حل ڪرڻ جي ضرورت : عوامي آواز ايڊيٽوريل

خبر موجب ”پاڻي تڪرار“ نبيرڻ لاءِ گڏيل مفادن واري ڪائونسل جوڙڻ جو فيصلو ٿي چڪو آهي. انهيءَ ڏس ۾ وفاق صوبن کان ٺاهه طلب ڪيا آهن. خبر مطابق پاڻي جي تڪرار کي نبيرڻ لاءِ 91ع واري ٺاهه کي سڀني لاءِ هڪ مرڪزي نقطو بڻايو ويو آهي.

صوبن وچ ۾ پاڻي جي تڪرار جو معاملو ڊگهي عرصي کان هڪ اهڙو موضوع ٿي ويو آهي جيڪو زراعت جي پيداوار کي مسلسل نقصان پهچائي رهيو آهي، انهيءَ سلسلي ۾ وفاق ڪيترن ئي سالن کان صوبن ۾ موجود پاڻي جي ورڇ ختم ڪرائڻ لاءِ سرگرم آهي پر اڃا تائين پاڻي جي تڪرار جو مسئلو حل نه ٿي سگهيو آهي. اها ڳالهه سڀئي ٿا ڄاڻن ته پاڪستان هڪ زرعي ملڪ آهي، جنهن جي ناڻي ڪمائڻ ۽ آبادي جي خوراڪ جي پورت ڪرڻ زراعتي پيداوار جو اهم ڪم آهي. زراعت جي هن اهميت کي ملڪي سطح تي حڪومتن هميشه پنهنجي مفادن ۾ قربان ڪيو آهي. پاڻي جي ان تڪرار کي هندستاني دشمني ۾ ڏسڻ کان علاوه پاڪستان ۾ سياسي استحڪام جو نه هجڻ به اهم ڳالهه آهي، پاڪستان جي سياسي تاريخ ۾ جڏهن عوامي ووٽن سان چونڊيل حڪومتون آيون آهن، ته هنن جي هميشه اها ڪوشش رهي آهي ته هو صوبن وچ ۾ سٺا تعلقات بحال رکي پنهنجي وفاقي حڪومت کي مضبوط ڪن. ٻئي پاسي چونڊيل حڪومت جي مجبوري آئين تحت حڪومت ۽ صوبن وچ ۾ تعلقات رکڻ به ضروري هوندو آهي. جڏهن ته پاڪستان جي نظام ۾ فوجي آمرن جي مداخلت ۽ بار بار سياسي نظام کي ٽوڙڻ وارو عمل به صوبن وچ ۾ بهتر تعلقات نه ٿيڻ جو اهم سبب رهيا آهن.

پاڪستان جي جمهوري سياسي نظام ۾ جيتوڻيڪ آئين  کي پئمال ڪيو ويو آهي، آئين ۾ ترميمون ڪيون ويون آهن، پر تنهن هوندي به سياسي حڪومتن جي اها ڪوشش رهي آهي ته هو تڪراري معاملن کي حل ڪرڻ ڏانهن پنهنجون ڪوششون جاري رکنديون آهن.

8 سالن جي جنرل مشرف واري فوجي حڪومت کانپوءِ سياسي نظام هيٺ آيل پ پ جي حڪومت پنهنجي طور اها ڪوشش ڪئي آهي ته هو صوبن وچ تعلقات کي بهتر ڪري، انهيءَ ڏس ۾ سڀني صوبائي وڏن وزيرن جو اجلاس گهرائڻ ۽ ان ۾ مڪاني ادارن کي ختم ڪرڻ وارو فيصلو اهم ۽ سٺو مثال آهي تازو صدر آصف زرداري ڪراچي ۾ سنڌ جي پاڻيءَ جي کوٽ تي نوٽيس وٺندي ارسا کي هدايت ڪئي هئي ته هو سنڌ جي حصي جو پاڻي سنڌ کي ڏيڻ جا قدم وٺي، جنهن تي پنجاب صوبي جي ڪجهه دوستن وچ ۾ غلط فهميون پيدا ٿيون ۽ ”پاڻيءَ جي هيءَ تڪراري“ ڳالهه هڪ حل نه ٿيڻ وارو مسئلو پيو لڳي. هاڻي جيڪا خبر آئي آهي انهيءَ موجب 8 رڪني گڏيل مفادن جي ڪائونسل ۾ چئني صوبن جا وڏا وزير ۽ هر صوبي مان هڪ وفاقي وزير کي ميمبر طور چونڊي ڪائونسل ۾ شامل ڪيو ويندو. جڏهن ته وزيراعظم انهيءَ ڪائونسل جو سربراهه هوندو، انهي ڪائونسل ۾ چئني صوبن مان هڪ هڪ پاڻيءَ جو ماهر به شامل ڪيو ويندو. انهيءَ ڏس ۾ فوري طور تي وفاقي وزيرن ۽ ماهرن جا نالا ڏيڻ جي هدايت پڻ ڪئي وئي آهي. اسان سمجهون ٿا ته سنڌ جي پيداوار تي پاڻي جي گهٽتائي هڪ عذاب جوڳي ٿي وئي آهي. سنڌ جا درياهه، واهه سڪي هڪ پٽ جو منظر پيش ڪري رهيا آهن، جڏهن ته زراعتي فصل پاڻي جي کوٽ سبب مسلسل متاثر ٿي رهي آهي، انهيءَ ڪري سنڌ جو آبادگار ۽ زراعتي پيشي سان لاڳاپيل ماڻهو پريشان آهن، ساڳئي وقت فصلن کي نقصان پهچڻ کان علاوه فصلن ۾ گهٽتائي ٿيڻ جا خدشا به ظاهر ٿي رهيا آهن. صدر زرداري جي اعلان بعد به اڃا تائين سنڌ جي زمينن کي پاڻي نه مليو آهي، جنهن سان آبادگارن جي پريشاني وڌي رهي آهي.

وفاقي حڪومت ماضي ۾ به پاڻيءَ جي تڪراري مسئلي کي حل ڪرڻ جا واعدا ڪيا آهن، پر اهو اهم مسئلو اڃا تائين ڪنهن حل طرف نه وڃي سگهيو آهي، هينئر به اهو اهم مسئلو ڪائونسل جي گڏجڻ ۽ ميٽنگن ۾ گم ٿيڻ جوڳو نظر اچي رهيو آهي. پي پي جي وفاقي حڪومت کي پاڻي جو تڪراري مسئلو حل ڪري هڪ اهڙو مثال ڪرڻ کپي جيڪا پاڪستان جي اڳتي جي سياست ۽ جمهوريت لاءِ هڪ سٺو آغاز ثابت ٿئي. اميد ته پاڻي جي تڪراري مسئلي کي حل ڪرڻ ۾ وفاقي حڪومت سنجيدگي ڏيکاريندي.

پاڻيءَ جي تڪراري مسئلي کي حل ڪرڻ لاءِ هندستان سان سفارتي تعلقات بهتر ڪرڻ جي به ضرورت آهي. انهيءَ ڏس ۾ مصر ۾ ٿيل اڻ ڌري ڪانفرنس ۾ وزيراعظم گيلاني ۽ هندستاني وزيراعظم من موهن جي ملاقات اهم ڪردار ادا ڪري ٿي سگهي. وزيراعظم گيلاني ۽ من موهن جي هي ملاقات پاڪستان ۾ پاڻي جي تڪرار واري مسئلي کي حل ڪرڻ ۾ هڪ مددگار ثابت ٿي سگهي ٿي. وفاقي حڪومت کي گهرجي ته پاڻي جي اهم مسئلي کي اجلاسن جي ور چڙهڻ کان باز رکي ۽ عملي اپاءَ وٺي سنڌ ۽ ٻين صوبن جي پاڻيءَ جو مسئلو ترت بنيادن تي حل ڪري.

سنڌ جي سڌاري جو سوال: تجزيو ليکڪ : نصير سومرو

جيڪڏهن ماروئڙا لنگهڻ تي هوندا، انهن جا چهرا هيڊ جهڙا ڦڪا هوندا، وار اڻڀا ۽ چيڙهالا هوندا، منجهائن ڌپ ايندي، اکڙيون بي نور هونديون، جوان عورتون شرم ۽ حياءَ کان بي نياز نظر اينديون، مشاهدو ڪندڙ اک کي فرحت هرگز نه ايندي. نيم عريان ڇاتيون ڪري ڪهڙي عورت کي پنڻ جو شوق هوندو؟ آخرڪار سرڪار اهڙن پينو فقيرن ۽ فقيراڻين جي فلاح لاءِ جوڳو بندوبست ڇو نه ٿي ڪري؟ مئلن دلين ۾ ساهه ڪيئن ٿو وجهي سگهجي، ان لاءِ اسان سڀني تي حل ڳولهڻ جي ذميواري آهي. هن وقت غريب ۽ امير جي وچ ۾ چار سئو سيڪڙو جيتري وٿي نظر اچي ٿي. جيترو سيڪڙو رياست ۾ ڪرپشن هوندي، اوتري طبقاتي وٿي واقع ٿي وڃي ٿي. انتهائي ڏکين حالتن مان گذرڻ سبب فرد بيباڪ ٿي وڃي ٿو. هن جي آڏو اقتدار اعليٰ ۽ فوق الفطرت جو خوف بي معنيٰ ٿي وڃي ٿو. ان صورتحال ۾ فرد ڪانئر، سست ۽ ٻين جي پورهئي تي پلجڻ جو آرزمند ٿي وڃي ٿو. ڀيڄي ۾ متڀيد واري حسن فعال نه رهندي ته چڱائي ۽ لڱائي، عزت ۽ بي عزتي، خودي ۽ بي خودي، جزا ۽ سزا، نيڪ نامي ۽ بدنامي، اميري ۽ غريب جي وچ ۾ تفاوت ختم ٿي ويندو. هيءَ صورتحال ويڳاڻپ يعني بيگانگي واري آهي، جيڪا هڪ فرد مان وڏي سڄي سماج کي پنهنجي گرفت ۾ آڻي ڇڏيندي آهي. ٻوليءَ جا اکر، لفظ، اصطلاح، محاورا سڀئي ساڳيا ڳالهائيندي، پر جڏهن کانئن معنائن ۽ مفهومن بابت پڇبو ته سڀني جو موقف الڳ الڳ معلوم ٿيندو. ڇا لاءِ ته هڪ ذميدار شخص (جنهن جي ابتدائي تربيت ۾ ڪا کوٽ نه رهجي وئي هجي) ۽ ويڳاڻي شخص جا مشاهدا الڳ الڳ ڪُنڊ تائين ٿيل هوندا آهن. علم سماجيات ۾ ويڳاڻپ روڳ آهي، بيماري آهي، بڇڙائي جو محرڪ آهي. هن مرض ۾ ورتل شخص گهڻو ڪجهه ڪرڻ جو سگهه رکڻ جي باوجود ڪجهه نه ڪري سگهندو آهي. سماج سڌارڪ، سماجي سائنسدان ويڳاڻپ کي ختم ڪرڻ لاءِ پاڻ پتوڙيندا آهن. سماج کي سڌارڻ جو سلسلو لاڳيتو هلندڙ آهي. سڌاري جو عمل سڌي ليڪ وارو نه آهي. ان کي گهنڊيدار وارن يا نانگ جي ور وڪڙن وارو چئبو آهي. هيءُ نهايت ئي پيچيدو عمل آهي. سڌاري جي عمل کي ڌيري ڌيري جاري رکڻ مرض جو دوا جي ذريعي علاج ڪرڻ اصلاح آهي. اصلاح جي عمل ۾ عمارت کي ڊاهي پٽ نه ڪبو آهي. ان جي سينگار سنوار ڪڏهن جديديت ڪڏهن تزئين ۽ آرائش ۽ ڪڏهن مثالي ماڊل سان برابري ڪئي ويندي آهي. ڪاسميٽڪ رپيئر يعني اصلاح يا سڌاري جو عمل غير مؤثر ٿي وڃي ته مرض جو علاج سرجري جي ذريعي ڪيو ويندو آهي. سرجري جو عمل آخري چونڊ آهي. سرجري آپريشن يعني وڍڪُٽ، ڀڃ ڊاهه جو عمل آهي. سماجيات ۾ ان کي انقلاب چئبو آهي. اقوام متحده جي انساني حقن جي پڌرنامي ۾ چٽي نموني چيو ويو آهي ته جيڪڏهن انساني حقن جي لتاڙ ٿيندي ته انقلاب جو رستو هموار ٿيندو.

انقلاب ڇا آهي انقلاب ڪيئن ايندو آهي؟ هڪ ڊگهي جدوجهد جنهن جو بنياد مهڙ ۾ ذڪر ڪيل ويڳاڻپ جي شڪار دلين ۾ نئون ساهه ڦوڪڻ تي رکيو ويندو آهي جو نانءُ انقلاب آهي. انقلاب اڪيلي سر نٿو آڻي سگهجي. عوامي جاڳرتا کانسواءِ انقلاب رستو هموار نٿو ڪري سگهجي. چٽو ۽ صاف نموني پڌرنامو ترتيب ڏنو ويندو آهي. ان جي سائنسي لاڙي واري بحث مباحثي جي ذريعي ڇنڊڇاڻ ڪئي ويندي آهي. هن عظيم مقصد کي حاصل ڪرڻ لاءِ هڪ تنظيم جو بنياد وڌو ويندو آهي. ان جا ميمبر پارٽي لائين تي هلندي پنهنجو ڪردار ادا ڪندا آهن. اسان وٽ هن وقت ڪاغذي انقلابي پارٽيون آهن پر اهي طوطي ڇاپ آهن، يعني انهن جي فقط چهنب ڳاڙي نظر اچي ٿي.

انقلاب جي ٿيوري سائنس جي ٿيوريءَ وانگر  ڪن اصولن جي تابع آهي، سکڻي خوائش سان انقلاب نٿو اچي. انقلاب جي نالي وٺڻ سان ترت ذهن ڪارل مارڪس جي ڪميونزم ڏانهن هليو وڃي ٿو، ڪميونزم کي سمجهڻ جي سگهه به هجڻ گهرجي سمجهڻ سان گڏ ڪميونسٽ هئڻ جي دعويدار ڪامريڊ کي پنهنجي قول ۽ فعل ۾ سچو هجڻ ثابت ڪرڻو پوي ٿو.

ڪميونز م ۽ مذهبي ٿيوري بنيادي فرق عقيدي جو آهي. عقيدو ”يقين“ کي ظاهر ڪري ٿو. جڏهن ته فلسفي ۽ فڪر ۾ سچائي تائين پهچڻ جو پهريون ڏاڪو ”شڪ“ آهي.

ويٽنام جي شهرين جي جدوجهد جو مثال دنيا جي آڏو آهي. هنن هر شئي وطن تان گهوري آمريڪا ۽ فرانس جهڙين ٻن عالمي طاقتن کي يادگار شڪست ڏني.

ماڻهن جي سماجي زندگي بدلائڻ لاءِ منظم جدوجهد ڪرڻي پوندي آهي. ڪن اڻڄاڻن کي خبر نه آهي، ته سوشلزم اتي ايندي آهي جتي سرمائيداڻو نظام مربوط شڪل ۾ موجود هوندو آهي، اهي جهنگ جهر ۾ سوشلزم آڻن جون دعوائون ڪندا آهن. ڪارل مارڪس چيو هو سرمائيداراڻو نظام بلنديءَ تي پهچي ٽٽي پوندو ۽ سوشلسٽ سرشتو نافذ ٿيندو. جيئن يورپي يونين جي اڪثر رياستن جي اندر صنعتي سيڙپڪاري وارو نظام موجود هو، ان ڪري انهن آزاد منديءَ جي شڪل ۾ سوشلزم ڏانهن وڌڻ جو فيصلو ڪيو. هيءَ صورتحال ايشيا جي ملڪن اندر نه آهي. ڏکڻ ايشيا، خاص طور انڊيا ۽ پاڪستان ۾ سٺ سالن ۾ ڪميونسٽ انقلاب نه آڻي سگهيا. اٺانوي سيڪرو پٺتي پيل آدم کي منظم ڪرڻ کپندو هو. هنن کي عام درجي جي ماڻهن ۾ وڃي سيڙپ ڪرڻي هئي، منجهن ويساهه پيدا ڪرڻو هو. تبديلي جي خبر ادبي ۽ آرٽ ۾ ٿيل ڪم مان پوندي آهي.

ننڍي کنڊ جي ادب تي نظر وجهڻ سان پتو پوي ٿو. اسان وٽ جديد ادبي سان شروعات ٿئي ٿي. اهو دور انگريزن جي اچڻ سان شروع ٿئي ٿو. سنڌي جديد ادب جو مرزا قليچ بيگ عالمي ادبي جي ماسٽر پيس ناولن، ناٽڪن، مضمونن ۽ شاعري جو سليس ٻوليءَ ۾ ترجمو ڪري بياد پڪو ڪيو. هندو رائيٽر گهڻا هئا، جن کي انگريزي ٻولي ايندي هئي. جيئن ته مسلمانن انگريزي ٻولي کي ڪافرن جي زبان چئي ان کي پنهنجن مدرسن اسڪولن ۾ رائج ٿيڻ نه ڏنو. هيءُ عقيدي جي بندش جو مسئلو هندن سان نه هو. بنگال جا ماڻهو هندن کان به وڌيڪ پڙهيل هئا. هندن بنگالي لٽريچر جو ترجمو ڪري سنڌي ٻولي کي مالامال ڪيو.

ورهاڱي کان پهرين هندن ۽ مسلمانن هڪ ئي پليٽ فارم تان انقلاب آڻڻ جي جدوجهد ڪئي پر ٻه قومي نظرئي جي ٻه منهين ترار ڪميونسٽن کي ”هندو ڪامريڊ“ ۽ ”مسلمان ڪامريڊ“ ۾ ورهائي ڇڏيو. ورهاڱو فقط جاگرافيائي سرحدن جو نه ٿيو هو پر نظرياتي ورهاڱو پڻ عمل ۾ آيو.

جديد ادب کانپوءِ ”ترقي پسند ادب“ جو دور شروع ٿئي ٿو. هن تنظيم وڏو ڪم ڪيو. وڏا وڏا اڪابر، عالم، اسڪالر، شاعر ۽ ٽيڪنوڪريٽ سامهون آيا. هنن جي قلم ۾ طاقت هئي. هنن جيتوڻيڪ انقلاب آڻي پنهنجو اقتدار قائم ڪرڻ جي فتح حاصل نه ڪئي، پر ڪيترن ئي ذهنن ۾ انقلاب جو ٻج ڇٽيو. جن کي گونج مان سلي، سلي مان ٻوٽو ۽ ٻوٽي مان وڌي وڻ ٿيڻ ۾ عرصو درڪار آهي. ڏٺو وڃي ته ترقي پسندن کي ٻولي، قوميت جي تضاد هڪ پليٽ فارم تان اڀرڻ ۽ اسرڻ کان پري رکيو.

ترقي پسند ادبي آخرڪار پاڪستاني ادب ۾ تبديلي ٿئي ٿو. پاڪستاني ادب مان مراد فقط اردو لٽريچر ٿي هو. اردو کان علاوه پاڪستان ۾ ڳالهايون ويندڙ ٻولين کي علائقائي ٻوليون چوڻ شروع ڪيو ويو. هن متڀيد انقلاب جي نظرئي کي ڪاپاري ڌڪ هنيو. ٻولي جي بل تي سنڌ ۾ ننڍن، وڏن شهرن ۾ عمل ٿيو. ريلوي پليٽ فارم تي سنڌي سان گڏ اردو ۾ به اسٽيشنن جو نالو لکيو ويو، پر ڪراچي ۾ ان تي عمل نه ٿيو. ٻولي ۽ قوميت جو اڻ نبيريل مسئلو انقلاب آڻڻ جي راهه ۾ وڏي رنڊڪ بڻيل آهي. هاڻوڪي پاڪستان پيپلز پارٽي جي حڪومت ۾ چيئرمين اڪيڊمي ادبيات فخر الزمان علائقي ٻولين کي پاڪستاني ٻوليون قرار ڏيارڻ ۾ دلچسپي ڏيکاري آهي. هن مسئلي تي سنڌي ادبي سنگت ۽ انجمن ترقي پسند مصنفين گڏجي ويا آهن. هنن صدر مملڪت آصف علي زرداري کان کيس پوسٽ ڪارڊ تي صحيح ڪري گهر پڻ ڪئي آهي ته ٻولي واري بل تي عمل ڪرايو وڃي. گڏوگڏ چئني صوبن ۾ انهن کي ٻولين کي قومي ٻوليون قرار ڏنو وڃي. اردو کي مرڪز ۾ رابطي جي زبان هئڻ تائين محدود رکيو وڃي. ويجهڙ ۾ ڪراچيءَ ۾ سنڌي مادري ٻوليءَ جو ڏينهن ملهائيو ويو. حڪومت کان مطالبو ڪري مسئلو حل نٿو ڪريائي سگهجي. ان لاءِ جدوجهد جي ضرورت آهي.

هي امريڪن ڊرونز ۽ ڊونرز ليکڪ : عبدالوحيد ڪٽپر

جڏهن انگريزن جي حڪومت هئي تڏهن ڪنهن به ضلعي جو ڪليڪٽر صاحب ڄڻ ته پنهنجي ضلعي جو بي تاج بادشاهه هوندو هيو. انگريزن وري خانصاحب خان بهادر راءِ بهادر، نواب ۽ سر وغيره جي لقبن سان چڱن ڀلن زميندارن ۽ راڄن جي سردارن کي اهڙا لقب بخشي پنهنجو ساٿي بڻائي ڇڏيو هو ۽ وري هيٺينءَ ليول تي ننڍڙن ننڍڙن زميندارن ۽ کاتيدارن لاءِ وري ڪرسيون آڇيل هيون ته فلاڻو صاحب آهي. ”مختيارڪار جو ڪرسي نشين“ ۽ فلاڻو وري ”ڊپٽي ڪليڪٽر يا ڪليڪٽر جو ڪرسي نشين“ وڃي خير ٿيا.

معنيٰ ته انهيءَ ماڻهوءَ کي مذڪوره عملدار وٽ ويهڻ جي لاءِ ڪرسي ملندي هئي ۽ پوءِ اهي سڏبا هئا ”ڪرسي نشين“. هڪڙو همراهه ڪو خير سان هيو ”ڪليڪٽر جو ڪرسي نشين“. ننڍڙو کاتيدار هيو پر ڪرسيءَ جو مڙئي غلط فائدو وٺڻ شروع ڪري ڏنائين. جيئن هاڻي ڪي ڪي سياسي ورڪر وتن ٿا روڊن رستن تي ٽريفڪ جا قانون ٽوڙِندا ۽ من مستيون ڪندا. ڇو نه ڪن آخر اهي به ته ڪرسي نشين ئي آهن نه.

سو انهيءَ ڪرسي نشين جي افعالن بابت ڪا ڪليڪٽر صاحب کي فل رپورٽ پهچي چڪي هئي. صبح سان شهرن کي تاءُ ڏئي اهو ڪرسي نشين لنگهي ويو لاڙڪاڻي جي ڪليڪٽر صاحب وٽ پر پهريائين اجازت گهري هيائين ۽ پوءِ پٽيوالو کيس اندر وٺي ويو هيو.

ڪليڪٽر صاحب جي آفيس جي ٻاهران وري ٻيا به ننڍا ننڍا زميندار ۽کاتيدار پڻ اڳواٽ ئي ويٺا هيا ۽ پنهنجي واري جو انتظار پئي ڪيائون. سو جڏهن اهو ”ڪرسي نشين“ اڃان ڪليڪٽر صاحب جي آڏو پهتو ئي ڪو نه هيو ته ڪرسي ته ڇٽي، هٿئون هڪلن، ڪچين گارين ۽ دڙڪن جي ڌم ٿي وئي ۽ انهيءَ ڪرسي نشين کي ڪليڪٽر صاحب وري ايترو ته وڏي واڪي بي عزت ڪيو جو هٿ پري ۽ اهڙي قوالي ٻاهريان ويٺل به پيا ٻڌن.

سو خير سان اهو ڪرسي نشين جڏهن ڪليڪٽر صاحب جي آفيس مان عزت وٺي ٻاهر نڪتو تڏهن ڪياڙي کنهندي همراهن کي چيائين ته ” ڪليڪٽر صاحب ڏاڍو مون سان فري آ ۽ ڪڏهن ڪڏهن اهڙا چرچا به ڪندو آ“.

پر جن اها قوالي ٻڌي هئي، تن کي ته خبر پئجي وئي هئي ته همراهه سان ڪليڪٽر صاحب ڇا ڇا نه ڪيو پر ڪرسي نشين ڪري به ڇاٿي سگهيو. تنهن ڪري چيو اٿن ته:

”مجبوري ڪا نام شڪريه“.

ساڳئي طرح اسان جا حاڪم هر روز چوندا ايندا ٿا اچن ته ”اسان امريڪا وارن ڀوتارن کي چيو آ ته ٻيلي هي ڊرون نه هلايو ۽ فائدو ڪو نه ٿو ٿيو ۽ هٿئون اسان جي آزادي ۽ خودمختياريءَ جي دعويٰ جي بدنامي ٿي ٿئي.

پر هي امريڪا وارا به ڄڻ ته انگريزي ڪليڪٽر لڳا پيا آهن جو اڄ هڪڙي چينل تي ڳاڙهي پٽي پئي هلي ۽ بند ئي ڪا نه ٿي ٿئي. جنهن ۾ ٻڌايو ٿو وڃي ته گذريل ٽن ڏينهن کان وٺي اهي امريڪا جا ڊرون هوائي جهاز اسلام آباد شهر جي مٿان پيا ٿا لامارا ڏين. هائو، اسلام آباد! جيڪو هن ملڪ جي گاديءَ جو هنڌ آ ۽ جاتي صدر توڙي وزيراعظم ۽ ٻيا ڪيترائي وفاقي وزير، ايڊوائيزر ۽ اسپيشل اسسٽنت وغيره ٿا رهن ۽ ٻيا وڏا وڏا سرڪاري عملدار ڌار ٿا رهن. پر حڪومت وارا انهيءَ وڏيري وانگر خاموش آهن ۽ چون ٿا ته ڪنهن به فڪر جي ڳالهه ڪانهي جو اسان ڀوتارن کي چيو آ ته ٻيلي ائن نه ڪريو. چوڻ آ ته:

”ڇوڪر واهه ڀر ڪُڏي ڪڏي،

سا اڄ نه ٻُڏي ته سڀان ٻُڏي“.

سو اهي جهاز به اڄ نه ٿا بم هڻن ته نيٺ ڪنهن نه ڪنهن ڏينهن تي ۽ ڪاٿي نه ڪاٿي ۽ ڪنهن نه ڪنهن جاءِ تي اسلام آباد ۾ ئي بم هڻندا ۽ چوندا ته اسان کي پڪ هئي ته فلاڻا فلاڻا طالبان اتي موجود هيا ۽ پوءِ اسان جا مجبور حاڪم اهوئي چوندا ته: ”مجبوري ڪا نام شڪريه“ مقروض جو آهيون.

باقي هي ٿنڊر هوائي جهاز هي زبردست ائٽم بم ۽ هيڏو سارو ايئر فورس توڙي وڏيون وڏيون جهاز شڪن توبون وري ڪهڙي ڪم جون؟ شوڪيسن اندر رکڻ لاءِ ڇا؟ دعا ڪريو جنرل مشرف کي جيڪو اها وبا پکيڙي ويو ۽ اهڙي خطرناڪ وبا وجهي ويو، جنهن جو حساب ئي ڪونهي. اها آهي منهن جا سائين ”مجبوري ڪا نام شڪريه“.

عالمي ڪميونسٽ تحريڪ تي هڪ نظر ليکڪ : نثار لغاري

عالمي ڪميونسٽ تحريڪ 1991ع ۾ جڏهن سوويت يونين جو خاتمو ٿيو تڏهن کان هڪ عالمگير بحران جو شڪار هئي ۽ هن وقت به آهي، اهو عالمگير بحران  ٻن قسمن جو آهي هڪ عملي ٻيو نظرياتي.

نظرياتي طرح بحران جي نوعيت ان انتها تي هئي جو اهي سوال ٿي رهيا هئا ته ڇا هاڻ سوشلزم يا مارڪسزم جو نظريو قابل عمل به آهي، ڇا هاڻ ان جي اهميت يا افاديت به موجود آهي؟!! عالمي سرمائيدار دنيا جا دانشور ۽ ٻوڙليا مفڪر چوڻ لڳا ته سوشلزم جو خاتمو سوويت يونين جي ڊهڻ سان ٿي ويو. هاڻ سوشلزم جو نظريو توڙي جوجھد هاڻ فقط تاريخ جو حصو بڻجي ويئي آهي. هاڻ سوشلزم جي ڳالهه ڪرڻ فضول ۽ وقت جو زيان آهي، هن پروپيگنڊا جو اثر نه فقط وڏن سڌريل ۽ سرمائيداري نظام جي مرڪزي ملڪن ۾ پيو بلڪه اسان جهڙن ملڪن ۾ ان جو  گهڻو گهرو اثر پيو.

اسان کي هتي چيو ويندو هو ته ميان! جتي انقلاب آيو، جتي سوشلزم سوڀارو ٿيو هو اهو ملڪ ئي سوشلزم کي ڇڏي  ويو هاڻ وري توهان آيا آهيو!! وڃي پنهنجي ڪم جي ڪريو، خوامخواه پريشان نه ٿيو!! انهي پروپيگنڊا جو ايترو گھرو اثر پيو جو ڪميونسٽ تحريڪ ۾ سرگرم رهندڙ قيادت ڪندڙ ماڻهو انهي پروپيگنڊا جو شڪار ٿيا!! قيادت ڪندڙ ماڻهو توجهه تائب ٿيا، هنن جو چوڻ هو ته اسان جيڪي ڪجهه ڪيو هو سو غلط هو ۽ هاڻ وري اها ڳالهه نه ڪنداسين!! هاڻ ايتري حدتائين پروپيگنڊا هجي ته پوءِ خود تحريڪ تي ڪيترا نه گھرا منفي اثر پوندا، جيڪي پوءِ پيا!! فلمون ٺاهيون ويون، ڪتاب لکيا ويا، پروگرام ڪرايا ويا ته جيئن ڪڏهن به وري ماڻهو سوشلزم جي ڳالهه نه ڪن بلڪه اها ڳالهه ٻڌڻ لاءِ به تيار نه ٿين. پر ڇاڪاڻ ته سوشلزم يا مارڪسزم تاريخ جي عظيم سچائي ٿئي جنهن مروچ سرمائيداري نظام جي مڙني خامين ۽ خود طبقاتي نظام جي خرابين کي نروار ڪيو هو. بلڪه هن سرمائيداري نظام بابت جيڪي سوال اٿاريا هئا اهي سڀئي سوال اڄ به جيئن جو تيئن درست آهن نتيجي ۾ سوشلزم جي درست هجڻ جي ڳالهه ته لازمن ٿيڻي هئي.

مارڪسزم جي فڪر ۽ فلسفي اهو ٻڌايو هو ته انساني سماج ۽  تاريخ مختلف دورن ۾ مختلف نظامن مان گذري آهي ۽ پيدواري زريعن توڙي پيداواري اوزارن جيئين جيئين ترقي ڪئي آهي تئين تئين ابتدائي اشتراڪيت سان غلام داري دور ۽ پوءِ جاگيرداري دور آيا. هي دور سرمائيداري نظام جو آهي جيڪو اڻٽر طور سوشلزم طرف ويندو. مارڪس ان جا پڻ بنياد سمجھائيندي اهو ٻڌايو ته سرمائيداري دور ۾ محنت اجتماعي ٿي چڪي آهي تنهن ڪري ان محنت جي نتيجي ۾ ٿيندڙ پيداوار تي پڻ هر هڪ جو حق آهي. مطلب ته اها پڻ اجتماعي ٿيڻ گھرجي. سوال يا تضاد اهوئي رهيل آهي!! سرمائيداري نظام انهي موجود سرشتي کي تبديل ٿيڻ نٿو ڏي.

سوويت انقلاب هڪ اهم ڪوشش هئي ته هي سرمائي جو نظام تبديل ڪري سگھجي ٿو. سوشلزم ڪو خيالي نظريو نه پر هڪ حقيقت آهي. عالمي سوشلسٽ تحريڪ جو هي هڪ ننڍو ۽ اهم قدم هو جنهن اهو ثابت ڪري ڏيکاري ته طبقاتي نظام ۽ ان جي هر صورت کي ڊاهي سگھجي ٿو. ايتري تائين جو هڪ صحيح انساني معاشرو به تڏهن ممڪن آهي جڏهن هي طبقاتي سماج هر صورت ختم ٿي وڃي. استحصال جي هر صورت پڻ ختم ان وقت ٿيندي جڏهن استحصال معاشرو ختم ٿي وڃي.

فري مارڪيٽ اڪانامي

سرمائيداري نظام بظاهر ڏاڍا خوبصورت اصطلاح گھڙي ٿو ته جيئن انهن ماڻهن جي اڪثريت کي گمراهه ڪري سگهجي جيڪي سرمائيداري چمڪ ڌمڪ کان متاثر ٿين ٿا. آزاد منڊي جي معيشت جو اصطلاح به هڪ اهڙو ئي گمراهه ڪندڙ طريقو آهي. هن ۾ اهو آهي ته جيڪو مقابلو ڪري سگهي ٿو اهو ڪري جنهن وٽ پئسو آهي اهو خريد ڪري، ماڻهو ، سماج ، ملڪن جا وسيلا، انساني قدر، محبتون مطلب ته هر شيءِ کي خريد ڪري سگهجي ٿو. خريد اهو ڪندو جيڪو پئسو رکندو!! اهي پئسا هو ڪٿان ٿو آڻي اها پڇا به ناهي ڪرڻي.!!!

اهو فري مارڪيٽ اڪانامي جو ئي ڪمال آهي جو غريب ملڪ ويتر غريب ئي رهيا آهن، انهن کي اهو چيو ويو آهي ته توهان پنهنجا سڀئي وسيلا  وڪري لاءِ پيش ڪيو، توهان جا ڪل وسيلا خريد ڪري سگهجن ٿا. اڄ جيڪا بجلي، پيٽرول، گئس ۽ عام کاڌي پيتي جي قيمتن ۾ جيڪا واڌ ٿي آهي اهو پڻ فري مارڪيٽ جون برڪتون آهن. هن وقت سرمائيدارن  کي اها ڇوٽ مليل آهي ته توهان تي ڪنهن به قسم جي پابندي نه آهي ته توهان ڪهڙي ۽ ڪيتري قيمت مقرر ڪيو ٿا!!! فري مارڪيٽ ۾ پورهيت ۽ مظلوم ماڻهو کي اها آزادي آهي ته هو ڪهڙي ظالم وٽ وڃي پنهنجو  استحصال ڪرائي ٿو، ظاهر آهي ته هو ڪجهه خريد ڪري سگهڻ جي حيثيت به نه هوندو!!

سوويت يونين جي ڊهڻ کانپوءِ

سوويت يونين 1991ع ۾ ڊٺو، هن وقت 2009ع ۾ کيس 18 سال گذري چڪا آهن. انهي عرصي ۾ سوشلزم خلاف جيڪا پروپيگنڊا ڪئي ويئي هئي اها خود سرمائيداري نظام جي اتحصال  ۽ شديد جبر پاڻ ظاهر ڪري ڇڏي!! عام ماڻهو به اهو چوڻ لڳو ته هي نظام خطرناڪ ۽ عوام دشمن آهي، سوشلزم جيڪي ڳالهيون ڪيون هيون اهي درست هيون!! سرمائيداري نظام سرد جنگ کانپوءِ دنيا کي ڪو هڪ ڏينهن به امن ڏيڻ ۾ ناڪام ويو آهي ويتر نام نهاد دهشتگردي جي آڙ ۾ هاڻ هر ملڪ جي مٿان هڪ تلوار لٽڪي رهي آهي ته توهان دهشتگردي جا ساٿاري آهيو لحاذا توهان ڏوهي آهيو ۽آمريڪا جون فوجون توهان جي سرحد تي هونديون!!! عراق ۽ افغانستان سان اهو ڪجهه ٿيو، دنيا جي وسيلن تي قبضي جي حوس هن نظام کي هڪ وحشي نظام ۾ بدلائي ڇڏيو آهي وحشت ۽ بربريت هاڻ هن جون اهم خاصيتون آهن. عوام جي وڏي اڪثريت اهو چاهي ٿي ته هن نظام جو متبادل هجڻ گھرجي!! اهو متبادل ڪهڙو هجي ۽ ڇا هجي انهي کي وري ڄاڻي واڻي وڏي حڪمت عملي سان تبديل ڪيو پيو وڃي پر آخر اهو عمل به ڪيستائين؟؟!

ها اها ڳالهه آهي ته ڪميونسٽ تحريڪ پاڻ کي وري فڪري طرح منتظم ڪرڻ طرف وڌي رهي آهي، مفڪري مونجھاري گھڻي ڀاڱي حل ٿي چڪو آهي، باقي عملي طرح  ان تحريڪ جي ضرورت آهي جيڪا واقعي حقيقي متبادل فراهم ڪري!!

ڪميونسٽ تحريڪ جو فڪري محاذ

ڪميونسٽ تحريڪ تيزي سان فڪري محاذ تي ڪاميابيون حاصل ڪري رهي آهي. هڪ دفعو وري سوشلزم مارڪسزم ۽ مارڪس، اينگلس توڙي لينن جا نظريا نوجوانن جي توجھه جو مرڪز آهن. ڇو ته اهي ئي حقيقي تبديلي طرف وٺي وڃي سگھن ٿا، مارڪسزم خلاف جيتري گھڻي پروپيگنڊا هئي اوتري تيزي سان نوجوانن ان طرف موٽ کائي رهيا آهن، اهڙي ريت ڪميونسٽ تحريڪ جو فڪري ۽ نظرياتي محاذ تيزي سان وڌي ويجھي ۽ مظبوط ٿي رهيو آهي اهو ئي سبب آهي جو مذهب اسلام ۽ اسلامي انتها پسندي نالي هڪ ڪوڙي ۽ نام نهاد سامراج مخالف تحريڪ جا بنياد وڌا ويا آهن ته جيئن عوام جي وڏي اڪثريت کي وڌ کان وڌ گمراهه ڪري سگهجي، حقيقي انقلابي ۽ سامراجيت مخالف قوتون اڳتي اچي نه سگھن!!!

ڪميونسٽ تحريڪ جو عملي محاذ

ڪميونسٽ تحريڪ پنهنجي جوهر ۾ ئي هڪ بين القوامي تحريڪ آهي. تنهنڪري مارڪسز جيڪڏهن بين القواميت نه آهي ته پوءِ ڪجهه به نه آهي!! ڪميونسٽ تحريڪ جي ڪاميابي پڻ عالمي سطح تي ٿيندي ته ناڪامي پڻ عالمي سطح تي، ڇو ته  هن جو مقابلو ئي عالمي سرمائيداري نظام سان آهي. لازمي طرح ڪميونسٽ تحريڪ کي به عالمي نظام جي حيثيت اختيار ڪرڻ پوندي.

ڪميونسٽ انٽرنيشنل جي ضرورت

پهرين ڪميونسٽ انٽرنيشنل  کانپوءِ  ٻي ۽ ٽين ڪميونسٽ انٽرنيشنل جڙي جيڪي هڪ ٻئي جو تسلسل هيون ۽ ڪميونسٽ تحريڪ کي وڌيڪ انقلابي ڪرڻ جون ڪوششون هيون، سوويت يونين ۾ پالشويڪ انقالابي به درحقيقت ٽين انٽرنيشنل  جو ڪمال هو پر ان جي زوال ۽ سوويت يونين جي ڊهڻ کان پوءِ عالمي سطح تي ڪميونسٽ تحريڪ وڏي ڀڃ ڊاهه ۽ ڌڙابندي جو شڪار ٿي ويئي  ۽ هن وقت به ٽراٽسڪائٽن جون پنج ڇهه ڌار ڌار انٽرنيشنلون آهن جن جي هو عالمي طرح ڪميونسٽ انٽرنيشنل طور دعويداري ڪن ٿيون، باقي ٻيا رجحان ته پري رهيا!!

بهرحال هن وقت هڪ عالمگير عالمي ڪميونسٽ تحريڪ ۽ حڪمت عملي جي ضرورت آهي جيڪا عالمي سطح تي هڪ نقطه نظر ڏي، سرمائيداري نظام جي ڪمزورين ۽ ان کي ڪهڙي خطي ۾ ڌڪ هڻجي جي نشاندهي ٿي سگهي.

ايشيا ۽ لاطيني آمريڪا هن وقت مستقبل توڙي حال جي ڪميونسٽ تحريڪ جو مرڪز بنجڻا آهن ۽ اتان اڀرندڙ تحريڪون ئي عالمي ڪميونسٽ تحريڪ کي هڪ نئين طاقت طور اڳتي آڻينديون.

بهرحال اهو عمل تيزي سان جاري آهي ته عالمي ڪميونسٽ تحريڪ نظرياتي طرح مطبوط ۽ مربوط ئي رهي آهي.